Gugma sa Unang Pagkakita—Ug Hangtod sa Kahangtoran!
“KON magtan-aw ka ug bata human sila matawo,” miingon si Dr. Cecilia McCarton, sa Albert Einstein College of Medicine sa New York, “sila bug-os nga nahigmata ug nakamatikod sa ilang palibot. Sila dali nga mosanong sa ilang mga inahan. Sila molingi sa gigikanan sa mga tingog. Ug ilang tutokan ang dagway sa ilang mga inahan.” Ug tan-awon sa inahan ang iyang anak. Kini maoy gugma sa unang pagkakita—sa matag usa kanila!
Kining yugtoa sa panagsuod sa bugkos sa inahan ug bata kinaiyanhong mahitabo kon normal ang pagpanganak, walay mga droga nga mopahabol sa mga sentido sa inahan ug bata. Ang iyang paghilak mopadasig sa iyang pagpagulag gatas. Ang pagdapat sa iyang panit sa iyang inahan mopagawas ug hormone nga mopakunhod sa iyang pagdugo human sa pagpanganak. Ang bata natawo nga may mga programa sa utok aron mapaneguro ang kasuod—paghilak, pagsuso, pagkayuring ug sulti, ug pagduhalduhal, pahiyom ug pagsikad-sikad aron makuha ang atensiyon sa inahan. Ang kasuod, sa inahan ilabina, nagpaposible sa pag-ugmad sa pagbati sa bata sa gugma ug pag-amoma ug pagsalig. Ang amahan mahimo dayong usa ka bililhong tawo nga mahalon. Ang iyang relasyon sa bata dili sama sa kasuod sa inahan apan nagadugang ug usa ka importanteng bahin: pagkuhit, paggitik, hinay nga paghagwa, nga balosan sa bata ug malipayong katawa ug agik-ik.
Si Dr. Richard Restak mitaho nga alang sa bag-ong natawong bata ang pagkugos ug paghalog samag pagkaon. “Ang paghapohap,” matud pa niya, “maoy sama ka hinungdanon sa normal nga pagtubo sa bata sama sa pagkaon ug oksiheno. Bukharon sa inahan ang iyang mga bukton diha sa bata, halogon siya, ug daghang biyolohikal nga mga proseso sa lawas magkatakdo kanilang duha.” Ubos niini nga pagtratar moporma ang “lahi nga mga bugdolbugdol ug mga kang-a sa hitsura” bisan sa pisikal nga utok.
Pagbantay Batok sa Pagkawala sa Panagsuod
Ang uban nag-ingon nga kon walay mahitabong panagsuod sa inahan ug sa bata inigkatawo, may kapeligrohang umaabot. Dili kini tinuod. Uban sa mahigugmaong pag-amoma sa inahan adunay daghan kaayong yugto sa panagsuod sa mga semanang mosunod nga molig-on sa panagsuod. Ang paghikaw niini nga panagsuod sa hataas nga panahon, hinuon, mosangpot ug dili maayo. “Bisag nagkinahanglan kitang tanan sa usag usa sa tibuok natong mga kinabuhi,” matud pa ni Dr. Restak kanato, “kana nga panginahanglan dako kaayo sa unang tuig. Kon hikawan ang bata sa kahayag, sa higayon sa pagtutok sa nawong sa tawo, sa kalipay nga kugoson, halogon, hagwaon, tagdon, hapohapon—ang bata dili makalahutay nga mahikawan niini.”
Ang mga bata mohilak tungod sa daghang katarongan. Kasagaran gusto silag atensiyon. Kon ang ilang paghilak dili matagad sa hataas nga panahon, tingali sila mohunong sa paghilak. Ilang bation nga ang ilang tighatag ug atensiyon walay pagtagad. Sila mohilak pag-usab. Kon wala gihapoy pagsanong, bation nila nga sila gipasagdan, mawad-ag kompiyansa. Sila labi pang mohilak. Kon kini magpadayon sa taas nga panahon ug kon kanunay kini, bation sa bata nga siya tinalikdan. Sa sinugdan bation niya ang kasuko, gani kapungot pa, ug sa kataposan siya mosurender. Mahitabo ang pagpalayo. Kay wala makadawat sa gugma, siya dili mobalos sa paghigugma. Ang konsensiya dili-mougmad. Siya walay saligan, dili magtagad kang bisan kinsa. Siya mahimong suliran nga bata ug, sa grabeng mga kaso, makaugmad ug buangon nga personalidad nga dili mobatig pagbasol sa daotang mga buhat.
Ang gugma sa unang pagkakita dili mao ang kataposan. Kini kinahanglang magpadayon hangtod sa kahangtoran. Dili lamang sa mga pulong kondili sa mga buhat. “Pasagdi nga mahigugma kita, dili lamang pinaagi sa pulong o sulti, kondili pinaagi sa buhat ug kamatuoran.” (1 Juan 3:18) Hupngi sila sa mga gakos ug mga halok. Sa sayo pa, sa dili pa ulahi ang tanan, tudloi ug ipahimatngon ang matuod nga mga sukdanan sa Pulong sa Diyos, ang Bibliya. Unya kini mamatuod diha sa imong mga anak sama nga kini matuod diha kang Timoteo: “Sukad sa imong pagkabata ikaw nakasabot na sa balaan nga mga sinulat, nga naghimo kanimong maalamon.” (2 Timoteo 3:15) Adlaw-adlaw paggugol ug panahon kanila, sa tibuok panahon sa pagkabata ug sa mga tuig sa pagkatin-edyer. “Kining mga pulonga nga gisugo ko niining adlawa kanimo magapaibabaw sa imong kasingkasing; ug igatudlo mo kini sa dakong kakugi sa imong mga anak sa magalingkod ikaw sa imong balay ug sa magalakaw ikaw sa dalan ug sa imong paghigda ug sa imong pagbangon.”—Deuteronomio 6:6, 7.
‘Kami Makahilak, Apan Kini Maoy Alang sa Labing Ikaayo’
Ang disiplina maoy usa ka matandogong ulohan alang sa kadaghanan. Kon maayong pagkapadapat, hinunoa, kini maoy usa ka hinungdanong bahin sa gugma sa ginikanan. Usa ka batang babaye nakaamgo niini. Siya mihimog kard alang sa iyang inahan, nga gisulat “Alang Kang Mama, Sa Usa ka Buotan nga Babaye.” Kini may mga drowing sa krayola sa masidlak nga adlaw, mga langgam nga nanglupad, ug pulang mga bulak. Ang kard mabasa: “Kini alang kanimo tungod kay kaming tanan nahigugma kanimo. Buot lang namong ipakita ang among apresasyon pinaagi sa paghimo niini nga kard. Kon gamay ang among grado imong pirmahan ang among kard. Kon magsinipat kami imo kaming paloon. Kami makahilak, apan kami nahibalo nga kini maoy alang sa labing ikaayo. . . . Ang gusto ko lang isulti mao nga gihigugma ko ikaw kaayo. Salamat sa tanan nimong gihimo alang kanako. Gugma ug mga halok. [Pinirmahan] Michele.”
Si Michele miuyon sa Proverbio 13:24: “Kadtong nagahawid sa iyang bunal nagadumot sa iyang anak, apan kadtong nahigugma kaniya nagakastigo kaniya sa matang panahon.” Ang paggamit sa bunal, nga naghawas sa awtoridad, mahimong naglangkit sa pagpalo, apan sa daghang panahon kini dili. Ang lainlaing mga bata, lainlain ug minalditong mga buhat, nga nagkinahanglag lahi nga pagdisiplina. Ang malulutong pagbadlong tingali igo na; ang kagahig-ulo tingali nagkinahanglag mas higpit nga solusyon: “Ang pagbadlong mosaler sa halalom gayod nganha sa usa nga may salabotan kay sa usa ka gatos ka labod nganha sa usa ka buang.” (Proverbio 17:10) Kini mapadapat usab: “Ang usa ka sulogoon [o, bata] dili masaway sa mga pulong lamang, kay bisan pa siya makasabot siya dili mamati.”—Proverbio 29:19.
Diha sa Bibliya ang pulong “disiplina” nagkahulogang pagtudlo, pagbansay, pagpanton—apil ang pagpalo kon kinahanglan kini aron sa pagtul-id ug batasan. Ang Hebreohanon 12:11 nagpakita sa katuyoan niini: “Matuod, ang tanang disiplina daw dili makalipay, hinunoa makasakit hinoon; apan sa kapulihay sila nga namatuto pinaagi niini magahatag makigdaitong bunga, nga mao, ang pagkamatarong.” Ang mga ginikanan dili angay sobra nga magmapintas sa ilang pagdisiplina: “Kamong mga amahan, ayaw ninyo pagpasuk-a ang inyong mga anak, aron dili sila mawad-an sa kadasig.” (Colosas 3:21) Ni magmasobra sila ka matinugoton: “Ang bunal ug ang pagbadlong nagahatag ug kaalam; apan ang usa ka bata nga pinasagdan mohatag kaulaw sa iyang inahan.” (Proverbio 29:15) Ang pagkamatinugoton nagaingon, ‘Buhata ang gusto nimo; ayaw ako pagsamoka.’ Ang disiplina nagaingon, ‘Buhata ang matarong; gimahal ko ikaw.’
Ang U.S.News & World Report, Agosto 7, 1989, tukmang nag-ingon: “Ang mga ginikanan nga dili mapintas sa pagsilot, apan naghatag lig-ong mga utlanan ug nagapabilin diha niana, dakog purohan nga makapatunghag mga anak nga mga malamposon ug maayong makigsandurot sa uban.” Sa paghinapos niini ang artikulo nag-ingon: “Tingali ang labing makapukaw nga tema nga motungha gikan sa tanang siyentipikanhong impormasyon mao nga ang pagtukod ug usa ka sumbanan sa gugma ug pagsalig ug igong mga limitasyon sa matag pamilya mao ang hinungdanon, ug dili daghang teknikal nga mga detalye. Ang tinuod nga tumong sa disiplina, usa ka pulong nga samag gigikanan sa Latin nga disipulo, dili maoy pagsilot sa sipat nga mga bata kondili magtudlo ug mag-agak kanila ug tabangan sila nga mapasilsil ang pagkontrolar sa kaugalingon.”
Sila Makadungog sa Imong Isulti, Sila Mosundog sa Imong Buhaton
Usa ka artikulo mahitungod sa disiplina diha sa The Atlantic Monthly gipailaila uban niini nga pahayag: “Ang bata malaoman nga magbinuotan kon ang iyang mga ginikanan nagakinabuhi sa mga sukdanan nga ilang ginatudlo.” Ang artikulo nagpadayon sa pagpakita sa bili sa pagkontrolar sa kaugalingon: “Ang mga tin-edyer nga maayog batasan may mga ginikanang responsabli, matarong, ug disiplinado sa kaugalingon—nga nagkinabuhi sumala sa mga sukdanang ilang ginaangkon ug nagadasig sa ilang mga anak sa pagsunod. Dihang ang mga buotang tin-edyer gipakig-uban, ingong bahin sa pagdukiduki, sa badlongong mga tin-edyer, ang ilang paggawi wala maapektohi nga dayon. Nakatisok nag maayo diha kanila ang mga sukdanan sa ilang mga ginikanan.” Kini napamatud-ang tinuod sumala sa gipahayag sa sanglitanan: “Bansaya ang bata diha sa dalan nga iyang pagalaktan; ug bisan kon siya matigulang na dili siya mobulag gikan niana.”—Proverbio 22:6.
Ang mga ginikanan nga naningkamot sa pagpasilsil sa tinuod nga mga sukdanan diha sa ilang mga anak, apan sila mismo dili makasunod, walay kalamposan. Ang ilang mga anak “wala makatisok ug maayo sa maong mga sukdanan.” Ang pagtuon nagpamatuod nga “ang nakahatag dakong kalainan mao ang suod nga pagkinabuhi sa mga ginikanan sa mga sukdanan nga ilang gipaningkamotang itudlo sa ilang mga anak.”
Kini matuod sumala sa giingon ni James Baldwin: “Ang mga bata sukad pa sa una dili kaayo mamati sa ilang mga tigulang, apan sila wala gayod mapakyas sa pagsunod kanila.” Kon gimahal mo ang imong mga anak ug buot nimong tudloan sila sa tinuod nga mga sukdanan, gamita ang labing maayong paagi sa tanan: Ikaw ang mahimong panig-ingnan sa imong kaugalingong mga pagpanudlo. Ayaw pagsunod sa mga eskriba ug sa mga Pariseo nga gihukman ni Jesus nga mga maut: “Busa ang tanan nga ilang giingon kaninyo, buhata ug bantayi, apan ayaw ninyog sunda ang tanan nilang mga buhat, kay sila maayo rang mosulti apan dili mobuhat.” (Mateo 23:3) O sama kanila nga maakusahong gipangutana ni apostol Pablo: “Apan, ikaw nga nagapanudlo sa uban, dili ba usab nimo tudloan ang imong kaugalingon? Ikaw, nga nagawali nga ‘Ayaw pangawat,’ nagapangawat ka ba?”—Roma 2:21.
Karong adlawa isalikway sa kadaghanan ang Bibliya ingon nga karaan na ug ang mga giya niini dili-praktikal. Gihagit ni Jesus kanang maong baroganan pinaagi niining mga pulonga: “Apan, ang kaalam ginamatarong pinaagi sa tanang mga anak niini.” (Lucas 7:35) Ang mosunod nga mga asoy sa mga pamilya gikan sa daghang nasod nagpakita nga tinuod ang iyang mga pulong.
[Hulagway sa panid 7]
Ang suod nga bugkos uban sa inahan nagatabang sa bata nga maugmad sa emosyon
[Hulagway sa panid 8]
Ang panahon sa amahan uban sa bata hinungdanon usab