Ang mga Karaite ug Ilang Pagpangita sa Kamatuoran

“SUSIHA pag-ayo ang [Kasulatan] ug ayaw pagsalig sa akong opinyon.” Kadtong mga pulonga gisulti sa usa ka prominenteng lider nga Karaite sa ikawalong siglo K.P. Kinsa ang mga Karaite? Aduna ba kitay makat-onang bisan unsa nga bililhon gikan sa ilang panig-ingnan? Aron matubag kining mga pangutanaha, balikan nato ang kasaysayan sa dugay nang kontrobersiya nga maoy miagak sa kalihokang Karaite.

Sa Unsang Paagi Misugod ang Kontrobersiya?

Sa kataposang mga siglo una pa ang Komong Panahon, usa ka bag-ong pilosopiya mitungha sulod sa Hudaismo. Kadto mao ang ideya nga naghatag ang Diyos ug duha ka Kasugoan sa Bukid sa Sinai, ang usa sinulat ug ang usa binaba.a Sa pag-abot sa unang siglo K.P., dihay mainit nga panagbangi tali niadtong midawat niining bag-ong pagtulon-an ug niadtong wala modawat niini. Ang mga Pariseo mao ang mga tigpasiugda, samtang ang mga Saduseo ug mga Essene maoy lakip sa mga magsusupak.

Sa tunga niining nagpadayong kontrobersiya, mitungha si Jesus nga taga-Nasaret ingong ang gisaad nga Mesiyas. (Daniel 9:24, 25; Mateo 2:1-6, 22, 23) Giatubang ni Jesus ang tanang nagkasumpaking mga grupo sa mga Hudiyo. Sa pagpangatarongan uban kanila, gisaway niya ang paghimo sa pulong sa Diyos nga walay pulos tungod sa ilang tradisyon. (Mateo 15:3-9) Gitudlo usab ni Jesus ang espirituwal nga mga kamatuoran sa paagi nga mahimo lamang sa usa ka Mesiyas. (Juan 7:45, 46) Dugang pa, ang matuod nga mga sumusunod ni Jesus lamang ang nakahatag ug pamatuod sa diyosnong pagpaluyo. Sila nailhan ingong mga Kristohanon.​—Buhat 11:26.

Sa dihang nagun-ob ang templo sa Jerusalem sa 70 K.P., ang mga Pariseo mao lamang ang relihiyosong sekta nga nahibiling wala maunsa. Karon nga wala nay saserdote, mga halad, ug templo, ang Hudaismo sa Pariseo nag-imbento ug mga kapuli alang niining tanan, nga nagtugot sa tradisyon ug interpretasyon nga maoy mopuli sa sinulat nga Kasugoan. Kini naghatag kahigayonan alang sa bag-ong “sagradong mga basahon” nga masulat. Una mitungha ang Mishnah, nga may mga pagdugang niini ug mga interpretasyon sa ilang binabang kasugoan. Sa ulahi, ang laing koleksiyon sa mga sinulat gidugang nga gitawag ug Talmud. Sa samang panahon, ang apostatang mga Kristohanon misugod sa paglapas sa mga pagtulon-an ni Jesus. Ang maong grupo sa mga tawo nakapatunghag gamhanang relihiyosong mga sistema​—ang awtoridad sa mga rabbi sa usa ka bahin ug awtoridad sa iglesya sa pikas bahin.

Tungod sa kasungian sa mga Hudiyo batok sa paganong Roma ug sa ulahi batok sa “Kristohanong” Roma, ang sentro sa Hudaismo sa kadugayan gibalhin ngadto sa Babilonya. Didto nga ang mga sinulat sa Talmud giedit diha sa labing kompletong porma niini. Bisag giangkon sa mga rabbi nga ang Talmud nagbutyag sa kabubut-on sa Diyos nga mas bug-os, naamgohan sa daghang Hudiyo ang nagdugang nga kabug-at sa awtoridad sa mga rabbi ug nangandoy sa pulong sa Diyos nga gihatag kanila pinaagi ni Moises ug sa mga manalagna.

Sa ulahing katunga sa ikawalong siglo K.P., ang mga Hudiyo sa Babilonya nga misupak sa awtoridad sa mga rabbi ug pagtulon-an sa ilang binabang kasugoan misanong sa usa ka utokang lider nga ginganlag Anan ben David. Iyang gipadayag ang katungod sa matag Hudiyo sa walay limiti nga pagtuon sa Hebreohanong Kasulatan ingong bugtong nga tuboran sa matuod nga relihiyon, nga wala magtagad sa interpretasyon sa mga rabbi o sa Talmud. Si Anan nagtudlo: “Susiha pag-ayo sa Torah [ang sinulat nga kasugoan sa Diyos] ug ayaw pagsalig sa akong opinyon.” Tungod niining paghatag ug pasiugda sa Kasulatan, ang mga sumusunod ni Anan nailhan ingong Qa·ra·ʼimʹ, usa ka Hebreohanong ngalan nga nagkahulogang “mga magbabasa.”

Ang mga Karaite ug mga Rabbi Nagkasungi

Unsa ang pipila ka mga pananglitan sa mga pagtulon-an sa Karaite nga nakapasuko sa grupo sa mga rabbi? Gidili sa mga rabbi ang pagkaon ug karne ug gatas nga dungan. Ilang gipresentar kini ingong pagpatin-aw sa binabang kasugoan sa Exodo 23:19, nga nag-ingon: “Ayawg lutoa ang nating kanding sa gatas sa inahan niini.” Sa laing bahin, ang mga Karaite nagtudlo nga kining bersikuloha nagpasabot sumala sa pagkasulti niini​—walay kapin, kun kulang. Nangatarongan sila nga ang mga restriksiyon sa mga rabbi maoy hinimo sa tawo.

Sumala sa ilang interpretasyon sa Deuteronomio 6:8, 9, ang mga rabbi nagtuo nga ang lalaking mga Hudiyo kinahanglang mag-ampo nga magsul-ob ug tefillin, o mga pilakterya, ug kinahanglang magbutang ug usa ka mezuzah diha sa matag haligi sa pultahan.b Giisip sa mga Karaite kining mga bersikuloha ingong aduna lamay mahulagwayon ug simbolikong kahulogan ug busa nagsalikway sa mga reglamento sa mga rabbi.

Bahin sa ubang mga butang ang mga Karaite mas estrikto kay sa mga rabbi. Pananglitan, tagda ang ilang panglantaw sa Exodo 35:3, nga mabasa: “Ayaw paghaling ug kalayo sa tanan ninyong mga puloy-anan sa adlaw nga igpapahulay.” Gidili sa mga Karaite nga pasagdang magsiga ang usa ka lampara o suga bisan kon kini gipasiga una pa ang Igpapahulay.

Ilabina human namatay si Anan, ang mga lider sa Karaite nagkasumpaki kanunay bahin sa sukod ug sa kinaiyahan sa pipila ka mga pagdili, ug ang ilang mensahe dili kanunayng tin-aw. Ang mga Karaite wala magkahiusa tungod kay sila walay giila nga usa ka pangulo apan nagpasiugdag personal nga pagbasa ug interpretasyon sa mga Kasulatan, nga lahi sa estilo-sa-rabbi nga awtoridad. Apan, bisan pa niini, midako ang kabantog ug impluwensiya sa kalihokang Karaite nga misaylo sa Hudiyohanong komunidad sa Babilonya ug mikaylap sa tibuok Tungang Sidlakan. Ang usa ka dakong sentro sa Karaite gitukod pa gani sa Jerusalem.

Sa panahon sa ikasiyam ug ikanapulong siglo K.P., ang mga eskolar nga Karaite nanghawod sa gipasig-uli pag-usab nga pagtuon sa Hebreohanong pinulongan ug nakasinatig usa ka matang sa bulawanong panahon. Ilang gilantaw ang sinulat nga teksto sa Hebreohanong Kasulatan, dili ang binabang mga tradisyon, nga balaan. Ang pipila sa mga Karaite nahimong batid nga mga tigkopya sa Hebreohanong Kasulatan. Ngani, ang maikagong hagit sa Karaite maoy nakadasig sa Masoretikong pagtuon sa Kasulatan taliwala sa tanang mga Hudiyo, nga nagpaneguro ug mas tukmang pagkatipig nga teksto sa Bibliya karon.

Niining yugto sa kusog nga pagtubo, ang Karaite nga Hudaismo nakigbahin sa dayag nga buluhatong misyonaryo taliwala sa ubang mga Hudiyo. Kini nakahatag ug klarong hulga sa rabbinikong Hudaismo.

Unsay Reaksiyon sa mga Rabbi?

Mibalos ang mga rabbi ug mapintas nga pag-atake sa mga pulong, nga malalangong nagpasibo ug nag-usab sa ilang mga pagtulon-an. Sa siglo human sa pag-atake ni Anan, ang rabbinikong Hudaismo misagop ug daghang paaging Karaite. Ang mga rabbi nahimong mas hanas sa pagkutlo sa Kasulatan, nga migamit sa estilo ug paagi sa Karaite sa ilang pagpanulti.

Ang giilang lider niini nga kombati sa mga pulong batok sa mga Karaite mao si Saʽadia ben Joseph, kinsa nahimong pangulo sa Hudiyohanong komunidad sa Babilonya sa unang katunga sa ikanapulong siglo K.P. Ang pangunang sinulat ni Sa‛adia, ang The Book of Beliefs and Opinions, gihubad sa Ingles ni Samuel Rosenblatt, kinsa miingon sa introduksiyon niini: “Bisag . . . siya ang awtoridad sa Talmud sa iyang adlaw, [si Saʽadia] wala kaayo mogamit niini nga tuboran sa Hudiyohanong tradisyon, dayag tungod kay nagtinguha siya sa pagbuntog sa mga Karaite pinaagi sa ilang kaugalingong mga depensa kinsa midawat sa Sinulat nga Kasugoan ingon nga mao lamang ang balido.”

Nagsunod sa mga tunob ni Saʽadia, ang rabbinikong Hudaismo sa ulahi nakabatog gahom ug impluwensiya. Nahimo kini pinaagi sa pagpaangay sa Sinulat nga Kasugoan sa sukod lamang nga makuha ang gamhanang ebidensiya gikan sa mga argumento sa mga Karaite. Ang kataposang hapak gipahamtang ni Moses Maimonides, ang iladong eskolar sa Talmud sa ika-12 nga siglo. Tungod sa iyang matinugoton nga tinamdan sa mga Karaite nga iyang kauban sa pagpuyo sa Ehipto, ingon man usab sa iyang makapakombinsir binatid nga estilo, iyang naangkon ang ilang pagdayeg ug napaluya ang posisyon sa ilang kaugalingong liderato.

Ang Kalihokang Karaite Nawad-ag Kadasig

Karon kay wala magkahiusa ug walay maayong pagkaorganisar nga pagsukol, ang kalihokang Karaite nawad-ang kadasig ug mga sumusunod. Sa paglabay sa panahon, giusab sa mga Karaite ang ilang mga hunahuna ug mga prinsipyo. Si Leon Nemoy, usa ka awtor sa kalihokang Karaite, nagsulat: “Bisag ang Talmud sa teoriya nagpabiling gidili, daghang bahin sa Talmud tago nga gilakip diha sa pagpadapat sa Karaite nga balaod ug kustombre.” Sa diwa, giwala sa mga Karaite ang ilang orihinal nga katuyoan ug midawat ug daghang bahin sa rabbinikong Hudaismo.

Aduna pay mga 25,000 ka Karaite sa Israel. Pipila ka libo pa ang makita sa ubang mga komunidad, kadaghanan sa Rusya ug Tinipong Bansa. Sanglit adunay ilang kaugalingong binabang tradisyon, sila lahi sa unang mga Karaite.

Unsay atong makat-onan gikan sa kasaysayan sa mga Karaite? Nga usa ka seryosong sayop ang ‘paghimo nga imbalido sa pulong sa Diyos tungod sa tradisyon.’ (Mateo 15:6) Aron makagawas sa mabug-at nga mga tradisyon sa tawo nagkinahanglan ug tukmang kahibalo sa Kasulatan. (Juan 8:31, 32; 2 Timoteo 3:16, 17) Oo, kadtong kinsa buot masayod ug motuman sa kabubut-on sa Diyos dili mosalig sa mga tradisyon sa mga tawo. Hinunoa, masingkamoton nilang susihon ang Bibliya ug ipadapat ang mapuslanong instruksiyon sa dinasig nga Pulong sa Diyos.

[Mga footnote]

[Hulagway sa panid 30]

Grupo sa mga Karaite

[Credit Line]

Gikan sa librong The Jewish Encyclopedia, 1910