Mga Batan-on Nangutana . . .

Nganong Mawad-an man Ako ug Pailob?

“Kon masuko ako, manginit kaayo ako, ug dili ka gustong moduol kanako. . . . Mamula ako . . . Usahay mosinggit lang ako.”—11 anyos nga Evan.

GIDAOT sa imong igsoong babaye ang imong paboritong blosa. Gihatagan ka sa imong magtutudlo ug dili-makataronganong grado sa imong eksamin. Dihang gikinahanglan na kaayo nimo, naguba ang imong tigpauga sa buhok. Alang sa kadaghanang mga batan-on, ang ingon niini nga mga pagpanghilabot, inhustisya, ug kahasol makapukaw ug kasuko.

Ang artikulo sa magasing Health ni Dr. Georgia Witkin-Lanoil mibatbat: “Dihang moreaksiyon ang utok sa makapikal nga hitabo, mapukaw ang autonomic nervous system. Ang adrenaline, nga ipagawas gikan sa glandula nga adrenal, mosugod sa pag-agos ngadto sa ugat, nga mopakusog sa pagpitik sa kasingkasing ug pagginhawa, ug mopalagsik sa pagpagawas sa napundong mga kalamay alang sa enerhiya.”

Unsa ang mga resulta? “Ang mga aksiyon nga atong himoon ilalom sa impluwensiya sa atong kaugalingong adrenaline,” mipadayon si Dr. Witkin-Lanoil, “sa kasagaran maoy mga sobrang reaksiyon. Mosinggit kita, mosultig dili maayong mga butang nga katunga-bakak, mangigo, manaot, mamuak o molakaw nga nasuko.” Ang artikulo diha sa magasing ’Teen miingon usab nga ang kasuko “makapasulti kanimog mga butang nga wala nimo tuyoa, mawad-an kag mga higala—ug masakitan sa sulod.”

Nakaagi ka na ba nga nawad-an kag pailob? Kon mao, wala ka mag-inusara. Sama sa kadaghanan kanato, ikaw sa walay duhaduha lain ug bation inigkahuman niana ug nahibulong, ‘Nganong gibuhat ko man kadto?’ Oo, nganong lisod kaayo alang sa pipila sa pagpugong sa ilang kasuko? Takos ba sa paningkamot ang pagsulay sa pagpugong?

Kon Nganong Masuko man Kita

Ang usa sa katarongan nga kita mobati ug kasuko sa matag karon ug unya mao nga kita gihimo “diha sa dagway sa Diyos.” (Genesis 1:27) Ang Diyos mismo masuko! Pananglitan, si apostol Pablo miingon: “Kay gikan sa langit ginapadayag ang kasuko sa Diyos batok sa tanang pagkadili-diyosnon ug sa pagkadili-matarong sa mga tawo nga nagababag sa kamatuoran sa dili-matarong nga paagi.”—Roma 1:18.

Apan, matikdi nga ang kasuko sa Diyos maoy bunga sa gugma sa pagkamatarong ug hustisya. Ang kasuko sa Diyos dili usa lamang ka yanong butang sa ‘pagkawala sa iyang pailob.’ Iyang gikontrolar ang iyang kasuko ug gipadayag kana sa matarong nga paagi. Busa, dihang iyang gipakanaog ang kalaglagan sa usa ka daotang kalibotan pinaagig baha sa tibuok yuta, wala siya mawad-ig pailob sa situwasyon. Hinunoa, iyang gitipigan si “Noe . . . nga luwas kauban sa pito ka tawo.” (2 Pedro 2:5) Busa si Jehova mahimong ikabatbat nga “Diyos nga maloloy-on ug mapuanguron, mahinay sa kasuko ug dagaya sa mahigugmaong kalulot ug kamatuoran.”—Exodo 34:6.

Sanglit gilalang sa Diyos ang mga tawo sa iyang dagway, kita adunay kinaiyanhong pagbati sa katarongan. Busa dihang atubangon ang dili-makataronganong pagtagad o inhustisya, siyempre atong bation sa sulod nato nga mobukal ang atong kasuko. Nahitabo kini dihasa daghang mga diyosnong katawhan sa panahon sa Bibliya.

Pananglitan, si Moises, nga pangulo sa nasod sa Israel, nasuko dihang nangulo ang daghang mga lalaki ug pag-alsa batok kaniya. (Numeros 16:1, 15) Ug bisan si Jesu-Kristo mipakita ug kasuko! Dihang iyang nakita nga nagnegosyo ang mga tawo diha sa templo sa Diyos sa pagsimba, siya masuk-anong misugo: “Kuhaa ninyo dinhi kining mga butanga! Ayaw ninyo paghimoang merkado ang balay sa akong Amahan!” (Juan 2:13-16) Busa ang matarong nga kasuko maayo alang sa Kristohanon.

Apan sa kaalaut, ang kadaghanan sa atong kasuko dili tinukmod sa katarongan. Tungod kini kay, ang Bibliya nag-ingon, kitang “tanan ilalom sa sala.” Busa siya mipadayon: “Walay matarong, bisan usa.” (Roma 3:9, 10) Busa, ang atong mga dili-kahingpitan—ug ang mga kahuyangan sa uban—maoy dakong tuboran sa kasuko. “Usahay makapikal ang mga tawo,” miingon ang batan-ong Stephanie.

Apan, masuko kita nga walay hinungdan! Dili sama kang Jehova nga nakakita sa tanan, limitado lamang ang atong paglantaw sa mga butang. (Hebreohanon 4:12, 13) Pananglitan, ang maalamong tawo nga si Solomon miingon nga “ang pulong nga mahait makapukaw sa kasuko.” (Proverbio 15:1) Apan, usahay, ang “pulong” mabungat nga wala tuyoa, o kaha tiawtiaw lang nga wala sa hustong panahon. Dili makamatikod niini, kita sa masuko.

Sa kataposan, anaa ang kamatuoran nga nagkalainlain ang buut sa tawo, ug ang uban kanato daw daling masuko kay sa uban. Ug ingong batan-on, nagsugod ka pa lang sa pagtuon sa pagkontrolar sa tanang bag-ong mga tinguha ug mga pangibog nga dala sa pagkahimong dalaga ug ulitawo. Tingali bation nimo nga wala kay pagsalig sa imong kaugalingon, sobra ka sensitibo sa pagsaway. Hangtod nga mapanton mo ang imong mga pagbati, dali ka kaayong masuko—ilabina sulod sa sirkulo sa pamilya. “Mawad-an akog pailob sa akong igsoong babaye,” miingon ang 15-anyos nga si Lorie. “Makamao siyang mopalagot kanako pinaagi sa pagsultig mga binuang o koreksiyonan ang tanan ko nga isulti.” Ang tensiyon mosilaob usab tali kanimo ug sa imong mga ginikanan.

Apan, sa pagkatinuod, halos tanang butang makapasuko kanimo kon pasagdan nimo kini. Ang pangutana mao, Unsaon nimo sa pagdala kadtong mga pagbatia sa kasuko?

Ang Pinatuyangang Kasuko

Ang librong Reaching Your Teen-ager nag-ingon nga “daghang mga tawo nga dili makamao kon unsaon sa pagpahungaw sa kasuko sa makataronganong paagi.” Sapoton ang buut sa uban. Mahimong mapintas ang uban, sa sinultihan o sa pisikal. Ang uban kalmado kaayong tan-awon sa gawas apan sa sulod nagbukalbukal. Sumala sa gipahayag sa usa ka babayeng batan-on: “Dihang masuko ako, dili ako mosinggit, mabugnaw ako ug walay timik.” Ang uban mogawas dala ang ilang sakyanan ug ipahungaw ang ilang kasuko pinaagi sa ilang pagmaneho.

Apan, ang kasuko nga patuyangan, dili makaayo. Si Propesor Gary Schwartz sa Yale University miingon nga ang kapungot ‘mopatunghag mga epekto sa kasingkasing nga mas grabe ug dumalayon kay sa bisan unsang pagbati, bisan sa kahadlok.’ Si Dr. Redford B. Williams, Jr., sa Duke University miingon: “Gipakita sa daghang pagtuon karon nga daghang wala sa panahon nga kamatayon tingali nalangkit sa kasuko.” Siyempre dili makaayo sa panglawas nga magtukod ug sumbanan sa ‘imong sobrang kasuko’ kon mahagit. “Ang usa ka malinawong kasingkasing maoy kinabuhi sa unod,” miingon ang karaang sanglitanan.—Proverbio 14:30.

Dugang pa, sa kasagaran mosamot lang hinoon ang dili maayong situwasyon tungod sa walay pagpugong nga kasuko. Hinumdomi ang asoy sa Bibliya bahin sa duha ka igsoong lalaki nga ginganlag Simeon ug Levi kansang igsoong babaye gilugos. Siyempre, nasuko gayod sila dihang ilang nadunggan kadto! Apan sa unsang paagi ilang gipahungaw ang ilang kasuko? Ang Bibliya nag-ingon nga ilang gimaniobra ang mga hitabo aron mapatay nila sa walay kaluoy ang lalaki nga nanglugos—lakip sa lalaking mga membro sa iyang pamilya ug sa iyang katagilungsod!—Genesis, kapitulo 34.

Sa milabay ang katuigan diha sa higdaanan sa kamatayon, gibalik sa ilang amahang si Jacob kining mapintas nga hitabo. Gidayeg ba niya sila sa ilang mabangis nga panimalos? Sa kasukwahi, iyang gitunglo ang ilang kasuko tungod kay “kini mapintas gayod, ug ang ilang kaligotgot, tungod kay milihok kini nga mabangison.” (Genesis 49:7) Oo, ang ilang nahimo tungod sa pagkawala sa ilang pailob mas grabe pa kay sa hagit nga nakapasuko kanila sa sinugdan! Wala silay nahimong maayo ug nadaot ang ilang dungog.

Nan, dili ikatingala, nga ang sanglitanan nag-ingon: “Siya nga dali masuko magahimo sa kabuangan.” (Proverbio 14:17) Tagsaon gayod nga ang usa nga nasuko maghunahuna o molihok sa makataronganong paagi. Tagsaon gayod nga ang tawong nasuko mangitag Kristohanong paagi sa pagtul-id sa sayop. Ang mga pulong sa magsusulat sa Bibliya nga si Santiago tinuod: “Ang kasuko sa tawo dili mosangpot nianang pagkamatarong nga uyon sa Diyos.” (Santiago 1:20) Ang sapot, ang pagpanginsulto, ug dili maayong buut dili makaayo.

Tinuod, ang pagpaulan ug mga pulong diha sa tawo nga nakasakit kanimo tingali makaayo sa imong pagbati nianang yugtoa. Apan kasagaran magbasol ka sa pag-ulbo sa kasuko—ilabina kon kana siya amo, magtutudlo, o ginikanan! (Itandi sa Ecclesiastes 10:4.) Busa ang Proverbio 29:11 nag-ingon: “Ang usa ka buang nagabutyag sa tanan niyang kasuko [pinaagi sa pagkawala sa pailob], apan ang usa ka manggialamon nagapugong niini.”

Apan sa unsang paagi mahimo nimo kana? Hisgotan kini sa umaabot nga artikulo.

[Blurb sa panid 18]

Ang atong mga dili-kahingpitan—ug ang mga kahuyangan sa uban—maoy dakong nga tuboran sa kapakyasan

[Letrato sa panid 19]

Takos bang mawad-an ka ug pailob?