Sagulig Katistis ang Imong Kinabuhi
Kamig kadto nga adlaw sa tingtugnaw, ug ang mga tumbanan natabonan sa yelo. Ang unang misulayg kanaog hapit mahulog. Ang nagsunod diha sa linya miingon: “Karon ingon niini ang pagkanaog!” Wala pa makahumag sulti siya nahulog—nga mihay-ad. Dihay kalit nga kahilom tungod sa kahadlok, dayon dakong pangatawa sa mga tumatan-aw human makita nga wala siya maunsa.
MAY “panahon sa pagkatawa.” Maoy pahayag sa maalamong tawo nga si Solomon mga tulo ka libo ka tuig kanhi. (Ecclesiastes 3:4) Kini tinuod gihapon karong adlawa. Ang katakos sa pagkatawa maoy hinatag-sa-Diyos nga hiyas, usa ka gasa gikan sa Usa nga gihubit sa Bibliya ingong “ang malipayong Diyos.”—1 Timoteo 1:11.
Nan, dili ikahibulong nga ang kalalangan puno sa kataw-anang mga butang—mga miming ug mga itoy uban sa kataw-anan niini nga mga dula, itoy sa leon nga miingkit sa ikog sa inahan niini hangtod nga kini gidagpas, mga anak sa unggoy nagginukdanay ug nagsirko-sirko sa usag usa diha sa mga sanga. Adunay katistis sa atong palibot, nga nagahulat nga tan-awon ug apresyahon.
Wala kini magpasabot nga ang tanang tawo mokatawa sa samang mga butang. Sa kasukwahi, ang kataw-anan sagad nga nagadepende sa kultura, personalidad, kaagi, ug maayong buut sa usa, ingon man sa ubang mga hinungdan. Hinuon, halos tanan mokatawa sa usa ka butang—kataw-anang estorya, maayong pagkasorpresa, komedya, maayong pagkatukodtukod sa mga pulong.
Unsay katuyoan sa katistis? Sa labing menos, kana maoy usa ka pamaagi sa mas maayong pagpakiglabot sa uban. Usa ka komento mitawag sa katawa ingong “ang kinalaktorang gilay-on tali sa duha ka tawo.” Sa pagkatinuod, ang pipila mituo nga magamit ang katistis sa pagsukod kon magkaangay ba ang duha sa kaminyoon. Usa ka pagtuon sa katistis nakadiskobre nga ang duha nga nagkauyon kon unsay kataw-anan may dakong purohan nga magkagusto, mahigugma, ug makigminyo sa usag usa kay niadtong kansang giilang kataw-anan dili pareho. Ngano? Tungod kay ang katistis maoy ilhanan sa daghang butang: mga sukdanan, mga interes, mga gikabalak-an, intelihensiya, handurawan, ug mga panginahanglan. Usa ka surbi niadtong 1985 sa usa ka libong korporasyon sa T.B. nagpadayag nga “ang mga tawong may katistis may kiling nga labawng mamugnaon, dili kaayo estrikto ug mas andam nga magtagad ug modawat sa bag-ong mga ideya ug mga paagi.”
Pagkatawa o Dili Pagkatawa
Wala gayoy mausa ang nahibalo sa tukma kon unsay magpahimo sa usa ka butang nga kataw-anan. Ang pila nagtuo nga ang sentro sa katistis maoy kasukwahian—ang pagtapo sa duha ka dayag dili-bagay nga mga elemento. Usa ka hamtong nga lalaki nga nabistehan ingong payaso sa perya mahimong kataw-anan sa usa ka bata. Hinunoa, ang usa ka hamtong uban sa iyang dakong kasinatian sa kinabuhi ug superyor nga mga kahanas sa pagsabot mahimong dili na ganahang mokatawa sa pinayasong buhat. Hayan makadiskobre siyag kalipay sa mga pormang mental nga katistis—pagtukodtukod ug mga pulong, mga sulting pasiaw, o mga komedya—nga migamit sa binabang ang-ang, inay pisikal, nga kasukwahian.
Pila ka tigdukiduki nagtuo nga ang katistis mahimong mosangpot gikan sa pagpahungaw sa nagpuot emosyonal nga enerhiya. Ang katistis mahimong mosilbing salipod sa kabug-at ug kasakit. Matud sa Bibliya: “Bisan diha sa pagkatawa ang kasingkasing magamasulob-on; ug ang kasub-anan maoy kataposan sa kalipay.”—Proverbio 14:13.
Daghang matang sa katistis naglangkit sa gitawag nga pinusong. Ang tawo napangdol o nayab-an ug tubig. Kataw-anan, dili ba? Tingali, kon sa pagkatinuod walay maunsa.
Ang usa ka Kristohanon maningkamot gayod nga dili ganahan sa hilas o mapintas nga katistis. Kon buot sabton, ang gugma “dili magamaya sa pagkadili-matarong.” (1 Corinto 13:6) Likayan usab sa Kristohanon ang makapikal nga mga komedya nga nagapakamenos sa bisan unsang nasyonalidad o rasa. Iyang timplahan ang iyang katistis ug ‘samang pagbati sa isigkaingon.’ (1 Pedro 3:8) Pananglitan, tingali makalingaw tan-awon ang bata nga molakang ug pipila ka huyang nga mga tikang ug dayon matumba sa bakikaw nga posisyon. Apan kon ang usa ka tigulang o baldadong tawo ang matumba, ang tukma nga sanong mao ang duolon siya aron tabangan, dili kataw-an.
Katistis ug Imong Panglawas
Kon gamiton sa husto, ang katistis may dakong bili. Sa pagkamatuod, ang ebidensiya nagkaanam ug daghan nga ang katawa mosilbi ganing galamiton sa terapiya. Nasayran kini nga ang pagkatawa nagahatag ug maayong masahe sa mga organo sulod sa lawas sa tawo. Dugang pa, sumala sa magasing American Health, ang pila ka “tigdukiduki nagtuo nga ang katawa mahimong mohatag gahom sa sistema imyunidad.” Dayon ang magasin mikutlo sa imyunologong si Lee S. Berk nga nag-ingon: “Ang negatibong mga emosyon makamaneobra sa sistema imyunidad, ug karon ang mga positibo daw makahimog susamang butang.” Kini nagpasiugda sa kaalam sa mga pulong sa Bibliya: “Ang kasingkasing nga malipayon makahimog maayo ingong usa ka tambal.”—Proverbio 17:22.
Sa paglaom nga magamit ang makaayong gahom sa katistis, ang pila ka hospital mitukod ug gitawag nga mga lawak sa katawa diin ang mga pasyente makadula, makatan-aw ug kataw-anang mga pelikula, makapaminaw sa mga komedya, o yanong makauban sa mga paryente sa mas malipayong atmospera. Masagolan ba nimog katistis ang imong trabaho mismo? Pananglitan may higala ka o paryenteng nagkasakit sa hospital. Nganong dili pasanagon ang panglantaw niadtong nagkasakit pinaagi sa paghatag kaniyag basahon sa mga komedya o kataw-anang kard diin kana mahimong haom?
Ang katawa makapahuwas usab sa kasuko. Si Dr. R. B. Williams, Jr., nag-ingon: “Ang pagkasuko makadaot sa imong panglawas.” Sa susama, ang Bibliya nagaingon: “Ang usa ka malinawong kasingkasing maoy kinabuhi sa unodnong organismo, apan ang kasina maoy kadunotan sa mga bukog.” (Proverbio 14:30) Si Dr. Williams nag-ingon: “Lisod ang pagpabiling nasuko sa dihang nagkatawa.” Oo, ang pagkakita ug katistis diha sa kahimtang maoy usa ka labing mapuslanong mga paagi sa pagdumala sa kasuko.
Sulod sa Pamilya
Ang katistis mahimong gamiton sulod sa balay. Usa ka bana miingon: “Ang katistis mapuslanon alang kanako sama sa usa ka daghag-gamit nga hiraminta nga mapuslanon alang sa mekaniko tungod kay daghan kinig mahimo. Kini nanalipod, nagadasig, nagabukas ug mabungahong mga kabildohay, magpalutaw sa gihambing mga ideya, ug mohimo sa makapikal nga mga pulong ngadto sa makataronganon ug matinagdanong mga pulong.”
Ang katistis ilabinang makatabang sa dihang ang makapikal nga mga batasan maghulga sa pagdaot sa mga relasyon. Ang imong anak nakalimot sa paghipos sa iyang mga dulaan bisan pa sa balikbalik nga pahinumdom. Biyaan sa imong bana ang iyang gihubong sapot diha sa salog sa banyo. Napagod ang linung-ag sa imong asawa. Ang pagpangitag sayop, pagpakaulaw, pagbasol, pagyawyaw, o pagsinggit magpasamot lamang sa mga butang. Usa ka tigdukiduki sa panglawas, gikutlo sa magasing Redbook, miingon: “Kon imong sukmatan ang usa ka tawo o biaybiayon siya, mahimo siyang mosukol. Ang katistis modapit sa mga tawo sa pagtan-aw sa ilang panggawi gikan sa layo—ug usbon kana.”
Kini wala magkahulogan sa pagbiaybiay sa tawo nga nasayop pagdesisyon. Kana sagad nga modalag kasakit, dili katawa. Sulayig tumong ang imong katistis ngadto sa kahimtang mismo. Ang maayong pagkatawa tingali makahimog dako sa pagpaarang-arang sa tensiyon. Matud sa usa ka asawa: “Dihay mga panahon nga makita sa akong bana nga hapit na akong masuko, ug iya kanang hupayon pinaagi sa pipila ka kataw-anang pulong o lihok. Una nako mamatngoni, nagkatawa na ko. Unya masabtan nako nga dili man diay kadto angay ikasuko.”
Hinuon, pagbantay. Likayi ang magpakatawa dihang ang kahimtang nagkinahanglag kaseryoso o pagbati. Hinumdomi ang Proverbio 25:20: “Siya nga nagahukas ug sapot sa tingtugnaw ingon sa suka ibabaw sa soda ug ingong mag-aawit uban sa mga awitonon sa masulob-ong kasingkasing.” Ang katistis kinahanglang gamiton lamang uban ang kamabinantayon, aron dili makadaot sa emosyon o sa pisikal. Ayaw tugoti ang malaw-ay o walay pagtahod nga katistis. Kini dili magtugot sa mga magulang nga kanunay lang magkomedya sa ilang mga manghod. Ang maayong pagsungog maoy usa ka butang, ang mahait nga mga komento laing butang. Ang mga kapikas kinahanglan usab nga maningkamot sa pagmentinar sa katistis sulod sa mga utlanan, nga dili kana gamiton ingong hinagiban sa pagsaway o paagi sa pagpakamenos.
Ang magbabalak nga si Langston Hughes kas-a misulat: “Sama sa unang ulan sa ting-init, ang katistis mohinlog kalit ug magpapresko sa yuta, sa hangin, ug kanimo.” Sa pagkatinuod, ang katistis makadulag hinungdanong bahin sa atong mga kinabuhi. Kini makapugong kanato nga maghinobrag hunahuna sa atong kaugalingon. Kini makatabang kanato nga magpabiling mangaya ug relaks. Makapasayon kini sa atong mga relasyon sa uban. Kini makatabang kanato sa pagsagubang sa kalisdanan. Makapauswag pa gani kini sa atong panglawas.
Busa sagulig katistis ang imong kinabuhi. Pangitaa kana. Pabilhi kana. Ugmara kana. May maayo kining epekto alang kanimo ug niadtong sa imong palibot!
[Hulagway sa panid 26]
Ang katistis makatabang paghusay sa atong mga suliran sa balay