Kinsay Takos nga Tawgong Rabbi?

ANG usa ka turista nga wala magdahom sa paghuot sa trapiko lagmit dili makaabot sa erport sa tukmang panahon. Gatosan ka polis ang misulay pagdumala sa trapiko samtang nagbantay sa kapin sa 300,000 ka nagbalata nga naghuot sa kadalanan sa Jerusalem. Ang The Jerusalem Post nagtawag niana nga “usa ka prosesyon sa paglubong nga ang gidak-on kasagarang iya lamang sa mga presidente, mga hari o malupigong mga diktador.” Kinsa kaha ang nagpahinabo sa ingong bul-og sa debosyon, nga nakapaugnok sa kaulohan sa Israel sulod sa mga oras? Usa ka tinahod nga rabbi. Nganong ang katungdanan sa rabbi nakabaton nianang maong pagtahod ug debosyon taliwala sa mga Hudiyo? Kanus-a unang gigamit ang pulong nga “rabbi”? Ngadto kang kinsa nga kana tukmang mapadapat?

Si Moises ba Usa ka Rabbi?

Ang labing tinahod nga ngalan sa Hudaismo mao si Moises, ang tigpataliwala sa pakigtugon sa Balaod sa Israel. Ang relihiyosong mga Hudiyo nagtawag kaniya nga “si Moises nga ‘among Rabbi.’” Bisan pa niana, dili makita sa Bibliya nga si Moises gitawag sa titulong “Rabbi.” Sa pagkatinuod, ang pulong nga “rabbi” dili gayod makita sa tibuok Hebreohanong Kasulatan. Nan, sa unsang paagi nga ang mga Hudiyo nagsugod sa pagtawag kang Moises niining paagiha?

Sumala sa Hebreohanong Kasulatan, ang responsabilidad ug awtoridad sa pagtudlo ug pagpatin-aw sa Balaod gihatag ngadto sa mga kaliwat ni Aaron, ang mga saserdote sa tribo ni Levi. (Levitico 10:8-11; Deuteronomio 24:8; Malaquias 2:7) Bisan pa niana, sa ikaduhang siglo W.K.P., usa ka dili-dayag nga kausaban nagsugod sulod sa Hudaismo, nga nag-apektar sa dayon sa Hudiyonhong hunahuna sukad nianang panahona.

Mahitungod niining espirituwal nga kausaban, si Daniel Jeremy Silver misulat sa A History of Judaism: “[Niadtong] panahona ang usa ka matang sa dili-saserdotehanong mga eskriba ug mga eskolar misugod sa paghagit sa pagkalegal sa katungod sa mga saserdote nga mahimong bugtong tighubad sa Torah [Moisesnong Balaod]. Ang tanan miuyon nga ang mga saserdote gikinahanglan ingong mga tig-alagad sa Templo, apan nganong kinahanglang sila ang may kataposang awtoridad sa mga butang may kalabotan sa Torah?” Kinsa ang mga nagpasiugda niining maong hagit sa awtoridad sa saserdotehanong matang? Ang usa ka bag-ong pundok sulod sa Hudaismo nga gitawag ug mga Pariseo. Si Silver mipadayon: “Ang mga Pariseo midawat lamang ug mga estudyante sa ilang mga tunghaan binase sa kuwalipikasyon, dili sa kaliwat [saserdotehanong kaliwat], ug ilang gihimong relihiyosong mga pangulo ang usa ka bag-ong matang sa mga Hudiyo.”

Sa unang siglo W.K.P., ang mga graduwado niining maong mga tunghaan sa mga Pariseo nailhang mga magtutudlo, o mga agalon, sa Hudiyonhong balaod. Ingong ilhanan sa pagtahod, ang ubang mga Hudiyo misugod sa pagtawag kanila ingong “akong magtutudlo,” o “akong agalon,” sa Hebreohanon, rabbi.

Walay makahatag niining bag-ong titulo ug labawng awtoridad kay sa pagpadapat niana sa usa nga giisip nga labing dakong magtutudlo sa Hudiyonhong kasaysayan, si Moises. Ang epekto dugang pang nagkunhod sa pasiugda diha sa pagkasaserdote samtang nagpalig-on sa hunahuna sa kadaghanan bahin sa nagauswag nga impluwensiya sa pagpangulo sa mga Pariseo. Busa, kapin sa 1,500 ka tuig human sa iyang kamatayon, si Moises ingong epekto gitawag nga “Rabbi.”

Pagsundog sa Agalon

Bisan tuod ang pulong nga “rabbi” (“akong agalon”) usahay gigamit sa mga masa sa pagtumong sa ubang mga magtutudlo nga ilang gihatagan ug pagtahod, ang termino subsob nga gipadapat sa prominenteng mga magtutudlo taliwala sa mga Pariseo, “ang mga maalamon.” Uban sa kalaglagan sa templo sa 70 K.P. nga sa ingon nagtapos sa awtoridad sa pagkasaserdote, ang mga rabbi sa Pariseo nahimong walay-kaindig nga mga pangulo sa Hudaismo. Ang ilang walay-katumbas nga posisyon nagdasig sa pagkaugmad sa usa ka matang sa kulto nga nasentro sa rabbinikong mga maalamon.

Sa paghisgot niining unang siglo K.P. nga yugto sa kausaban, si Propesor Dov Zlotnick mikomento: “‘Ang pagpaniid pag-ayo sa mga Maalamon,’ nahimong mas hinungdanon kay sa pagtuon sa Torah.” Ang Hudiyong eskolar nga si Jacob Neusner dugang misaysay: “Ang ‘disipulo sa mga maalamon’ maoy usa ka estudyante nga naglangkit sa iyang kaugalingon sa usa ka rabbi. Iya kanang gibuhat tungod kay buot niyang makakat-on sa ‘Torah.’ . . . Ang Torah dili makat-onan pinaagi sa Moisesnong balaod, kondili pinaagi sa pagkakita sa balaod nga nahimong bahin sa mga lihok ug mga binuhatan sa buhing mga maalamon. Ilang gitudlo ang balaod pinaagi sa ilang gibuhat, dili lamang pinaagi sa ilang gisulti.”

Ang eskolar sa Talmud nga si Adin Steinsaltz nagpalig-on niini, nga nag-ingon: “Ang mga maalamon mismo nag-ingon, ‘Ang kasagarang mga kolokabildo, komedya, o dili-pormal nga mga pahayag sa mga maalamon kinahanglang tun-an.’” Sa unsang gilapdon nga kini ikapadapat? Si Steinsaltz nag-ingon: “Ang usa ka naghingaping pananglitan niini mao ang tinun-an nga gitaho nga nagtago sa ilalom sa katre sa iyang dakong magtutudlo aron makadiskobre kon sa unsang paagi siya nakigsekso sa iyang asawa. Sa dihang gipangutana bahin sa iyang pagkamaukiton, ang batan-ong disipulo mitubag: ‘Kana maoy Torah ug takos tun-an,’ usa ka paagi nga gidawat sa mga rabbi ug mga estudyante nga balido.”

Tungod sa pasiugda diha sa rabbi inay sa Torah​—ang pagkakat-on sa Torah pinaagi sa rabbi​—ang Hudaismo gikan sa unang siglo K.P. paunahan nahimong relihiyon nga konektado sa rabbi. Ang usa miduol sa Diyos, dili pinaagi sa dinasig nga sinulat nga Pulong, kondili pinaagi sa personal nga panig-ingnan, sa usa ka agalon, ang rabbi. Busa, ang pasiugda makataronganong nabalhin gikan sa dinasig nga Kasulatan ngadto sa binaba nga balaod ug mga tradisyon nga gitudlo niining maong mga rabbi. Sukad niadto, ang Hudiyonhong literatura, sama sa Talmud, labawng nasentro diha sa mga panaghisgot, makalingaw nga mugbong mga sugilanon, ug panggawi sa mga rabbi kay sa mga pahayag sa Diyos.

Ang mga Rabbi Latas sa Kapanahonan

Bisan tuod nagbaton ug dakong awtoridad ug impluwensiya, ang unang mga rabbi wala mokita gikan sa ilang relihiyosong kalihokan. Ang Encyclopaedia Judaica nag-ingon: “Ang rabbi sa Talmud maoy . . . bug-os nga lahi gikan sa presenteng-adlaw nga nagdala sa maong titulo. Ang rabbi sa talmud maoy usa ka maghuhubad ug tigsaysay sa Bibliya ug sa Binaba nga Balaod, ug halos kanunay nga may usa ka trabaho nga iyang kuhaan sa iyang panginabuhi. Panahon lamang sa Edad Medya nga ang rabbi nahimong . . . magtutudlo, magwawali, ug espirituwal nga pangulo sa Hudiyonhong kongregasyon o katilingban.”

Sa dihang ang mga rabbi misugod sa paghimo sa ilang posisyon nga usa ka suweldadong trabaho, ang pipila ka rabbi nagsaway niana. Si Maimonides, ang bantogang ika-12ng siglo nga rabbi kinsa nanginabuhi ingong usa ka doktor, nagsaway pag-ayo sa maong mga rabbi. “[Ilang] gihikay alang sa ilang kaugalingon ang pagpangayog salapi gikan sa mga indibiduwal ug mga katilingban ug nagpahunahuna sa mga tawo, sa tumang pagkabinuang, nga usa ka obligasyon ug angayan ang pagtabang [sa pinansiyal nga paagi] sa mga maalamon ug mga eskolar ug sa mga tawo nga nagtuon sa Torah, sa ingon ang ilang Torah mao ang ilang trabaho. Apan kining tanan maoy sayop. Walay usa ka pulong, sa Torah o kaha sa mga panultihon sa mga maalamon, nga nagpaluyo niana.” (Commentary on the Mishnah, Avot 4:5) Apan ang pagsaway ni Maimonides wala tagda sa umaabot nga mga kaliwat sa mga rabbi.

Samtang ang Hudaismo misulod sa modernong panahon, kini nagbahinbahin nga nahimong mga pundok sa reporma, konserbatibo, ug ortodoksong tinuohan. Alang sa daghang Hudiyo ang relihiyosong pagtuo ug binuhatan nahimong ikaduha sa ubang mga buluhaton. Ingong sangpotanan, nadaot ang posisyon sa rabbi. Ang rabbi, sa kinadak-ang bahin, nahimong ordinadong pangulo sa usa ka kongregasyon, nga nagsilbi ingong sinuholan, propesyonal nga magtutudlo ug magtatambag alang sa mga membro sa iyang grupo. Bisan pa niana, taliwala sa ultraortodoksong Hasidic nga mga grupo, ang ideya nga ang rabbi maoy agalon ug panig-ingnan dugang nag-usab-usab.

Matikdi ang mga komento ni Edward Hoffman sa iyang libro mahitungod sa Hasidic Chabad-Lubavitch nga kalihokan: “Ang unang Hasidim nagpasiugda usab nga sa matag kaliwatan may naglungtad nga usa ka Hudiyong lider, usa ka zaddik [matarong usa], kinsa mao ang ‘Moises’ sa iyang panahon, usa kansang pagkaeskolar, ug debosyon sa uban dili-hitupngan. Pinaagi sa iyang talagsaong debosyon, gibati sa matag pundok sa Hasidim, nga ang ilang Rebbe [Yiddish alang sa “rabbi”] makaimpluwensiya gani sa mga balaod sa Labing Gamhanan. Ang rabbi wala lang tahora ingong usa ka panig-ingnan pinaagi sa iyang mapadayganong mga diskurso, kondili ang iyang paagi mismo sa pagkinabuhi (‘sa unsang paagi gihigot niya ang iyang liston,’ sumala sa pagkasulti niana) nakita nga nagbayaw sa katawhan ug naghatag ug diyutayng timailhan sa dalan ngadto sa Diyos.”

“Ayaw Kamo Pagpatawag nga Rabbi”

Si Jesus, ang unang-siglong Hudiyo nga maoy nagtukod sa Kristiyanidad, nabuhi sa panahon sa dihang ang ideya sa Pariseo bahin sa rabbi nagsugod sa pagpatigbabaw sa Hudaismo. Siya dili usa ka Pariseo, ni nabansay siya sa ilang mga eskuylahan, apan siya usab gitawag ug Rabbi.​—Marcos 9:5; Juan 1:38; 3:2.

Sa pagsaway sa rabbinikong kiling diha sa Hudaismo, si Jesus miingon: “Ang mga eskriba ug ang mga Fariseo nagpalingkod sa ilang kaugalingon diha sa lingkoranan ni Moises. Gusto nila ang labing inilang dapit sa mga panihapon ug ang unahang mga lingkoranan diha sa mga sinagoga, ug ang mga pangatahoran diha sa mga tiyanggihan ug nga pagatawgong Rabbi sa mga tawo. Apan kamo, ayaw kamo pagpatawag nga Rabbi, kay usa ang inyong magtutudlo, samtang tanan kamo mga igsoon.”​—Mateo 23:2, 6-8.

Si Jesus nagpasidaan batok sa kalainan sa klero ug layko nga nagakaugmad sulod sa Hudaismo. Iyang gisaway ang paghatag ug dili angay nga pasidungog sa mga tawo. “Usa ang inyong magtutudlo,” siya maisogong mipahayag. Kinsa kining Usa?

Si Moises, “kinsa nailhan ni Jehova sa nawong ug nawong” ug kinsa gitawag nga “among Rabbi” sa mga maalamon mismo, maoy usa ka dili-hingpit nga tawo. Bisan siya nakahimog mga sayop. (Deuteronomio 32:48-51; 34:10; Ecclesiastes 7:20) Inay ipasiugda si Moises ingong kinalabwang panig-ingnan, giingnan siya ni Jehova: “Magpatindog ako ug usa ka propeta alang kanila gikan sa taliwala sa ilang mga igsoon, sama kanimo; ug ako gayong igabutang ang akong mga pulong sa iyang baba, ug siya tinong magasulti ngadto kanila sa tanan nga akong isugo kaniya. Ug mahitabo nga ang tawo nga dili mamati sa akong mga pulong nga iyang igasulti sa akong ngalan, ako mismo makighusay kaniya.”​—Deuteronomio 18:18, 19.

Ang mga tagna sa Bibliya nagpamatuod nga kining mga pulonga natuman diha kang Jesus, ang Mesiyas.a Dili lang kay si Jesus “sama” kang Moises; siya mas dako kay kang Moises. (Hebreohanon 3:1-3) Ang Kasulatan nagpadayag nga si Jesus gipanganak ingong hingpit nga tawo, ug dili sama kang Moises siya nag-alagad sa Diyos nga “walay sala.”​—Hebreohanon 4:15.

Pagsunod sa Panig-ingnan

Ang pagtuon pag-ayo sa matag lihok ug pulong sa usa ka rabbi wala magpasuod sa mga Hudiyo ngadto sa Diyos. Bisan tuod ang usa ka dili-hingpit nga tawo mahimong usa ka panig-ingnan sa pagkamatinumanon, kon atong tun-an ug sundogon ang iyang matag lihok, kita makasundog sa iyang mga sayop ug mga pagkadili-hingpit maingon man sa iyang maayong mga hiyas. Magahatag kita ug dili-takos nga himaya ngadto sa usa nga gilalang inay sa Maglalalang.​—Roma 1:25.

Apan si Jehova nagtagana gayod ug Panig-ingnan alang sa katawhan. Sumala sa Kasulatan, si Jesus adunay una-tawhanong paglungtad. Sa pagkatinuod, siya gitawag “ang larawan sa dili-makita nga Diyos, ang panganay sa tanang kalalangan.” (Colosas 1:15) Sanglit nakaalagad sa langit sulod sa dili-maihap nga linibong katuigan ingong “batid nga kaubang magbubuhat” sa Diyos, si Jesus anaa sa labing maayong kahimtang nga motabang kanato nga modangat sa kahibalo bahin kang Jehova.​—Proverbio 8:22-30; Juan 14:9, 10.

Busa, si Pedro nakasulat: “Si Kristo nag-antos alang kaninyo, nga nagbilin kaninyo ug sulondan aron inyong sundon pag-ayo ang iyang mga tunob.” (1 Pedro 2:21) Si apostol Pablo nagdasig sa mga Kristohanon sa ‘pagtutok sa Pangulong Ahente ug Maghihingpit sa atong pagtuo, si Jesus.’ Misaysay usab siya nga “maampingong natakpan diha kaniya ang tanang bahandi sa kaalam ug sa kahibalo.” (Hebreohanon 12:2; Colosas 2:3) Walay laing tawo​—dili si Moises ni si bisan kinsang rabbinikong maalamon​—ang takos sa maong pagtagad. Kon adunay takos nga sundogon pag-ayo, kana mao si Jesus. Ang mga alagad sa Diyos wala magkinahanglan sa usa ka titulo sama sa rabbi, ilabina tungod sa modernong-adlaw nga kahulogan niana, apan kon adunay takos nga tawgong Rabbi, kana mao si Jesus.

[Footnote]

[Picture Credit Line sa panid 28]

Brian Hendler 1995. All Rights Reserved