Ang Kasaysayan sa Relihiyon Mapuslanon ba Alang Kanimo?

“SA ESKUYLAHAN, dili ko gustog history,” prangkang miadmiter si Barbara. Apan karon gipabilhan na niya ang kahibalo pananglit, bahin sa Gubat sa Kalibotan I. Uban sa iyang Bibliya, kining impormasyona nakatabang kaniya sa pagpatin-aw sa labi pang epektibong paagi kon nganong wala gayoy pakigdait ang kalibotan sukad sa 1914. (Pinadayag 6:4) Sa susama, ang kasaysayan sa relihiyon makatabang kanato sa pagsabot sa kalibotan nga atong gipuy-an.

Nganong ang mga nasod, mga komunidad, ug bisan ang mga pamilya nabahinbahin sa Katoliko ug Protestanteng mga pagtuo sukad sa ika-16 nga siglo? “Diha sa pakigbisog alang sa putling pagpanudlo sa Ebanghelyo, nga niadto gisugdan lamang sa mga magtutudlo sa iglesya sa Aleman, Sweko, ug mga Pranses, ang Roma wala mosugot,” mikomento ang manalaysayng si Friedrich Oehninger. Miresulta kini sa pagkaporma sa nagkalainlaing mga pundok sa iglesya.

Apan natukod bag balik “ang putling pagpanudlo sa Ebanghelyo”? Ang pag-usisa sa kasaysayan sa relihiyon makahatag kanatog kasayoran kon unsa gayoy nahitabo.

Kon Unsay Gibutyag sa Pagbaligya sa mga Indulhensiya

“Nagsugod ang Repormasyon sa pakig-away ni Luther batok sa abuso sa pagbaligya sa mga indulhensiya, nga may praktikal nga kahulogan sa iglesya lamang,” miingon ang manalaysay nga si Gottfried Fitzer. “Apan sa pagkatinuod kini nagbutyag nga ang eklesiastikal nga mga butang suod nga nalangkit sa panalapi, ekonomika, ug politika.” Atong susihon kini pag-ayo.

Si Prince Albert sa Brandenburg nakabaton ug impluwensiyadong posisyon sa iglesya. Mibayad siya sa Batikano sa katumbas nga kantidad nga mga ikaupat ka bahin sa usa ka milyong dolyar, nga gipuhonanan pinaagi sa pag-utang sa bangko. Gitudlo sa papa si Arsobispong Albert ingong iyang komisyado alang sa mga indulhensiya alang sa sentral nga Alemanya ug gihatagan siya sa katunga sa ganansiya aron makabayad sa iyang mga utang.

Maayo kaayong nanukot ang mga magwawali ni Albert sa indulhensiya, nga nagpasalig ug “bug-os nga kapasayloan sa tanang mga kasal-anan” ug mapagawas gilayon gikan sa purgatoryo. Sa pagkatinuod, ang iglesya nagtanyag lamang ug kapasayloan gikan sa mga silot sa iglesya, apan ang mga tawo nagtuo nga ang mga sulat sa indulhensiya makapalibre kanila gikan sa tanang mga sala. Nasuko si Martin Luther ug, sa 1517, mipatik sa iyang iladong 95 theses, “tungod sa gugma alang sa kamatuoran,” sumala sa iyang gisulat diha sa introduksiyon.a

Sanglit ang tuyo lamang ni Luther nga hisgotan kining mga butanga taliwala sa mga eskolar, diin siya may katungod sanglit usa man ka propesor, iyang gisulat ang theses sa Latin. Apan kini nakamugna ug “pagkaukay sa pagbati,” sumala kang Friedrich Oehninger. “Sulod sa 14 ka adlaw [ang pinatik sa mga hubad sa Aleman] mikaylap sa tibuok Alemanya, ug sulod sa 4 ka semana sa tanang Kakristiyanohan. Ang pila nalipay nga sa kataposan adunay usa ka tawo nga mibarog batok sa Romanhong pagpanglupig; alang sa uban, si Luther nahimong tumong sa pagdumot.” Nakurat si Luther sa epekto sa iyang theses. Unsay gibutyag niini?

Kon Unsay Gibutyag sa 95 ka Theses ni Luther

Sumala sa iyang unang thesis, “ang tibuok kinabuhi sa mga magtutuo kinahanglan ang paghinulsol.” Ang makasasala makabaton sa kalinaw sa Diyos dili pinaagi sa mga sulat sa indulhensiya kondili sa tinuod nga paghinulsol ug sa Kristohanong paggawi. Ang usa sa kataposang theses mabasa: “Busa, palayo, gikan sa tanang mga propeta nga nagsangyaw sa mga Kristohanon: ‘Pakigdait, pakigdait,’ ug bisan pa wala gayoy pakigdait.”​—Ika-92.

Dili ang tradisyon kondili ang ebanghelyo mao ang kinahanglang “labing taas” ug ang “tinuod nga bahandi,” misulat si Luther. (Ika-55, ika-62, ika-65) Tinuod. Si Jesus nagpakita sa sumbanan pinaagi sa pagtudlo sa dinasig nga Kasulatan, nga nagaingon bahin sa Pulong sa Diyos: “Ang imong pulong mao ang kamatuoran.” (Juan 17:17; Lucas 24:44) Sa pagpalayo gikan ning maong sumbanan, gisalikway sa klero ang Bibliya ingong labing taas nga awtoridad ug nalaang sa tawhanong mga pagtulon-an. Gisaway sila ni Luther, nga nag-ingon: “Mga doktrina sa tawo mao ang giwali niadtong nagaingon nga ang kalag molupad (gawas sa purgatoryo) dihang managingting ang salapi diha sa kahon.”​—Ika-27.

Si Luther mipasidaan nga ang “ganansiya ug kahakog miuswag” pinaagi sa maong doktrina. (Ika-28) Ang kasaysayan sa relihiyon nagpatuod nga gipasagdan sa klero ang mga pasidaan sa Kasulatan ug nahimong mga biktima sa gugma sa salapi. (Hebreohanon 13:5) Ang libro sa kasaysayan sa Katoliko miadmiter: “Ang hinungdan sa pagkadunot sa iglesya niadtong panahona mao ang polisa sa panalapi sa Curia, nga bug-os namansahan sa simoniya o gugma sa salapi.”

Dihang gipatugbaw ni Luther ang iyang tingog batok sa “‘gihimong balaan’ nga tradisyon sa iglesya” ug “pintok nga gisaway ang pag-unlod sa iglesya sa natad sa salapi ug gahom,” sumala sa pagkapahayag niana sa usa ka Protestanteng manalaysay, iyang natandog ang dugokan sa problema: ang katibuk-ang pagbulag sa mga pagtulon-an gikan sa unang Kristohanon.

Kon sa Unsang Paagi Misugod ang Pagbulag Gikan sa Tinuod nga Pagtuo

Ang ika-11ng thesis nagbatbat sa usa ka dili-kasulatanhong doktrina nga mao “ang bunglayon nga dayag nga gipugas dihang nangatulog ang mga obispo.” Makapahinumdom kini kanato sa sambingay ni Jesus bahin sa trigo ug sa mga bunglayon, nga niini mitagna siya sa pagpugas sa mini nga mga Kristohanon. (Mateo 13:36-43) Tapos nga namatay ang mga apostoles, gisagol niining mini nga mga Kristohanon, ug sa apostatang mga magtutudlo, ang putling mga doktrina sa Bibliya ug Gregong pilosopiya ug gipailaila ang dili-kasulatanhong mga doktrina sama sa pagkadili-mamatay sa kalag, impiyernong kalayo, ug Trinidad.b—Buhat 20:29, 30.

Pananglitan, ang unang mga Kristohanon walay arte sa mga larawan, ug giisip sa gitawag nga mga Amahan sa Iglesya ang pagsimba sa larawan nga “sayop ug sala.” Apan, sa kataposan sa ika-upat nga siglo, ang mga simbahan puno na sa imahen sa larawan ni Jesus, Maria, sa mga apostoles, mga manulonda, ug sa mga manalagna. Sumala kang Epiphanius sa Salamis, ang mga gilarawan nakadawat ug dili-tukmang pagsimba dihang miluhod ang mga tawo sa ilang atubangan. Sa anam-anam, ang pasidaang “likayi ninyo ang mga diyosdiyos” gisalikway.​—1 Juan 5:21; itandi sa Buhat 10:25, 26.

Gisalikway sa nag-angkong mga Kristohanon ang sugo ni Jesus dihang misugod sila sa “pagharihari” sa ilang mga igsoon pinaagi sa pag-organisar o kagamhanang kleriko. (Mateo 20:25-27; 23:8-11) Sa ulahi, ang mga obispo sa Roma nangibabaw. Samtang “padayong wala masumpo ang pagkadunot sa eklesiyastikal nga kinabuhi ilalaom sa pagmando sa gihimong sekular nga kapapahan,” ang iglesya misulay sa “pagrepormar sa iyang kaugalingon apan wala molampos,” mikomento ang manalaysayng si Oehninger.

Nakakita ang ika-16 nga siglo ug dugang mga kausaban. “Mipabor kaniya [Luther] ang huyop sa panahon,” miingon si Oehninger, midugang nga “ang mga kaaway miatake kaniya, gihulga siya nga patyon ingong erehes, apan ilang natukmod lamang hinoon siya sa paghimo pa ug dugang ug bag-ong mga pagtuki sumala sa pasukaranan sa Balaang Kasulatan, hangtod nga ang enterong Romanhong sistema, nga gimugna lamang sa tawo, misugod sa pagkahugno sa atubangan sa iyang mga mata.” Apan ang bag-ong natawong mga iglesya tinuod bang may kagawasan, sumala sa ilang pangangkon, gikan sa “makalilisang nga mga pag-abuso ug sa bakak nga mga doktrina”?

Ang Repormasyon​—Dili Kapasig-ulian

Ang panginahanglan ug repormasyon sa ika-16 nga siglo wala mosangpot ug kapasig-ulian sa “unibersal” nga iglesya ni sa unang Kristohanong mga doktrina apan nakamugna lamang ug pagbahinbahin sa apostatang Kakristiyanohan ngadto sa apostatang mga bahin nga mibulag pag-usab. Ang mga obispo karon, apil ang mga manununod ni Luther, mopatim-aw nga “nangatulog” gihapon, sumala sa gihisgotan sa ika-11ng thesis.

Gisalikway sa mga Protestante ang doktrina sa mga indulhensiya apan gidawat ang daghang ubang mga doktrina. “Gikan sa pilosopiya sa Grego, gidawat usab sa teolohiyang Kristohanon ang doktrina sa pagkadili-mamatay sa kalag,” miingon ang Evangelischer Erwachsenenkatechismus (Katekismo sa Protestante Alang sa mga Hamtong). Kadto “gisagol . . . sa biblikanhong kamatuoran bahin sa pagkabanhaw sa lawas.”

Pinaagi sa paggamit sa mga doktrina sa tawo ug sa pagsagol sa ilang ministeryo sa kalibotanong mga butang, lakip ang politika, ang mga lider sa Kakristiyanohan, sama sa mga adlaw ni Luther, wala magpabili sa awtoridad sa Bibliya. Busa, ang ilang “pagpakitag diyosnong debosyon” napamatud-ang walay gahom ug wala molampos sa pagbaliskad sa nagakunhod nga tumatambong sa mga serbisyo sa simbahan, sa pagkawalay pagtagad sa mga sakop sa iglesya, sa pagsagol sa politika diha sa mga diskusyon sa simbahan, ug sa pagdaghan sa pagluwat gikan sa pagkamembro.​—2 Timoteo 3:5.

Sama nga makatabang sa doktor ang impormasyon bahin sa nangagi sa pasyente ug busa makatuki sa sakit sa tawo, sa ingon ang kasaysayan sa relihiyon makatabang kanato sa pagsabot kon nganong nagpabiling masakiton ang Kakristiyanohan sa atong adlaw. Nan, wala na bay paglaom alang sa putli nga Kristiyanidad? Sa kasukwahi! Ang sambingay ni Jesus nagpakita nga ang iyang samag-trigong mga sumusunod, ang tinuod nga “mga anak sa gingharian,” mailhan sa ting-ani sa “panahon sa kataposan.” (Mateo 13:38, 39; Daniel 12:4) Sa unsang paagi mahitabo kini?

Pagtulon-an Gikan sa Modernong Kasaysayan sa Relihiyon

Sa 1891 usa ka grupo sa Bible Students miduaw sa balay niadto ni Luther sa Wittenberg. “Matin-aw nga makapahinumdom kini niadtong magubot nga mga panahon,” mitaho ang usa ka magpapanaw. Lakip niadtong misulod sa kang Luther nga “lawak-tun-anan ug nakalingkod sa iyang daang lingkoranan” mao si Charles Taze Russell. Ang report nagpadayon: “[Kami] may dakong katarongang malipay karon nga, bisag ang mga magsusugod sa dakong repormasyon wala molampos sa buluhaton ug mipadayon sa pag-organisar ug ubang mga sistema sa kasaypanan, bisan pa, ilalom sa pagtultol sa Diyos, ang paghinlo sa sangtuwaryo miuswag hangtod sa kabug-osan, ug ang mga sudlanang bulawan sa kamatuoran sa Diyos gipahimutang na sa hustong dapit.” Ang butang nga napakyas si Luther sa pagkab-ot, nakab-ot niining bisitaha.

Yugto kadto sa makasaysaynhong hitabo dihang si Russel​—duyog sa ubang mga lalaki ug babaye nga mahigugmaon sa kamatuoran​—misugod sa independenteng pagtuon sa Bibliya sa katuigan sa 1870. Apan, tali sa 1870 ug 1875, sila “nakadawat lamang sa mga gambalay sa Plano sa Diyos ug wala pa makatuki ang daghang gipakamahal nga mga kasaypanan, ang panahon sa tin-awng pagsabot sa gagmayng mga detalye wala pa sa bug-os miabot,” sumala sa gisulat ni Russell sa ulahi. Apan nahimong dakong milyahan ang misunod nga mga tuig sa pagpasig-uli sa orihinal nga Kristohanong mga sukdanan.

Pinaagi sa magasing Zion’s Watch Tower, gipahayag sa Bible Students nga ang ngalan sa Labing Hataas mao si Jehova, nga mamatay ang kalag (1881), nga dili-kasulatanhon ang Trinidad (1882), ug nga ang impiyerno sa Bibliya mao ang lubnganan (1883). Sama nga anam-anam nga misulod ang bakak nga mga doktrina, karon ang kahayag sa kamatuoran anam-anam nga misanag ug misanag pa. (Proverbio 4:18, 19) Sa sinugdan, nasabtan niining maong mga Kristohanon ang paninugdang kamatuoran bahin kang Jesus, kinsa mihatag sa iyang kinabuhi ingong lukat, ug ilang gipakita ang iyang dili-makitang pagbalik ug Gingharian sa Diyos diha sa kasingkasing sa ilang kalihokan.​—1 Timoteo 2:6.

Aron labi pang maorganisar ang “pagpakaylap sa mga kamatuoran sa Bibliya sa nagkalainlaing mga pinulongan” pinaagi sa mga publikasyon, gihimong legal nga korporasyon sa Bible Students sa 1884 ang natukod nang Zion’s Watch Tower Tract Society sa Tinipong Bansa. Nakakita ang miaging tuig ug mga publikasyon sa Sweko, ug dayon sa 1885, sa unang literaturang Aleman. Sa 1892 giplano ang misyonerong buluhaton sa langyawng mga nasod. Karon, ang Bible Students​—nga nailhang mga Saksi ni Jehova​—nagawali sa “kining maayong balita sa gingharian” diha sa 208 ka nasod ug mga teritoryo ug sa mga 200 ka pinulongan.​—Mateo 24:14.

Ang kadaghanan sa mga Saksi mga membro sa mga iglesya sa Kakristiyanohan o sa ubang mga relihiyon ug nagtuo sa nagapasipala sa Diyos nga doktrina. Human nga nakatuon sa tukmang kahibalo bahin sa Diyos ug nagabaton ug pagtuo, sila naghinulsol sa ilang daotang mga dalan, nagbag-o, ug nahimong dedikado, bawtismadong mga alagad ni Jehova. Ang ilang “paghimo sa mga buhat nga nahiangay sa paghinulsol” misangpot ug mahinlong konsensiya ug kalinaw sa Diyos.​—Buhat 26:20; Juan 17:3.

Mapuslanon ba ang Kasaysayan sa Relihiyon?

Oo, mapuslanon. Ang dakong bahin sa Bibliya nasudlan sa mapuslanong kasaysayan sa relihiyon. (Roma 15:4) Ang mga Ebanghelyo nagpakita kon sa unsang paagi gitudlo ni Jesus ang kamatuoran bahin sa Diyos ug sa Iyang katuyoan alang sa yuta. Ang mga sumusunod ni Jesus naghulat alang sa langitnong Gingharian nga maoy mosulbad sa mga problema sa yuta. “Busa, pagtukaw kamo, kay wala ninyo hibaloi ang adlaw ug ang takna,” miingon si Jesus.​—Mateo 6:9, 10; 25:1-13.

Ang kasaysayan sa relihiyon nagpamatuod sa umaabot nga gitagnang mini nga mga Kristohanon, nga nagtukod sa ilang kaugalinong pagmando sa yuta. Ang Repormasyon nakabag-o sa dagway sa kalibotan apan wala makapasig-uli sa putling mga pagtulon-an sa Bibliya. Ang kasaysayan nagpunting usab sa paglungtad sa modernong mga Kristohanon kinsa “padayong nagatukaw,” ug “dili bahin sa kalibotan,” ug ginauna ang Gingharian sa Diyos. (Juan 17:16) Kining impormasyona nakatabang sa daghang mga tawo sa pag-ila sa tinuod nga mga sumusunod ni Jesus karon.

Si Barbara, nga gihisgotan sa sinugdan ning artikuloha, maoy usa sa kapin sa 3,000,000 ka aktibong mga Saksi sa tibuok-kalibotan kinsa nagapaningkamot sa pag-abot sa matinud-anon ug kasingkasing nga mga tawo uban “ang putli nga pagtulon-an sa Ebanghelyo.” Ang igong kahibalo bahin sa kasaysayan bahin sa relihiyon mapuslanon usab niining mga magwawali sa Gingharian.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 28]

Ang indulhensiya maoy kapasayloan sa (temporal) nga silot alang sa mga kasal-anan . . . Ang kapasayloan epektibo dinhi o sa purgatoryo.​—Katolikong eskolar si Josef Lortz.

Bisan karon, wala magkauyon ang mga eskolar kon unsa ang indulhensiya ug unsay kahulogan niini alang sa kinabuhi sa Katoliko.​—Manalaysayng Protestante si Heinrich Bornkamm.

Ang Indulhensiya—Linaing Doktrinang Katoliko

Pahamtangan sa paring tigpakompisal ang naghinulsol nga Katoliko ug silot (sama sa pag-ampo, pagpuasa, pag-amot, o pagpaduaw sa giisip nga sagradong mga lugar). Mapagaan sa papa kining mga salaa, tungod kay, sumala sa teoriya sa Romano Katoliko, siya ang ginoo sa tanang temporal nga mga silot (apil ang purgatoryo) ug nagahatag ug indulhensiya gikan sa gitawag nga bahandi sa mga merito ni Kristo ug sa mga santo. Sa Edad Media, kining pribilehiyoa giabusohan ug dako ug gibatbat nga “dakong negosyo, nga gihimo sa kadaot sa moral nga mga sukdanan ug supak sa mga pagtulon-an sa Balaang Kasulatan.”

Wala ipakasama sa iglesya ang paghinulsol nga kapasayloan sa mga sala. Apan, bisan sa mga panahon sa edad-media, gipabilin sa mga tawo “ang yanong pagtuo nga pinaagi sa pagbayad ang [sala] mapala,” ug gilabanan sa mga magwawali sa mga indulhensiya kining ideyaha. Ang theses ni Luther gipatumong batok niadtong maong “mga kabakakan” ug busa gisumariyo: “Ang mga indulhensiya maoy mga buhat lamang sa mga tawo ug walay kalabotan sa putli nga ebanghelyo.”

Gimugna ni Papa Clement VI ang doktrina sa 1343 apan dili kaayo matin-aw ang pagkabatbat niini. Busa, mahimong makaapelar si Luther sa pagkadili-tin-awng kinaiyahan niini. Dali-daling gibawi kini sa iglesya pinaagi sa pag-isyu ug opisyal nga katin-awan sa indulhensiya sa 1518. Ang opisyal nga pahayag sa papa si Leo X wala maghatag ug “pamatuod gikan sa Bibliya sa paghimo sa merito ni Kristo ug sa mga santo nga managsama sa bahandi sa mga indulhensiya.” Kini ang nakaagda sa dakong desisyon sa Katolikong si Luther. Ang iyang pagsalikway sa dili-kasulatanhong sistema sa indulhensiya miresultag Repormasyon, ug ang pagtaktak sa iyang kritisismo mitultol ug dakong pagbahinbahin sa iglesya.

Apan, sa modernong panahon, ang grabeng kritisismo nga gikan sa mga ranggo sa Iglesya sa Romano Katoliko “wala moresultag kausaban sa sistema kondili miresulta lamang ug mga kausaban sa praktis.” Sa 1967 si Papa Paulo VI mihukom sa pagpabor sa daang teoriya sa indulhensiya. Alang sa mga Katoliko, ang dakong pangutana mao gihapon kini: Sundon ko ba ang Pulong sa Diyos, o tuohan ba nako ang mga doktrina sa tawo?