Ang Pakigbisog ni Casiodoro de Reina Alang sa Espanyol nga Bibliya
ANG ika-16-nga-siglong Espanya maoy peligrosong dapit nga basahon ang Bibliya. Ang Iglesya Katolika nagsugo sa Inkwisisyon sa pagpalong sa kinagamyang kidlap sa pagkadili-ortodokso. Apan dihay usa ka batan-ong lalaki sa habagatang Espanya nga wala lamang magbasa sa Bibliya kondili nanumpa usab nga hubaron kini sila ngadto sa lumad nga pinulongan aron ang matag Katsila makabasa niana. Ang iyang ngalan mao si Casiodoro de Reina.
Ang kaikag ni Reina sa Bibliya napukaw panahon sa katuigan nga iyang gigugol sa monasteryo sa San Isidro del Campo, sa kasikbit sa Seville, Espanya. Panahon sa katuigang 1550, kadaghanan sa mga monghe niining talagsaong monasteryo migugol ug daghang oras sa pagbasa sa Kasulatan kay sa pag-atiman sa kanonikanhong mga katungdanan. Ug ang mensahe sa Bibliya nag-usab sa ilang hunahuna. Ilang gisalikway ang doktrina sa Katoliko mahitungod sa paggamit sa mga imahen ug pagtuo sa purgatoryo. Dili kalikayan, ang ilang mga panghunahuna nailado sa maong dapit, ug nahadlok nga madakpan sa Espanyol nga Inkwisisyon, mihukom sila sa pagkalagiw sa laing nasod. Si Reina maoy usa sa 12 ka monghe nga milampos sa pagkalagiw ngadto sa Geneva, Switzerland.
Human niadtong halos wala-molampos nga pag-ikyas, mibiyahe siya gikan sa usa ka Uropanhong siyudad ngadto sa lain, nga sa usa ka paagi nakalikay kanunay sa nanaglutos kaniya. Sa 1562 ang napakyas nga mga inkwisidor nagsunog sa iyang larawan didto sa Seville, apan bisan ang maong mapintas nga hulga wala makapatarog kang Reina gikan sa iyang tahas sa paghubad sa Kasulatan. Bisan tuod may patong nga ganti sa iyang ulo ug nagkinabuhi kanunay diha sa kahadlok nga madakpan, naghago siya nga walay hunong sa iyang Espanyol nga hubad. “Gawas lamang sa panahon nga ako nasakit o nagbiyahe, . . . wala gayod ako mohunong sa paghubad,” siya misaysay.
Sulod sa napulo ka tuig nakompleto ni Reina ang hubad. Sa 1569 ang iyang hubad sa enterong Bibliya gipatik sa Basel, Switzerland. Kining talagsaong hubad mao ang unang kompletong Espanyol nga hubad nga gihimo gikan sa orihinal nga mga pinulongan. Sulod sa kasiglohan ang Latin nga mga Bibliya mabatonan, apan ang Latin maoy pinulongan sa alta sosyedad sa katilingban. Si Reina nagtuo nga ang Bibliya kinahanglang masabtan sa tanan, ug iyang gipameligro ang iyang kinabuhi aron makab-ot ang maong tumong.
Sa pasiuna sa iyang hubad, iyang gisaysay ang iyang mga katarongan. “Ang pagdili sa Balaang Kasulatan diha sa komon nga pinulongan sa walay duhaduha nagdala ug grabeng insulto sa Diyos ug kadaot sa kaayohan sa mga tawo. Kini dayag nga maoy buhat ni Satanas ug niadtong iyang gikontrolar. . . . Sanglit gihatag sa Diyos ang iyang Pulong ngadto sa mga tawo, nga nagtinguha nga kini masabtan ug ipadapat sa tanan, siya nga magdili niana diha sa bisan unsang pinulongan walay maayong motibo.”
Kining maong pahayag maoy maisogon, sanglit gipatik kini 18 lamang ka tuig human ang Listahan sa mga Gidili sa Espanyol nga Inkwisisyon tinong nagdili sa Bibliya “diha sa pinulongang Kinatsila [Espanyol] o sa bisan unsang ubang lumad nga sinultihan.” Dayag, wala tugoti ni Reina ang kahadlok sa tawo nga magpugong sa iyang gugma sa kamatuoran.
Gawas pa sa pagbaton ug dulot nga tinguha nga himoon ang Bibliya nga mabatonan sa tanang nagsultig-Espanyol nga katawhan, buot usab ni Reina nga mopagula sa labing tukmang hubad nga posible. Sa iyang pasiuna, iyang gipatin-aw ang mga bentaha sa paghubad nga direkta gikan sa orihinal nga mga pinulongan. Ang pipila ka sayop miyuhot ngadto sa Latin nga orihinal nga sinulat sa Vulgate, misaysay si Reina. Usa sa labing dayag niini mao ang pagwagtang sa ngalan sa Diyos.
Ang Ngalan sa Diyos Diha sa Espanyol nga mga Hubad
Naamgohan ni Reina nga ang ngalan sa Diyos, Jehova, angayng makita diha sa bisan unsang matanlagong hubad sa Bibliya, maingon sa orihinal nga sinulat. Midumili siya sa pagsunod sa kostumbre nga ilisan ang ngalan sa Diyos sa mga titulo sama sa “Diyos” o “Ginoo.” Sa pasiuna sa iyang hubad, iyang gipatin-aw ang iyang mga katarongan uban sa kinaiyanhong pagkamadayganon.
“Among gipabilin ang ngalan (Iehoua), dili tungod kay wala kamiy kinabug-atang mga katarongan. Una, tungod kay bisan asa kini makaplagan sa atong hubad, makaplagan usab kini sa Hebreohanong sinulat, ug sa among hunahuna dili namo kana matangtang o mailisan nga dili makahimo ug pagluib ug pasipala ngadto sa balaod sa Diyos, nga nagsugo nga walay kuhaon o idugang. . . . Ang kostumbre [sa paglaktaw sa ngalan], nga gihimo sa Yawa, mitungha gumikan sa usa ka patuotuo sa modernong mga rabbi kinsa, bisan tuod nag-angkon nga nagtahod niana, sa pagkamatuod nagtago sa Iyang balaang ngalan, nga naghimo sa mga tawo sa Diyos nga makalimot nianang ngalana nga pinaagi niana buot niyang maila gikan sa tanang uban pa . . . nga mga diyos.”
Ang dalayegong tinguha ni Reina sa pagbayaw sa ngalan sa Diyos may layog-abot nga mga sangpotanan. Hangtod sa atong adlaw, ang kadaghanan sa Espanyol nga mga hubad—Katoliko ug Protestante—misunod niining maong pasiuna, nga naggamit sa bug-os sa balaang ngalan. Sa dakong bahin tungod kang Reina, ang mga magbabasa sa halos bisan unsang Espanyol nga hubad sa Bibliya makasabot dayon nga ang Diyos adunay personal nga ngalan nga nagpaila kaniya gikan sa tanang ubang mga diyos.
Talagsaon ang kamatuoran nga ang ngalan ni Jehova sa Hebreohanon dayag kaayo sa ulohang panid sa Bibliya ni Reina. Gideboto ni Reina ang iyang kinabuhi sa hamiling kawsa sa pagtipig sa Pulong sa Diyos, nga naghimo nianang mabatonan diha sa usa ka pinulongan nga mabasa sa minilyon.