Usa ka Kapeligrohan nga Angayng Kabalak-an sa Tanang Ginikanan

SI Heather ug Scott maoy bibo, malipayong magtiayon, nga dunay tres anyos nga batang lalaki nga himsog ug maukit-ukiton.a Ilang giatiman ug maayo ang ilang anak. Sa atong panahon karon, dili lalim ang pag-atiman ug anak kay daghang problema ug responsibilidad ang maatubang sa mga ginikanan. Daghan usab kaayong butang ang kinahanglang itudlo sa mga anak! Ang usa sa mga responsibilidad nga gustong himoon ni Heather ug Scott mao ang pagpanalipod sa ilang anak batok sa mga kapeligrohan sa seksuwal nga pag-abuso. Kay ngano man?

Si Heather miingon: “Ang akong amahan way puangod ug palahubog. Grabe kaayo siyang makabunal nako, ug kami sa akong mga manghod nga babaye iyang giamong-amongan.”b Ang kadaghanang tawo mouyon nga kini nga pag-abuso makahatag ug dakong kadaot sa emosyon. Dili ikatingala kon nganong porsigido gayod si Heather sa pagpanalipod sa iyang anak! Ingon usab niini ang gibati ni Scott.

Daghang ginikanan nabalaka bahin sa pag-abuso ug bata. Tingali nabalaka sab ka. Dili sama kang Heather ug Scott, tingali wala ka makaagi niini ug wala mag-antos sa mga epekto niini, apan sa walay duhaduha nakadungog kag mangilngig nga mga report nga daghan ang naghimo niining mangil-ad nga buhat. Sa tibuok kalibotan ang mahigugmaong mga ginikanan makurat gayod dihang mahibalo kon unsay nagakahitabo sa kabataan sa ilang lugar.

Dili ikahibulong kon nganong gitawag sa usa ka tigdukiduki bahin sa seksuwal nga pag-abuso ang kaylap nga pag-among-among ug mga bata ingong “usa sa labing makaguol nga kamatuoran sa atong panahon.” Tinuod nga makaguol gayod kana nga balita, apan makapahibulong ba kon nganong nagkadaghan ang tig-among-amongan ug bata? Dili kana makakurat alang sa mga estudyante sa Bibliya. Ang Pulong sa Diyos nag-ingon nga kita nagkinabuhi na sa magubot nga panahon nga gitawag ug “kataposang mga adlaw,” usa ka panahon nga daghan ang “mabangis” ug panggawi, diin ang mga tawo “magmahigugmaon sa ilang kaugalingon” ug “walay kinaiyanhong pagbati.”—2 Timoteo 3:1-5.

Ang seksuwal nga pag-abuso maoy usa ka dako kaayong problema. Sa pagkatinuod, ang ubang mga ginikanan matugaw gayod dihang maghunahuna sa tuman nga pagkadaotan sa mga tawo nga mamiktima ug bata. Apan, dako ba kaayo kini nga problema nga dili arang masulbad sa mga ginikanan? O may praktikal bang mga paagi nga mahimong himoon sa mga ginikanan agig pagpanalipod sa ilang mga anak? Kining mga pangutanaha tubagon sa sunod nga artikulo.

[Mga footnote]

Kon Unsaon Pagpanalipod sa Imong mga Anak

DAGHAN ang dili ganahang maghisgot bahin sa pagmolestiya ug mga bata. Manglimbawot ang balhibo sa mga ginikanan nga maghunahuna bahin niana! Apan, ang pagmolestiya ug bata maoy makalilisang ug mangil-ad nga buhat sa kalibotan karon, ug ang mga epekto niini diha sa mga bata makadaot gayod. Angay bang hisgotan kining butanga? Buweno, unsa ba ka importante kanimo ang kahilwasan sa imong anak? Bisag ngil-aran ka maghisgot bahin sa pagmolestiya ug bata, kinahanglang mahibalo ka bahin niini aron mapanalipdan ang imong anak. Kini nga kahibalo dako kaayog tabang aron malayo sa kadaot ang imong anak.

Ayaw kahadlok sa pag-atubang niining isyu sa pagmolestiya ug bata. Bisag sa imong tan-aw kulang kag impormasyon bahin niini, may mga katakos ka nga wala ang imong anak—mga katakos nga daganon ug daghang tuig una pa mabatonan sa imong anak. Sa paglabay sa daghang tuig, nakabaton kag kahibalo, eksperyensiya, ug kaalam. Importanteng imong palamboon kini nga mga katakos ug gamiton kini sa pagpanalipod sa imong anak. Atong hisgotan ang tulo ka pangunang paagi nga mahimong buhaton sa ginikanan. Kini ang mosunod: (1) Ikaw ang angayng mahimong pangunang depensa sa imong anak batok sa pagmolestiya ug bata, (2) ipatin-aw sa imong anak ang mga butang bahin sa sekso, ug (3) tudloi ang imong anak ug pipila ka paagi sa pagpanalipod sa iyang kaugalingon.

Ikaw ba ang Pangunang Depensa sa Imong Anak?

Mga ginikanan, dili mga anak, ang may pangunang responsibilidad sa pagpanalipod sa mga anak batok sa pagmolestiya ug bata. Busa, ang mga ginikanan kinahanglan maoy unang maedukar bahin niini kay sa mga anak. Kon ginikanan ka, dunay pipila ka butang nga kinahanglang imong mahibaloan bahin sa pagmolestiya ug bata. Kinahanglang mahibalo ka kon kinsa kasagaran ang tigmolestiya ug kon unsa ang ilang mga kalaki. Nagtuo ang mga ginikanan nga ang mga tigmolestiya maoy mga tawong dili kaila nga nagapanuop, nga nagapangitag paagi sa pagpangidnap ug sa pagpanglugos ug mga bata. Duna gayoy ingon niana ka salbahis nga mga tawo. Kini sila kanunayng mabalita. Apan, talagsa ra nga ang tigmolestiya dili kaila sa biktima. Mga 90 porsiyento sa mga bata nga gimolestiya maoy mga biktima sa mga tawo nga ilang kaila ug gisaligan.

Siyempre, morag layo sa imong hunahuna nga ang usa ka buotang silingan, magtutudlo, kawani sa health center, tigbansay sa mga atleta, o paryente matugkan ug gana sa pagmolestiya sa imong anak. Ang tinuod, dili ingon niana ang kadaghanang tawo. Dili kinahanglang tahapan nimo ang tanang tawo sa imong palibot. Bisan pa niana, makapanalipod ka sa imong anak pinaagi sa pagkasayod kon unsang mga taktika ang gamiton sa usa ka tigmolestiya.—Tan-awa ang kahon sa panid 6.

Kon ikaw nga ginikanan makahibalo sa taktika sa tigmolestiya, makaandam ka sa paglihok ingong pangunang depensa. Pananglitan, kon dunay tawo nga daw mas interesado sa mga bata kay sa mga edaran nga sobrang makatagad sa imong anak ug mohatag ug mga gasa o moboluntaryo sa pagbantay o sa pagpaseyo sa imong anak, unsay imong buhaton? Moingon ka ba dayon nga tigmolestiya kining tawhana? Dili. Ayaw paghunahuna ug ingon niana. Basin wala siyay daotang tuyo. Apan, angay gihapong mag-amping. Ang Bibliya nag-ingon: “Ang usa nga maalamon magapalandong sa iyang mga lakang.”—Proverbio 14:15.

Hinumdomi, kaduhaduhaan ang bisan unsang tanyag nga dili katuohan. Ilha pag-ayo ang bisan kinsa nga moboluntaryo sa pagbantay sa imong anak. Ipahibalo niining tawhana nga pagasusihon nimo ang imong anak bisan unsang orasa. Si Melissa ug si Brad, nga batan-ong mga ginikanan nga may tulo ka anak nga lalaki, mapanagan-on sa pagbilin ug anak nga mag-inusara uban sa usa ka hamtong. Sa dihang ang iyang anak gitun-an ug musika diha sa balay, gisultihan ni Melissa ang maestro sa musika: “Tan-aw-tan-awon ra nako mo.” Daw paghinobra ra kini, apan ang maong mga ginikanan nanagana lang kay mas maayong mag-amping kay sa magbasol unya sila sa ulahi.

Pakiglabot sa mga kalihokan sa imong anak, sa iyang mga higala, ug sa iyang mga asaynment sa eskuylahan. Kon may giplano nga ekskursiyon sa eskuylahan, hibaloa ang mga detalye niini. Ang usa ka espesyalista sa pangutok nga nakagugol ug 33 ka tuig sa pag-atiman ug mga kaso sa seksuwal nga pag-abuso miingon nga daghang kaso mapugngan unta kon alisto pa ang mga ginikanan. Iyang gikutlo ang usa ka tigmolestiya ug bata nga miingon: “Gisalig sa mga ginikanan ang ilang mga anak kanamo. . . . Sila maoy nagduso sa ilang mga anak sa kadaot.” Hinumdomi, ang kadaghanang tigmolestiya mopilig mga bata nga sayon biktimahon. Busa kon ang mga ginikanan interesado gayod sa kaayohan sa ilang mga anak, ang ilang mga anak dili dali nga mabiktima.

Ang laing paagi aron mahimo kang pangunang depensa sa imong anak mao ang pagpatalinghog ug maayo. Ang mga bata dili motug-an nga sila giabusohan; sila maulaw gayod ug mabalaka sa reaksiyon sa uban. Busa pamati pag-ayo, bisan sa gamayng ilhanan.a Kon may isulti ang imong anak nga makapabalaka kanimo, pangutana aron maaghat siya sa pagsulti. Kon siya moingon nga dili siya gusto sa iyang yaya, pangutan-a siya kon ngano. Kon siya moingon nga gilainan siya sa duladula nila sa usa ka hamtong, pangutan-a siya: “Unsa mang dulaa? Unsay iyang gihimo?” Kon siya moreklamo nga siya gigitik, pangutan-a siya, “Diin ka man niya gitika?” Ayaw ibalewala ang tubag sa bata. Ang mga tig-abuso mosulti sa bata nga walay motuo kaniya kon mosumbong siya; ikasubo, tinuod kana. Ug kon giabuso ang bata, ang pagtuo ug pagpaluyo sa ginikanan dako kaayog tabang aron maulian ang bata sa iyang mapait kaayong kaagi.

Ipatin-aw sa Imong Anak ang mga Butang Bahin sa Sekso

Usa ka basahon bahin sa pag-abuso ug bata nagkutlo sa usa ka tigmolestiya nga nag-ingon: “Pagkasayon biktimahon ang bata nga walay hanaw sa sekso.” Kining makapanglimbawot sa balhibo nga mga pulong maoy importante kaayong pahinumdom sa mga ginikanan. Dali kaayong patuohon ang mga bata nga walay hanaw sa sekso. Ang Bibliya nag-ingon nga ang kahibalo ug kaalam makaluwas kanato “gikan sa tawo nga nagasulti ug hiwi nga mga butang.” (Proverbio 2:10-12) Dili ba gusto man nimo nga malayo sa kadaot ang imong anak? Nan, ingong ikaduhang paagi sa pagpanalipod kaniya, ayaw panagana sa pagtudlo kaniya bahin niining importanteng butang.

Apan, unsaon nimo kini paghimo? Daghang ginikanan lainan maghisgot bahin sa sekso ngadto sa ilang mga anak. Labaw na segurong lainan ang imong anak, ug dili siya gustong maghisgot niini uban nimo. Busa ikay unag hisgot. Si Melissa miingon: “Gitudloan namo sila sa bata pa sila, nga ginganlan ang mga parte sa ilang lawas. Wala kami mogamit ug binata nga mga pulong, kondili tinarong nga mga pulong aron sa pagpakita kanila nga dili angay kataw-an o ikaulaw ang bisan unsang parte sa ilang lawas.” Busa dali nang ipatin-aw ang bahin sa seksuwal nga pag-abuso. Sultihan sa daghang ginikanan ang ilang mga anak nga ang ilang kinatawo pribado ug dili angay ipadayag o hikapon sa uban.

Si Heather, nga gihisgotan sa nag-una nga artikulo, miingon: “Among gisultihan ni Scott ang among anak nga ang iyang kinatawo pribado, personal, ug dili usa ka dulaan. Dili kini angay duladulaan ni bisan kinsa—bisan ni Mama, ni Papa, ni sa doktor. Kon amo siyang ipakonsulta sa doktor, akong ipatin-aw kaniya nga walay kaso kon eksaminon sa doktor ang iyang lawas.” Matag karon ug unya, angay sultihan sa amahan ug inahan ang ilang anak bahin niini ug pasaligan nga makaduol siya kanila sa tanang panahon ug makasulti kanila nga dunay mihikap kaniya nga gilainan siya. Ang mga eksperto sa pag-atiman ug bata ug sa pagsumpo sa seksuwal nga pag-abuso nagsugyot nga kinahanglang isulti sa tanang ginikanan kining mga butanga ngadto sa ilang mga anak.

Daghan niadtong nakabasa sa librong Pagkat-on Gikan sa Dakong Magtutudlob nakakita nga dako kaayog tabang kini sa pagtudlo bahin sa sekso. Ang kapitulo 32 nga nag-ulohang “Kon sa Unsang Paagi Gipanalipdan si Jesus” dunay prangka apan makahupayng mensahe alang sa mga bata bahin sa kapeligrohan nga maabusohan ug sa pagkahinungdanon sa pagpanalipod sa ilang kaugalingon. “Ang libro nakahatag ug dugang puwersa sa among gitudlo sa among mga anak,” miingon si Melissa.

Ang mga bata karon kinahanglang mahibalo nga dunay mga tawo nga gustong manghikap o magpahikap sa mga bata nga may malisya. Kini nga mga pahamatngon dili angay makapahadlok o makawala sa ilang pagsalig sa tanang hamtong. “Kini maoy instruksiyon lang sa pagpanalipod kanila,” miingon si Heather. “Ug usa kini sa daghang instruksiyon, nga ang kadaghanan niini walay kalabotan sa pag-abuso. Ang akong anak wala gani mahadlok niini.”

Lakip sa mga butang nga angay itudlo sa imong anak mao ang timbang nga panglantaw sa pagkamasinugtanon. Importanteng tudloan ang bata nga magmasinugtanon, apan dili kini sayon. (Colosas 3:20) Kay basig mosobra ra pod unya siya ka masinugtanon. Kon imo siyang tudloan nga kinahanglang magmasinugtanon gayod siya kang bisan, sa bisag unsang kahimtang, may purohan nga mabiktima siya. Ang mga tigmolestiya makamatikod dayon kon ang bata daling patuohon. Tudloan sa maalamong mga ginikanan ang ilang mga anak nga dili sila kinahanglang mosugot sa tanang panahon. Alang sa mga Kristohanon, dili gayod kini lisod. Kini sama lang nga nag-ingon ka kanila: “Kon pabuhaton ka ug butang nga mangil-ad sa panan-aw ni Jehova nga Diyos, ayaw pagsugot. Bisan si Mama o si Papa dili angay mosugo kanimo sa pagbuhat ug butang nga mangil-ad sa panan-aw ni Jehova. Ug makasulti ka kang Mama o Papa kon dunay mosugo nimo sa pagbuhat ug mangil-ad nga butang.”

Sa kataposan, maayong mahibalo ang imong anak nga dili siya angay magtago ug sekreto kanimo. Sultihi siya nga kon may tawo nga mosugo kaniya sa pagtago ug sekreto, angayng moduol siya kanimo ug isulti kini kanimo. Bisag unsa pay gisulti sa tawo kaniya—gihulga man siya o may nahimo siya nga dili maayo—dili masuko si Mama o si Papa kon iya kining itug-an. Ihatag kini nga mga instruksiyon sa paagi nga dili mahadlok ang imong anak. Pasaligi siya nga kadaghanan sa mga tawo dili mohikap sa parte sa iyang lawas nga dili angay hikapon sa uban, dili mosugo kaniya sa pagsupak sa Diyos, o dili mohangyo kaniya sa pagtago ug sekreto. Sama sa kon asa moagi engkasog dunay sunog, kini maoy mga instruksiyon lang engkasog dunay mahitabo.

Tudloi ang Imong Anak ug Pipila ka Paagi sa Pagpanalipod sa Iyang Kaugalingon

Ang ikatulong paagi nga atong hisgotan mao ang pagtudlo sa imong anak kon unsay himoon engkasog pahimudsan siya kon kamo wala diha. Ang usa ka paagi nga kasagarang gisugyot mao ang dula-dula nga pagpangutana. Ang mga ginikanan mangutana, “Unsa may imong buhaton kon . . . ?” ug ang bata motubag. Mahimong moingon ka, “Unsay imong buhaton kon nag-uban ta sa tindahan ug magkabulag ta? Unsay imong buhaton aron makita ko nimo?” Ang tubag sa bata tingali dili maoy imong gidahom nga iyang itubag, apan tabangi siya pinaagi sa pagpangutana ug lain pang mga pangutana, sama sa “May mahunahunaan ka ba nga imong buhaton aron walay mahitabo nimo nga daotan?”

Pagpangutana ug susama niini sa dihang suknaon nimo ang bata kon unsay iyang himoon kon may mohikap kaniya sa malaw-ay nga paagi. Kon ang bata mahadlok niining mga pangutanaha, mahimong estoryahan nimo siya bahin sa usa ka bata. Pananglitan: “Usa ka batang babaye miuban sa iyang paryente nga suod niya, apan kini nga paryente misulay sa paghikap sa parte sa iyang lawas nga dili angay hikapon sa uban. Sa imong hunahuna, unsay angay himoon sa bata aron walay mahitabo kaniya nga daotan?”

Unsay angay nimong itudlo nga buhaton sa imong anak sa mga situwasyon nga sama sa gihisgotan sa ibabaw? Ang usa ka awtor miingon: “Ang kusog nga pag-ingon ug ‘Ayaw!’ o ‘Ayaw kog hilabti!’ o ‘Ayaw pagduol nako!’ epektibo aron ang daotag tuyo nga tawo magpalayo ug magduhaduha sa pagpadayon sa iyang tuyo.” Isana-sana uban sa imong anak ang iyang himoon kon may manghilabot kaniya aron may kaisog siya sa pagbalibad sa makusog nga tingog, sa pagdagan dihadiha, ug sa pagsumbong kanimo kon unsa man ugaling ang nahitabo. Ang bata nga daw nakasabot sa inyong pagsana-sana daling malimot paglabay lang sa pipila ka semana o mga bulan. Busa pagsana-sana kamo kanunay.

Ang mga tig-atiman ug bata, lakip na ang mga lalaki—amahan, ama-ama, o ubang lalaki nga paryente—kinahanglang iapil niini nga panaghisgot. Kay ngano man? Tungod kay ang tanang miapil niini nga panaghisgot, sa ingon, nagpasalig sa bata nga dili gayod sila mohimo niining malaw-ay nga buhat. Ikasubo, ang kadaghanan sa seksuwal nga pag-abuso nahitabo diha mismo sa pamilya. Hisgotan sa sunod nga artikulo ang mga paagi aron ang imong pamilya mahimong luwas nga dangpanan niining among-amongan nga kalibotan.

[Mga footnote]

[Blurb sa panid 5]

Ikaw ang angayng mahimong pangunang depensa sa imong anak

[Blurb sa panid 7]

Ipatin-aw sa imong anak ang mga butang bahin sa sekso

[Blurb sa panid 8]

Tudloi ang imong anak ug pipila ka paagi sa pagpanalipod sa iyang kaugalingon

[Kahon sa panid 4]

SEKSUWAL NGA PAG-ABUSO—TIBUOK KALIBOTAN NGA PROBLEMA

Niadtong 2006 ang sekretaryo-heneral sa United Nations naghatag ug tibuok kalibotang report bahin sa pag-abuso ug mga bata ngadto sa UN General Assembly nga giandam sa usa ka eksperto. Sumala pa sa report, sa dili pa dugayng tuig gibanabana nga 150 ka milyong batan-ong babaye ug 73 ka milyong batan-ong lalaki nga wala pay 18 anyos “gipugos sa pagpakigsekso o [nakaagom ug] ubang matang sa seksuwal nga pag-abuso.” Makakurat kining gidaghanona, apan ang report nag-ingon: “Ubos ra gani kini sa aktuwal nga gidaghanon.” Nakita sa mga panukiduki gikan sa 21 ka nasod nga sa pipila ka dapit mga 36 porsiyento sa mga babaye ug 29 porsiyento sa mga lalaki giabusohan sa bata pa. Ang kadaghanan sa mga namiktima mga paryente!

[Kahon sa panid 6]

ANG KASAGARANG TAKTIKA SA PAGHAYLOG BATA

Ang tigmolestiya dili gayod mogamit ug puwersa sa iyang mga biktima. Hinunoa, hinayhinay niyang hayloon ang mga bata. Siya magsugod pinaagi sa pagpilig biktimahon, kasagaran usa ka bata nga dali motuo ug masaligon, busa sayon rang maniobrahon. Sunod, iyang hatagan ug linain nga pagtagad ang maong bata. Tingali mosulay usab siya sa pagkuha sa pagsalig sa mga ginikanan sa bata. Ang mga tigmolestiya eksperto sa pagpakaaron-ingnon nga interesado gayod sa bata ug sa pamilya.

Sa ngadto-ngadto, ang bata ikondisyon sa tigmolestiya aron siya sayon biktimahon. Aron may pasangil siya sa paghikap sa bata, konohay walay malisya nga iyang halog-halogon, dumog-dumogon, ug gitik-gitikon ang bata. Tingali magsige siyag hatag ug gasa ug iyang ipalain ang bata gikan sa mga higala, mga igsoon, ug mga ginikanan, aron makauban niya ang bata nga sila-sila ra. Basin hangyoon niya ang bata sa pagtago ug ginagmayng mga sekreto gikan sa iyang mga ginikanan—tingali gasa o sabot nila sa pagsuroy-suroy. Ang bata mahaylo niini nga mga taktika. Kon makuha na gani niya ang pagsalig sa bata ug sa mga ginikanan, andam na siya sa paghimo sa iyang daotang tuyo.

Niining tungora lagmit dili gihapon siya mamugos o mogamit ug puwersa. Tingali iyang pahimudsan ang pagkamasukit-sukiton sa bata bahin sa sekso, nga motanyag nga siyay motudlo sa bata, o kaha mosugyot siya nga magdula-dula silag sekretong dula. Basin iyang patan-awon ang bata ug malaw-ayng mga hulagway o salida aron isipon sa bata nga normal kini nga buhat.

Kon mabiktima na niya ang bata, maneguro gayod siya nga ang bata dili motug-an. Seguro mogamit siya ug lainlaing taktika, sama sa pagpanghulga, pagpanghadlok, pagpasangil. Pananglitan, tingali moingon siya: “Ikaw may sad-an. Wa man ko nimo pugngi.” Tingali moingon usab siya: “Kon motug-an ka sa imong Mama ug Papa, isumbong nila ko sa polis ug mapriso ko.” O kaha siya moingon: “Ato ra ni ha! Kon motug-an ka, wa say motuo nimo. Ug kon mahibaloan gani ni sa imong Mama ug Papa, may mahitabo gayod nila.” Kining mga tawhana daghan kaayog daotan ug mangil-ad nga mga taktika.

[Hulagway sa panid 5]

Pakiglabot sa mga kalihokan sa imong anak

[Hulagway sa panid 7]

Ayaw panagana sa pagtudlo sa imong anak bahin sa sekso

[Hulagway sa panid 8]

Tudloi ang imong anak nga kinahanglang magmaisog siya sa pagdumili kon ugaling may mosulay sa pagmolestiya kaniya

Himoa ang Imong Pamilya nga Usa ka Luwas nga Dangpanan

“WALAY kinaiyanhong pagbati.” Kini ang makapasubong paghubit sa Bibliya sa kinaiya sa kadaghanang tawo sa atong panahon, nga usa ka yugto nga gitawag ug “kataposang mga adlaw.” (2 Timoteo 3:1, 3, 4) Ang pagdaghan sa mga kaso sa pagmolestiya ug bata diha sa pamilya maoy klarong pamatuod nga tinuod kanang tagnaa. Gani, ang orihinal nga Gregong pulong aʹstor·gos, nga gihubad sa Cebuano nga pinulongan nga “walay kinaiyanhong pagbati [o pagmahal],” nagpakita nga ang matag membro sa pamilya wala niana nga gugma nga angay unta nilang ipasundayag sa usag usa, ilabina ang mga ginikanan ug mga anak. Ug tungod sa kawalay gugma, among-amongan sa membro sa pamilya ang sakop niini.

Ang ubang mga tigdukiduki nag-ingon nga kadaghanan sa tigmolestiya mahimong amahan o laing lalaki nga nagsilbing amahan diha sa pamilya. Ang ubang lalaking mga paryente mangmolestiya usab. Bisan tuod kadaghanan sa mga biktima mga batang babaye, daghang batang lalaki giabusohan usab. Wala ka lang mahibalo nga may mga babaye usab nga tigmolestiya. Tingali ang wala kaayo mabalita mao ang pag-unay sa managsoon, diin ang mas magulang o mas may kusog nga igsoon mamugos o manghaylo sa mas bata o sa mas huyang nga igsoong lalaki o babaye sa pagpakigsekso. Kon ginikanan ka, ngilngigan ka gayod niining mga buhata.

Sa unsang paagi imong masanta kining problemaha sa pagtungha diha sa imong pamilya? Hinungdanon kaayo nga sayron ug pabilhan sa matag membro sa pamilya ang pipila ka prinsipyo aron kining mangil-ad nga buhat malikayan. Kining matanga sa giya makita diha sa Pulong sa Diyos, ang Bibliya.

Ang Pulong sa Diyos ug ang Pagpakigsekso

Aron mahimong luwas nga dangpanan ang pamilya, kinahanglang ipadapat sa matag sakop niini ang sukdanan sa Bibliya sa moralidad. Ang Bibliya way lipod-lipod kon maghisgot bahin sa sekso. Kini dili mahilas, apan prangka ug direkta. Kini nagpakita nga ang seksuwal nga relasyon gilaraw sa Diyos nga makahatag ug kalipay sa bana ug asawa. (Proverbio 5:15-20) Apan, gihukman niini ang pagpakigsekso sa dili nimo kapikas. Pananglitan, ang Bibliya prangka nga naghisgot batok sa pag-unay ug paryente. Sa Levitico kapitulo 18, gidili ang lainlaing buhat sa pag-unay ug paryente. Matikdi ilabina kining mga pulonga: “Dili kamo moduol, ang bisan kinsa kaninyo, ngadto ni bisan kinsa nga suod niyang paryente sa unod aron ihikyad ang pagkahubo [aron makigsekso.] Ako mao si Jehova.”—Levitico 18:6.

Gilakip ni Jehova ang mga buhat sa pag-unay ug paryente uban sa “dulumtanang mga butang” nga silotan ug kamatayon. (Levitico 18:26, 29) Klaro nga taas kaayog sukdanan ang Maglalalang bahin niini. Ang mga gobyerno karon ingon usab niini ug panglantaw, nga nagbaod nga krimen ang pag-abuso ug bata nga sakop sa pamilya. Sumala sa balaod, ang bata nga giabusohan sa sekso sa usa ka hamtong nalugos. Nganong panglugos man ang termino nga gigamit nga wala man pugsa ang bata?

Daghang awtoridad nakaamgo nga husto ang dugay nang gisulti sa Bibliya bahin sa mga bata—nga sila dili makapangatarongan sama sa mga hamtong. Pananglitan, ang Proverbio 22:15 nag-ingon: “Ang mga binuang nabugkos sa kasingkasing sa usa ka bata.” Ug si apostol Pablo gidasig sa pagsulat: “Sa dihang ako bata pa, ako . . . naghunahuna ingon sa usa ka bata, nangatarongan ingon sa usa ka bata; apan karon nga ako hingkod na, ako nang giwagtang ang mga kinaiya sa usa ka bata.”—1 Corinto 13:11.

Ang bata maglisod sa pagsabot kon unsa kanang seksuwal nga mga buhat, ug wala usab silay ideya kon unsay sangpotanan niini paglabay sa panahon. Busa, ang kadaghanan mouyon nga ang bata mosugot sa seksuwal nga buhat kay wala pa man siyay buot. Sa ato pa, kon ang usa ka hamtong (o mas gulang-gulang nga batan-on) makigsekso sa bata, dili niya mahimong ikapangatarongan nga ang bata wala motutol o kaha gusto kini sa bata. Ang hamtong sad-an sa pagpanglugos. Krimen kini nga mahimong silotan ug pagkabilanggo. Ang sad-an mao ang nanglugos, dili ang biktima.

Apan, ikasubo nga kadaghanan niining maong mga kriminal wala kasiloti sa mga awtoridad. Pananglitan, sa Australia gibanabana nga 10 porsiyento lang sa mga namiktima ang gidemanda, ug pipila lang ang nasentensiyahan. Ingon usab niini ang ubang mga nasod. Bisan tuod ang gobyerno wala kaayoy mahimo sa pagpanalipod sa Kristohanong pamilya, ang pagpadapat sa mga prinsipyo sa Bibliya dakog mahimo.

Ang matuod nga mga Kristohanon nahibalo nga wala gayod mausab ang Diyos kinsa nagpasulat niana nga mga prinsipyo diha sa iyang Pulong. Iyang makita ang tanan nga atong ginabuhat, bisan kadtong dili makita sa tawo. Ang Bibliya nag-ingon: “Walay linalang nga dili dayag sa iyang panan-aw, apan ang tanang butang hubo ug binuksan sa mga mata niya nga kaniya manubag kita.”—Hebreohanon 4:13.

Papanubagon kita sa Diyos kon atong lapason ang iyang mga sugo ug sakiton ang uban. Sa laing bahin, kita iyang panalanginan kon atong tumanon ang iyang mga sugo maylabot sa pamilya. Unsa kining mga sugoa?

Pamilya nga Nahiusa sa Gugma

Ang “gugma,” sumala pa sa Bibliya, “maoy usa ka hingpit nga bugkos sa panaghiusa.” (Colosas 3:14) Sama sa pagkahubit diha sa Bibliya, ang gugma dili kay usa lamang ka ordinaryong pagbati. Ginatukmod niini ang tawo sa paghimog maayo ug sa paglikay sa daotan. (1 Corinto 13:4-8) Ang pamilya naghigugmaay kon ang matag membro maligdong, matinahoron, ug maluloton sa usag usa. Sa ato pa, atong tagdon ang matag membro sa pamilya sama sa pagtagad sa Diyos kanila. Giisip sa Diyos ang matag usa nga bililhon ug angay tahoron.

Ingong ulo sa pamilya, ang amahan maoy manguna sa pagpakitag gugma. Siya nakasabot nga ang usa ka Kristohanong amahan dili angay maghari-hari, nga mag-abuso sa iyang awtoridad ibabaw sa iyang asawa o mga anak. Hinunoa, iyang lantawon si Kristo ingong iyang panig-ingnan sa pagkaulo. (Efeso 5:23, 25) Busa siya buotan ug mahigugmaon sa iyang asawa ug taas ug pailob ug mapinanggaon sa iyang mga anak. Iya gayong panalipdan sila ug mohimo sa tanan niyang maarangan aron walay makabungkag sa ilang kalinaw, walay makabuong sa pagkainosente sa iyang mga anak, o walay makadaot sa ilang pagsalig ug sa ilang kahilwasan.

Sa samang paagi, ang asawa ug inahan dunay halangdon ug dako kaayong papel. Gigamit sa Bibliya ang mapanalipdanong kinaiyahan sa inahang mananap sa pag-ilustrar kon unsa ka mapanalipdanon si Jehova ug si Jesus. (Mateo 23:37) Ang tawhanong inahan angay usab manalipod sa iyang mga anak. Tungod sa iyang gugma, unahon gayod niya ang kaayohan sa iyang mga anak ug paneguroon gayod niya nga malayo sila sa kadaot. Ang mga ginikanan dili gayod mag-abuso sa ilang awtoridad, dili manghagis, o manghulga sa usag usa o sa ilang mga anak; dili usab nila gusto nga himoon kini sa ilang mga anak ngadto sa usag usa.

Maayog komunikasyon ang pamilya kon matinahoron ang matag usa. Ang magsusulat nga si William Prendergast miingon: “Ang tanang ginikanan kinahanglang makigsulti nga mahigalaon sa ilang gagmay o tin-edyer nga mga anak adlaw-adlaw ug sa kanunay.” Siya midugang: “Kini ang kinamaayohang solusyon sa problema bahin sa seksuwal nga pag-abuso.” Gani, ang Bibliya nagsugyot sa maong makanunayon ug mahigugmaong pagsultihanay. (Deuteronomio 6:6, 7) Kon ipadapat kanang instruksiyona, ang matag membro sa pamilya dili magpanuko sa pagsulti kon unsay anaa sa iyang kasingkasing.

Tinuod, nagkinabuhi kita sa usa ka daotang kalibotan ug dili tanang pag-abuso mapugngan. Bisan pa niana, ang luwas nga panimalay dako kaayong tabang. Kon may membro sa pamilya nga makasugamak ug kadaot sa gawas sa panimalay, siya nahibalo nga may kadangpan siya nga mounong kaniya ug mohatag kaniyag kahupayan. Kini nga panimalay maoy usa gayod ka luwas nga dangpanan niining magubot nga kalibotan. Hinaot panalanginan sa Diyos ang imong pagpaningkamot sa paghimo sa imong pamilya nga usa ka luwas nga dangpanan!

[Kahon/Hulagway sa panid 10]

MGA SUGYOT ARON MALAYO SA KADAOT ANG PAMILYA

Internet: Kon ang imong mga anak tiggamit ug Internet, kinahanglang tudloan sila kon unsaon paggamit niini nga walay kadaot nga modangat kanila. Daghan kaayog pornograpiya sa Internet ug duna usay mga chat room ug ubang mga social network diha niini, diin ang mga hamtong nga maibog ug bata magpangitag mga bata nga mabiktima. Maalamong ibutang ang kompiyuter sa dapit nga daghang mag-agi-agi nga makita sa mga ginikanan. Kon walay modumala nga ginikanan, ang mga anak dili gayod angay mohatag ug personal nga impormasyon o makigkita ni bisan kinsa nga ilang makaila diha sa Internet.—Salmo 26:4.

Alkoholikong mga Ilimnon: Sa kadaghanang kaso sa seksuwal nga pag-abuso ug bata, nakainom gayod ug alkoholikong ilimnon ang tigmolestiya. Sa pagkatinuod ang hamtong nga mahubog dili na maulaw ug ang uban magpadala sa mga pangibog nga tingali ilang ginapugngan. Tungod niini nga kapeligrohan, angayng patalinghogan gayod ang tambag sa Bibliya sa paglikay sa paghubog-hubog ug sobrang pag-inom.—Proverbio 20:1; 23:20, 31-33; 1 Pedro 4:3.

Pribasiya: Usa ka babaye nahinumdom: “Sa namatay si Mama, ang kuwarto lang ni Papa ang dunay kortina ug pultahan. Kami walay pribasiya—bisan sa kaligoanan.” Giamong-amongan niining tawhana ang tanan niyang anak nga babaye. Kinahanglang sabton sa matag membro sa pamilya nga importante nga dunay pribasiya ang matag usa. May mga panahon nga ang mga ginikanan nagkinahanglag pribasiya, busa inigkadako na sa mga bata kinahanglang hatagan usab sila ug pribasiya. Tagdon sa maalamong mga ginikanan ang uban sa paagi nga gusto nila nga itagad kanila sa uban.—Mateo 7:12.