Umaabot sa Relihiyon Tungod sa Iyang Kagahapon

Bahin 4: 1513-607 W.K.P.—Usa ka Nasod nga Bulag, nga Lahi sa Uban

GIUBANAG dalogdog ug kilat, kadto maoy usa ka malamposong paghimugso. Ang panahon maoy 1513 W.K.P., ug ang dapit mao ang Bukid sa Sinai, nga niadtong panahona mao ang Arabia apan karong adlawa mao ang Ehipto. Inay paghimugso kini sa usa ka tawo, kadto maoy paghimugso sa usa ka nasod!

Wala moabot ug usa ka tuig sa miagi, sila maoy patriarkal nga katilingban sa mga tulo ka milyong mga tawo, nga naulipon sa gahom sa kalibotan nga mao ang Ehipto. Karon katawhan na sila nga may kagawasan, usa ka katawhan nga gimbut-an sa ilang Diyos nga organisahong usa ka nasod—apan dili kay bisan unsa lang matanga nga nasod. Sila maoy nasod nga kinahanglang bulag, lahi sa bisan unsang nasod nga naglungtad sa miagi o molungtad pag-usab.

‘Iglesya ug Estado’—Apan Dunay Kalainan

Ang pagsulay ni Nimrod sa pag-usa sa relihiyon uban sa kagamhanan natapos sa kalaglagan. Ang nahitabo karon diha sa Bukid sa Sinai sa pila ka bahin may sama nga pag-usa. Molampos kaha kini?

Ang nasod nagkinahanglag mga balaod. Busa ang mga Israelinhon gihatagan ug napulo ka pasukaranang mga balaod, nga naila sa ngalang Napulo ka Sugo, ug dugang 600 o kapin pang mga regulasyon. (Exodo 20:1-17) Kadto maoy lagda sa kasugoan nga gipasukad sa pasikaranang mga kamatuoran nga aplikado sa tanang panahon sa matuod nga relihiyon, ug aplikado gihapon, bisan sa atong ika-20ng siglo.

Kini bang kasugoana gipasukad sa naglungtad nang Balaod ni Hammurabi? Mao kanay pagtuo sa pila ka tawo, sanglit si Hammurabi, nga hari sa unang dinastiya sa Babilonya, nagmando man sa kapin sa usa ka siglo ug tunga sa wala pa mahimong nasod ang Israel. Sa 1902 ang iyang kalagdaan sa kasugoan gikopya diha sa papan nga bato nga sa orihinal nahimutang sa templo ni Marduk sa Babilonya. Apan ang librong Documents From Old Testament Times miingon: “Bisan pa sa daghang kaamgiran, walay basehanan sa pagtuo nga gihulam kini mismo sa Hebreohanon gikan sa Babilonyanhon. Bisag gamay rag kalainan ang pulong diha sa duha ka hugpong sa mga balaod, dako kaayo silag kalainan diha sa espiritu.”

Mao lamang kana ang usa ka paagi nga lahi ang nasod. Dugang pa, sa sinugdan kini wala untay tawhanong magmamando. Kini pagamandoan unta sa usa ka dili-makitang Hari sa kalangitan, busa naghimo niining nasora nga lahi kaayo, dili sama sa uban. Hangtod na lamang sa mga 400 ka tuig sa ulahi nga ang dinastiya sa tawhanong mga hari gisugdan. Apan bisan pa, tagsaon ang nasod. Ang hari niini wala moangkan nga Diyos o kaliwat sa Diyos sama, pananglitan, sa mga Paraon sa Ehipto. Ang mga hari sa Israel sa yano naglingkod diha sa “trono ni Jehova” sa hawasnong paagi.—1 Cronicas 29:23.

Ang obra sa kagamhanan sa Israel, nga nalangkit ang lehislatibo, hudisyal, ug ehekutibong mga paagi, hayan nakapahinumdom kanato sa pila ka kagamhanan karon. Apan sa makausa pa, dihay lalom nga kalainan. Ang Isaias 33:22 nagbatbat: “Kay si Jehova mao ang atong Maghuhukom [hudisyal nga ahensiya], si Jehova mao ang atong Maghahatag-sa-balaod [lehislatibong gahom], si Jehova mao ang atong Hari [ehekutibong opisyal].” Ang tulo ka obra sa kagamhanan nahiusa diha sa Diyos sa Israel. Ang hari sa nasod, ang mga maghuhukom, o ang mga saserdote, dili bug-os monarkiya. Ang tanan nabugkos sa kabalaoran ug mga direktiba sa Diyos nga ilang gihawasan, dili sama sa pagharihari sa politikal ug relihiyosong mga tawo karong adlawa.

Busa, samtang ang pag-usa sa Iglesya ug Estado sa adlaw ni Nimrod maoy pag-usa sa tawhanong kagamhanan uban sa bakak nga relihiyon, ang nahitabo sa Bukid sa Sinai maoy paghiusa sa kagamhanan sa Diyos uban sa matuod nga relihiyon. Masaligan ang mas maayong mga resulta.

Ang mga Kalihokan sa Pagsagolay sa Pagtuo Gidili

Ang kakulang sa pagtuo maoy hinungdan sa paglaaglaag sa mga Israelinhon sulod sa 40 ka tuig diha sa kamingawan. Karon, sa 1473 W.K.P., sa kataposan hapit nang mosulod sa Canaan, ang yuta nga gisaad sa Diyos kanila, sila gipahinumdoman sa ilang obligasyon sa pagpabanaag sa iyang himaya ingong usa ka nasod nga bulag alang sa iyang pag-alagad. Walay pakigsandurotay uban sa mga Canaanhon. Mao kanay hinungdan nga gihisgotan sa reperensiyang basahon ang “ilang pagdumot sa ilang dili-Yahvistico nga mga silingan, ug ang ilang lig-ong baroganan sa pagkatagsaon ni Yahveh.”

‘Apan hulat una,’ tingali may motutol, ‘nganong may ingon niini nga pagkapanatiko? Tingali sinsero ang mga Canaanhon. Gawas pa, dili ba ang tanang relihiyon may lahi lang nga paagi sa pagduol sa mao rang usa ka Diyos?’ Sa dili ka pa mouyon, hinumdomi ang dili maayong mga epekto nga giantos sa pila ka tawo diha sa napuno sa kapintasang yuta sa wala pa ang Lunop, diha sa ziggurat nga tinukod sa mga adlaw ni Nimrod, ug sa pagtuo sa daghang diyos nga atmospera sa Ehipto. Ang pila niining mga tawhana tingali sinsero usab, apan kini wala makaluwas kanila gikan sa pag-ani sa mga sangpotanan sa pagpraktis ug mga relihiyon nga sa dayag wala-uyoni sa ilang Maglalalang. Ang Canaanhong relihiyon daotan ba sama sa uban? Palandonga ang pila ka kamatuoran nga gipakita diha sa kahon “Relihiyon sa Canaan—Matuod o Bakak?” diha sa panid 20 ug unya ikaw na ang mohukom.

Nagtakiang sa Duha ka Opinyon

Human nakasulod sa Yutang Saad, si Josue, ang manununod ni Moises, nangulo sa pakig-away sa bakak nga relihiyon. Sa dihang namatay siya, ang mga Israelinhon wala mopadayon, sa pagkuha sa yuta. Ilang gisugdan ang matugotong polisa sa dungang-pagkinabuhiay. Wala kini makahatag kanilag kaayohan. Ang mga Canaanhon nahimong samag mga tunok diha sa ilang mga kiliran, gihasi sila sa tanang panahon, kanunay nga gipahilayo sila gikan sa matuod nga relihiyon.—Numeros 33:55; Maghuhukom 2:20-22.

Hapit 300 ka tuig sa ulahi human niadto, 12 ka tinudlo sa Diyos nga mga maghuhukom panapanahong mitungha diha sa talan-awon aron sa pagluwas sa salawayong mga Israelinhon gikan sa pagkaulipon sa bakak nga relihiyon. Lakip niini ang iladong mga tawo sama kang Barak, Gideon, Jepte, ug Samson.

Dayon, sa 1117 W.K.P., usa ka dakong kausaban diha sa panggamhanan nahitabo sa dihang nahimo si Saul nga unang tawhanong hari. Siya gisundan sa trono ni David, nga sa kataposan gidaog ang tanang mga kaaway sa Israel sulod sa Yutang Saad, gipalapad ang nasod hangtod sa mga utlanan nga gihatag sa Diyos. Sa panahon sa pagmando sa iyang anak nga si Solomon, naabot sa Israel ang kinatayoktokang himaya, nagpahimulos sa kauswagan nga nagpalahi niini gikan sa tanan niyang mga silingan.

Apan sa dihang namatay si Solomon, sa 998 W.K.P. o sa 997 W.K.P., mihampak ang katalagman. Ang nasod nabungkag. Ang napulo ka tribo sa amihanan nailhan sukad niadto nga Israel, ug ang duha ka habagatang tribo sa Juda ug Benjamin ingong Juda. Bisan pa nag-angkong naghawas sa matuod nga Diyos, walay usa sa gingharian sa amihanan nga gisundan ug 19 ka hari, walay labot kang Tibni, ang nagpraktis sa matuod nga relihiyon. (1 Hari 16:21, 22) Sila nagtakiang, pagaingnon pa, sa duha ka opinyon, usa ka kahimtang nga mitultol sa seryosong mga resulta sa mga adlaw ni Haring Ahab. (Tan-awa ang 1 Hari 18:19-40.) Labi pang seryoso mao ang mga resulta sa 740 W.K.P., sa dihang ang Israel gipukan sa mga Asirianhon.

Kasamtangan, tali sa 19 ka hari sa Juda sugod sa anak ni Solomon nga si Rehoboam, diyutay lamang ang nagpraktis sa matuod nga relihiyon. Samtang ang nasod gimandoan gikan sa maayo ug daotang mga hari, ang mga tawo usab niini mibalhin gikan sa matuod ug sa bakak nga relihiyon. Ang bakak nga relihiyosong mga doktrina ug malaw-ayng mga buhat sa silingang mga nasod, lakip sa pagsimba kang Baal, dugang makita diha sa mga balay sa iyang mga katawhan. Samtang kining mga butanga “nakagamot diha sa Israelinhong pagtuo,” nagkanayon ang The New Encyclopœdia Britannica, “ang mga tawo nawad-ag pagtuo sa ilang pagkahimong linain ug ang ilang misyon mao ang pagkahimong saksi ngadto sa mga nasod.” Kini ang nakaingon sa kalaglagan sa nasod.

Sa dayag, ang sugo sa pagpabiling bulag gikan sa mga Canaanhon gituyo aron mapanalipdan ang mga Israelinhon ug aron mahuptan ang kaputli sa ilang pagsimba. Ingong nasod nga nagpraktis sa matuod nga relihiyon, sila kinahanglang mangibabaw nga lahi gayod kaayo uban niadtong wala magpraktis sa matuod nga relihiyon. Apan sila kanunayng mabalhinon. Sa kataposan, sa 607 W.K.P., ang Jerusalem gilaglag sa mga Babilonyanhon, ug ang nangaluwas nga mga molupyo niini gibihag. Sulod sa 70 ka tuig ilang giantos ang makasubong mga resulta sa pagbiya sa matuod nga relihiyon. Ang Babilonya, nga maoy yutang-natawhan sa wala pay Lunop nga bakak nga relihiyon, nakadaog ibabaw sa nasod nga bulag, dili sama sa uban.

Gikinahanglan—Usa ka Epektibong Magmamando

Basta sundon sa mga Israelinhon ang matuod nga relihiyon, ilang natagamtam ang pakigdait ug kasegurohan. Ang paghiusa sa kagamhanan sa Diyos uban sa matuod nga relihiyon mihatag kanilag mga kaayohan sa tanang matang. Apan limitado ang kalamposan. Kon ang pakigdait ug kasegurohan nga gitagamtam sa limitadong panahon sa usa ka nasod buot nga kab-oton sa bug-os sa tanang nasod, labaw pa ang gikinahanglan. Usa ka magmamando—usa nga may katakos sa pagtaganag matarong nga kagamhanan ug matuod nga relihiyon aron makab-ot ang bug-os nga kalamposan—mao gayod ang gikinahanglan. Unsa, o kinsa, siya?

Duolan sa 250 ka tuig human nga napukan ang Jerusalem, usa ka tawo nahimugso kinsa, bisag mubo rag kinabuhi, mohimog ngalan alang sa iyang kaugalingon ug sa iyang nasod. Ang iyang tiil nakataak sa Babilonya ug sa Ehipto usab, diin siya himayaon ingong dakong manluluwas. Mahitungod kaniya ang The New Encyclopœdia Britannica, uban sa kaayohan sa pagsabot, miingon hapit 23 ka siglo sa ulahi: “Tinuod ang pag-ingon nga ang Romanhong Imperyo, [ug] ang pagkaylap sa Kristiyanidad ingong relihiyon sa kalibotan . . . maoy sa usa ka sukod mga bunga sa [iyang] kalamposan.”

Kini bang iladong magmamando sa kalibotan napamatud-ang mao gayod ang gikinahanglan? Kini tubagon sa among sunod nga seryal, “Dili-tinuod nga mga Diyos nga Walay Kapuslanan.”

[Kahon sa panid 19]

“Ang kagun-oban sa usa ka nasod magsugod diha sa mga balay sa katawhan niini.”

Ashanti (Ghanianhon) nga sanglitanan

[Kahon sa panid 20]

Relihiyon sa Canaan—Matuod o Bakak?

“Ang mga pagpangalot sa Palestina nakahatag kadan-agan sa daghang mga larawan ni A[starte] diha sa tanang porma; . . . ang kadaghanan kanila gagmay, dili-maayong pagkagamang mga larawan, usa ka timailhan nga kining maong diyosdiyos gigamit diha sa pagsimba sa balay, tingali ginasul-ob sa mga babaye o ginabutang diha sa alkoba sa balay. . . . Ang makilawasnong kinaiyahan sa mga relihiyon ni A[starte] ug Baal madanihon sa komung tawo. Sa pagkatinuod, dili malikayan ang seryosong kadaotan; seksuwal nga kahilayan sa paghimaya sa diyosdiyos, ang mahigalon nga pangibog, ug madilaabong paghingapin nahimong bahin sa pagsimba ug sa ulahi gibalhin ngadto sa balay.”—Calwer Bibellexikon (Calwer Bible Lexicon).

“Ang relihiyosong mga piyesta nahimong mahilayng pagsaulog sa mananapong bahin sa tawhanong kinaiyahan. Bisan ang mga magsusulat nga Grego ug Romanhon nakurat sa mga butang nga gihimo sa mga Canaanhon sa ngalan sa relihiyon.”—The Lion Encyclopedia of the Bible.

“Mahitungod sa relihiyosong mga batasan sa mga Canaanhon, ang hisgotan dinhi mao lang ang paghalad sa mga bata, kay ang mga nakalotan klarong nagpamatuod niini. Didto sa Gezer ug sa Megiddo, ang paagi sa paghipos sa mga patayng lawas sa mga bata . . . klarong nagpakita . . . niining praktisa.”—Die Alttestamentliche Wissenschaft (Science of the Old Testament).

“Walay laing nasod ang nakabatog hilabihan ka daghang gagmayng mga larawan sa hubo nga mga diyosa sa pertilidad, ang uban dayag nga malaw-ay kaayo, ang nakit-an. Nakitang hilabihan ka lig-on ang pagsimba sa mga bitin. . . . Ang sagradong mga pampam ug eunokong mga saserdote hilabihan ka daghan. Ang paghalad ug tawo gibantog . . . Busa, ang kasuko nga gibati sa mga sumusunod sa Diyos nga YHWH sa dihang moatubang ug Canaanhong pagsimbag mga diyosdiyos, masabot.”—Recent Discoveries in Bible Lands.

[Hulagway sa panid 18]

Ang representasyon sa diyosdiyos nga si Baal, ang pagsimba kaniya maoy hinungdan sa pagtalikod sa mga Israelinhon gikan sa matuod nga pagsimba

[Tinubdan]

Louvre Museum, Paris