Kapitulo 3

Ang Mini nga Higala sa Bibliya

Niining kapitulo, atong hisgotan ang pangunang katarungan nganong daghan gikan sa dili-Kristohanon nga kayutaan midumili sa pagdawat sa Bibliya ingon nga Pulong sa Diyos. Sa kasaysayan, ang Kakristiyanohan miangkon sa pagtuo sa Bibliya ug mao ang magbalantay niini. Apan ang relihiyosong mga organisasyon sa Kakristiyanohan nalangkit uban sa pipila sa labing makalilisang kangilngigan sa kasaysayan, gikan sa mga Krusada ug sa mga pagpamatay sa Katung-ang Katuigan ngadto sa Kalaglagan sa atong kaugalingong panahon. Ang paggawi ba sa Kakristiyanohan usa ka maayong katarungan nga isalikway ang Bibliya? Ang kamatuoran mao, nga ang Kakristiyanohan napamatud-an nga usa ka mini nga higala sa Bibliya. Sa pagkamatuod, sa dihang ang Kakristiyanohan migimaw sa ika-upat nga siglo K.P., ang pagpakigbisog sa Bibliya sa paglungtad wala pa matapos.

1, 2. (Ilakip ang introduksiyon.) (a) Nganong daghan ang midumili sa pagdawat sa Bibliya ingon nga Pulong sa Diyos? (b) Unsang maayong bulohaton ang nahimo sulod sa una ug ikaduhang siglo, apan unsang peligrosong kaugmaran ang nagpadayag?

SA KATAPOSAN sa unang siglo, ang pagsulat sa tanang mga basahon sa Bibliya nakompleto na. Sukad niadto padayon, ang mga Kristohanon nanguna sa pagkopya ug sa pagtagtag sa kompletong Bibliya. Sa samang panahon, sila okupado kaayo sa paghubad niini ngadto sa labing kumon nga mga pinulongan niadtong adlawa. Samtang ang Kristohanong kongregasyon okupado niining dalayegong bulohaton, bisan pa, may usa ka butang misugod sa pagkaporma nga magpamatuod nga peligroso kaayo sa paglungtad sa Bibliya.

² Kining kaugmaran gitagna sa Bibliya mismo. Si Jesus sa makausa misugilon sa usa ka parabola mahitungod sa usa ka tawo kinsa mipugas sa iyang uma uban sa maayo ug kalidad nga mga binhi sa trigo. Apan “samtang natulog ang mga tawo,” ang usa ka kaaway mipugas ug mga binhi nga mopatubo ug mga bunglayon. Ang duruha ka matang sa binhi mitubo, ug sulod sa usa ka panahon ang mga bunglayon misalipod sa trigo gikan sa panan-aw. Pinaagi niining parabola, si Jesus mipakita nga ang mga bunga sa iyang paghago mao ang matuod nga mga Kristohanon apan nga tapos sa iyang kamatayon, ang mini nga mga Kristohanon molusot sulod sa kongregasyon. Sa kaulahian, kini malisod na ang pag-ila sa matuod gikan sa mini.​—Mateo 13:​24-30, 36-43.

3. Sumala kang apostol Pedro, unsa ang mahimong epekto sa samag-bunglayon nga “mga Kristohanon” diha sa pagtuo sa Bibliya?

³ Ang apostol Pedro prangka nga mipasidaan mahitungod sa epekto niining samag-bunglayon nga “mga Kristohanon” diha sa paagi sa pagtamod sa katawhan sa Kristiyanidad ug sa Bibliya. Siya mipasidaan: “Duna usab unya ing mini nga mga magtutudlo taliwala ninyo. Kini mismo sila sa hilom mopasulod sa malaglagong mga sekta ug manghimakak bisan sa tag-iya nga nagpalit kanila, nga nagadalag tulin nga kalaglagan diha sa ilang kaugalingon. Dugang pa, daghan ang mosunod sa ilang mga buhat sa luag nga kagawian, ug tungod niini ang dalan sa kamatuoran pagapasipad-an.”​—2 Pedro 2:​1, 2.

4. Sa unsang paagi ang mga tagna ni Jesus ug ni Pedro natuman bisan sulod sa unang siglo?

⁴ Bisan sa unang siglo, ang mga tagna ni Jesus ug ni Pedro natuman na. Ang ambisyosong mga tawo nakasulod sa Kristohanong kongregasyon ug mipugas sa kabingkilan. (2 Timoteo 2:16-18; 2 Pedro 2:​21, 22; 3 Juan 9, 10) Sulod sa misunod nga duha ka siglo, ang kaputli sa kamatuoran sa Bibliya gihugawan sa Gregong pilosopiya, ug daghan ang sayop nga midawat sa paganong mga doktrina ingon nga kamatuoran sa Bibliya.

5. Unsang kausaban sa polisa ang giinagurahan ni Constantino sayo sa ika-upat nga siglo?

⁵ Sa ika-upat nga siglo, ang Romanhong emperador Constantino misagop sa “Kristiyanidad” ingon nga opisyal nga relihiyon sa Romanhong Imperyo. Apan ang “Kristiyanidad” nga iyang hiilhan lahi kaayo gikan sa relihiyon nga giwali ni Jesus. Sa pagkakaron, ang “mga bunglayon” milambo na, sama sa gitagna ni Jesus. Bisan pa niana, makapaneguro kita nga sulod nianang tanang panahon, duna ing pipila kinsa mirepresentar sa matuod nga Kristiyanidad ug naningkamot sa pagsunod sa Bibliya ingon nga dinasig nga Pulong sa Diyos.​—Mateo 28:​19, 20.

Ang Paghubad sa Bibliya Gisupak

6. Kanus-a misugod pagkaporma ang Kakristiyanohan, ug unsa ang usa ka paagi diin ang relihiyon sa Kakristiyanohan lahi gikan sa Kristiyanidad sa Bibliya?

⁶ Sa panahon ni Constantino kini nga ang Kakristiyanohan sama sa atong hiilhan karon misugod sa pagkaporma. Sukad niadto padayon, ang nagkaubos nga porma sa Kristiyanidad nga nakagamot na dili na usa ka relihiyosong organisasyon lamang. Kini nahimong bahin sa estado, ug ang mga lider niini midula ug importante nga mga papel sa politika. Sa kaulahian, ang apostatang simbahan migamit sa politikal nga gahum niini sa usa ka paagi nga bug-os supak sa Kristiyanidad sa Bibliya, nga nagpaila sa lain peligrosong hulga sa Bibliya. Sa unsang paagi?

7, 8. Kanus-a ang papa mipahayag sa pagsupak sa paghubad sa Bibliya, ug nganong gibuhat niya kini?

⁷ Sa dihang ang Latin namatay ingon nga matag adlaw nga pinulongan, ang bag-ong mga hubad sa Bibliya kinahanglanon. Apan ang Simbahang Katoliko wala na mopabor niini. Niadtong 1079 si Vratislaus, kinsa sa ulahi nahimong hari sa Bohemia, nangayog permiso ni Papa Gregorio VII sa paghubad sa Bibliya ngadto sa pinulongan sa iyang ginsakpan. Ang tubag sa papa dili. Miingon siya: “Tataw niadtong kinsa sagad naghinuktok niini, nga dili kay walay katarungan nga kini nakapahimuot sa Diyos nga Labing Gamhanan nga ang balaang kasulatan kinahanglan usa ka sekreto sa pipila ka dapit, basin unya, kon kini yanong dayag sa tanang mga tawo, kini pakaubson ug mahimong tumong sa kawalay pagtahod; o kaha kini mahimong sayop nga sabton niadtong diyotay ra ug kaalam, ug mosangko ngadto sa kasaypanan.”¹

⁸ Buot sa papa nga huptan ang Bibliya sa karon-patay na nga pinulongan sa Latin. Ang kaundan niini kinahanglan huptan nga “sekreto,” dili hubaron ngadto sa mga pinulongan sa kumon nga katawhan.a Ang Latin Vulgate ni Jerome, nga gibuhat sa ika-5 ka siglo sa paghimo sa Bibliya nga mabatonan sa tanan, karon nahimong usa ka paagi sa paghupot niini nga tinagoan.

9, 10. (a) Sa unsang paagi ang Romano Katolikong pagsupak sa paghubad sa Bibliya naugmad? (b) Unsa ang katuyoan sa pagsupak sa Simbahan sa Bibliya?

⁹ Samtang nag-aginod ang Katung-ang Katuigan, ang baroganan sa Simbahan batok sa lumad pinulongan nga mga Bibliya nagkagahi. Niadtong 1199 si Papa Inocentes III misulat sa usa ka kusganon kaayong sulat ngadto sa arsobispo sa Metz, Alemanya, nga ang arsobispo kinahanglan mosunog sa tanang pinulongang-Aleman nga mga Bibliya nga iyang makaplagan.³ Niadtong 1229 ang katigoman sa Toulouse, Pransiya, mibaod nga ang “dili klerigong katawhan” dili makapanag-iya sa bisan unsang mga basahon sa Bibliya sa kumon nga pinulongan.⁴ Niadtong 1233 ang usa ka probinsiyal nga katigoman sa Tarragona, Espanya, misugo nga ang tanang mga basahon sa “Daan o sa Bag-ong Tugon” kinahanglan itunol aron pagasunogon.⁵ Niadtong 1407 ang katigoman sa klerigo nga gipatawag sa Oxford, Inglaterra, ni Arsobispo Thomas Arundel tataw nga midili sa paghubad sa Bibliya ngadto sa Ingles o sa bisan unsang lain modernong pinulongan.⁶ Niadtong 1431, usab sa Inglaterra, si Obispo Stafford sa Wells midili sa paghubad sa Bibliya sa Ingles ug sa pagpanag-iya sa maong mga hubad.⁷

¹⁰ Kining relihiyosong mga awtoridad wala naningkamot sa paglaglag sa Bibliya. Naningkamot sila sa paglubong niini, sa paghupot niini sa usa ka pinulongan nga pipila ra ang makabasa. Niining paagi, sila milaom sa pagsanta sa kon unsa ang ilang gitawag nga erehiya apan sa kamatuoran mga hagit sa ilang awtoridad. Kon sila nagmalamposon pa, nan ang Bibliya unta nahimo na lamang usa ka tumong sa intelektuwal nga pagpakisayod, nga may diyotay o walay impluwensiya sa mga kinabuhi sa ordinaryong katawhan.

Ang mga Kampiyon sa Bibliya

11. Unsa ang miresulta sa dihang si Julián Hernández mipayuhot sa pinulongang-Espanyol nga mga Bibliya ngadto sa Espanya?

¹¹ Pagkamalipayon, bisan pa, nga daghan sinserong katawhan midumili sa pagsunod niining mga mando. Apan ang maong pagdumili peligroso. Ang mga indibiduwal makaluluoy nga miantos alang sa “krimen” sa pagpanag-iya sa usa ka Bibliya. Palandonga, ingon nga usa ka panig-ingnan, ang kaso sa usa ka Espanyol nga ginganlag Julián Hernández. Sumala sa History of Christian Martyrdom ni Foxe, si Julián (o Juliano) “misulay sa paghakot gikan sa Alemanya ngadto sa iyang kaugalingong nasod sa usa ka dakong gidaghanon sa mga Bibliya, nga gitago sa mga baril, ug gi-empake sama sa binong Rhenish.” Gibudhian siya ug gisakmit sa Romano Katolikong Inkisisyon. Kadtong kinsa alang unta kanila ang mga Bibliya “sa walay pili gisakit tanan, ug unya ang kadaghanan kanila gihukman ngadto sa nagkalainlaing mga silot. Si Juliano gidauban, kawhaan ang gisugba sa mga tuhogan, daghan ang gibilanggo sa tibuok kinabuhi, ang uban gilatigo sa publiko, daghan ang gipadala sa mga sakayang ginauran.”⁸

12. Sa unsang paagi kita nahibalo nga ang relihiyosong mga awtoridad sa Katung-ang Katuigan wala magrepresentar sa Kristiyanidad sa Bibliya?

¹² Pagkamakalilisang nga abuso sa gahum! Klaro, nga kining relihiyosong mga awtoridad wala sa bisan unsang paagi mirepresentar sa Kristiyanidad sa Bibliya! Ang Bibliya mismo mibutyag kon kang kinsa sila sakop sa dihang kini miingon: “Ang mga anak sa Diyos ug ang mga anak sa Yawa maila pinaagi niining kamatuoran: Si bisan kinsa nga wala nagatuman sa pagkamatarong wala nagagikan sa Diyos, ni siya kinsa wala nahigugma sa iyang igsoon. Kay mao kini ang mensahe nga inyong nadunggan gikan sa sinugdan, nga kinahanglan kita mahigugma sa usa ug usa; dili sama kang Cain, kinsa naggikan sa usa nga daotan ug mipatay sa iyang igsoon.”​—1 Juan 3:​10-12.

13, 14. (a) Unsang talagsaong kamatuoran mahitungod sa Bibliya sulod sa Katung-ang Katuigan ang nagpakita sa langitnong sinugdan niini? (b) Sa unsang paagi ang kahimtang nausab maylabot sa Bibliya didto sa Europa?

¹³ Pagkatalagsaon, nan, nga ang mga lalaki ug mga babaye sugot sa pagrisgo sa maong makapakurat nga pagtratar aron lamang sa pagpanag-iya sa usa ka Bibliya! Ug ang maong mga panig-ingnan nagkadaghan ug nagkadaghan hangtod sa atong adlaw. Ang lalom nga debosyon nga gidasig sa Bibliya sa mga indibiduwal, ang pagsugot sa pag-antos nga mapailobon ug sa pagpasakop nga walay reklamo sa makalilisang mga kamatayon nga wala manimalos sa mga nagsakit kanila, maoy usa ka lig-ong ebidensiya nga ang Bibliya mao ang Pulong sa Diyos.​—1 Pedro 2:21.

¹⁴ Sa kaulahian, tapos sa Protestante nga pag-alsa batok sa Romano Katolikong gahum sa ika-16 ka siglo, ang Simbahang Romano Katoliko mismo napugos sa paghimog mga hubad sa Bibliya sa matag adlaw nga mga pinulongan sa Europa. Apan bisan pa niana, ang Bibliya mas nalangkit uban sa Protestantismo kay sa uban sa Katolisismo. Sama sa gisulat sa usa ka Romano Katolikong pari si Edward J. Ciuba: “Ang usa kinahanglan sa kaligdong moadmiter nga usa sa labaw makapasubong mga sangpotanan sa Repormasyon nga Protestante mao ang wala na pagpakabana sa Bibliya taliwala sa matinumanong Katoliko. Samtang kini sa bug-os wala hikalimti, ang Bibliya usa ka siradong basahon alang sa kadaghanan sa mga Katoliko.”⁹

Matukiong Pagpanaway

15, 16. Ngano nga ang Protestantismo dili libre sa tulobagon maylabot sa pagsupak sa Bibliya?

¹⁵ Apan ang mga simbahang Protestante dili libre sa tulobagon maylabot sa pagsupak sa Bibliya. Samtang nanlabay ang mga tuig, ang pipila ka eskolar nga Protestante nagmontar ug laing matang sa pag-ataki sa basahon: usa ka intelektuwal nga pag-ataki. Sulod sa ika-18 ug ika-19 ka siglo, naugmad nila ang usa ka metodo sa pagtuon sa Bibliya nga hiilhang matukiong pagpanaway. Kining mga mananaway mitudlo nga kadaghanan sa Bibliya gilangkoban sa leyendo ug tinumutumo. Ang uban ngani miingon nga si Jesus wala gayod maglungtad. Inay kay tawgon nga Pulong sa Diyos, ang Bibliya gikaingon niining mga eskolar nga Protestante nga pulong sa tawo, usa ka gubot kaayo nga pulong.

¹⁶ Samtang ang kinalabihan niining mga ideya wala na tuohi, ang matukiong pagpanaway gitudlo pa gihapon sa mga seminaryo, ug kini dili talagsaon nga makadungog sa klerigong Protestante nga sa publiko molimod sa dakong mga bahin sa Bibliya. Busa, ang usa ka Anglikanong klerigo gikutlo sa usa ka Australianong pamantalaan nga nagkanayon nga ang kadaghanan nianang sa Bibliya “sa tuman sayop. Ang uban sa kasaysayan sayop. Ang uban sa mga detalye tataw nga inag-agan.” Kining panghunahuna usa ka produkto sa matukiong pagpanaway.

“Pagapasipad-an”

17, 18. Sa unsang paagi ang kagawian sa Kakristiyanohan nakadalag pasipala sa Bibliya?

¹⁷ Bisan pa, tingali, mao ang kagawian sa Kakristiyanohan ang nakamugna sa kinadakoang babag sa pagdawat sa katawhan sa Bibliya ingon nga Pulong sa Diyos. Ang Kakristiyanohan nag-angkon nga nagsunod sa Bibliya. Apan ang iyang kagawian nakadalag dakong pasipala sa Bibliya ug sa mismong ngalan nga Kristohanon. Sama sa gitagna ni apostol Pedro, ang dalan sa kamatuoran “pagapasipad-an.”​—2 Pedro 2:2.

¹⁸ Pananglitan, samtang ang simbahan nagdili sa paghubad sa Bibliya, ang papa nagpaluyo sa dinagko militar nga mga pangusog batok sa mga Muslim sa Tungang Sidlakan. Kini gitawag “balaan” nga mga Krusada, apan walay bisan unsang butang balaan mahitungod kanila. Ang nahauna​—nga ginganlag “Krusada sa Katawhan”​—mao ang nagpahaluna sa tono sa kon unsa ang umaabot. Sa wala pa mobiya sa Europa, ang usa ka dili mapugngan nga kasundalohan, nga gihaling sa mga magwawali, miliso sa mga Hudiyo sa Alemanya, miihaw kanila sa usa ka lungsod tapos sa usa. Ngano? Ang magsasaysay nga si Hans Eberhard Mayer miingon: “Ang argumento nga ang mga Hudiyo, ingon nga mga kaaway ni Kristo, takos nga pagasilotan maoy usa lamang ka luya nga paningkamot sa pagtakuban sa matuod nga motibo: kahakog.”¹⁰

19-21. Sa unsang paagi ang Katloan ka Tuig nga Gubat, maingon man sa misyonerong paningkamot ug kolonyal nga pagpahalapad sa Europa, nag-alagad sa pagdalag pasipala sa Bibliya?

¹⁹ Ang Protestante nga pag-alsa sa ika-16 ka siglo naglangkat sa Romano Katolisismo gikan sa gahum sa daghang kayutaan sa Europa. Usa ka resulta mao ang Katloan ka Tuig nga Gubat (1618-48)​—“usa sa labing makalilisang nga gubat sa kasaysayan sa Europa,” sumala sa The Universal History of the World. Ang pangunang hinungdan sa gubat? “Ang kasilag sa Katoliko alang sa Protestante, ug sa Protestante alang sa Katoliko.”¹¹

²⁰ Niining panahona, ang Kakristiyanohan misugod na sa pagpahalapad saylo sa Europa, nga nagdala sa “Kristohanon” nga buhilaman ngadto sa ubang mga bahin sa yuta. Kining militaryong pagpahalapad gitiman-an sa kapintas ug sa kahakog. Sa mga Amerika, ang mga konquistador nga Espanyol sa madali milaglag sa lumad Amerikanong mga buhilaman. Namatikdan sa usa ka basahon sa kasaysayan: “Sa linangkob, ang mga gobernador nga Espanyol milaglag sa lumad nga buhilaman, nga wala pulihi sa iya sa taga-Europa. Ang kauhaw alang sa bulawan mao ang panguna nga motibo nga nagdani kanila ngadto sa Bag-ong Kalibotan.”¹²

²¹ Ang mga misyonerong Protestante usab migula gikan sa Europa ngadto sa ubang mga kontinente. Ang usa sa mga resulta sa ilang bulohaton mao ang pagpatunhay sa kolonyal nga pagpahalapad. Ang kanat nga panlantaw karon sa paningkamot sa misyonerong Protestante mao: “Sa daghang mga hitabo ang misyonerong kalihokan gigamit ingon nga usa ka kapasikaran ug usa ka takuban alang sa pagdominar sa katawhan. Ang suod nga relasyon taliwala sa misyon, teknolohiya, ug imperyalismo hiilhan na.”¹³

22. Sa unsang paagi ang Kakristiyanohan nakadalag pasipala sa ngalan sa Kristiyanidad sulod sa ika-20 ka siglo?

²² Ang suod nga panag-uban taliwala sa mga relihiyon sa Kakristiyanohan ug sa estado nagpadayon hangtod sa atong adlaw. Ang miaging duha ka gubat sa kalibotan gibugno panguna taliwala sa “Kristohanon” nga kanasoran. Ang klerigo sa isigka-kiliran midasig sa ilang batan-ong mga lalaki sa pagpakig-away ug sa pagpaningkamot sa pagpatay sa kaaway​—kinsa lagmit sakop sa samang relihiyon. Sama sa namatikdan sa basahon nga If the Churches Want World Peace: “Dayag na lamang dili kadungganan [sa mga simbahan] nga ang sistema sa gubat migimaw ug nakahimo sa kinadakoang kadaot niini taliwala sa mga estado nga debotado sa kawsa sa Kristiyanidad.”¹⁴

Ang Pulong sa Diyos Naglungtad

23. Sa unsang paagi ang kasaysayan sa Kakristiyanohan nagpakita sa Bibliya ingon nga Pulong sa Diyos?

²³ Atong gisubli kining taas, masubo nga kasaysayan sa Kakristiyanohan sa pagpasiugda sa duha ka punto. Nahauna, ang maong mga hitabo usa ka katumanan sa tagna sa Bibliya. Gitagna kini nga daghan nag-angkong mga Kristohanon modalag pasipala sa Bibliya ug sa ngalan sa Kristiyanidad, ug ang kamatuoran nga kini nahitabo nagbindikar sa Bibliya ingon nga matuod. Bisan pa, dili nato sayloan ang kamatuoran nga ang kagawian sa Kakristiyanohan wala nagrepresentar sa gipasukadBibliya nga Kristiyanidad.

24. Unsa ang nagpaila sa matuod nga mga Kristohanon ug busa tataw nga nagtunglo sa Kakristiyanohan ingon nga dili-kristohanon?

²⁴ Ang paagi diin ang matuod nga mga Kristohanon mailhan gipatin-aw ni Jesus mismo: “Pinaagi niini ang tanan makaila nga kamo akong mga disipolo, kon kamo adunay gugma sa inyong taliwala.” (Juan 13:35) Dugang pa, si Jesus miingon: “Sila dili bahin sa kalibotan, maingon nga ako dili bahin sa kalibotan.” (Juan 17:16) Sa duruha ka ihap, ang Kakristiyanohan nagyagyag sa kaugalingon nga klarong wala nagrepresentar sa Kristiyanidad sa Bibliya. Kini nag-angkon nga higala sa Bibliya, apan kini nahimong usa ka mini nga higala.

25. Ngano nga ang Bibliya naglungtad latas sa tanang kalisdanan niini hangtod sa atong panahon?

²⁵ Ang ikaduhang punto mao kini: Tungod sa kamatuoran nga ang Kakristiyanohan sa linangkob milihok nga supak kaayo sa intereses sa Bibliya, pagkatalagsaon, sa pagkamatuod, nga ang basahon naglungtad hangtod karong adlawa ug sa gihapon may maayong impluwensiya sa mga kinabuhi sa daghang katawhan. Ang Bibliya naglungtad latas sa mapait nga pagsupak sa paghubad niini, sa mga dasdas sa modernistikong mga eskolar, ug sa dili-kristohanon nga kagawian sa mini nga higala niini, ang Kakristiyanohan. Ngano? Tungod kay ang Bibliya dili sama sa bisan unsang lain nga sinulat. Ang Bibliya dili mahimong mamatay. Kini ang Pulong sa Diyos, ug ang Bibliya mismo nagtug-an kanato: “Ang balili nagakalaya, ang bulak nagakalawos, apan ang pulong sa atong Diyos nagapadayon hangtod sa kahangtoran.”​—Isaias 40:​8, The New English Bible.

[Mga footnote]

[Blurb sa panid 34]

Ang nag-unang mga simbahang Protestante may bahin sa dakong intelektuwal nga pagdam-ag sa Bibliya

[Hulagway sa panid 26]

Ang kasaysayan sa Kakristiyanohan sa pagkamatuod misugod sa dihang si Constantino milegalisar sa “Kristiyanidad” sa iyang adlaw

[Mga hulagway sa panid 29]

Sila Papa Gregorio VII ug Inocentes III ilado sa pagpaningkamot sa Simbahang Katoliko sa pagpugong sa Bibliya nga hubaron ngadto sa matag adlaw nga pinulongan sa katawhan

[Hulagway sa panid 33]

Ang makapakugang nga kagawian sa Kakristiyanohan nakatultol sa daghan sa pagduda nga ang Bibliya sa pagkamatuod mao ang Pulong sa Diyos

[Hulagway sa panid 35]

Sa panahon sa unang gubat sa kalibotan, kining mga sundalong Ruso miyukbo sa usa ka relihiyosong larawan una pa migula sa pagpatay sa kauban nga “mga Kristohanon”