PARAON

Usa ka titulo nga gihatag ngadto sa mga hari sa Ehipto. Kini naggikan sa Ehiptohanong pulong alang sa “Dakong Balay.” Sa labing karaang mga dokumento sa Ehipto, ang pulong lagmit nagtumong sa palasyo sa hari ug sa paglabay sa panahon gigamit kini sa ulahi sa pagtumong sa pangulo sa kagamhanan, sa hari. Ang mga eskolar nagtuo nga kining ulahing paggamit mitungha sa tungatunga sa ikaduhang milenyo W.K.P. Kon mao, kini nagpasabot nga gigamit ni Moises ang termino ingon sa paggamit niini sa iyang adlaw (1593-1473 W.K.P.) sa dihang girekord ang asoy bahin sa pagduaw ni Abraham didto sa Ehipto. (Gen 12:14-20) Sa laing bahin, posible gayod usab nga ang titulo gigamit sa adlaw ni Abraham (2018-1843 W.K.P.), kon dili man diha sa opisyal nga mga dokumento, nan labing menos sa komon nga paggamit. Ang unang dokumento nga niana ang titulo gilangkit sa personal nga ngalan sa hari maoy sa panahon sa paghari ni Sisak, kinsa nagmando sa panahon sa pagmando ni Solomon ug Rehoboam. Sa Bibliya ang titulo susamang gilangkit sa ngalan, sama sa mga ngalan ni Paraon Neko (2Ha 23:29) ug Paraon Hopra (Jer 44:30) sa hinapos sa ikapito ug sa sayong bahin sa ikaunom nga siglo W.K.P. Niining panahona ang Ehiptohanong mga dokumento nagsal-ot usab sa titulo diha sa mga kuwadro nga gireserba lamang nga sulatan sa ngalan sa hari.

Ang mga paraon nga ginganlan sa Bibliya mao si Sisak, So, Tirhaka, Neko, ug Hopra, ang matag usa niini gihisgotan nga tinagsatagsa niini nga basahon. Adunay pangutana kon si Zera nga Etiopianhon maoy usa ba ka magmamando sa Ehipto o dili. Ang ubang mga paraon wala nganli. Tungod kay makalibog ang Ehiptohanong kronolohiya (tan-awa ang KRONOLOHIYA [Ehiptohanong Kronolohiya]; EHIPTO, EHIPTOHANON [Kasaysayan]), lisod gayod ang paglangkit niini nga mga paraon niadtong gihisgotan sa sekular nga kasaysayan. Kining wala nganli nga mga paraon naglakip sa mosunod: Ang paraon nga buot mokuha sa asawa ni Abraham nga si Sara (Gen 12:15-20); ang paraon nga nagtuboy kang Jose sa paghupot ug hataas nga awtoridad (Gen 41:39-46); ang paraon (o mga paraon) sa yugto nga gidaogdaog ang mga Israelinhon sa wala pa mobalik si Moises gikan sa Midian (Ex kap 1, 2); ang paraon nga nagmando sa panahong gipadangat ang Napulo ka Hampak ug sa panahon sa Pagpanggula (Ex 5-14); ang paraon nga amahan ni Bitias, nga asawa ni Mered sa tribo ni Juda (1Cr 4:18); ang paraon nga naghatag ug kadangpan ni Hadad sa Edom sa panahon ni David (1Ha 11:18-22); ang paraon nga amahan sa Ehiptohanong asawa ni Solomon (1Ha 3:1); ug ang paraon nga naglaglag sa Gaza sa mga adlaw ni Jeremias nga manalagna (Jer 47:1).

Gilantaw sa mga Ehiptohanon ang nagamandong paraon ingong usa ka diyos, ang anak sa diyos-adlaw nga si Ra, ug dili lamang ingong usa ka hawas sa mga diyos. Gituohan nga siya mao ang reinkarnasyon sa banog-ug-ulo nga diyos nga si Horus, ang manununod ni Osiris. Lakip sa magarbohong mga titulo nga gihatag kaniya mao “ang adlaw sa duha ka kalibotan,” “Ginoo sa Purongpurong,” “ang gamhanang diyos,” “kaliwat ni Ra,” “ang walay kataposan,” ug daghan pang uban. (History of Ancient Egypt, ni G. Rawlinson, 1880, Tomo I, pp. 373, 374; History of the World, ni J. Ridpath, 1901, Tomo I, p. 72) Gipatapot sa atubangan sa iyang purongpurong mao ang larawan sa sagradong uraeus, o kobra, nga gituohang mobuga ug kalayo ug kalaglagan nganha sa iyang mga kaaway. Ang larawan sa paraon sagad gibutang diha sa mga templo lakip sa ubang mga diyos. Gani adunay Ehiptohanong mga larawan sa nagmandong paraon nga nagsimba sa iyang kaugalingong imahen. Ingong diyos, ang pulong ni Paraon maoy balaod, ug siya nagmando dili sumala sa kodigo sa balaod kondili pinaagig dekreto. Bisan pa niana, gipakita sa kasaysayan nga ang iya kunohayng absolutong gahom nalimitahan sa ubang mga puwersa sulod sa imperyo, lakip sa puwersa sa mga saserdote, sa mga hamili, ug sa militar. Kining mga puntoha motabang sa pagsabot kon unsa ka lisod ang asaynment ni Moises sa pag-atubang kang Paraon ug sa pagpresentar sa mga hangyo ug mga pasidaan ni Jehova.​—Itandi ang Ex 5:​1, 2; 10:​27, 28.

Walay gipakita nga ang anak nga babaye ni Paraon nga gipangasawa ni Solomon nagsalikway sa iyang bakak nga pagsimba. (1Ha 3:1; 11:1-6) Ang maong mga kaminyoon sagad gigamit sa karaang mga hari (ingon man usab sa mga hari karong adlawa) ingong paagi sa pagpalig-on sa ilang mga relasyon sa ubang mga gingharian. Ang rekord wala maghisgot kon si Solomon ba o si Paraon ang mihimog unang lakang sa pagpakig-alyansa. (Tan-awa ang ALYANSA.) Ang pagtandi ni Solomon sa dalagang Sulamita ngadto sa usa ka bayeng kabayo sa mga karo ni Paraon nagbanaag sa kabantog sa mga karo sa Ehipto niadtong panahona.​—Aw 1:9; itandi ang 1Ha 10:29.

Ang tagna ni Isaias, nga gisulat sa ikawalong siglo W.K.P., naghubit nga dihay nahitabo o gitakdang mahitabo nga kagubot ug kaguliyang sulod sa Ehipto ug sa taliwala sa mga magtatambag ni Paraon. (Isa 19:11-17) Ang sekular nga kasaysayan nagpakita sa panagbangi ug kagubot sulod sa Ehipto sukad sa panahon ni Isaias hangtod sa misunod nga siglo. Bisan tuod ang dili-matinumanong Juda midangop usahay sa Ehipto alang sa militaryong tabang nga sukwahi sa pulong ni Jehova, ang mapahitas-ong mga paraon nahisama sa ‘gupok nga tangbo’ nga walay ikahatag nga malig-ong pagpaluyo.​—Isa 30:2-5; 31:1-3; Eze 29:2-9; itandi ang Isa 36:​4, 6.