Giatake ni Diocletian ang Kristiyanidad

SA PIYESTA sa Romanong diyos nga si Terminus sa Pebrero 23, 303 K.P., nga gihimo sa Nicomedia sa Asia Minor, ang bag-ong kaulohan sa imperyo, ang mga tawo nag-indigay sa pagpahayag sa ilang patriotismo. Apan ang dakong Kristohanong komunidad sa pagkatalagsaon wala moadto didto.

Gikan sa ilang bantaaw nga dapit sa palasyo, si Imperador Diocletian ug ang luyoluyong imperador nga si Galerius Cesar naglantaw sa lokal nga Kristohanong tigomanan. Sa gihatag ang sinyas, ang mga sundalo ug ang mga opisyal sa kagamhanan mapugsanong misulod sa tinukod sa Kristohanon, gilungkab kana, ug gisunog ang mga kopya sa Bibliya nga ilang nakaplagan. Sa kataposan, ilang gisunog ang tinukod.

Ingon niana nagsugod ang yugto sa paglutos nga nakahatag daotang dungog sa pagmando ni Diocletian. Ang mga historyador nagtawag niana “ang kataposan sa dakong paglutos,” “ang labing mabangis nga paglutos,” bisan ang “pagpapas sa ngalang Kristohanon.” Ang pagtan-aw sa nangagi niining madulaong mga hitabo nakitang labing madayganon.

Paganismo Batok Kristiyanidad

Si Diocletian, nga natawo sa Dalmatia, usa ka rehiyon nga nahimong Yugoslavia, naila pinaagi sa mga ranggo sa kasundalohan sa Roma. Gipasidunggan ingong imperador sa 284 K.P., siya nabantog sa politikanhong reporma sa dihang gitukod niya ang tetrarkiya, usa ka liderato nga gilangkoban ug upat, aron mangulo sa imperyo. Gitudlo ni Diocletian si Maximian, usa ka tigulang nga kaubang sundalo kanhi, sa pag-alagad uban kaniya ingong ikaduhang imperador, ikaduhang Agusto, nga may linaing responsabilidad sa kasadpang bahin sa imperyo. Si Diocletian ug Maximian dunay ikaduhang Cesar nga kaniya gihatag ang mga katungod sa pagkamanununod. Si Constantius Chlorus nag-alagad ingong Cesar kang Maximian, samtang si Galerius gikan sa Thrace naghupot ug gahom ubos kang Diocletian.

Si Galerius Cesar maoy, sama kang Diocletian, usa ka masibotong magsisimba sa paganong mga diyos. Ambisyosong mopuli sa imperador, si Galerius nagpakaaron-ingnong nahadlok nga luiban sa mga sundalo. Nasuko siya sa nagkadakong impluwensiya sa mga sundalo nga nangangkong mga Kristohanon. Sumala sa panglantaw sa imperador, ang ilang pagdumili sa pag-apil sa paganong pagsimba katumbas sa paghagit sa iyang awtoridad. Busa giagda ni Galerius si Diocletian sa paghimog mga lakang sa pagpuo sa Kristiyanidad. Sa kataposan, sa tingtugnaw sa 302/303 K.P., ang imperador miampo sa batok-Kristohanong pagbati ni Cesar ug misugot nga paphaan ang kasundalohan ug ang mga alagad sa hari niining mga tawhana. Apan si Diocletian wala mouyon sa pagpatay, nahadlok nga ang pagpatay sa mga Kristohanon makapukaw sa uban ug hugot nga pagsukol.

Sa gihapon, wala matagbaw niining paagiha sa pagsulbad sa suliran, gikonsulta ni Diocletian ang mga komander ug mga opisyales sa militar, lakip si Hierocles, gobernador sa Bithynia. Kining madasigong Hellenistiko mipaluyo sa mabangis nga aksiyon batok sa tanang mga Kristohanon. Ang pagpaluyo ni Diocletian sa tradisyonal nga mga diyos sa Roma misangpot ug pakig-away sa Kristiyanidad. Ang sangpotanan, sumala sa Diocletian and the Roman Recovery, ni Stephen Williams, mao ang “bug-os nga gubat tali sa mga diyos sa Roma ug sa diyos sa mga Kristohanon.”

Ang mga Balaod

Aron mapadayon ang iyang kampaniya sa paglutos, si Diocletian mipakanaog ug upat ka sunodsunod nga mga balaod. Sa adlaw human giatake ang Nicomedia, misugo siya sa pagguba sa tanang Kristohanong mga tigomanan ug kabtangan ug nagbaod nga ang balaang mga basahon kinahanglang isurender ug sunogon. Ang mga Kristohanon nga naghupot ug posisyon sa Kagamhanan gipaluwat.

Sa dihang miulbo ang duha ka sunog diha mismo sa sulod sa palasyo sa imperador, gipasanginlan ang mga Kristohanong nagtrabaho didto. Kini ang nakapukaw sa ikaduhang balaod, nga nagmando sa pagdakop ug sa pagbilanggo sa tanang mga obispo, mga presbitero, ug mga deakono. Gipanugot ang pagsakit kon gikinahanglan, ang ikatulong balaod nagsulay niining mga tawhana sa pagbulag sa ilang pagtuo, nagsugo kanila nga maghalad ngadto sa mga diyos sa Roma. Ang ikaupat nga balaod mas grabe pa ug silotag kamatayon ang bisan kinsang moangkong Kristohanon.

Ang miresultang balod sa kabangis mipatunghag usa ka pundok sa mga tawong ginganlag traditores (nagkahulogang, “sila nga misurender”), mga mabudhion sa Diyos ug kang Kristo nga misulay sa pagluwas sa ilang mga kinabuhi pinaagi sa pagsurender sa ilang mga kopya sa mga Kasulatan. Sumala sa historyador nga si Will Durant, “libolibong mga Kristohanon ang mibiya sa ilang pagtuo . . . Apan ang kadaghanan sa mga gilutos mibarog nga malig-on; ug ang pagtan-aw o taho sa bayanihong pagkamaunongon ubos sa pagsakit nagpalig-on sa pagtuo sa mga maduhaduhaon ug nakadanig bag-ong mga membro alang sa gipangitang mga kongregasyon.” Ang mga Kristohanon sa Phrygia, Cappadocia, Mesopotamia, Phoenicia, Ehipto, ug uban pang mga bahin sa Imperyo sa Roma nakaagom sa pagkamartir.

Ang historyador sa simbahan nga si Eusebius sa Cesaria nagbanabana nga libolibong mga Kristohanon ang namatay sa maong paglutos. Sa laing bahin, si Edward Gibbon, ang awtor sa The Decline and Fall of the Roman Empire, miangkon nga ang gidaghanon maoy ubos sa duha ka libo. “Nagduhaduha si Gibbon niining mga estoryaha, nga kini gipasobrahan sa Kristohanong mga tinubdan nga nagtinguha sa paghimaya sa mga martir ug sa pagdasig sa mga matinumanon,” miingon ang usa ka magsusulat. “Sa walay duhaduha,” siya mipadayon, “ang paghinobra sa mga magsusulat nga sa masayon naghimo sa pipila ka kamatayon nga ‘daghan’, nga walay pag-ila tali sa wala-pangandoya nga pagkamartir ug niadtong misangpot nga paglutos tungod sa tinuyo nga paghagit sa awtoridad; ug miasoy kon giunsa sa kapintas giwataswatas sa mabangis nga mga hayop diha sa mga ampiteyatro ang tanang ubang mga kriminal apan napugngan pinaagi sa usa ka ‘labaw-tawhanong gahom’ sa pag-atake sa mga Kristohanon. Apan, kon ugaling tinumotumo lang kini, ang nahibilin makalilisang gayod.” Tinong ang labing mabangis nga paglutos gihimo pinaagig mga inatanan, pagsunog, paglaplap sa panit, ug mga kumpit nga gigamit sa pagsakit.

Ang pipila ka awtoridad nagtuo nga si Galerius, imbes si Diocletian, mao ang nagpasiugdag paglutos. “Dili kay kini walay lalom moral nga kahulogan,” miangkon si Propesor William Bright diha sa The Age of the Fathers, “nga ang dakong paningkamot sa paganong gahom sa kalibotan sa paglaglag sa kinabuhi sa Gingharian nga dili gikan niining kalibotana angayng ipapas-an sa ngalang Diocletian, inay kay sa tinuod nga tigpasiugda niini nga si Galerius.” Ugaling, bisan sa sulod sa tetrarkiya, si Diocletian gihapon mao ang labaw nga gahom, sama sa gipahayag sa magsusulat nga si Stephen Williams: “Tino nga si Diocletian nangibabaw sa tanang dagkong mga polisa sa Imperyo hangtod sa 304, ug mao ang may dakong tulobagon sa paglutos hangtod niadtong petsaha.” Si Diocletian nagkasakit ug sa ulahi miluwat sa pagmando sa 305 K.P. Sa mga unom ka tuig human niadto, ang padayong paglutos nagpabanaag sa mapait nga kasilag ni Galerius sa tanang butang nga nalangkit sa Kristiyanidad.

Ikaupat nga Siglong Kristiyanidad

Kining makalilisang nga mga hitabo sayo sa ikaupat nga siglo nagpamatuod nianang gitagna sa mga apostol nga si Pablo ug si Pedro, ug sa ubang dinasig nga mga magsusulat. Ang gitagnang “tawo sa kalapasan,” ang nagamandong klero nga matang nga nag-angkong mga Kristohanon, malig-on na, sama sa gipamatud-an sa mga balaod ni Diocletian, ilabina ang ikaduhang balaod. (2 Tesalonica 2:3, 4; Buhat 20:29, 30; 2 Pedro 2:12) Sa pagka ikaupat nga siglo, ang apostatang mga buhat maoy kasagaran na. Daghang nag-angkong mga Kristohanon maoy mga membro sa kasundalohan sa Roma. Wala bay mga Kristohanon balik kaniadto nga matinumanon “sa hularanan sa maayong mga pulong” nga nadawat gikan sa mga apostol?​—2 Timoteo 1:13.

Ginganlan ni Eusebius ang pipila ka biktima sa paglutos, nga gihubit pa gani ang ilang pagsakit, pag-antos, ug sa misangpot nga kamatayon. Kon kaha namatay kining tanang mga martir nga maunongon sa gipadayag nga kamatuoran nga mabatonan sa maong panahon, dili pa nato masayran sa pagkakaron. Sa walay duhaduha ang uban kinasingkasing nga misunod sa pasidaan ni Jesus sa paglikay sa sektaryanismo, imoralidad, ug sa pagkompromiso sa bisan unsang matang. (Pinadayag 2:15, 16, 20-23; 3:1-3) Dayag, ang pipila ka matinumanon nga nabuhi nagpabiling natago gikan sa panglantaw sa kasaysayan. (Mateo 13:24-30) Sa pagkatinuod, malamposon kaayo ang mga lakang sa pagsanta sa Kristohanong pagsimba sa katilingban nga gumikan niini gipasidunggan sa usa ka monyumento nga Katsila sa maong yugto si Diocletian tungod kay ‘nakawagtang sa patuotuo bahin kang Kristo.’ Bisan pa, ang mga paningkamot sa pag-ilog ug sa paglaglag sa mga kopya sa Kasulatan, usa ka pangunang bahin sa pag-atake ni Deocletian sa Kristiyanidad, napakyas sa pagwagtang sa bug-os sa Pulong sa Diyos.​—1 Pedro 1:25.

Kay wala molampos sa bug-os nga pagpapha sa Kristiyanidad, si Satanas nga Yawa, ang magmamando sa kalibotan, nagpadayon sa iyang malipatlipatong mga buhat pinaagi kang Imperador Constantino, kinsa nagmando gikan sa 306 ngadto sa 337 K.P. (Juan 12:31; 16:11; Efeso 6:11, potnot) Ang paganong si Constantino wala makig-away sa mga Kristohanon. Hinunoa, iyang nakaplagang mapuslanon ang pag-usa sa pagano ug Kristohanong mga pagtulon-an ngadto sa bag-ong relihiyon sa Estado.

Pagkamaayong pasidaan kini alang kanatong tanan! Sa dihang atubangon nato ang mabangis nga paglutos, ang atong gugma kang Jehova motabang kanato sa dili pagkompromiso alang sa bisan unsang temporaryong pisikal nga kahupayan. (1 Pedro 5:9) Sa susama, dili nato tugotang ang usa ka malinawong panahon mopaluya sa atong Kristohanong kalig-on. (Hebreohanon 2:1; 3:12, 13) Ang hugot nga pagsunod sa mga prinsipyo sa Bibliya magaamping kanato nga magmaunongon kang Jehova, ang Diyos nga makaluwas sa iyang katawhan.​—Salmo 18:25, 48.

[Picture Credit Line sa panid 28]

Musei Capitolini, Roma