Mga Batan-on Nangutana . . .

Sa Unsang Paagi Ako Maulian sa Kamatayon ni Papa?

“Ang akong papa namatay sa higdaanan. Hidiparahan ko siya didto. Giatake siya sa kasingkasing. Kadto makalilisang gayod tungod kay suod kaayo siya kanako. . . . Ang akong mama maghilak gihapon sa gabii. Gibati nako nga lahi na ang pagbuhat ug mga butang nga wala si papa.”​—Emily.

“ANG kamatayon sa usa ka ginikanan o suod nga membro sa pamilya sakit kaayo alang sa usa ka tin-edyer,” matud sa magsusulat nga si Kathleen McCoy. “Hayan siya temporaryo nga mobating nahugno tungod sa kaguol, pagkasad-an, kalisang ug kasuko.” Kon ikaw namatyag ginikanan, nan nasayod kag maayo kon unsa kana ka sakit.

Hinuon, normal lamang nga mobating nabilanggo sa lilo sa emosyon sa dihang ang atong minahal mamatay. Sumala sa Bibliya sa dihang ang patriarkang si Jacob giingnan nga namatay ang iyang anak nga si Jose, iyang “gigisi ang iyang mga bisti” sa pagpahayag ug hilabihang kaguol. Ug bisan tuod “mingtindog ang tanan niyang anak lalaki ug anak babaye sa paglipay kaniya, . . . siya padayong nagadumili nga pagalipayon.” (Genesis 37:34, 35) Hayan sa susama bation nimong ang kasakit dulot kaayo nga dili kini mawagtang.

Sa lakat sa panahon, mawala kana. Apan ang yawi mao ang pag-atubang, inay sulayan nga dili tagdon, ang imong kasakit. Pananglitan, ang batan-ong si John walay gipakitang mga ilhanan nga siya naguol sa kamatayon sa membro sa pamilya. Hinuon, misugod siya sa pagpakig-away sa tunghaan. Si John misaysay: “Gibati nako kanunay ang kusganong emosyonal nga kasakit sa akong kahiladman. Gisulayan nako kana pagwagtang pinaagi sa pagpakig-away apan wala kini molampos.”

Ang ubang batan-on misulay sa pagpugong sa kasakit pinaagi sa pag-apil sa daghang kalihokan. Sa dihang komostahon sa uban ang ilang kahimtang, likayan sa pipila ang maong mga pagpakisayod pinaagi sa pagpakaaron-ingnon nga mangayaon. Ang paghimo niini mahimong magtabon sa makadiyut sa masakit nga mga pagbati, apan dili magdugay. Matud sa Proverbio 14:13: “Bisan diha sa pagkatawa ang kasingkasing mahimong diha sa kasakit.”

Makaiikag, usa ka artikulo sa usa ka magasin nga interesado sa mga batan-on nag-ingon: “Sa usa ka pagtuon, ang mga tin-edyer nga nakapugong sa ilang kinaiyanhong mga pagbati sa kaguol, kasuko o pagkasad-an human sa pagkamatay sa usa ka paryente . . . nakaplagan nga mas subsob nga nalangkit sa makadaot nga panggawi, sama sa pag-abuso sa droga ug alkohol, pagpangarisgar (sama sa pagpadagan ug kusog sa kotse) ug delingkuwenteng pamatasan.” Ikalipay, dunay mas maayong mga paagi sa pagsagubang sa kaguol.

“Panahon sa Paghilak”

Ang Ecclesiastes 7:2 nag-ingon: “Labi pang maayo ang pag-adto sa balay sa kasub-anan kay sa pag-adto sa balay sa nagakombira, tungod kay kana ang kataposan sa tanang mga tawo; ug ang buhi magatipig niini sa iyang kasingkasing.” Ang kamatayon mahimong makalilisang. Ug sa dihang ang usa ka higala o minahal mamatay, ang pipila hayan mosulay sa paglikay sa masakit nga kamatuoran sa kamatayon pinaagi sa pag-adto sa “balay nga nagakombira” ug magpatuyang sa pagkalipay. Hinunoa, gidasig ni Solomon ang pag-atubang sa kamatayon ug ang pag-adto sa “balay sa kasub-anan.” Si Solomon midugang: “Labi pang maayo ang kasubo kay sa pagkatawa: kay tungod sa kasubo sa panagway ang kasingkasing gihimong malipayon.”​—Ecclesiastes 7:3, King James Version.

Bisan tuod kining maong tambag ilabinang gitumong ngadto sa mga higala ug sa pamilya sa namatyan, kini mapuslanon usab alang sa namatyan sa pag-atubang sa kasakit sa iyang kapildihan. Dunay “panahon sa paghilak.” (Ecclesiastes 3:4) Sa ingon ang mahadlokon-sa-Diyos nga mga lalaki ug mga babaye sa kapanahonan sa Bibliya nagtugot sa ilang mga kaugalingon sa pagpahayag, inay sa pagluom, sa ilang mga pagbati sa kaguol.​—Itandi ang Genesis 23:2; 2 Samuel 1:11, 12.

Ang pagtugot sa kaugalingon nga maguol dunay daghang kaayohan. Matud sa librong The Art of Condolence: “Kinahanglang bation sa namatyan ang kasakit ug kaguol sa ilang pag-antos. Ang pag-alim malangan pinaagi sa pagsanta sa proseso.” Hinunoa, kay naimpluwensiyahan sa sulti-sulti nga ang tinuod nga lalaki dili mohilak, hayan ang pipila ka batan-ong lalaki ilabinang malisdan sa pagpahayag sa ilang mga pagbati. Apan ang labing bantogang tawo nga nabuhi sukad dayag nga “mihilak” sa dihang ang iyang higala nga si Lazaro namatay. (Juan 11:35) Ug ang mga luha sa walay duhaduha haom sa dihang ang usa namatyan ug ginikanan. Busa ayaw pagpanuko sa pagbangotan ug paghilak. (Itandi ang Santiago 4:9.) Matud sa librong Death and Grief in the Family: “Ang paghilak maoy usa sa labing importanteng mga paagi sa pagbuntog sa kasubo.”

Paningkamot sa Pagbuntog sa Imong Kasubo

Sa kapanahonan sa Bibliya, si Haring David mipahayag sa iyang kaguol alang sa iyang kinasuorang higala, si Jonathan, dili lamang pinaagi sa paghilak kondili pinaagi usab sa pagpahayag sa iyang mga pagbati pinaagi sa pagsulat. “Ako nasubo alang kanimo, igsoon ko nga Jonathan, nakapahimuot gayod kaayo ikaw kanako,” misulat si David diha sa nindot nga pagbakho nga iyang gitawag “Ang Pana.”​—2 Samuel 1:18, 26.

Hayan makaplagan nimo nga makatabang ang pagsulat sa imong mga pagbati. Ang librong Giving Sorrow Words nagaingon: “Ang pagsulat sa imong mga pagbati makatabang sa pagpahungaw sa imong pinugngang mga emosyon. . . . Sa dihang ikaw masuko, sa dihang ikaw masubo, isulat kana.” Usa ka dalagita nga ginganlag Shannon nag-ingon: “Naghupot akog diary. Gisulat nako ang tanan nakong mga pagbati. Ang tanan nakong mga pagbati gisulat sa papel nga walay gililong. Ang tanang butang nga akong gibati sinulat ug kana nakatabang ug dako . . . ang pagsulat sa tanang butang.”

Ang laing tabang mao ang pisikal nga ehersisyo. “Ang lawasnong pagbansay mapuslanon,” matud sa Bibliya. (1 Timoteo 4:8) Ug sumala sa usa ka libro bahin sa pagbangotan: “Ang ehersisyo maoy usa ka maayong paagi sa pagpahungaw sa enerhiya.” Ang usa ka makapalagsik nga dagan, usa ka tulin nga paglakaw, o makaparepreskong pagbisikleta dakog mahimo sa pagtabang kanimo nga ipahungaw ang mga kabug-at nga mahimong maipon sa dihang ikaw nasubo ug nagbangotan.

Pakigsulti sa Uban

Hinuon, pagbantay nga dili nimo ipalain sa bug-os ang imong kaugalingon gikan sa uban. (Proverbio 18:1) Matud sa Proverbio 12:25: “Ang kaguol nga anaa sa kasingkasing sa usa ka tawo maoy makapatikuko kaniya, apan ang usa ka maayong pulong makapahimo niini nga malipayon.” Sa unsang paagi ang nagaantos nga tawo makakuha nianang “maayong pulong” sa pagdasig? Mahitabo lamang kini kon siya makigsulti ngadto sa uban ug ipahayag ang iyang “kaguol.” Nganong dili nimo kana himoon mismo? Ipahayag ang imong kaugalingon ug makigsulti sa usa nga imong masaligan.

Kasagaran, ang imong mahadlokon-sa-Diyos nga ginikanan maoy makataronganong duolon. Apan komosta na man kon siya nalumsan pag-ayo sa iyang kaugalingong kasakit nga dili na makatabang ug dako? Aw, dunay hamtong nga mga membro sa Kristohanong kongregasyon nga makatabang. Ang Proverbio 17:17 nagaingon: “Ang usa ka tinuod nga higala mahigugmaon sa tanang panahon, ug maoy usa ka igsoon nga matawo sa dihang adunay kagul-anan.” Human sa pagkamatay sa iyang inahan, ang batan-ong si Morfydd misalig pag-ayo sa lokal nga kongregasyon sa mga Saksi ni Jehova. “Ang tanang ansiano mapaluyohon kaayo,” nahinumdom siya, “apan dihay usa gayod nga kanunayng andam sa pagpaminaw kanako.”

Nganong dili maningkamot nga mabatonan ang maong tabang ug pagpaluyo? Tugoting mahibaloan sa usa nga kinahanglan nimong makig-estorya. Tingali mobati kang nasuko, nahadlok, o sad-an. O tingali gibati ka lamang ug kamingaw ug gihidlaw sa imong ginikanan. Ang pagpahayag sa imong mga pagbati uban sa usa ka mabinationg tigpaminaw makatabang gayod.

Pagpaluyo sa Imong Ginikanan

Hinuon, ang pipila ka batan-on nagpasamot sa ilang pag-antos pinaagi sa pagpas-an sa mga responsabilidad nga sila wala maandam sa pagpas-an. Ang kahimtang sa balay karon daw samok tingali ug dili organisado. Ang imong nahibiling ginikanan hayan makataronganong mabalisa, biklonon​—ug masulob-on. Sa pagtan-aw sa iyang kasakit, natural lamang nga gusto nimong makatabang. Usa ka awtoridad bahin sa kaguol ang miingon nga “ang mga tin-edyer . . . magpugong tingali sa ilang pagbangotan sa ilang nga paningkamot nga motabang sa ilang mga ginikanan.” Hayan sila “molihok nga ‘hinamtong’ nga wala sa panahon, tingali nagaabaga pa gani ug dugang responsabilidad.”

Tinuod, mahimong wala ka ing kapilian gawas sa pag-abaga ug pipila ka dugang responsabilidad tungod sa kamatayon sa imong ginikanan. Apan kini wala maghimo kanimo nga ulo sa pamilya. Ang nahibilin nimong ginikanan mao gihapon ang magdumala, ug mahimo nimong paluyohan siyag maayo, dili pinaagi sa pagpanguna, kondili pinaagi sa pagkahimong matinabangon ug masinundanon. (Efeso 6:1) Hinumdomi nga “ang kaalam maoy uban sa mga mapaubsanon.” (Proverbio 11:2) Ang pagkamapaubsanon naglangkit sa pagkahibalo sa imong mga limitasyon.

Ilabinang hinungdanon nga huptan kini sa hunahuna kon ang imong nahibiling ginikanan mosugod sa pagdepende kanimo alang sa tambag o mosugod sa pagdat-og kanimo sa mga suliran sa hamtong. Buot nimong magmaluluton ug magmapaluyohon, apan ang pagkamapaubsanon makatabang kanimo sa pag-ila nga ang imong kasinatian sa kinabuhi limitado kaayo. (Itandi ang Hebreohanon 5:14.) Busa sa dihang mobati ka nga daw nalumsan, hisgoti ang mga butang uban sa imong ginikanan sa prangka apan matinahuron nga paagi. (Proverbio 15:22) Tingali makasugyot ka nga mangayo siyag pipila ka hamtong nga pagpaluyo diha sa kongregasyon.

Ang pagsagubang sa kamatayon sa usa ka ginikanan sa walay duhaduha dili sayon. Apan magmasaligon nga, sa lakat sa panahon, ang mga pagbati sa kasubo dili na mogahom. (Itandi ang Genesis 24:67.) Ang makapasubong mga handumanan bahin sa imong namatay nga ginikanan mosantop sa imong hunahuna matag karon ug unya. Bisan pa duna ka usab ing daghang makapahamuot ug makahupay nga mga handumanan nga pagahinuktokan. Ayawg kalimot nga si Jehova nahangawa kanimo ug nakasabot sa imong kasubo. Sa dihang mobati ka nga nag-inusara ug sinalikway, hunahunaa ang mga pulong sa salmista: “Kong ako pagabiyaan sa akong amahan ug sa akong inahan, unya si Jehova ang magadawat kanako.”​—Salmo 27:10.

Padayon, usab, sa pagpamalandong bahin sa pinasikad-sa-Bibliya nga paglaom sa pagkabanhaw ug sa kalaoman nga makita pag-usab ang imong ginikanan​—sa usa ka paraisong yuta. (Lucas 23:43; Buhat 24:15) Matud sa batan-ong si Kim kinsa namatyan ug amahan: “Gihunahuna ko ang akong amahan matag adlaw. Apan nasayod ako nga dili niya gusto nga kami mangundang o motugot sa bisan unsang butang nga makapahunong sa among pag-alagad kang Jehova. Gusto kong atua ako didto aron sa pag-abiabi kaniya sa dihang siya mobalik sa pagkabanhaw.”​—Juan 5:28, 29.

[Hulagway sa panid 23]

Ang pagtugot sa kaugalingon nga mohilak makatabang sa proseso sa pagkaayo