Ang “Pim” Nagpamatuod nga Makasaysayanhon ang Bibliya
ANG pulong “pim” kas-a lang mabasa diha sa Bibliya. Sa mga adlaw ni Haring Saul, gipabaid sa mga Israelinhon ang ilang metal nga mga himan sa mga mananalsal nga Filistehanon. “Ang bayad sa pagpabaid maoy usa ka pim alang sa punta sa daro ug alang sa piko ug alang sa tuloy-tusok nga galamiton ug alang sa mga atsa ug alang sa pagtaod sa igtutugsok sa baka,” nag-ingon ang Bibliya.—1 Samuel 13:21.
Unsa ang pim? Ang tubag nianang pangutanaha wala masayri hangtod niadtong 1907 K.P. sa dihang ang unang pim nga batong panimbang nakutkotan diha sa karaang siyudad sa Gezer. Kaniadto, ang mga maghuhubad sa Bibliya nalisdan sa paghubad sa pulong “pim.” Pananglitan, kini ang hubad sa American Standard Version sa 1 Samuel 13:21: “Apan aduna silay limbas alang sa mga bingkong, ug alang sa mga punta, ug alang sa mga salapang, ug alang sa mga wasay, ug alang sa pagpahamutang sa mga tugsok.”
Nasayran na karon sa mga eskolar nga ang pim maoy yunit sa timbang nga may aberids nga 7.82 gramos, o mga dos-tersiya sa usa ka siklo, ang pangunang yunit sa Hebreohanong sistema sa pagtimbang. Ang bayad nga gisingil sa mga Filistehanon sa mga Israelinhon sa pagbaid sa ilang mga himan maoy usa ka pim sa tinipik nga mga plata. Ang siklo nga sistema sa pagtimbang wala na gamita sa pagkapukan sa gingharian sa Juda ug sa kaulohan niini, ang Jerusalem, sa 607 W.K.P. Busa sa unsang paagi ang pim nagpamatuod sa pagkamakasaysayanhon sa Hebreohanong kasulatan?
Ang ubang mga eskolar nag-ingon nga ang mga teksto sa Hebreohanong Kasulatan, apil na ang basahon sa Unang Samuel, gisulat niadtong Gresyanhon-Romanhong panahon lamang, nga ingon pa gani ka ulahi sa ikaduha ngadto sa unang siglo W.K.P. Busa, gikaingon nga ang Hebreohanong Kasulatan “‘dili makasaysayanhon,’ o dili makatabang sa paghatag ug tinuod nga makasaysayanhong impormasyon bahin sa usa ka ‘biblikanhon’ o ‘karaan nga Israel,’ nga parehong tinumotumo lang sa modernong Judiyo ug Kristiyano nga mga magsusulat.”
Apan, sa naghisgot bahin sa pim nga yunit sa timbang nga mabasa diha sa 1 Samuel 13:21, si William G. Dever, propesor sa arkeolohiya ug antropolohiya Duol sa Sidlakan, miingon: “[Kini] dili mahimong tinumotumo lang sa mga magsusulat nga nagkinabuhi panahon sa Gresyanhon-Romanhong yugto daghang siglo human nga kining mga batong panimbang wala na gamita ug nalimtan na. Sa pagkatinuod, kining giming nga bahin sa teksto sa Bibliya . . . nasabtan lang niadtong unang bahin sa ika-20ng siglo A.D., sa dihang nakalotan sa unang higayon ang mga bato nga adunay nakasulat nga Hebreohanong pulong nga pîm.” Ang propesor nagpadayon: “Kon ang mga asoy sa Bibliya ‘tinumotumo lang tanan sa mga magsusulat’ sa Gresyanhon-Romanhon nga panahon, nganong naapil man kining partikular nga asoy diha sa Hebreohanong Bibliya? Siyempre, ang usa mangatarongan tingali nga ang pîm maoy ‘gamay lang nga detalye.’ Tinuod kana; apan nasayod kita nga ‘ang kasaysayan gilangkoban ug mga detalye.’”
[Hulagway sa panid 29]
Ang usa ka pim nga yunit sa timbang maoy mga dos-tersiya sa usa ka siklo