Jerome​—Usa ka Kontrobersiyal nga Mag-uuna sa Paghubad sa Bibliya

SA Abril 8, 1546, ang Konseho sa Trent nagmando nga ang Latin Vulgate “giaprobahan sa [Katolikong] Iglesya . . . ug nga walay bisan kinsa nga mangahas o mangako ubos sa bisan unsang pasangil nga isalikway kana.” Bisan tuod ang Vulgate nakompleto kapin sa usa ka libo ka tuig sayosayo pa, kini ug ang tighubad niini, si Jerome, dugay nang nahimong sentro sa kontrobersiya. Kinsa si Jerome? Nganong kontrobersiyal siya ug ang iyang hubad sa Bibliya? Sa unsang paagi ang iyang hubad nag-impluwensiya sa paghubad sa Bibliya karong adlawa?

Ang Pagkahimong Usa ka Eskolar

Ang Latin nga ngalan ni Jerome maoy Eusebius Hieronymus. Natawo siya sa mga 346 K.P. sa Stridon, sa Romanhong probinsiya sa Dalmatia, duol sa presenteng-adlaw nga utlanan tali sa Italya ug Slovenia.a Ang iyang mga ginikanan arang-arang ug kahimtang, ug nasinati niya ang mga kapuslanan sa salapi sa linghod nga panuigon, nga naedukar sa Roma ubos sa iladong batid sa gramatika nga si Donatus. Si Jerome napamatud-ang usa ka tinugahan nga estudyante sa gramatika, arte sa panulti, ug pilosopiya. Niining yugtoa nagsugod usab siya sa pagtuon ug Grego.

Human mobiya sa Roma sa 366 K.P., si Jerome naglaaglaag, nga sa kataposan nakaabot sa Aquileia, Italya, diin nahibaloan niya ang ideya sa asetismo. Nadani niining maong mga panglantaw sa sobrang paghikaw sa kaugalingon, siya ug ang usa ka grupo sa mga higala migugol sa misunod nga ubay-ubayng katuigan nga nag-ugmad sa paagi sa kinabuhi nga sobrang naghikaw sa kaugalingon.

Sa 373 K.P., ang wala mahibaloing kasamok nagbungkag sa grupo. Nahigawad, si Jerome naglaaglaag pasidlakan latas sa Bithynia, Galacia, ug Cilicia ug ngadtongadto nakaabot sa Antioquia, Syria.

Ang dugay nga panaw nakadaot kaniya. Nahago pag-ayo ug nagluya, si Jerome halos mamatay sa hilanat. “Oh, kon unta ang Ginoong Jesu-Kristo kalit nga magdala kanako nganha kanimo,” siya miingon, nga nagsulat sa usa ka higala. “Ang akong alaot nga lawas, luya bisag dili-masakiton, nadaot pag-ayo.”

Morag dili pa igo ang balatian, kamingaw, ug panagbangi sa kahiladman, sa wala madugay si Jerome miatubang ug lain pang krisis​—usa ka espirituwal nga krisis. Sa usa ka damgo nakita niya ang iyang kaugalingon nga “gitaral atubangan sa hukmanan” sa Diyos. Sa dihang gihangyo siya sa pagpaila sa iyang kaugalingon, si Jerome mitubag: “Ako usa ka Kristohanon.” Apan ang usa nga nagdumala misinghag: “Namakak ka, ikaw maoy sumusunod ni Cicero ug dili ni Kristo.”

Hangtod niadtong panahona ang kaikag ni Jerome sa pagkat-on sa panguna nasentro diha sa pagtuon sa paganong mga klasiko inay kay sa Pulong sa Diyos. “Gisakit ako,” siya miingon, “sa kalayo sa tanlag.” Nga naglaom sa pagtul-id sa mga butang, si Jerome nanaad diha sa iyang damgo: “Ginoo, kon ugaling makabaton ako pag-usab ug mga libro sa kalibotan, o kon ugaling makabasa ako pag-usab niana, Ikaw akong gilimod.”

Sa ulahi, si Jerome nangatarongan nga dili mahimong may tulubagon siya sa panaad nga gihimo diha sa damgo. Sa gihapon determinado siya sa pagtuman sa iyang panaad​—labing menos sa prinsipyo. Busa mibiya si Jerome sa Antioquia ug nagpahilit sa Chalcis sa desyerto sa Syria. Nagkinabuhi ingong ermitanyo, nalinga siya sa pagtuon sa Bibliya ug sa teolohikanhong mga literatura. Matod ni Jerome: “Akong gibasa ang mga basahon sa Diyos uban ang kasibot nga mas labi pa kay sa akong gihatag kaniadto sa mga basahon sa mga tawo.” Nakakat-on usab siya sa lokal nga sinultiang Syriac ug nagsugod sa pagtuon sa Hebreohanon uban sa tabang sa usa ka Hudiyo nga nakabig sa Kristiyanidad.

Ang Sugo sa Papa

Human sa mga lima ka tuig nga pagkinabuhi sa hilit, si Jerome mibalik sa Antioquia aron sa pagpadayon sa iyang mga pagtuon. Apan, pag-abot didto iyang nakaplagan nga ang iglesya nabahin pag-ayo. Sa pagkatinuod, samtang didto pa siya sa desyerto, si Jerome nagpakitambag kang Papa Damaso, nga nag-ingon: “Ang iglesya nabahin ngadto sa tulo ka pundok, ug ang matag usa niini gustong mopaluyo ako sa ilang pundok.”

Ngadtongadto, si Jerome mihukom sa pagdapig kang Paulinus, usa sa tulo ka lalaki nga miangkon sa titulo sa obispo sa Antioquia. Si Jerome miuyon nga ordinahan ni Paulinus sa duha ka kondisyon. Una, buot niyang mahimong libre sa pagpadayon sa iyang mga ambisyon nga magpahilit. Ug ikaduha, miinsistir siya nga dili iapil sa bisan unsang mga obligasyon sa pari sa pag-alagad sa usa ka linaing simbahan.

Sa 381 K.P., si Jerome mikuyog kang Paulinus ngadto sa Konseho sa Constantinople ug human niadto nagpadayon sa pagkuyog kaniya paingon sa Roma. Si Papa Damaso nakaila dayon sa pagkamakinaadmanon ug pagkabatid sa pinulongan ni Jerome. Sulod sa usa ka tuig si Jerome gituboy sa usa ka iladong posisyon nga pribadong sekretaryo ni Damaso.

Ingong sekretaryo, si Jerome wala molikay sa kontrobersiya. Gani, morag gidani pa niya kini. Pananglitan, nagpadayon siya sa pagkinabuhi nga sobrang naghikaw sa kaugalingon taliwala sa maluhong palasyo sa papa. Dugang pa, pinaagi sa pagpasiugda sa iyang mapig-oton sa kaugalingon nga estilo sa kinabuhi ug pinaagi sa kusganong pagpahayag sa hunahuna batok sa kalibotanong paghinobra sa klero, daghag nakaaway si Jerome.

Apan, bisan pa sa iyang mga tigsaway bug-os nga gipaluyohan ni Papa Damaso si Jerome. Ang papa may maayong katarongan nga dasigon si Jerome sa pagpadayon sa iyang panukiduki sa Bibliya. Niadtong panahona, dihay daghang Latin nga mga hubad sa Bibliya nga gigamit. Daghan niini dili-mainampingong gihubad, nga may dayag kaayong mga sayop. Ang laing gikabalak-an ni Damaso mao nga ang pinulongan nagbahin sa Sidlakan ug Kasadpang mga dominyo sa iglesya. Diyutay ra sa Sidlakan ang nahibalo sa Latin; mas diyutay sa Kasadpan ang nahibalo sa Grego.

Busa si Papa Damaso nangandoy sa usa ka rebisadong Latin nga hubad sa mga Ebanghelyo. Buot ni Damaso ang usa ka hubad nga tukmang magbanaag sa orihinal nga Grego, apan kusganon ug tin-aw sa Latin niini. Si Jerome maoy usa sa pipila ka eskolar nga makatagana sa maong hubad. Sanglit larino sa Grego, Latin, ug Syriac ug may igong kahibalo sa Hebreohanon, kuwalipikado kaayo siya sa maong trabaho. Busa sa sugo ni Damaso, gisugdan ni Jerome ang usa ka proyekto nga mipupos sa kapin sa misunod nga 20 ka tuig sa iyang kinabuhi.

Misamot ang Kontrobersiya

Bisan tuod paspas kaayong naghubad sa mga Ebanghelyo, si Jerome nagpasundayag ug tin-aw, makinaadmanong pamaagi. Nga nagtandi sa tanang Gregong manuskrito nga mabatonan niadtong tungora, mihimo siyag mga pagtul-id sa Latin nga teksto, sa estilo ug sa unod, aron mas moharmonya kini sa Gregong teksto.

Ang hubad ni Jerome sa upat ka Ebanghelyo sa katibuk-an gidawat pag-ayo, maingon man ang iyang Latin nga rebisyon sa Salmo, nga gipasikad sa Gregong Septuagint nga teksto. Bisan pa niana, may mga tigsaway gihapon siya. “Ang pipila ka talamayong mga linalang,” misulat si Jerome, “tinuyong nag-atake kanako uban sa sumbong nga naningkamot ako sa pagtul-id sa mga teksto diha sa mga ebanghelyo, nga supak sa awtoridad sa kakaraanan ug sa hunahuna sa tibuok kalibotan.” Ang maong mga pagsaway misamot human sa kamatayon ni Papa Damaso sa 384 K.P. Wala magkauyon si Jerome ug ang bag-ong papa, busa mihukom siya sa pagbiya sa Roma. Sa makausa pa, si Jerome nagpadulong sa sidlakan.

Ang Pagkahimong Usa ka Hebreohanong Eskolar

Sa 386 K.P., si Jerome mipuyo sa Betlehem, diin siya nagpabilin sa tibuok niyang kinabuhi. Giubanan siya sa usa ka gamayng pundok sa maunongong mga sumusunod, lakip ni Paula, usa ka adunahang hamili nga babaye nga taga-Roma. Si Paula misagop sa paagi sa kinabuhi nga sobrang naghikaw sa kaugalingon ingong resulta sa pagsangyaw ni Jerome. Pinaagi sa iyang gisuportar nga salapi, usa ka monasteryo ang natukod ilalom sa pagdumala ni Jerome. Didto gipadayon niya ang iyang akademikong buluhaton ug nakatapos sa kinadak-ang trabaho sa iyang kinabuhi.

Ang pagpuyo sa Palestina naghatag kang Jerome sa kahigayonan nga mapauswag ang iyang pagsabot sa Hebreohanon. Nagbayad siya ug daghang Hudiyong mga magtutudlo aron sa pagtabang kaniya sa pagsabot sa pipila sa mas lisod nga mga bahin sa pinulongan. Apan, bisan pag may magtutudlo dili kadto sayon. Mahitungod sa usa ka magtutudlo, si Baraninas sa Tiberias, si Jerome miingon: “Pagkadako nakog kahasol ug gasto aron matudloan ako ni Baraninas panahon sa kagabhion.” Nganong nagtuon sila sa gabii? Tungod kay si Baraninas nahadlok sa panglantaw sa Hudiyong komunidad sa iyang pagpakig-uban sa usa ka “Kristohanon”!

Sa adlaw ni Jerome, ang mga Hudiyo kasagarang nagbiaybiay sa nagsultig-Hebreohanon nga mga Hentil tungod sa ilang kawalay-katakos nga molitok sa basag nga mga tingog sa hustong paagi. Sa gihapon human sa dakong paningkamot, si Jerome nakahimo sa pagkahimong batid niini nga mga tingog. Si Jerome naghubad usab ug daghang Hebreohanong mga pulong ngadto sa Latin binase sa espeling sa Hebreohanon. Kining maong lakang wala lamang motabang kaniya sa paghinumdom sa mga pulong kondili nagpreserbar usab sa Hebreohanong paglitok sa maong panahon.

Ang Kinadak-ang Kontrobersiya ni Jerome

Dili tin-aw kon unsa ka dako nga bahin sa Bibliya ang tuyo ni Papa Damaso nga hubaron ni Jerome. Apan wala kaayoy duhaduha kon giunsa paglantaw ni Jerome ang maong butang. Si Jerome bug-os ug hunahuna ug determinado. Ang iyang mainitong tinguha mao ang pagpatungha ug usa ka butang nga “mapuslanon sa Iglesya, angayan sa tanang kaliwatan.” Sa ingon mihukom siya sa pagtagana ug usa ka rebisadong Latin nga hubad sa tibuok Bibliya.

Alang sa Hebreohanong Kasulatan, katuyoan ni Jerome nga ipasikad ang iyang hubad sa Septuagint. Kining Gregong hubad sa Hebreohanong Kasulatan, nga sa sinugdan gihubad sa ikatulong siglo W.K.P., gilantaw sa daghan ingong direktang gidasig sa Diyos. Sa ingon, ang Septuagint kaylap nga giapod-apod taliwala sa nagsultig-Gregong mga Kristohanon sa maong panahon.

Apan, samtang nagpadayon si Jerome sa iyang paghubad nakakaplag siya ug mga dili-pagkaharmonya tali sa Gregong mga manuskrito, nga susama niadtong iyang nakita sa Latin. Misamot ang kahigawad ni Jerome. Sa kataposan, midangat siya sa konklusyon nga aron makapatungha ug kasaligang hubad, kinahanglang sayloan niya ang Gregong mga manuskrito, lakip na ang gitahod pag-ayong Septuagint, ug moderetso sa orihinal nga Hebreohanong teksto.

Kining maong desisyon nagpahinabog pagsupak. Ginganlan si Jerome sa pipila nga tigpanghimakak sa teksto, tigpasipala sa Diyos, nga nagbiya sa mga tradisyon sa iglesya dapig sa mga Hudiyo. Bisan si Augustine​—ang nag-unang teologo sa iglesya sa maong panahon—​nangamuyo kang Jerome sa pagbalik ngadto sa Septuagint nga teksto, nga nag-ingon: “Kon ang imong hubad sugdan sa pagbasa sa kadaghanan diha sa daghang iglesya, ikasubo nga, sa pagbasa sa Kasulatan, ang panagbangi motungha gayod tali sa Latin nga mga Iglesya ug sa Gregong mga Iglesya.”

Oo, nahadlok si Augustine nga ang iglesya mabahin unya kon ang mga iglesya sa Kasadpan mogamit sa Latin nga teksto ni Jerome​—nga gipasikad sa Hebreohanong mga teksto—​samtang ang Gregong mga iglesya sa Sidlakan naggamit gihapon sa Septuagint nga hubad.b Dugang pa, gipatugbaw ni Augustine ang iyang mga pagduhaduha bahin sa paghiklin sa Septuagint dapig sa usa ka hubad nga si Jerome lamang ang makapanalipod.

Unsay sanong ni Jerome niining tanang magsusupak? Tukma sa iyang kinaiya, wala-panumbalinga ni Jerome ang iyang mga tigsaway. Nagpadayon siya sa paghubad nga direkta gikan sa Hebreohanon, ug sa tuig 405 K.P., natapos niya ang iyang Latin nga Bibliya. Katuigan sa ulahi ang iyang hubad gitawag nga Vulgate, nga nagtumong sa kasagarang gidawat nga hubad (ang Latin vulgatus nga nagkahulogang “komon, usa nga popular”).

Layog-Abot nga mga Kalamposan

Ang hubad ni Jerome sa Hebreohanong Kasulatan labaw pa kay sa usa ka rebisyon sa naglungtad nga teksto. Sa miabot nga mga kaliwatan, nag-usab kini sa dagan sa pagtuon ug paghubad sa Bibliya. “Ang Vulgate,” matod sa historyanong si Will Durant, “nagpabiling kinadak-an ug labing nag-impluwensiya nga kalamposan sa katitikan sa ikaupat nga siglo.”

Bisan tuod si Jerome hait manulti ug burokinto, nag-inusara siya sa pag-usab sa direksiyon sa panukiduki sa Bibliya balik ngadto sa dinasig nga Hebreohanong kasulatan. Uban sa mahait nga mata, siya nagtuon ug nagtandi sa karaang Hebreohanon ug Gregong mga manuskrito sa Bibliya nga wala na nato mabatoni karong adlawa. Ang iyang buluhaton nag-una usab niadtong sa Hudiyong mga Masorete. Busa, ang Vulgate maoy usa ka bililhong reperensiya sa pagtandi sa kapuling mga hubad sa mga teksto sa Bibliya.

Nga wala magtugot sa iyang naghingaping panggawi o relihiyosong mga panglantaw, ang mga mahigugmaon sa Pulong sa Diyos makapabili sa makugihong mga paningkamot niining kontrobersiyal nga mag-uuna sa paghubad sa Bibliya. Ug oo, si Jerome nakakab-ot gayod sa iyang tumong​—nakapatungha siya ug usa ka hubad nga “angayan sa tanang kaliwatan.”

[Mga footnote]

[Hulagway sa panid 28]

Estatwa ni Jerome sa Betlehem

[Credit Line]

Garo Nalbandian

[Picture Credit Lines sa panid 26]

Ibabaw sa wala, Hebreohanong manuskrito: Kortesiya sa Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem; Ubos sa wala, Syriac nga manuskrito: Gihulad sa maayong pagtugot sa The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin; Ibabaw sa tunga, Gregong manuskrito: Kortesiya sa Israel Antiquities Authority