Pagtuon sa Bibliya—Diha sa Zoo!

DILI pa dugay usa ka talagsaong dapit ang among gipili alang sa among senemana nga pamilyahanong panaghisgot ug Bibliya​—ang Emmen Zoo, duol sa among balay sa Netherlands. Kini tungod sa usa ka maayo kaayong katarongan, nga sa dili madugay madayag kanimo.

Sama sa daghang Kristohanong pamilya sa tibuok kalibotan, aduna kamiy senemanang pagtuon sa Bibliya. Sa maong panagtuon kanunay kaming makabasa bahin sa mga hayop nga gigamit sa Bibliya ingong mga simbolo sa maayo ug daotang mga kinaiya. Kami nahibulong kon labaw pa ba namong mailhan ang mga hayop ug mihukom nga kana himoong usa ka pamilyahanong proyekto. Giasaynan ug usa ka tino nga hayop ang matag membro sa pamilya ug gihangyo sa pagpangitag mga impormasyon bahin sa maong hayop diha sa mga basahong sama sa Insight on the Scriptures ug sa tinahing mga tomo sa Ang Bantayanang Torre ug Pagmata!

Samtang nagkaduol kami sa ganghaan sa Emmen Zoo, ang mga mata sa among mga bata, si Mari-Claire, Charissa, ug Pepijn, misidlak sa kahinam. Motan-aw kami sa mga buaya, mga oso, mga zebra, mga hulmigas, ug tingali sa daghan pang hayop nga nabasahan namo sa Bibliya. Apan una sa tanan, paasoya kami mahitungod niining talagsaong zoo.

Walay mga Halwa, Walay mga Rehas

Ang Noorder Dierenpark, sumala sa Olandes nga pagtawag sa Emmen Zoo, maoy espesyal kaayong parke sa kahayopan, nga gidesinyo sibo sa modernong mga prinsipyo sa pagdumala ug zoo. Dinhi dili ka makakitag mga hayop nga anaa sa mga halwa o luyo sa mga rehas. Sa kaatbang, sa Emmen gihimo ang tanan aron ibutang ang kahayopan sa usa ka silinganang pulupareho sa kinaiyanhon nilang pinuy-anan kutob sa mahimo. “Ang bisita, inay hayop, ang anaa sa luyo sa usa ka koral,” matod sa usa ka mapahiyomong Wijbren Landman, usa sa mga biyologo sa parke.

“Ang mga hayop wala hikaya nga sumala sa mga espesye kondili sumala sa dapit nga gigikanan nila. Kanay hinungdan nga diha sa haluag kaayo nga Aprikanhong kapatagan nga makita nimo dinhi, giipon diha sa kalasangan ang labing daghang hayop kutob sa maarangan.” Ug oo, ato silang makita didto​—ang labing habog nga kahayopan sa kalibotan, ang taas-ug-liog nga mga giraffe, nga mahimong motubo abot sa gihabogong unom ka metros. Sila maoy uban sa springbok, mga impala, mga zebra, gnu, waterbuck, ug bisan sa pipila ka rhinoceros.

Apan daghan pag isugid si Wijbren mahitungod sa kapatagan sa Emmen: “Halapad kaayo ang lugar sa kahayopan dinhi nga sila dili gayod mobati nga piniotan. Bisan pa niana, among gitagana usab ang pila ka rutang ikyasanan. Inyo bang nakita kadtong dagkong kabatoan didto? Tali niana nila makatago ang springbok aron dili sila samokon sa mga rhino. Ug ang bungtod didto sa unahan makapaarang sa kahayopan nga moadto sa dapit nga dili sila magkakitaay sa usag usa. Apan sa kadaghanang panahon dili himatikdan sa kahayopan ang presensiya sa matag usa. Dili gayod kini katingad-an, sanglit giambitan nila ang ilang pinuy-anan sa Aprika sulod sa libolibo ka tuig.”

Giuhawng mga Zebra

“Tan-awa! Mga zebra!” Nahinam kaayo si Charissa. Nakahimo siyag makaiikag nga panukiduki bahin sa mga zebra. “Gituis sa hilabihan sa mga badlis ang porma ug pagkausa sa hitsura sa mga zebra sa pagkaaging bisan ang hait-ug-panan-aw nga mga lumad kasagarang dili makamatikod sa ilang presensiya bisan sa gilay-ong 40 ngadto sa 50 metros. Ang hait nga mga sentido sa panan-aw ug panimhot sa mga zebra ingon man ang ilang katakos sa pagdalagan nga tulin​—bisan kapig 60 kilometros matag oras​—magsilbi nga panalipod batok sa manunukob nga kahayopan. Sumala sa giingon sa Salmo 104:11, ang mga zebra ‘regular nga magtagbaw sa ilang kauhaw.’ Kanay hinungdang talagsa ra silang makit-an sa gilay-on nga kapig walo ka kilometros gikan sa tubig.” Dayon siya midugang: “Kita usab kinahanglang regular nga magtagbaw sa atong espirituwal nga kauhaw pinaagi sa pagpabiling suod sa kongregasyon, pagtuon sa Bibliya, ug pagtambong sa mga tigom.”

Mibiya kami sa Aprikanhong kapatagan ug milakaw paingon sa usa sa labing dagkong mga manunukob sa yuta, ang kodiak bear. Ang maong labing dako sa tanang oso mahimong motubo abot sa tulo ka metros ug motimbang abot sa 780 ka kilo. Aron ang pensa nila dinhi mahimong kinaiyanhon kutob sa mahimo, kini matahomong gidesinyo nga may mga sapa ug dagkong kabatoan. Ang kodiak bear mas dako nga paryente sa Siryanhong brawon nga oso, nga nagpuyo sa Israel sa kapanahonan sa Bibliya. Sumala sa nasusihan ni Mari-Claire, mabuhi ang mga oso sa sarisaring pagkaon. Sila maningaon sa kadahonan ug mga gamot sa mga tanom ingon man sa mga prutas, mga berry, mga liso, mga itlog, mga insekto, isda, mga ilaga, ug ang susama, ug ilabina nga ilang kinaham ang dugos. Sa karaang Israel kon magnihit ang kadahonang kalan-on sa oso, ang mga magbalantay sa kahayopan kinahanglang magbantay batok sa pagpanukob sa mga oso. Sa iyang pagkabatan-on giatubang ni David ang pag-atake sa usa ka oso sa pagpanalipod sa panon sa iyang amahan.​—1 Samuel 17:34-37.

“Gikan sa mga Buho sa Ilong Niini Migula ang Aso”

Apan adunay daghan pang hayop nga buot gayod namong makita. Sa usang adlaw sa among pagtuon ug Bibliya, nakabasa kamig “Leviathan,” ang buaya. Sa sinugdan, gibatbat kini ni Pepijn ingong ‘usa ka matang sa isda, apan usa gayod ka dakong isda!’ Kay ang mga buaya sensitibo kaayo sa mga pagbag-o sa temperatura, sila gibutang sa Aprikanhong Balay, diin gimentinar ang klima sa tropiko. Sa pagsulod, gihakop kami sa kaigang ug kaumog, nga ang among mga antiyohos nalubog tungod sa alisngaw. Dugang pa niana, kinahanglang kami maanad sa kangiob. Sa paglatay sa kinablehang kahoy nga taytayan, kalit kaming nakaatubang ug duha ka dagko kaayong mga buaya nga maorag nagbantay sa mga lunangan sa bisan haing kiliran sa taytayan. Naglubog sila didto nga way-lihok nga si Pepijn natukmod sa pag-ingon: “Dili na sila tinuod.”

Ang mga buaya nahilakip sa labing dagkong naglungtad nga mga reptil. Ang pipila makaabot sa gitas-ong unom ka metros ug mahimong motimbang ug abot sa 900 ka kilo. Makapakurat ang pagkakusganon sa ilang mga apapangig​—bisan ang gugagmay nga buaya nga motimbang ug 50 ka kilo makagamit sa puwersang katumbas sa kapin sa 700 ka kilo. Inigtunga sa usa ka buaya human sa usa ka yugtong paglusbog sa tubig, ang kusog nga pagbuga sa hangin agi sa mga buho sa iyang ilong makapatunghag winisik nga sa sulaw nga kahayag sa kabuntagon mahimong mao ang ‘kidlap sa kahayag’ ug ‘paggula sa aso gikan sa mga buho sa ilong niini’ nga gibatbat sa basahong Job.​—Job 41:1, 18-21.

“Mabinantayon Ingon sa mga Halas”

Igo lang kaming nakabiya sa mga buaya sa dihang nailhan namo diha sa kangiob​—maayo gani, sa luyo sa bildo nga mga palid​—ang ubay-ubayng espesimen sa linalang nga gigamit sa Bibliya isip usa ka simbolo sa maayo ug dili-maayong mga kinaiya. Gitumong namo ang halas, ang unang hayop nga ginganlan sa Bibliya. (Genesis 3:1) Gigamit ni Jesus ang pagkamabinantayon niini ingong usa ka panig-ingnan sa nagtambag sa iyang mga disipulo bahin sa ilang panggawi taliwala sa samag-lobo nga mga magsusupak. (Mateo 10:16) Apan, siyempre, ang halas kasagarang gipaila nga mao “ang unang halas,” si Satanas nga Yawa, kinsa sa 2 Corinto 11:3 gibatbat ingong manunulay ug malalangon ingon sa usa ka halas.​—Pinadayag 12:9.

“Adto sa Hulmigas, . . . ug Mahimong Maalamon”

Usa ka wala-damhang talan-awon sa usa ka parke sa kahayopan mao ang dakong balay sa hulmigas nga among nakit-an, nga gipuy-an sa tulo ka koloniya sa hulmigas nga motabas ug dahon. Kini ang mga hardinero taliwala sa mga hulmigas. Among makita ang koloniya luyo sa bildo nga palid; kini makapaarang namo sa pagpaniid sa mga batasan sa pagkinabuhi niining gagmayng mga linalang. Maikag kami sa mga hulmigas tungod kay sila gigamit diha sa Bibliya ingong panig-ingnan sa kakugi ug kinaiyanhong kaalam.​—Proverbio 6:6.

Si Wijbren Landman maoy usa ka ekspertog insekto. Siya mipatin-aw: “Ang gibanabanang usa ka milyon pil-on sa usa ka bilyon nga hulmigas nagabuhat diha sa nawong sa yuta, nga nagkahulogan nga alang sa matag tawo adunay dili momenos sa 200,000 ka hulmigas! Sa 15,000 ka matang nga among nasayran nga nahatibulaag sa tanang kontinente gawas sa tugnaw kaayong mga rehiyon, walay duha nga parehog dagway. Lainlaing mga matang sa balay ang tukoron nilang tanan, ug lainlaing mga matang sa pagkaon ang ilang kan-on, apan silang tanan organisado sa hapit parehong paagi.

“Ang mga hulmigas nga motabas ug dahon magkultibar ug makaong mga agup-op, sama sa pagkultibar sa mga tawo ug mga uhong. Sumala sa imong makita, ang maong pagkultibar himoon ilalom sa yuta, apan ang pagkaon alang sa agup-op magagikan sa ibabaw sa yuta. Sa tibuok adlaw, ang trabahanteng mga hulmigas mapuliki sa paghatod ug mga dahon ngadto sa ilang salag. Mokatkat sila sa usa ka punoan sa kahoy o usa ka kahoykahoy ug mopilig usa ka dahon. Dayon, nga gamiton ang ilang mga apapangig nga samag gunting, ilang tabason nga paspas ang daw-linging mga piraso gikan sa dahon ug ihatod kini nga magsunod ngadto sa ilang salag, nga kuptan kini sila samag payong ibabaw sa ilang mga ulo. Kini nagpatin-aw sa ikaduha nilang ngalan, parasol nga hulmigas. Ang pagtabas magpadayon nga tuman ka paspas nga sa Habagatan ug Sentral Amerika, bug-os nilang maupawan ang tibuok nga mga kahoykahoy o mga punoan sa kahoy sa pila lamang ka oras. Dili katingad-ang dili gayod sila popular didto! Sa salag mainampingong limpiyohan sa ubang mga trabahante ang mga piraso sa dahon sa dili pa kini usapon. Human niana, ang moresultang inusap sagolan sa mga enzyme ug mga amino acid nga ipagawas sa hulmigas. Nianang panahona lamang nga ang inusap andam nang magamit ingong pagkaon alang sa agup-op, nga niana maseguro ang makanunayong abiyo alang sa tibuok koloniya.”

Nga dulot nahingangha sa kaalam ug kamamugnaon nga dayag diha sa way-kataposang kadaiyahan sa kalalangan, mibiya kami sa koloniya sa hulmigas. Lingay na kaayo ang adlaw niadto, ug kinahanglan nga mopauli na kami sa balay. Apan daghan pa ang among tan-awonon. Wala pa kami makaduaw sa mga ngiwngiw (Isaias 13:21), sa mga seal (Exodo 35:23), mga hippopotamus (“Behemoth,” Job 40:15), mga ostrich (Jeremias 50:39), o sa daghan pang ubang hayop nga nagpuyo dinhi nga gihisgotan diha sa Bibliya. Ang matag usa angayng pagatun-an. Mobalik gayod kami sa Emmen Zoo!​—Tinampo.

[Picture Credit Line sa panid 16]

Ostrich: Yotvatah Nature Reserve