PROVERBIO, BASAHON SA MGA

Usa ka basahon nga gilangkoban sa hinugpong nga mga proverbio o maalamong mga panultihon gikan sa daghang uban pang mga koleksiyon. Ang basahon mismo nagpahayag sa katuyoan niini: “Aron ang usa makahibalo sa kaalam ug sa disiplina, sa pag-ila sa mga pulong sa pagsabot, sa pagdawat sa disiplina nga magahatag ug hait nga salabotan, pagkamatarong ug katakos sa paghukom ug sa pagkatul-id, sa paghatag ug kaalam ngadto sa walay kasinatian, sa kahibalo ug katakos sa panghunahuna ngadto sa batan-ong lalaki.” (Pr 1:2-4) “Aron nga ikaw makalakaw sa dalan sa maayong mga tawo ug sa alagianan sa mga matarong ikaw makapabilin.”​—2:20.

Ang mga pasiuna sa tulo sa mga seksiyon sa basahon nagpasidungog sa mga proverbio o panultihon niini ngadto kang Solomon. (Pr 1:1; 10:1; 25:1) Kini nahiuyon sa kamatuoran nga si Solomon “makasulti ug tulo ka libo ka panultihon.” (1Ha 4:32) Walay duhaduha nga daghan, kon dili man ugaling tanan, sa mga proverbio niini nga mga seksiyon ang girekord panahon sa paghari ni Solomon. Maylabot sa iyang kaugalingon, si Solomon miingon: “Ang magtitigom nahimong maalamon, siya nagpadayon usab sa pagtudlo sa katawhan ug kahibalo, ug siya namalandong ug naghimog bug-os nga pagsusi, aron iyang mahan-ay ang daghang panultihon. Gitinguha sa magtitigom nga makaplagan ang makapahimuot nga mga pulong ug ang pagsulat sa hustong mga pulong sa kamatuoran.”​—Ecc 12:​9, 10.

Apan, nagkadaiyang mga argumento ang giduso sa dili pagpasidungog sa kadaghanang mga proverbio ngadto kang Solomon. Ang pipila ka proverbio (Pr 16:14; 19:12; 20:2; 25:3) gihisgotan ingong matamayon ngadto sa mga monarko ug busa dili gikan sa panahon ni Solomon. Hinunoa, kon susihon pag-ayo, makaplagan nga inay matamayon, kini nga mga proverbio nagbayaw sa mga hari, nga nagpakita nga sila kinahanglang hatagan ug nahiangay nga kahadlok tungod sa ilang gahom. (Itandi ang 24:21.) Kadtong moingon nga ang usa ka tawong daghag asawa sama kang Solomon dili gayod unta maghisgot sa bana-asawa nga mga relasyon sa paagi nga magsugyot sa monogamiya (5:15-19; 18:22; 19:​13, 14) wala makasabot sa kamatuoran nga ang poligamiya wala paluyohi kondili gitugotan lamang ug gikontrolar sa Balaod. Ug lagmit gayod nga ang mga Hudiyo sa katibuk-an nagbatasan sa monogamiya. Labot pa ang maong mga kritiko nakalimot nga ang Mga Proverbio maoy inspirado sa Diyos ug dili lamang mga opinyon ni Solomon. Bisan pa niana, pinasukad sa iyang mga obserbasyon ug sa iyang kaugalingong mga kasinatian, lagmit nga napabilhan ra ni Solomon ang kaalam sa orihinal nga sukdanan sa Diyos alang sa kaminyoon, ang monogamiya.​—Itandi ang Ecc 2:8; 7:27-29.

Ang mga proverbio nga wala ipasidungog kang Solomon naggikan sa mga panultihon sa ubang maalamong mga lalaki ug sa usa ka babaye. (Pr 22:17; 30:1; 31:1; tan-awa ang AGUR; LEMUEL.) Kon kanus-a kining tanang proverbio nakompleto wala sa tino mahibaloi. Ang kataposang ilhanan sa panahon nga makita diha mismo sa basahon maoy maylabot sa paghari ni Ezequias. (25:1) Busa adunay pasukaranan sa pagtuo nga ang mga proverbio gihugpong ingong basahon sa pagkamatay sa maong magmamando niadtong mga 717 W.K.P. Ang pagsubli sa pipila ka proverbio nagpasabot nga kini nga basahon gihugpong gikan sa nagkadaiyang magkalahi nga mga koleksiyon.​—Itandi ang 10:1 ug 15:20; ang 10:2 ug 11:4; ang 14:20 ug 19:4; ang 16:2 ug 21:2.

Estilo ug Pagkahan-ay. Ang basahon sa Mga Proverbio gisulat diha sa Hebreohanong balaknon nga estilo, nga gilangkoban ug ritmo sa mga ideya, paggamit ug mga paralelismo, nga ang mga ideya niini magkaamgid (Pr 11:25; 16:18; 18:15) o kaha magkalahi. (10:​7, 30; 12:25; 13:25; 15:8) Ang unang seksiyon niini (1:1–​9:18) maoy mugbong mga pakigpulong nga gihatag sa usa ka amahan ngadto sa usa ka anak o mga anak. Kini nagsilbing usa ka pasiuna sa mugbo, undanong pintok nga mga panultihon nga makaplagan diha sa nahibiling mga seksiyon niini nga basahon. Ang kataposang 22 ka bersikulo niini nga basahon gisulat diha sa akrostiko o alpabetikong estilo, usa ka paagi sa pagsulat nga gigamit usab ni David sa daghan sa iyang mga salmo.​—Sal 9, 10, 25, 34, 37, 145.

Inspirado sa Diyos. Ang mga magsusulat sa Kristohanon Gregong Kasulatan nagpamatuod sa kamatuoran nga ang basahon sa Mga Proverbio maoy bahin sa inspiradong Pulong sa Diyos. Si apostol Pedro (1Pe 4:18; 2Pe 2:22; Pr 11:31 [LXX]; 26:11) ug ang tinun-an nga si Santiago (San 4:6; Pr 3:​34, LXX) nagpunting niini, maingon man si apostol Pablo sa dihang misulat ngadto sa mga taga-Corinto (2Co 8:21; Pr 3:​4, LXX), sa mga taga-Roma (Rom 12:​16, 20; Pr 3:7; 25:​21, 22), ug sa mga Hebreohanon (Heb 12:​5, 6; Pr 3:​11, 12). Dugang pa, daghang susama nga mga ideya ang makaplagan diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan.​—Itandi ang Pr 3:7 sa Rom 12:16; ang Pr 3:12 sa Pin 3:19; ang Pr 24:21 sa 1Pe 2:17; ang Pr 25:​6, 7 sa Luc 14:7-11.

Ang Pagkaila Kang Jehova Mao ang Dalan sa Kinabuhi. Ang basahon sa Mga Proverbio sa daghang higayon naghisgot bahin sa kahibalo duyog sa katakos sa pag-ila, kaalam, pagsabot, ug katakos sa panghunahuna. Busa, ang kahibalo nga buot nga ihatag ug idasig niini maoy labaw pa sa basta kahibalo lamang, nga usa ka hugpong sa kamatuoran o kinaadman. Gipunting sa Mga Proverbio nga ang bisan unsang tinuod nga kahibalo nagsugod sa pagpabili sa usa ka tawo sa iyang relasyon kang Jehova. Ngani, sa kapitulo 1, bersikulo 7, ang tema sa basahon gibutyag: “Ang pagkahadlok kang Jehova mao ang sinugdanan sa kahibalo.”

Siyempre, ang labing hinungdanong kahibalo nga mahimong mabatonan sa usa ka tawo mao ang bahin sa Diyos mismo. “Ang kahibalo bahin sa Labing Balaang Usa mao ang pagsabot,” nagaingon ang Proverbio 9:10. Kini nga kahibalo maoy labaw pa sa yanong kamatuoran bahin sa paglungtad sa Diyos ug sa iyang pagkamaglalalang, gani labaw pa gayod sa kahibalo sa daghang kamatuoran bahin sa iyang mga pagpakiglabot. Ang “pagkaila” kaniya nagtumong sa usa ka dulot nga pagpabili sa iyang maayong mga hiyas ug sa iyang dakong ngalan, ug sa usa ka suod nga relasyon kaniya.

Si Jesu-Kristo miingon ngadto sa mga Hudiyo nga nakabaton ug kahibalo bahin sa Diyos: “Walay usa nga bug-os nakaila sa Anak gawas sa Amahan, ni may usa nga bug-os nakaila sa Amahan gawas sa Anak ug kaniya nga buot sa Anak nga ipadayag siya.” (Mat 11:27) Ang kahibalo bahin sa mga hiyas ni Jehova magpalalom sa hustong kahadlok sa usa ka tawo ngadto sa Diyos, ug kini magpaamgo kaniya nga si Jehova maoy takos sa tanang pagsimba ug pag-alagad ug nga ang pagkaila ug pagsunod kaniya mao ang dalan sa kinabuhi. “Ang pagkahadlok kang Jehova maoy usa ka tuboran sa kinabuhi, aron makalikay gikan sa mga lit-ag sa kamatayon,” ug, “Ang pagkahadlok kang Jehova motultol sa kinabuhi.”​—Pr 14:27; 19:23.

Si Jehova ang Maglalalang. Si Jehova, nga dili hitupngan sa kaalam, mao ang Maglalalang sa tanang butang ug ang Tighatag sa mga balaod nga nagkontrolar niining mga butanga; busa siya takos sa pagsimba sa tanang linalang. (Pr 3:​19, 20) Siya ang naghimo sa igdulungog nga makadungog ug sa mata nga makakita, sa literal ug sa moral nga diwa. Busa, ang usa kinahanglang molantaw Kaniya aron makakita ug makadungog uban ang tinuod nga pagsabot. Ug kinahanglang ilhon sa usa ka tawo ang iyang pagkamay-tulubagon ngadto sa Usa nga makakita ug makadungog sa tanan.​—20:12.

Pagkamatarong. Ang basahon nagabayaw kang Jehova ingong sentro sa tanang butang ug ang Usa nga kaniya nagagikan ang tanang matarong nga mga prinsipyo. Pananglitan: “Ang eksaktong sukdanan ug timbangan iya ni Jehova; ang tanang igtitimbang nga bato sa puntil maoy iyang mga buhat.” (Pr 16:11) Ang iyang kabubut-on ingong ang Maghahatag-balaod mao nga ang pagkamatinud-anon ug hustisya mangibabaw sa tanang mga transaksiyon. (11:1; 20:10) Tungod sa pagkahadlok kaniya, ang usa makakat-on kon unsaon paghigugma sa Iyang gihigugma ug sa pagdumot sa Iyang gidumtan ug sa ingon naghimo sa iyang dalan sa kinabuhi nga matul-id, kay “ang pagkahadlok kang Jehova mao ang pagdumot sa daotan.” (8:13) Ang Mga Proverbio nagpadayag nga si Jehova ilabinang nagadumot sa mapahitas-ong mga mata, bakakon nga dila, mga kamot nga nagaula ug inosenteng dugo, usa ka kasingkasing nga nagamugnag madaotong mga laraw, mga tiil nga nagadali sa pagdalagan ngadto sa pagkadaotan, usa ka bakakong saksi, ug sa usa nga nagapahinabog mga panaglalis sa taliwala sa mga kaigsoonan. (6:16-19; 12:22; 16:5) Ang usa nga tinuod nga nagadumot niining mga butanga nagasubay gayod sa dalan sa kinabuhi.

Dugang pa, ang basahon sa Mga Proverbio nagalamdag sa dalan sa matarong pinaagi sa pagpakita kon unsay giuyonan ni Jehova. “Ang mga walay-ikasaway sa ilang dalan makapahimuot kaniya,” mao man usab ang ilang mga pag-ampo. (Pr 11:20; 15:​8, 29) “Ang usa ka tawo nga maayo makabaton ug pag-uyon gikan ni Jehova.” (12:2) “Ang nagasunod sa pagkamatarong iyang gihigugma.”​—15:9.

Paghukom ug pagtultol. Ang usa nga nakaila kang Jehova nakaamgo pinaagi sa kahibalo ug kasinatian nga, sumala sa giingon sa Proverbio 21:​30, “walay kaalam, ni katakos sa pag-ila, ni tambag nga makabarog batok kang Jehova.” Busa, bisan tuod siya tingali makadungog ug ubang mga laraw o maghambin niini diha sa iyang kasingkasing, ang tawong may salabotan magkinabuhi nga kaharmonya sa tambag ni Jehova, kay nahibalo nga ang sukwahi nga tambag, bisan pag daw kini maalamon ug katuohan, dili makabarog batok sa pulong ni Jehova.​—Pr 19:21; itandi ang Jos 23:14; Mat 5:18.

Ang inspirado nga si Haring Solomon miingon: “Salig kang Jehova sa bug-os mong kasingkasing . . . Sa tanan mong mga dalan tagda siya, ug siya magatul-id sa imong mga alagianan.” (Pr 3:​5, 6) Ang kasingkasing sa usa ka tawo magapili sa dalan nga buot niyang agian, apan bisan pag iyang gipili ang hustong dalan, aron magmalamposon, siya kinahanglang molantaw kang Jehova sa pagtultol sa iyang mga lakang.​—16:​3, 9; 20:24; Jer 10:23.

Kay mipili sa dalan sa kinabuhi, ang indibiduwal angayng moila sa dulot nga interes ni Jehova kaniya. Ang Mga Proverbio nagpahinumdom kanato nga ang mga mata ni Jehova “anaa sa tanang dapit, nga nagpadayon pagbantay sa mga daotan ug sa mga maayo.” (Pr 15:3) “Kay ang mga dalan sa usa ka tawo anaa sa atubangan sa mga mata ni Jehova, ug siya nagapamalandong sa tanan niyang mga alagianan.” (5:21) Dili lamang kon unsa siya sa panggawas kondili ang iyang kasingkasing giusisa usab ni Jehova. (17:3) “Si Jehova nagatimbang sa mga kasingkasing” (21:2), ug Iyang gitimbang ang tinuod nga bili sa panghunahuna, panukmod, ug ang kinahiladmang mga tinguha sa tawo.

Ang mga paghukom ni Jehova sa matag bahin gipakita ingong bug-os nga matarong ug alang sa kaayohan niadtong nangita sa katul-id. Sa takdang panahon ang Diyos magahanaw sa mga daotan gikan sa yuta, sanglit ang ilang kamatayon maoy bayad sa kagawasan sa mga matarong. Busa, ang proverbio nagaingon: “Ang daotan maoy lukat alang sa matarong; ug ang nagmaluibon mopuli sa mga matul-id.” (Pr 21:18) Lakip sa maong mga daotan mao ang mga garboso, kinsa dulumtanan kang Jehova. Sila “dili mahigawas sa silot.” (16:5) “Ang balay sa mga nagabayaw sa ilang kaugalingon pagalumpagon ni Jehova.” (15:25) Iyang “pagaagawan sa kalag” kadtong mga nagaagaw sa timawa.​—22:​22, 23.

Pinaagi sa pag-obserbar niini nga mga pagpakiglabot ni Jehova, ang matarong-ug-hunahuna nga tawo magatul-id sa iyang mga dalan. (Itandi ang Pr 4:26.) Iyang nakita nga tungod sa pagtugot sa pagpihigpihig pinaagi sa paghiphip (17:23) o impluwensiya sa personalidad (18:5) ang usa magatuis sa paghukom. Ang ‘pagpahayag sa daotan nga matarong ug sa matarong nga daotan’ magpahimo kaniya nga dulumtanan sa mga mata ni Jehova. (17:15) Siya nakakat-on usab nga dili magdapigdapig kondili bug-os nga pamatian ang matag bahin sa mga butang sa dili pa mohukom niini.​—18:13.

Kasegurohan uban ang kalipay. Alang sa usa nga nagabantay sa praktikal nga kaalam ug sa katakos sa panghunahuna nga iyang nadawat gikan kang Jehova, ang basahon sa Mga Proverbio nagaingon: “Si Jehova mahimong imong pagsalig, ug siya magabantay gayod sa imong tiil nga dili hidakpan.” (Pr 3:​21, 26; 10:29; 14:26) Kon ang usa mahinadlokon kang Jehova, “sa ingon aduna unyay ugma-damlag.” (23:​17, 18) Dugang pa, dili lamang nga adunay umalabot nga paglaom kondili adunay kalipay ug kasegurohan usab sa presenteng panahon. (3:​25, 26) “Kon si Jehova mahimuot sa mga dalan sa usa ka tawo iyang ipahinabo nga bisan ang iyang mga kaaway makigdait kaniya.” (16:7) Dili pasagdan sa Diyos nga ang matarong magutman. (10:3) Kon ang Diyos pasidunggan sa usa ka tawo pinaagi sa iyang bililhong mga butang, ang iyang “mga dapa mapuno sa kadagaya.” (3:​9, 10) Siya magadugang ug mga adlaw sa kinabuhi sa maong tawo.​—10:27.

Ang usa nga ‘modangop’ sa ngalan ni Jehova (mosabot ug moila nianang ngalana sa tanan nga gihawasan niana) makakaplag niini ingong sama sa usa ka malig-on nga torre, usa ka dapit nga ngadto niini, sa karaang kapanahonan, ang mga tawo modangop aron maluwas gikan sa mga kaaway.​—Pr 18:10; 29:25.

Ang pagpaubos sa atubangan ni Jehova mohatag ug “bahandi ug himaya ug kinabuhi.” (Pr 22:4) Ang kaluoy ug kamatuoran mao ang iyang gitinguha; kini mas bililhon pa kay sa halad. Kadtong motalikod gikan sa daotan, nga nahadlok kang Jehova, ug nag-alagad kaniya niining paagiha dili makadawat sa iyang grabe nga paghukom. (Pr 16:6; itandi ang 1Sa 15:22.) Pinaagi sa pagkahibalo sa mga dalan ni Jehova, ang usa makasubay sa “kinatibuk-ang dalan kon unsay maayo.”​—Pr 2:9.

Gipuntirya ang Kasingkasing. Aron makab-ot ang katuyoan niini, gipuntirya sa basahon sa Mga Proverbio ang kasingkasing. Kapin sa 75 ka higayon nga kini naghisgot sa kasingkasing ingong nagadawat ug kahibalo, pagsabot, kaalam, ug katakos sa pag-ila; ingong responsable sa mga pulong ug mga lihok; o ingong apektado sa mga sirkumstansiya ug mga kahimtang. Ang kasingkasing kinahanglang ikiling sa katakos sa pag-ila (Pr 2:2); ang kasingkasing kinahanglang magabantay sa matarong nga kasugoan (3:1); kini igasulat ‘diha sa papan sa kasingkasing.’ (3:3) “Labaw sa tanan” ang kasingkasing angayng ampingan. (4:23) Uban sa bug-os nga kasingkasing nga ang usa magasalig kang Jehova.​—3:5; tan-awa ang KASINGKASING.

Ang disiplina ug ang kasingkasing. Ang Mga Proverbio nagpabili pag-ayo sa lainlaing matang sa disiplina. (Pr 3:​11, 12) Kini nagaingon: “Si bisan kinsa nga nagalikay sa disiplina nagasalikway sa iyang kaugalingong kalag, apan ang nagapamati sa pagbadlong nagabaton ug kasingkasing.” (15:32) Busa ang pagbadlong makatugkad ug makabag-o sa kasingkasing, nga motabang sa usa ka tawo nga makabaton ug maayong salabotan ug katakos sa pag-ila. “Tungod kay ang kasingkasing nakulangan [walay katakos sa pag-ila] ang mga buangbuang mamatay.” (10:21) Tungod kay ang kasingkasing mao ang kinahanglang tugkaron sa pagbansay sa mga anak, kita gisultihan: “Ang mga binuang nabugkos sa kasingkasing sa usa ka bata; ang bunal sa disiplina mao ang magpahilayo niana gikan kaniya.”​—22:15.

Ang Espiritu ug ang Kalag. Ang Mga Proverbio dili usa ka basahon nga naundan ug mga pahayag sa kaalam lamang sa mga tawo, sa kon unsaon pagpahimuot o sa pag-impluwensiya sa mga tawo. Hinunoa, ang Mga Proverbio modulot ngadto sa kasingkasing ug makaapektar sa panghunahuna ug panukmod, ngadto sa espiritu o kiling sa kaisipan, ug ngadto sa kalag nga naglangkob sa katibuk-ang pagkatawo ug personalidad sa usa. (Heb 4:12) Bisan tuod nga ang usa ka tawo tingali maghunahuna nga siya matarong, o kaha magpakamatarong sa kaugalingon pinaagi sa iyang mga lihok, kay “ang tanang dalan sa usa ka tawo lunsay sa iyang kaugalingong mga mata,” ang Proverbio 16:2 nagpahinumdom kanato nga “si Jehova nagatimbang sa mga espiritu” ug busa nahibalo kon unsa ang disposisyon sa usa ka tawo. Ang kusog o gahom gipabilhan pag-ayo sa kalibotan, apan “siya nga mahinay sa kasuko mas maayo pa kay sa tawong gamhanan, ug siya nga nagapugong sa iyang espiritu kay niadtong nagbihag sa usa ka siyudad.”​—Pr 16:32.

Ang pagkabaton sa kahibalo ug kaalam niining hinatag-sa-Diyos nga basahon dakog ikatabang sa usa ka tawo aron makakaplag ug kalipay niining presenteng kinabuhi ug magpasubay kaniya diha sa dalan sa kinabuhing walay kataposan. Sanglit “siya nga nakabaton ug kasingkasing nahigugma sa kaugalingon niyang kalag,” ang inspiradong tambag ug disiplina nga anaa niini, kon sundon, magdugang ug ‘gidaghanon sa mga adlaw ug mga tuig sa kinabuhi’ ug “mahimong kinabuhi alang sa imong kalag.” (Pr 19:8; 3:​2, 13-18, 21-26) “Dili itugot ni Jehova nga ang kalag sa matarong magutman.” (10:3) “Siya nga nagatuman sa sugo nagabantay sa iyang kalag,” nagapahimangno si Solomon.​—19:16.

Mga Relasyon Ngadto sa Uban. Ang Mga Proverbio naghubit sa tinuod nga alagad sa Diyos ingong usa nga nagagamit sa iyang dila sa ikaayo (Pr 10:​20, 21, 31, 32), dili magasultig binakak ni pasakitan ang uban pinaagi sa wala hunahunaa nga mga pulong. (12:​6, 8, 17-19; 18:6-8, 21) Kon hagiton, iyang ipahilayo ang kapungot sa iyang kaaway pinaagi sa usa ka malumong tubag. (15:1; 25:15) Siya dili makiglalis o makig-away, ug siya nagapugong sa kaugalingon batok sa pag-ulbo sa kasuko, kay nahibalo nga basin siya makahimog dili na mabakwi nga kabuangan. (Pr 14:​17, 29; 15:18; itandi ang Col 3:8.) Ngani, siya molikay sa pagpakig-uban niadtong nagpadaog sa ilang kasuko ug niadtong daling mosilaob sa kaaligutgot, kay siya nahibalo nga sila magdala kaniya ngadto sa lit-ag.​—Pr 22:​24, 25; itandi ang 13:20; 14:7; 1Co 15:33.

Buhaton ang maayo, dili ang daotan. Ang inspiradong Mga Proverbio nag-awhag sa usa ka tawo nga mouna sa pagbuhat ug maayo ngadto sa uban. Dili lamang siya magbuhat ug maayo niadtong ‘nagapuyo sa kasegurohan’ uban kaniya, niadtong wala magbuhat ug daotan kaniya (Pr 3:27-30), kondili siya usab giawhag nga balosan ug maayo ang daotan. (25:​21, 22) Siya kinahanglang magabantay pag-ayo sa iyang kasingkasing, nga siya dili magkalipay diha sa iyang kahiladman tungod sa katalagman nga midangat sa usa nga iyang gitamay o sa usa nga nagadumot kaniya.​—17:5; 24:​17, 18.

Tabitabi ug pagbutangbutang. Daghan ang gihisgotan sa basahon sa Mga Proverbio bahin sa kasamok, kaguol, ug kadaot nga gipatungha sa pagtabitabi, maingon man ang kadako sa pagkasad-an sa usa nga tigdalag tabi. Ang ‘piniling pagkaon’ sa usa ka tigbutangbutang ‘gilamoy nga dinalo’ sa namati niini ug dili kay gihatagan lamang ug gamayng pagtagad kondili kini nakahimo ug dumalayong impresyon, nga nakaabot “ngadto sa kinasulorang mga bahin sa tiyan.” Busa kini nagpatunghag kasamok, ug ang nagsulti dili ‘makapanghunaw sa iyang mga kamot’ sa pagkasad-an. Bisan pag ang maong tawo mopatim-awng mapuangoron kaayo ug lagmit magtakoban sa tinuod nga kahimtang sa iyang kasingkasing, tinoon sa Diyos nga ang pagdumot ug ang pagkadaotan nga anaa sa sulod kaniya “mahikyad diha sa kongregasyon.” Siya mahulog ngadto sa gahong nga iyang gikalot alang sa laing tawo.​—Pr 26:22-28.

Mga relasyon labot sa pamilya. Diha sa Mga Proverbio ang pagkamaunongon sa kaminyoon estriktong gitambag. Ang usa kinahanglang magkalipay sa ‘asawa sa iyang pagkabatan-on’ ug dili kay mangitag katagbawan sa lain. (Pr 5:15-23) Ang pagpanapaw mosangpot sa kadaot ug kamatayon sa mga nagbuhat niini. (5:3-14; 6:23-35) Ang usa ka maayong asawa maoy “purongpurong” ug panalangin ngadto sa iyang bana. Apan kon ang usa ka asawa molihok sa makauulawng paagi, siya maoy ‘maingon sa pagkadunot sa mga bukog sa iyang bana.’ (12:4) Ug maoy kasub-anan sa usa ka lalaki nga makigpuyo sa usa ka asawa nga malalison. (25:24; 19:13; 21:19; 27:​15, 16) Bisan pag siya maanyag ug madanihon, siya maoy samag “bulawang singsing sa ilong diha sa simod sa baboy.” (11:22; 31:30) Ang buangbuang nga babaye naglumpag sa iyang kaugalingong balay. (14:1) Ang pagkabililhon kaayo sa maayong asawa​—ang iyang pagkakugihan, pagkakasaligan, ug ang pagdumala sa panimalay diha sa pagkamatinumanon ug pagkamapinasakopon ngadto sa iyang bana​—bug-os nga gihubit diha sa Proverbio kapitulo 31.

Ang mga ginikanan gipakita nga maoy bug-os nga responsable sa ilang mga anak, ug ang disiplina gipasiugda ingong mahinungdanon. (Pr 19:18; 22:​6, 15; 23:​13, 14; 29:​15, 17) Gipatugbaw ang responsibilidad sa amahan, apan ang anak kinahanglang motahod sa amahan ug inahan kon buot siya ug kinabuhi gikan kang Jehova.​—19:26; 20:20; 23:22; 30:17.

Pag-atiman sa mga hayop. Bisan ang kahingawa alang sa binuhing mga hayop gihisgotan diha sa Mga Proverbio. “Ang matarong nagaatiman sa kalag sa iyang binuhing hayop.” (Pr 12:10) “Kinahanglan nga ikaw tinong makaila sa dagway sa imong panon sa kahayopan.”​—27:23.

Ang kalig-on ug pagkamaunongon sa kagamhanan. Ang Mga Proverbio nagbutyag ug mga prinsipyo bahin sa maayong kagamhanan. Ang mga tawo nga tag-as ug katungdanan, sama sa mga hari, kinahanglang magsusi pag-ayo sa mga butang (Pr 25:2), magpasundayag ug mahigugmaong-kalulot ug pagkamatinud-anon (20:28), ug makiglabot nga makiangayon sa ilang mga sakop (29:4; 31:9), lakip na sa mga timawa (29:14). Ang ilang mga magtatambag dili mahimong mga tawong daotan kon ang pangagamhanan lig-ong matukod pinaagi sa pagkamatarong. (25:​4, 5) Ang usa ka pangulo kinahanglang usa ka tawo nga may katakos sa pag-ila ug madumtanon sa dili-minatarong nga ganansiya.​—28:16.

Samtang ‘ang pagkamatarong nagabayaw sa usa ka nasod’ (Pr 14:34), ang kalapasan mosangpot sa huyang nga kagamhanan. (28:2) Ang rebolusyon magpatungha usab ug hilabihang kawalay-kasegurohan, ug ang Proverbio 24:​21, 22 nagpasidaan batok niini: “Anak ko, kahadloki si Jehova ug ang hari. Ayaw pag-apil-apil kanila nga dapig sa kausaban. Kay ang ilang katalagman modangat sa kalit gayod, ug kinsay mahibalo sa pagkalaglag niadtong dapig sa kausaban?”

Mapuslanon Alang sa Pagtambag. Sanglit ang Mga Proverbio naghisgot ug lapad nga natad sa tawhanong paningkamot, kini adunay pasukaranan sa paghatag ug daghang praktikal nga mga tambag ug pahimangno, sama sa gihatag niini ngadto sa mga magsusulat sa Kristohanon Gregong Kasulatan. “Ang kasingkasing sa matarong nagapamalandong aron sa pagtubag.” (Pr 15:28) Apan, dili maalamon nga tambagan ang mga mabiaybiayon. “Siya nga nagatul-id sa mabiaybiayon makadawat ug kaulawan, ug siya nga nagabadlong sa usa ka tawong daotan​—ang kasaypanan anaa kaniya. Ayaw badlonga ang usa ka mabiaybiayon, aron dili siya magdumot kanimo. Badlonga ang usa ka tawong maalamon ug mahigugma siya kanimo.” (Pr 9:​7, 8; 15:12; itandi ang Mat 7:6.) Dili tanang tawo mabiaybiayon, ug busa kadtong arang makatambag sa uban angayng mobuhat niana sumala sa gipasiugda sa mga pulong: “Ang mga ngabil sa matarong nagpadayon sa pagpasibsib sa daghan.”​—Pr 10:21.

[Kahon sa panid 944]

MGA PANGUNANG PUNTO SA MGA PROVERBIO

Usa ka basahon nga gilangkoban sa mga seksiyon sa mga pakigpulong ingon man sa mga koleksiyon sa maalamong mga panultihon mahitungod sa praktikal nga mga butang sa kinabuhi

Bisan tuod pangunang gipasidungog kang Haring Solomon, ang Mga Proverbio nahipos lamang sa katibuk-an niini panahon sa paghari ni Ezequias

Ang labaw nga bili sa kaalam

Ang kaalam, uban ang pagsabot, mao ang pangunang butang (4:5-8; 16:16)

Mga kinahanglanon sa pagbaton ug kaalam (2:1-9; 13:20)

Ang mga kaayohan nga mabatonan gikan sa kaalam naglakip sa kasegurohan, panalipod, dungog, ug sa usa ka taas, mas malipayong kinabuhi (2:10-21; 3:13-26, 35; 9:10-12; 24:3-6, 13, 14)

Ang kaalam nga gipersonipikar maoy isigkamagbubuhat ni Jehova (8:22-31)

Ang mapait nga mga sangpotanan sa dili paglihok nga maalamon (1:24-32; 2:22; 6:12-15)

Ang tukmang tinamdan ngadto kang Jehova

Salig kang Jehova (3:​5, 6; 16:20; 18:10; 29:25)

Kahadloki siya ug likayi ang pagkadaotan (3:7; 10:27; 14:​26, 27; 16:6; 19:23)

Pasidunggi siya, nga paluyohan ang matuod nga pagsimba (3:​9, 10)

Dawata ang iyang disiplina ingong usa ka kapahayagan sa gugma (3:​11, 12)

Pabilhi ang iyang pulong (3:1-4; 30:​5, 6)

Susiha kon unsay gidumtan ni Jehova ug lihok uyon niini nga kahibalo (6:16-19; 11:20; 12:22; 16:5; 17:15; 28:9)

Kon atong pahimut-an si Jehova, siya magaatiman kanato, manalipod kanato, ug mamati sa atong mga pag-ampo (10:​3, 9, 30; 15:29; 16:3)

Maayong tambag alang sa pamilyahanong kinabuhi

Ang usa ka asawa nga may katakos maoy usa ka panalangin gikan kang Jehova (12:4; 14:1; 18:22; 31:10-31)

Ang mga ginikanan kinahanglang magbansay ug magdisiplina sa ilang mga anak (13:​1, 24; 22:​6, 15; 23:​13, 14; 29:​15, 17)

Ang mga anak kinahanglang motahod pag-ayo sa ilang mga ginikanan (1:​8, 9; 4:1-4; 6:20-22; 10:1; 23:22-26; 30:17)

Ang gugma ug pakigdait tilinguhaon kaayo sulod sa panimalay (15:​16, 17; 17:1; 19:13; 21:​9, 19)

Sukli ang imoralidad ug sa ingon malikayan ang hilabihang kasakit ug pag-antos (5:3-23; 6:23-35; 7:4-27; 9:13-18)

Mga tinamdan nga kinahanglang ugmaron, ug kadtong kinahanglang likayan

Ugmara ang mahigugmaong konsiderasyon alang sa kabos ug sinakit (3:​27, 28; 14:​21, 31; 19:17; 21:13; 28:27)

Magmanggihatagon, likayi ang kadalo (11:24-26)

Ugmara ang pagkamakugihon; ayaw pagtinaspokan (6:6-11; 10:26; 13:4; 20:4; 24:30-34; 26:13-16)

Ang pagkamakasaranganon ug pagkamapainubsanon magdalag kadungganan; ang pagkamapangahason ug garbo mosangpot sa pagkanapaubos (11:2; 16:​18, 19; 25:​6, 7; 29:23)

Pagbaton ug pagpugong-sa-kaugalingon labot sa kasuko (14:29; 16:32; 25:28; 29:11)

Likayi ang usa ka madaotong espiritu o ang tinguha sa pagpanimalos (20:22; 24:​17, 18, 28, 29; 25:​21, 22)

Buhata ang pagkamatarong diha sa tanang butang (10:2; 11:​18, 19; 14:32; 21:​3, 21)

Praktikal nga mga giya alang sa adlaw-adlaw nga pagkinabuhi

Dawata ang disiplina, pagbadlong, tambag (13:18; 15:10; 19:20; 27:​5, 6)

Magmahimong usa ka tinuod nga higala (17:17; 18:24; 19:4; 27:​9, 10)

Magmaalamon sa pagdawat sa pagkamaabiabihon (23:1-3, 6-8; 25:17)

Kawang ang materyalismo (11:28; 23:​4, 5; 28:​20, 22)

Ang makugihong pagbuhat mopatunghag mga panalangin (12:11; 28:19)

Ugmara ang matinud-anong mga kalihokan sa negosyo (11:1; 16:11; 20:​10, 23)

Likayi nga mahimong garantiya alang sa uban, ilabina sa mga estranyo (6:1-5; 11:15; 22:​26, 27)

Likayi ang dili-maayong sinultihan; tinoa nga ang imong sinultihan makapalig-on (10:18-21, 31, 32; 11:13; 12:17-19; 15:​1, 2, 4, 28; 16:24; 18:8)

Ang pag-ulog-ulog malimbongon (28:23; 29:5)

Likayi ang mga away (3:30; 17:14; 20:3; 26:17)

Likayi ang daotang mga panagkauban (1:10-19; 4:14-19; 22:​24, 25)

Magmaalamon sa pagpakiglabot sa mga mayubiton ug sa mga buangbuang (9:​7, 8; 19:25; 22:10; 26:​4, 5)

Likayi ang mga lit-ag sa isog nga ilimnon (20:1; 23:29-35; 31:4-7)

Ayaw pagkasina sa daotan (3:31-34; 23:​17, 18; 24:​19, 20)