Paghalad ug Bata—Nganong Dulumtanan Kaayo?

“Ug ilang gitukod ang hatag-as nga mga dapit sa Topet, nga atua sa walog sa anak nga lalaki ni Hinom, aron sa pagsunog sa kalayo sa ilang mga anak lalaki ug sa ilang mga anak babaye, usa ka butang nga wala nako isugo ug wala mosantop sa akong kasingkasing.”​—Jeremias 7:31.

SA MGA adlaw sa Judeanong mga haring si Ahaz ug Manases, ang nasod sa Israel nahulog sa lit-ag sa mangil-ad nga pagsimba sa kanait nga kanasoran. Kadto nag-apil sa paghalad sa ilang mga anak ngadto kang Moloch. (2 Cronicas 28:3; 33:6, 9) Bisan tuod sa ulahi giwagtang ni Haring Josias ang daghang “dulumtanang” mga batasan, “si Jehova wala motalikod sa dakong dilaab sa iyang kasuko, nga niana ang iyang kasuko misilaob batok kang Juda tungod sa tanang mangil-ad nga butang nga gipapakasala kanila ni Manases.” (2 Hari 23:10, 26) Ngano? Unsay nakahimo sa kalapasan nga “mangil-ad” kaayo nga kadto dili mapasaylo?

“Ang paghalad ug bata maoy iladong bahin sa pagsimba sa Penisyan nga Malik-​Baal-Kronos,” matud sa Funk ug Wagnalls nga Jewish Encyclopedia. Ang mga taga-Penisya nagpuyo sa sinugdan sa amihanang mga rehiyon sa baybay sa Canaan. Sila, kay mga tawong anad sa dagat, nagtukod ug mga koloniya sa tibuok Mediteranyo, ug sa bisan diin sila mangadto ilang gidala ang ilang dulumtanang rituwal sa paghalad ug bata. Ang bag-ong kaplag arkeolohikanhon sa karaang siyudad sa Penisya nga Carthage (karon usa ka dapit sa gawas sa Tunis sa Tunisia, Amihanang Aprika) naghatag kahayag sa giladmon sa pagkadaotan sa maong batasan.

Ang puwesto unang nadiskobrehan sa 1921. Apan sugod sa katuigang 1970, gihimo ang dakong pagpangalot tungod sa pagpauswag sa modernong siyudad padulong nianang dapita. Ang gikalot misangpot nga usa ka dako kaayong lubnganan sa mga bilin sa gihalad nga mga bata. Ang magasing Biblical Archaeology Review nagtaho:

“Dinhi, gikan sa ikawalong siglo W.K. hangtod sa ikaduhang siglo W.K., ang mga inahan ug mga amahan sa Carthage naglubong sa mga bukog sa ilang mga anak nga gihalad ngadto sa diyos nga Ba’al Hammon ug sa diyosang si Tanit. Sa ikaupat nga siglo W.K. ang Topet [gikan sa Biblikanhong Topet] tingali sama ka dako sa 64,800 tiil kuwadrado (6,000 metro kuwadrado) nga may siyam ka hut-ong sa lubong.”

Ang susamang mga puwesto nadiskobrehan sa Sicily, sa Sardinia, ug sa laing dapit sa Tunisia. Sa usa ka panahon, ang tanan koloniya sa Penisya. Sa lubnganan sa Carthage, nakaplagan sa mga tigdukiduki ang daghang batong timaan nga gisulatan sa mga pigura sa diyosang si Tanit, kinsa giila nga mao ang Canaanhong diyosa si Astoret, o Astarte, ang asawa ni Baal. Ilalom sa mga timaan nakaplagan ang mga urnang yutang-kolonon, nga ang pipila dinayandayan sa sulaw nga mga kolor, nga nasudlan sa nasunog nga mga bukog sa gihalad nga mga biktima.

Ingong ilhanan sa gidak-on sa batasan, ang taho nag-ingon: “Sa paggamit sa gidasokon sa mga urna sa among nakalot nga dapit ingong sukdanan, among gibanabanang abot ug 20,000 ka urna ang tingali nadeposito dinha tali sa 400 ug 200 W.K.” Ang maong gidaghanon labi pang makapakurat kon ibutang sa hunahuna sa usa nga sa pungkay niini ang populasyon sa Carthage, sumala sa artikulo, maoy duolag 250,000.

Ang mga sinulat diha sa mga batong timaan nagapakitang ang mga bata gihalad sa pagtuman sa mga panumpang gihimo sa mga ginikanan ngadto kang Baal o Tanit ilis sa mga pabor. Ang mga ranggo ug mga titulo diha sa mga timaan nagapailang ang batasan popular ilabina sa mga matang datoon, lagmit sa paghangyo sa panalangin sa mga diyos diha sa ilang paningkamot sa pagkab-ot ug paghupot padayon sa ilang bahandi ug impluwensiya. Ang pila ka urna nadiskobrehang nasudlan sa mga bukog sa duha o tulo ka bata, lagmit sakop sa samang pamilya, kon hukman sa mga deperensiya sa ilang edad.

Kon ang batasan sa mga taga-Penisya makalilisang, nan hinumdoming “si Manases nagpadayon sa paghaylo sa Juda ug sa mga molupyo sa Jerusalem sa pagbuhat sa labing ngil-ad kay sa kanasoran nga gilaglag ni Jehova gikan sa atubangan sa mga anak sa Israel.” (2 Cronicas 33:9) Dili pagpasobra dihang si Jehova miingon: “Ilang gipuno ang dapit sa dugo sa mga inosente.” (Jeremias 19:4) Nahiangay, ang artikulo sa Review nag-ingon: “Ang mausbawong pundok sa arkeolohikanhon ug epigrapikong ebidensiya, nga gitagana sa mga taga-Carthage mismo, kusganong nagasugyot nga ang klasikal ug Biblikanhong mga manunulat nasayod kon unsay ilang gihisgotan.”

Busa, maingong “gilaglag” ni Jehova ang idolatrosong Canaanhong “mga nasod,” wala niya ipahigawas ang dili-matinumanong mga Israelinhon. Ilang nadawat ang ilang nahiangayng silot diha sa mga kamot sa mga taga-Babilonya sa 607 W.K.P. Sa susama, siya manudya niadtong si kinsa karong adlawa, sa laktud o dili laktud, nagaapil sa pag-ula sa dugo sa minilyonmilyon pinaagi sa dulumtanang mga buhat sama sa gubat, pagpatay, ug aborsiyon.​—Pinadayag 19:11-15.