Ang Sangka sa Marathon—Kaulawan sa Usa ka Gahom sa Kalibotan

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA GRESYA

SAMTANG ang bisita karon molugsong sa mga bungtod palibot sa Patag sa Marathon, nga 40 kilometros amihanan-sidlakan sa Atenas, Gresya, siya mobati nga mahupong dayon sa kalinaw ug sa way-bugto nga kalinong sa maong dapit. Dili makahanduraw ang usa nga kining dapita nag-alagad nga entablado sa usa sa labing bantog nga mga bugno sa kasaysayan, usa ka bugno nga malamposong mipugong sa pag-abante sa Mesopotamian nga gahom sa kalibotan ngadto sa Uropa mismo. Ang The World Book Encyclopedia nagtawag niining “usa sa labing importanteng mga bugno sa kasaysayan sa Kasadpanhong sibilisasyon.” Ug ang historyanong si Will Durant nagbatbat niini nga “usa sa labing dili-katuohang mga kadaogan sa kasaysayan.”

Usa ka Gahom sa Kalibotan Gihagit

Ang mga tagna sa Bibliya sa basahong Daniel naghulagway sa tataw kaayong paagi sa paggahom, pagpalapad, ug pagkasunodsunod sa mga gahom sa kalibotan. Sa paghisgot sa simbolikong paagi apan haom kaayo bahin sa gahom sa kalibotan nga Medo-Persia, si Daniel misulat: “Tan-awa didto! laing mananap, nga ikaduha, nga kini sama sa usa ka uso. . . . Kini ang hinungdang sila nag-ingon ngadto niini, ‘Bangon, kaon ug daghang unod.’”​—Daniel 7:5.

Kini nagnuod. Sa kinapungkayan sa gahom sa Medo-Persia, sa mga ikaduhang katunga sa ikaunom nga siglo W.K.P., ang daw dili-mapukan nga kasundalohan niini ubos sa pagpangulo ni Ciro ug ni Dario I midasdas pakasadpan latas sa Lydia. Ang Thrace ug Macedonia, nga nahimutang sa amihanan sa Gresya, sa pinugos napukan. Kini nagpasabot nga halos katunga sa Gregong-sinultihang kalibotan nahulog na ngadto sa Persianhong mga kamot, kay duyog sa pagkabihag sa Lydia, ang mga Persiano miokupar usab sa Gregong mga siyudad sa Ionian nga Baybayon nga nahisakop sa natad sa impluwensiya sa Lydia.

Sa hangyo sa panabang nga gikan sa giatakeng Gregong Ionian nga mga siyudad, ang mga siyudad-estado lamang sa Atenas ug Eretria ang misanong. Wala kini magpugong sa militaryong kasundalohan sa Persia sa pagsulong ug pagparot sa mirebeldeng mga Ionian aron magpasakop. Dugang pa, si Dario mihukom nga kinahanglang silotan niya ang Gregong mga siyudad-estado tungod sa pagtabang sa Ionian nga mga rebelde.

Sa dihang ang Atenas, Sparta, ug Eretria matamayong midumili sa pagtagana sa mga gikinahanglan sa Persia, ang usa ka gamhanang puwersa sa Persianhong nagkabayo ug nagbaklay nga kasundalohan migikan paingon sa Gresya sa sayong ting-init sa 490 W.K.P. Sa pagka-Agosto ang mga Persiano andam nang mosulong sa Atenas ug sa teritoryo niini, ang Attica.

Mga Isyu Labot sa Estratehiya

Ang mga Persiano milusad sa Marathon ug dayon mitabok sa tubigong kapatagan sa sidlakang baybayon sa Attica, nga 42 kilometros lamang gikan sa Atenas. Ang palaaboton mangiob kaayo alang sa mga taga-Atenas, kinsa nakalugos pagtigom sa 9,000 ka tigbaklay nga kasundalohan lamang, dugang pa sa laing 1,000 gikan sa Plataea, nga walay suportar gikan sa nagkabayong mga kasundalohan o sa mga tigpana.a Bisan pag sila nangayog tabang sa Sparta, ang ilang mga hangyo wala pamatii​—ang mga taga-Sparta puliki sa relihiyosong mga seremonyas nga nagpasidungog kang Apollo. Busa, pinaagi sa ilang limitadong kasundalohan, ang mga taga-Atenas kinahanglan nga mag-inusarang makigsangka sa mga Persiano.

Napulo ka lainlaing mga heneral ang nagsilbing komite aron maoy mohukom, pinaagi sa boto sa mayoriya, sa mga butang labot sa estratehiya. Niadtong panahona sila kinahanglang modesisyon sa duha ka butang. Una, hawiran ba nila ang ilang kasundalohan sa Atenas sa pagpanalipod sa siyudad, o tagboon ba nila ang mga Persiano sa kapatagan? Sa pagtagad nga ang siyudad sa Atenas walay panalipod nga lig-ong mga paril sa pagdepensa niini, ang katigoman kusganong mibotar nga makigsangka sa Marathon.

Ikaduha, angay bang moatake sila batok kanila bisan pa sa kakulian​—ilabina sa pagkadaghan kaayo sa mga Persiano​—o angay ba nga sila magbarog ug maghulat, nga kasamtangan maglaom nga sa usa ka paagi ang mga taga-Sparta moabot sa dili madugay aron pagtabang kanila aron malamposong makasukol sa labihan ka lig-ong Persianhong atake?

Si Heneral Miltiades​—Usa ka Tigplanog Estratehiya

Usa ka iladong tawo nga migimaw nga nagsilbing lider mao ang Gregong heneral nga si Miltiades. Siya usa ka eksperyensiado ug mamugnaong lider sa kasundalohan, usa ka beterano nga nakigbugno pabor sa Persianhong kasundalohan panahon sa unaunang mga kampanya sa amihanan. Busa, siya nakailang direkta sa kaaway. Siya dakog kahibalo dili lamang sa kahulmahan sa Persianhong kasundalohan kondili sa ilang mga hinagiban usab ug, labing hinungdanon, sa ilang estratehiya sa pakigsangka. Dugang pa, sa mga adlaw una sa sangka, maalamon niyang gitun-an pag-ayo ang mga silinganan sa natad-panggubatan.

Si Miltiades nahibalo usab nga gikinahanglan ang dinaliang aksiyon, sanglit sulod sa bag-ong establisadong Atenyanhong demokrasya, dihay pabor-Persianhong mga partido nga mahinangop sa kapildihan sa Atenas. Sa gabii una sa pakigsangka, usa ka Persianong depektor miyuhot sa Gregong kampo uban sa balita nga ang Persianhong nagkabayong kasundalohan temporaryong misibog. Usa ka teoriya mao nga ang Persianhong nagkabayong kasundalohan misakay sa ilang mga sakayan alang sa posibleng pag-atake sa Atenas gikan sa silangang baybayon sa Attica aron kini makabihag dayon sa siyudad human sa halos seguradong kadaogan sa Marathon. Bisan unsa pay katarongan, kadto nagwagtang sa labing dakong kapeligrohan nga giatubang sa Atenyanhong nagbaklay nga mga sundalo.

Sa pagbanagbanag, ang Gregong mga tropa midasdas. (Tan-awa ang kahon, panid 24.) Ang nasorpresang mga Persiano misibog apan sa wala madugay mibalos pag-atake ug nakasuhot sa sentro sa Gregong linya sa panggubatan. Sa ingon, ang mga Persiano sa kawalay-alamag nahulog sa maayong-pagkaplano nga lit-ag ni Miltiades! Gituyo niya nga gipasagdang mahuyang ang Gregong sentro aron pagpalig-on sa iyang mga kiliran pinaagi sa dugang nga mga lumbay sa mga tawo. Karon, ang lig-ong mga kiliran kalit miliyok, nga mapintasong miatake sa mga Persiano ug nagpatay sa daghan kaayo kanila hangtod nga ang mga nahibiling nakalabang sa pag-atake mikalagiw balik sa ilang mga sakayan. Ang sangpotanan mao ang pakyaw nga pagpatay. Ang namatayng Persiano mikabat ug mga 6,400 ka tawo, samtang ang mga Atenyanhon napatyan lamang ug 192 sa ilang mga tawo.

Sumala sa kasugiran, ang balita sa Gregong kadaogan gidali pagdala balik sa Atenas pinaagig usa ka mensahero. Ang usa ka masalaypong tradisyon nag-ingon nga ang iyang ngalan maoy Pheidippides, apan, ang tinuod, si Pheidippides midagan gikan sa Atenas paingon sa Sparta sa wala pa ang sangka aron mangitag tabang. Ang laing Gregong batan-on, sumala sa kasugiran, midagan ug 42 kilometros gikan sa Marathon ngadto sa Atenas ug sa pag-abot misinggit, “Pagsadya kamo, kita nakadaog!” ug unya natumbang patay. Giingon nga kini ang unang marathon​—busa kana ang sinugdan sa pulong​—nga mao ang panguna sa modernong-adlawng layog-distansiyang lumba sa lakaw sumala sa atong nasayran.

Bisan tuod ang pipila sa Persianhong mga sakayan gisunog, ang kinadaghanan sa panon sa 600 ka sakayan nakalawig palibot sa Cape Colonna, nga nahimutang sa habagatang tumoy sa Attica, ug nakaabot sa Atenas. Bisan pa niana, ang madaogong Atenyanhong kasundalohan unang nakaabot didto ug mitagbo na usab kanila. Ang mga Persiano napugos sa pagsibog. Ang mga Atenyanhon nagmadaogon batok sa tanang kakulian!

Ang Atenas nalipay sa labihan, ilabina tungod kay ang kadaogan naangkon nga walay tabang gikan sa mga taga-Sparta.

Ang Kahulogan sa Sangka

Ang marmol ug bronseng mga monyumento sa Marathon ug Delphi naghandom sa Atenyanhong kadaogan. Sumala sa historyanong si Pausanias, 650 ka tuig sa ulahi ang mga biyahedor nagtuo gihapon nga sila makabatig mga nagmultong mga kalangas sa nagsangkang mga lalaki sa dihang motabok sila sa natad-panggubatan.

Nganong ang sangka sa Marathon bililhon gikan sa panglantaw sa Bibliya? Kadto usa ka ilhanan, nga abante kaayo, sa pagkalabaw sa kataposan sa Gregong “laking kanding” sa tagna ni Daniel ibabaw sa ‘duhag-sungay nga laking karnero’ sa Medo-Persia.b​—Daniel 8:​5-8.

Samtang ang usa mosud-ong sa Lubong sa Marathon, nga nagbarog gihapon sa dapit-panggubatan, ang usa mapahinumdoman sa daghang kamatayon ug pag-antos nga gibayad sa tawo sa walay-hunong nga pangagpas sa gahom ug pagkalabaw. Ang namantsahan-ug-dugong mga panid sa kasaysayan, ang hilom nga mga natad-panggubatan, ug ang mamingawong mga lubong nagpahinumdom sa daghang “dagkong mga tawo,” “mga bayani,” ug “mga napildi,” ang tanan mga biktima sa politika sa kalibotan ug pag-ilogay sa gahom. Bisan pa niana, duol na kaayo ang panahon sa dihang ang tanang politikanhong mga pakigbisog matapos na, kay ang Diyos nagtagna: “Sa mga adlaw nianang mga haria ang Diyos sa langit magtukod ug usa ka gingharian nga dili gayod malaglag. Ug ang gingharian mismo dili igapasa ngadto sa laing katawhan. Kini magadugmok ug magalaglag niining tanang gingharian, ug kini mismo mobarog sa mga panahong walay tino.”​—Daniel 2:44.

[Mga footnote]

[Kahon/​Hulagway sa panid 24]

“Hoplite” ug “Phalanx”​—Resipe Alang sa Kadaogan

Sa pagkomento bahin sa duha ka pangunang hinungdan sa kadaogan sa mga Atenyanhon, ang librong A Soaring Spirit nag-ingon: “Ang mga hoplite, sumala sa pagtawag niadto sa Gregong nagbaklay nga kasundalohan, dunay mas lig-ong armadura sa lawas kay sa ilang Persianhong mga katumbas, mas lig-ong mga kalasag ug mas tag-as nga mga bangkaw. Apan mas makahuloganon, sila nakigsangka uban sa samag-makinang kahanas diha sa mga tropang abot ug 12 ka lumbay sa giladmon, ang mga sundalo sa matag lumbay nagdutdotay nga ang ilang mga kalasag napadayag nga halos way-bugtong paril. Kay nag-atubang sa maong palaaboton, ang mga Persiano nasayod kon nganong ang phalanx mao ang labing gikahadlokang kasangkapan sa gubat nga nasayran sa karaang kalibotan.”

[Credit Line]

The Complete Encyclopedia of Illustration/​J. G. Heck

[Hulagway sa panid 23]

Ang Kapatagan sa Marathon. Mga gisukip: Monyumento sa 192 ka Atenyanhon nga namatay sa sangka