KARNERO

Usa sa pangunang mga hayop sa mga tigbuhig kahayopan. (Gen 24:35; 26:14) Ang mga karnero maoy mga tigpangusap sa kinaon. Sama karong adlawa, ang kadaghanang matang sa karnero sa karaang Palestina tingali mao ang mga dagkog ikog, nga mailhan tungod sa tambok nga mga ikog niini, nga kasagarang motimbang ug mga 5 kg (11 lb) o kapin pa. (Itandi ang Ex 29:22; Lev 3:9.) Sagad ang mga karnero puti ug bulok (Aw 6:6), bisan tuod nga aduna poy mga dagtom-kape ug puntikpuntikon. (Gen 30:32) Sa katilingban nga namuhi ug kahayopan, ang mga tawo nga bahandianon, sama kang Job, adunay linibo ka mga karnero. (Job 1:​3, 16; 42:12) Ang mga Israelinhon lagmit may pipila ka nating mga karnero ingong paboritong mga binuhi.​—2Sa 12:3; Jer 11:19.

Kon walay magbalantay, ang binuhing mga karnero walay mahimo ug hadlokan. Sila mawala ug magkatibulaag ug mameligro sa ilang mga kaaway. (Num 27:​16, 17; Jer 23:4; Eze 34:​5, 6, 8; Miq 5:8) Ang mga karnero magpagiya, ug sila matinumanong mosunod sa ilang magbalantay. Sila makaila sa iyang tingog ug mosanong kaniya lamang. (Ju 10:2-5) Sa pag-ilustrar niini, kini ang giingon sa Researches in Greece and the Levant, ni J. Hartley (London, 1831, pp. 321, 322):

“Kay gihinuktokan ko niadtong miaging gabii ang mga pulong [sa] Juan x. 3 . . . gisukna ko ang akong sulugoon kon naandan ba sa Gresya ang paghatag ug mga ngalan sa mga karnero. Iya akong gisuginlan nga naandan ang paghatag ug mga ngalan sa karnero, ug nga ang mga karnero mopatuo sa magbalantay kon siya motawag kanila pinaagi sa ilang mga ngalan. Ganinang buntag nasuta ko kon unsa ka tinuod kining maong komento. Sa dihang miagi ako sa usa ka panon sa mga karnero, gipangutana ko ang magbalantay sa mao rang pangutana nga gisukna ko sa akong sulugoon, ug siya mitubag kanako sa mao rang tubag. Giingnan ko siya nga tawgon niya ang usa sa iyang mga karnero. Gibuhat niya kini, ug dihadiha kini mibiya sa iyang sibsibanan ug sa iyang mga kaubanan, ug midagan paingon sa mga kamot sa magbalantay, nga miparayeg sa kahimuot, ug andam nga misunod nga wala pa nako sukad makita sa bisan unsang ubang hayop. Mao man usab ang mga karnero niining dapita, nga sa usa ka estranyo sila dili mosunod, hinuon sila mokalagiw gikan kaniya . . . Gisultihan ako sa magbalantay nga daghan sa iyang mga karnero idlas pa gihapon; nga wala pa sila makakat-on sa ilang mga ngalan; apan pinaagi sa pagtudlo, silang tanan makakat-on ra sa ilang ngalan.”​—Tan-awa ang MAGBALANTAY.

Ang mga dapit sa karaang panahon nga gihimong buhianan ug mga karnero naglakip sa Negeb (1Sa 15:​7, 9), Haran (Gen 29:2-4), yuta sa Midian (Ex 2:16), bukirong rehiyon sa Juda, diin nahimutang ang siyudad sa Carmelo (1Sa 25:2), yuta sa Uz (Job 1:​1, 3), maingon man ang Basan ug Gilead (Deu 32:14; Miq 7:14).

Ang mga karnero nagtaganag daghang produkto alang sa mga Hebreohanon ug sa ubang katawhan. Ang mga sungay sa laking karnero gihimong mga sudlanan ug ingon man mga budyong. (Jos 6:4-6, 8, 13; 1Sa 16:1) Ang mga panit sa karnero usahay gigamit ingong mga besti (Heb 11:37), ug ang mga panit sa laking karnero nga tininag pula gigamit sa pagtukod sa tabernakulo. (Ex 26:14) Naggikan sa balhibo sa karnero ang lanot nga lagmit mao ang labing komon nga materyal sa paggama ug panapton. (Job 31:20; Pr 27:26) Ang mga karnero maoy usa ka hinungdanong baligya (Eze 27:21), ug sila gigamit pa gani sa pagbayad ug tributo. (2Ha 3:4; 2Cr 17:11) Ang gatas ug karne sa karnero maoy bahin sa ilang pagkaon. (Deu 14:4; 32:14; 2Sa 17:29; Isa 7:​21, 22) Ang karne sa gulang nga karnero ug nating karnero kanunayng gikaon sa mga hari, gobernador, ug sa uban pang mga tawo.​—1Sa 8:17; 1Ha 4:​22, 23; Neh 5:18; Am 6:4.

Ang karne mahimong lat-an o aslon. Alang sa Paskuwa, ang usa ka tuig nga nating karnero o laking kanding aslon nga tibuok human paniti ug mahinloi ang ginhawaan. (Ex 12:​5, 9) Kon ang usa ka karnero lat-an, ang hayop panitan una ug dayon hiwahiwaon. Usahay ang mga bukog balion aron mogawas ang utok sa bukog. Ang unod ug ang mga bukog parehong lat-an diha sa usa ka kawa. (Eze 24:3-6, 10; Miq 3:1-3) Sa dihang maluto na ang karne, kini haonon gikan sa kulon, ug ang nahibilin nga sabaw ilain pagdalit. (Itandi ang Huk 6:19.) Ang pagdalit ug linuto nga nating karnero ngadto sa usa ka dinapit maoy pagpakita ug pagkamaabiabihon.​—2Sa 12:4.

Ang panahon sa pagtupi sa mga karnero mahinamon nga gipaabot, kay kini sama gayod sa pag-ani. Kini nga okasyon naglakip ug kombira ug pagsadya.​—1Sa 25:​2, 11, 36; 2Sa 13:​23, 24, 28.

Ang Moisesnong Balaod nagdili sa pagkaon sa tambok sa karnero (Lev 7:23-25), maingon man ang pag-ihaw sa usa ka karnero ug sa nati niini sa sama nga adlaw. (Lev 22:28) Lakip usab niini ang mga lagda kon unsay buhaton alang sa nahisalaag ug nawala, naangol, o kinawat nga mga karnero. (Ex 22:​1, 4, 9-13; Deu 22:​1, 2) Ang pagkamasinugtanon sa Israel sa mga balaod sa Diyos mao ang magtino kon ang ilang mga panon sa karnero ug baka panalanginan ba o tunglohon.​—Deu 7:​12, 13; 28:​2, 4, 15, 18, 31, 51.

Sukad sa kanhing kapanahonan, ang mga karnero gitanyag ingong halad. (Gen 4:​2, 4; 22:​7, 8, 13; Job 42:8) Ilalom sa Balaod, ang tanang panganay nga laking karnero igahalad, apan ayha pa kon moabot ug labing menos walo ka adlaw ang kagulangon. Sa pagtubos sa usa ka panganay nga laking asno, ang usa ka karnero maoy igahalad. (Ex 34:​19, 20; Lev 22:27) Ang laking mga karnero itanyag ingong mga halad-sa-pagkasad-an (Lev 5:​15, 16, 18; 6:6), mga halad-nga-sinunog (Lev 9:3; 16:3; 23:12), ug mga halad-sa-panag-ambit (Lev 9:4); ug ang usa ka laking karnero nagsilbing usa ka halad sa pagpahiluna-sa-katungdanan alang sa Aaronikong mga saserdote. (Ex 29:22; Lev 8:22-28) Kada adlaw, duha ka laking karnero nga tagsa ka tuig ang kagulangon maoy ihalad ingong makanunayong halad-nga-sinunog. (Ex 29:​38-42) Sa pagsugod sa mga bulan ug sa panahon sa tinuig nga mga kapistahan, gawas pa sa makanunayong halad-nga-sinunog, ang mga laking karnero ug mga laking nating karnero ihalad. (Num 28:​11, 17-19, 26, 27; 29:1-38) Ang laking karnero maoy usa gayod ka prominenteng bahin sa mga halad sa Israel nga tungod niana gihubit ni manalagnang Samuel ang “tambok sa mga laking karnero” ingong katumbas sa “halad.” (1Sa 15:22) Hinuon, may mga panahon nga ang bayeng nating mga karnero mahimong ihalad ingong mga halad-sa-panag-ambit (Lev 3:6), mga halad-sa-sala (Lev 4:32; Num 6:14), ug mga halad-sa-pagkasad-an (Lev 5:6).

Matagnaon ug Mahulagwayong Paggamit. Diha sa Kasulatan, ang “karnero” sagad nagtumong sa makaluluoy, inosente, ug usahay, sa giabusohan nga katawhan ni Jehova. (2Sa 24:17; Sal 44:​11, 22; 95:7; 119:176; Mat 10:​6, 16; Ju 21:​16, 17; Rom 8:36) Ubos sa dili-matinumanong mga magbalantay o mga pangulo, ang mga Israelinhon ingong mga karnero sa Diyos nag-antos pag-ayo. Pinaagi sa iyang manalagnang si Ezequiel, gilarawan ni Jehova ang labing makaluluoy nga kahimtang nga modangat tungod sa pagpasagad: “Wala ninyo pakan-a ang panon. Wala ninyo palig-ona ang mga nagmasakiton, ug wala ninyo ayoha ang mga nasakit, ug kamo wala magbendahe sa mga nabalian, ug wala ninyo dad-a pagbalik ang natibuagsa, ug wala ninyo pangitaa ang nawala, apan inyo silang gimandoan sa kamapig-oton, bisan sa pagkamalupigon. Ug sila nagkatibulaag tungod kay walay magbalantay, mao nga sila nahimong pagkaon sa tanang ihalas nga mananap sa kapatagan.” (Eze 34:3-5) Sa kasukwahi, ang mga karnero ni Jesus, ang “gamayng panon” ug ang “ubang mga karnero,” kinsa misunod sa iyang pagtultol, giatiman pag-ayo. (Luc 12:32; Ju 10:​4, 14, 16; Pin 7:​16, 17) Kadtong nagbuhat ug maayo ngadto sa labing ubos sa iyang mga igsoon, gipakasama ni Jesus sa mga karnero, samtang kadtong nagdumili sa pagbuhat sa ingon, gipakasama niya sa mga kanding.​—Mat 25:​31-45.

Ang “mga laking karnero” naghawas usahay sa mga tawo, ilabina sa madaogdaogong mga pangulo sa usa ka nasod nga gitakda alang sa kalaglagan. (Jer 51:40; Eze 39:18) Sa Ezequiel 34:17-22, ang mga laking karnero, ang mga laking kanding, ug ang supang nga mga karnero naghawas sa dili-matinumanong mga pangulo sa Israel nga nagpili sa labing maayong bahin alang sa ilang kaugalingon ug naghugaw sa kon unsay nahibilin alang sa mga niwang ug masakitong mga karnero, nga mao, ang katawhan nga gidaogdaog, gipahimuslan, ug gisalikway.

Si Jesu-Kristo gihisgotan sa tagna ingong usa ka karnero nga gidala ngadto sa ihawan ug ingong usa ka bayeng karnero nga naamang atubangan sa iyang mga tigtupi. (Isa 53:7; Buh 8:​32, 35; itandi ang 1Pe 2:23.) Tungod sa iyang haladnong papel, si Jesus gitawag ni Juan nga Tigbawtismo ingong “ang Kordero sa Diyos nga magakuha sa sala sa kalibotan,” ug sa basahon sa Pinadayag ang Anak sa Diyos subsob nga gitawag nga “ang Kordero.”​—Ju 1:29; Pin 5:6; 6:16; 7:​14, 17; 14:1; 17:14; 19:7.

Ang Medo-Persianhong Gahom sa Kalibotan gihulagway pinaagi sa larawan sa usa ka laking karnero nga may duha ka sungay nga dili pareho ang gitas-on. Ang mas taas nga sungay dayag nga nagtumong sa paggahom sa Persianhong mga hari. (Dan 8:3-7, 20) Sa Pinadayag 13:​11, ang mapintas nga mananap nga migimaw sa yuta gipakita nga may duha ka sungay sama sa nating karnero, nga maoy pantalya lamang nga dili mangunsa. Sa susama, si Jesus naghisgot bahin sa mini nga mga manalagna ingong mga lobo nga nagsapot sa pagkakarnero, busa peligroso, bisan tuod kon tan-awon dili mangunsa.​—Mat 7:15.

Ang pagkauyog sa Bukid sa Sinai sa dihang gihatag ni Jehova ang Balaod ngadto sa Israel (Ex 19:18) daw mao ang gipunting sa gilarawan nga ‘kabukiran nga nagluksolukso sama sa mga laking karnero.’​—Sal 114:4-6; itandi ang Sal 29:​5, 6; 68:8.

Ihalas nga Karnero. Ang Hebreohanong pulong nga teʼohʹ gihubad sa lainlaing paagi ingong “ihalas nga torong baka” (KJ), “antelope” (AS), ug “gasela” (Ro). Apan ang Lexicon in Veteris Testamenti Libros, ni Koehler ug Baumgartner (Leiden, 1958, p. 1016), naggamit sa “ihalas nga karnero” ingong posibleng hubad, ug kini mao ang hubad diha sa Deuteronomio 14:5 ug Isaias 51:20.

Ang ihalas nga mga karnero mailhan gikan sa binuhing mga karnero tungod sa mga balhibo niini nga sapnot inay nga humokon. Ang espisye sa ihalas nga mga karnero nga sa pagkakaron anaa sa dapit nga labing duol sa Palestina mao ang Armenianhong ihalas nga karnero (Ovis gmelini), nga makaplagan sa mga tagaytay sa Asia Minor ug sa sidlakan sa Iran. Ang laking karnero niini nga matang maoy duolan sa 0.9 m (3 p) ang gitas-on taman sa abaga.