Bahandi Gikan sa Nagtipun-og nga Basura sa Ehipto

MAKADAHOM ka ba nga makakaplag ug bililhong mga manuskrito sa Bibliya diha sa nagtipun-og nga basura? Taliwala sa mga balas sa Ehipto, sa hinapos ang kataposang siglo, kana ang nahitabo. Sa unsang paagi?

Sa sinugdan sa 1778 ug padayon ngadto sa hinapos sa ika-19ng siglo, daghang mga tekstong papiro sulagmang nadiskobrehan sa Ehipto. Apan, dihay diyutay ra kaayong sistematikong pagpangita hangtod miagi ang usa ka gatos ka tuig. Sukad niadto ang kanunay nga pagdagsa sa karaang mga dokumento nakaplagan sa lumad nga mga mamumuo sa Ehipto, ug ang giisponsor sa Britanya nga Egypt Exploration Fund nakaamgo sa panginahanglan sa pagpadalag hawas alang niining tuyoa sa dili pa ulahi ang tanan. Ilang gipili ang duha ka eskolar sa Oxford, si Bernard P. Grenfell ug Arthur S. Hunt, kinsa nakadawat ug pagtugot nga tukion ang dapit sa habagatang umahang rehiyon diha sa distrito sa Faiyūm (gipakita sa ibabaw).

Usa ka dapit nga gitawag Behnesa ang maorag masaaron alang kang Grenfell tungod sa karaang ngalang Grego niini, nga Oxyrhynchus. Usa ka sentro sa Ehiptohanong Kristiyanidad, ang Oxyrhynchus maoy hinungdanong dapit sa ikaupat ug sa ikalimang siglo K.P. Daghang unang mga monasteryo ang nahimutang sa duol, ug ang mga kagun-oban niining probinsiyal nga lungsod maoy dako. Gilaoman ni Grenfell nga makakaplag ug mga piraso sa Kristohanong literatura didto, apan walay nakuha ang pagsusi sa mga lubnganan ug sa nagubang mga balay. Ang mga pundok nga basura sa lungsod na lamang ang nagpabilin, ang pipila nagbarog nga 9 metros ang gihabugon. Ang pagkalot ug papiro diha niini maorag halos pagdawat sa kapildihan; apan mihukom ang mga eksplorador sa pagsulay ug kalot.

Usa ka Kaplag nga Bahandi

Niadtong Enero 1897 gisulayag kalot ang usa ka trensera, ug sulod sa mga oras lamang nakaplagan ang karaang mga materyales nga papiro. Kini naglakip sa mga sulat, kontrata, ug opisyal nga mga dokumento. Natabonan kini sa pinadpad nga mga balas, ug ang ugang klima nakapreserbar niini halos 2,000 ka tuig.

Kapin lamang ug tulo ka bulan, halos duha ka toneladang mga sinulat sa papiro ang nakuha gikan sa Oxyrhynchus. Kawhaag-lima ka dagkong mga kahon ang napuno ug gipadalag balik ngadto sa Inglatterra. Ug matag tingtugnaw sa misunod nga napulo ka tuig, kining duha ka maisogong eskolar mibalik sa Ehipto sa pagpadaghan pa sa ilang koleksiyon.

Sa usa ka okasyon, samtang nagkalot sa usa ka sementeryo sa Tebtunis, wala silay laing nakalotan gawas lamang sa patayng lawas sa mga buaya. Gidugmok sa usa nga nagkalot tungod sa iyang kabalo ang usa niini. Sa iyang kahingangha, iyang nakaplagan nga kini giputos sa mga pligo sa papiro. Ingon usab niini ang ilang nadiskobrehan sa ubang mga buaya, ug ang uban usab dunay mga lukon sa papirong gisuksok sa ilang mga tutunlan. Ang mga piraso sa karaang klasikal nga sinulat ang nadiskobrehan, uban sa mga sugo sa hari ug mga kontrata nga gisagol uban sa mga kuwenta sa negosyo ug pribadong mga sulat.

Unsay bili niining tanang mga dokumento? Kini napamatud-ang bililhon kaayo, kay ang kadaghanan gisulat sa ordinaryong mga tawo diha sa Koine, ang komung Gregong pinulongan sa maong adlaw. Sanglit daghan sa mga pulong nga ilang gigamit makita usab diha sa Bibliya sa Gregong Kasulatan, ang “Bag-ong Testamento,” kini sa kalit nadayag nga ang pinulongan diha sa Kasulatan dili usa ka espesyal Biblikanhong Grego, ingon sa gisugyot sa pipila ka mga eskolar, apan kadto mao ang kasagarang pinulongan sa ordinaryo nga tawo. Busa sa pagtandi sa paagi sa paggamit sa mga pulong sa adlaw-adlaw nga mga kahimtang, ang usa ka mas tin-aw nga pagsabot nagapalutaw sa ilang mga kahulogan diha sa Kristohanong Gregong Kasulatan.

Mga Manuskrito sa Bibliya

Ang mga piraso sa mga manuskrito sa Bibliya nadiskobrehan usab, ug kini, sagad gisulat sa binirisbiris nga agi nga walay daghang dayandayan ug diha sa usa ka menos ug kalidad nga materyal, nga naghawas sa Bibliya sa ordinaryong tawo. Atong susihon ang pipila ka kaplag.

Si Hunt nakadiskobre ug usa ka kopya sa unang kapitulo sa Ebanghelyo ni Mateo, mga bersikulo 1 ngadto sa 9, 12, ug 14 ngadto sa 20, gisulat sa ikatulong siglo K.P. diha sa uncial (dagko) nga mga titik. Kadto nahimong P¹, ang unang bahin diha sa katalogo sa mga teksto nga papiro gikan sa nagkalainlaing mga dapit, nga karon miabot na ug halos usa ka gatos ka manuskrito o mga bahin sa mga manuskristo sa Kristohanong Gregong Kasulatan. Unsay gamit sa pipila ka bersikulo nga nakaplagan ni Hunt? Ang karakter sa sinulat sa tin-aw nagpetsa niini sa ikatulong siglo K.P., ug sa gitino ang pagbasa niini nagpakita nga kini uyon sa bag-o niadto nga teksto nga gihikay ni Westcott ug Hort. Ang P¹ atua karon sa University Museum sa Philadelphia, Pennsylvania, U.S.A.

Ang usa ka pligo sa papiro gikan sa usa ka codex, o libro, sa walang bahin sa panid adunay mga bahin sa Juan kapitulo 1 ug diha sa tuong bahin sa panid maoy mga bahin sa Juan kapitulo 20. Ang pagtagik pag-usab sa nawalang mga bahin nagsugyot nga sa orihinal dunay 25 ka pligo alang sa tibuok nga Ebanghelyo, ug sa kinaunahang panahon, nalakip gayod niini ang kapitulo 21. Kadto ginumerohan ug P⁵, nga gipetsahan sa ikatulong siglo K.P., ug atua karon sa British Library sa London, Inglatterra.

Ang piraso nga naundan sa Roma 1:1-7 gisulat sa maong dagko, kinuriskuris nga mga titik nga ang pipila ka eskolar nagtuo nga kadto hayan usa ka buhat sa usa ka nagtunghang bata. Karon ginumerohan kini ug P¹⁰ ug gipetsahan gikan sa ikaupat nga siglo K.P.

Ang mas dakong kaplag naundan sa mga ikatulo ka bahin sa sulat ngadto sa mga Hebreohanon. Kadto gikopya diha sa likod sa usa ka linukot nga dunay klasikal nga mga sinulat sa Romanong manalaysay nga si Livy sa atubangan. Nganong may nagkalainlaing materyal nga gisulat diha sa atubangan ug sa likod? Niadtong panahona ang kanihit ug kamahal sa mga sulatanang materyal nagpasabot nga ang daan nga papiro dili pagausikan. Karon gilista nga P¹³, kini gipetsahan sa ikatulo o ikaupat ka siglo K.P.

Ang usa ka panid nga papiro nga naundan sa mga bahin sa Roma kapitulo 8 ug 9, gisulat diha sa gagmay kaayong mga letra, maoy gikan sa usa ka libro nga duolan sa 11.5 sentimetros ang gitas-on ug 5 sentimetros lamang ang gilapdon. Nan, maorag ang debulsang mga edisyon sa Kasulatan naglungtad na sa ikatulong siglo K.P. Kini nahimong P²⁷ ug sa katibuk-an nahiuyon uban sa Codex Vaticanus.

Ang mga bahin sa upat ka panid nga gikan sa usa ka codex sa Greek Septuagint naundan sa mga bahin sa unom ka kapitulo sa Genesis. Kini nga codex hinungdanon tungod sa petsa niini nga gikan pa sa ikaduha o sa ikatulong siglo K.P. ug tungod kay kini nga mga kapitulo wala sa Codex Vaticanus ug may depekto diha sa Codex Sinaiticus. Ginumerohan ingong papiro 656, kini nga mga panid atua karon sa Bodleian Library, sa Oxford, Inglaterra.

Kining tanang mga piraso walay gipakitang dagkong mga kausaban gikan sa atong naglungtad unang mga manuskrito, busa gipamatud-an niini nga ang teksto sa Bibliya naapod-apod na sa unang panahon taliwala sa ordinaryong mga tawo didto sa hilit nga bahin sa Ehipto. Kini usab nagpalig-on sa atong pagtuo sa pagkakasaligan ug sa pagkatukma sa Pulong sa Diyos.

[Hulagway sa panid 27]

Papiro gikan sa Faiyūm naundan sa mga bahin sa Juan, kapitulo 1

[Credit Line]

Tinugotan sa British Library

[Picture Credit Line sa panid 26]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.