Ang Labing Sinalikway nga Sinati-sa-Arte sa Atong Panahon

“Ang kinaiyahan maoy arte sa Diyos.”​—Sir Thomas Browne, ika-17ng siglong doktor.

LEONARDO DA VINCI, Rembrandt, van Gogh​—mga ngalan kini nga ilado sa minilyon. Bisan tuod sukad wala ka makakita sa usa sa ilang orihinal nga mga dibuho, nasayod ka nga kining maong mga lalaki hawod nga mga pintor. Ang ilang arte, sa usa ka diwa, naghimo kanilang walay kamatayon.

Ilang gipreserbar diha sa lona ang misteryosong pahiyom, matukibong hulagway, aninag sa katahom sa kalalangan, nga nagaimpluwensiya gihapon sa imahinasyon sa tumatan-aw. Nabihag kita sa butang nga nakabihag kanila​—bisan tuod daghang siglo ang nag-ulang kanato.

Hayan kita dili mga sinati-sa-arte ni mga kritiko sa arte, apan makaila usab kita sa kanindot sa maartihong buhat. Sama sa sinati-sa-arte kansang buhat gidayeg nato, kita usab adunay apresasyon sa katahom. Ang atong katakos sa pag-ila sa kolor, porma, mga desinyo, ug kahayag hayan giisip natong ordinaryo ug wala hatagig linaing pagtagad, apan bahin kini sa atong mga kinabuhi. Walay duhaduha gusto natong dayandayanan ang atong mga puloy-anan sa mga butang o mga dibuho nga maayong tan-awon. Bisan tuod dili pareho ang gusto, kining katakos sa pag-ila sa katahom maoy gasa nga giambitan sa kadaghanan sa katawhan. Ug kini usa ka gasa nga labaw pang magpasuod kanato sa atong Maglalalang.

Ang Gasa sa Katahom

Ang apresasyon sa katahom maoy usa sa daghang hiyas nga nagpalahi sa tawo gikan sa mga mananap. Ang basahong Summa Artis​—Historia General del Arte (Comprehensive Treatise of Art​—A General History of Art) nagpunting nga “ang tawo mahimong ikahubit ingong mananap nga adunay artistikong katakos.” Tungod kay lahi kita gikan sa mga mananap, kita makakita sa kalalangan diha sa laing lamdag. Ang iro ba makadayeg sa usa ka nindot nga pagtunod sa adlaw?

Kinsay naghimo kanato nga ingon niana? Gipatin-aw sa Bibliya nga “gilalang sa Diyos ang tawo sumala sa iyang dagway, sa dagway sa Diyos iyang gilalang siya.” (Genesis 1:27) Dili kay ang atong unang mga ginikanan kaamgid ug dagway sa Diyos. Hinunoa, ang Diyos naghatag kanila ug mga hiyas nga iya mismong nabatonan. Usa niini mao ang katakos sa pag-apresyar sa katahom.

Pinaagi sa usa ka dili-matugkad nga proseso, ang tawhanong utok makaila sa katahom. Una sa tanan, ang atong mga sentido mohatod ngadto sa utok ug impormasyon bahin sa mga tingog, alimyon, kolor, ug mga korte sa mga butang nga makadani sa atong pagtagad. Apan ang katahom labaw pa kay sa katibuk-ang resulta niadtong elektrokemikal nga mga pitik, nga nagatug-an lamang kanato kon unsay nagakahitabo sa atong palibot. Wala nato makita ang kahoy, bulak, o langgam sa samang paagi nga nakita kini sa usa ka mananap. Bisan tuod kining mga butanga mahimong walay ikahatag kanato nga dihadihang praktikal nga kaayohan, sa usa ka paagi sila naghatag gihapon ug kalipay kanato. Ang atong utok maoy nagpaarang kanato sa pag-ila sa ilang artistikong bili.

Kining maong katakos nagatandog sa atong mga pagbati ug naghatag kahulogan sa atong mga kinabuhi. Si Mary, nga taga-Espanya, nahinumdom ug maayo sa usa ka gabii sa Nobyembre sa milabayng daghang tuig sa dihang siya nagbarog sa daplin sa usa ka hilit nga lanaw ug nagtan-aw sa pagtunod sa adlaw. “Naglupad sa direksiyong padulong kanako ang panonpanon sa mga crane nga nagtawganay sa usag usa,” matod niya. “Linibong langgam ang daw nagsumpaysumpay latas sa pulahong langit nga daw mipormag balayan sa lawa. Ang ilang tinuig nga paglalin gikan sa Rusya ug Scandinavia nagdala kanila niining dapit-pahulayanan sa Espanya. Ang eksperyensiya lalim kaayo nga ako nakahilak.”

Nganong Dunay Gasa sa Katahom?

Alang sa daghang tawo ang apresasyon sa katahom tin-aw nga nagpunting sa paglungtad sa usa ka mahigugmaong Maglalalang, nga buot niyang ang iyang intelihenteng mga linalang malipay sa iyang artistikong mga buhat. Pagkamakataronganon ug makapalipay nga ipahinungod nato ang atong apresasyon sa katahom ngadto sa usa ka mahigugmaong Maglalalang. Ang Bibliya nagpatin-aw nga “ang Diyos gugma,” ug ang kahulogan sa gugma mao ang pagpaambit. (1 Juan 4:8; Buhat 20:35) Si Jehova nalipay sa pagpaambit sa iyang mamugnaong arte uban kanato. Kon ang usa ka obra-maestra sa musika wala hidunggi o usa ka talagsaong dibuho wala gayod makita, ang ilang katahom mawala. Ang arte gimugna aron ipaambit ug kalipayan​—kini walay silbi kon walay mga tumatan-aw.

Oo, si Jehova naglalang sa matahom nga mga butang alang sa usa ka katuyoan​—aron ipaambit ug kalipayan. Sa pagkamatuod, ang puloy-anan sa atong unang mga ginikanan maoy usa ka halapad nga paraisong parke nga gitawag ug Eden​—nga nagkahulogag “Kalipay.” Wala lamang pun-a sa Diyos ang yuta pinaagi sa iyang maartihong buhat apan gihatagan usab niya ang katawhan ug katakos sa pag-ila ug pag-apresyar niini. Ug pagkadakong bahandi sa katahom ang naglungtad aron tan-awon! Ingon sa gipahayag ni Paul Davies, “usahay ang kinaiyahan daw ‘nagahimog linaing paningkamot’ aron makapatunghag makalilipay ug mabungahong uniberso.” Atong nakaplagan ang uniberso nga makalilipay ug mabungahon tungod gayod kay si Jehova naghimog linaing paningkamot sa paglalang kanato uban sa katakos sa pagtuon ug kalipayan kini.

Dili ikatingala, ang pag-ila sa kinaiyanhong katahom​—ug ang tinguha sa pagsundog niana​—maoy kasagaran sa tanang kultura, gikan sa karaang mga pintor sa mga langob hangtod sa mga Impresyonista. Linibo ka tuig sa miagi, ang mga molupyo sa amihanang Espanya tin-aw nga nagdibuhog mga hulagway sa mananap diha sa mga langob sa Altamira, Cantabria. Kapin sa usa ka siglo sa miagi, ang Impresyonistang mga dibuhista ninggula sa ilang mga estudyo ug misulay sa pagsundog sa magilakong mga pasundayag sa kolor diha sa tanaman sa mga bulak o sa nagausab-usab nga mga desinyo sa kahayag diha sa tubig. Bisan ang gagmayng mga bata dali rang makaila sa nindot nga mga butang. Sa pagkamatuod, kadaghanan kanila sa dihang hatagan ug mga krayola ug papel gustong modrowing sa bisan unsang butang nga ilang nakita nga nakabihag sa ilang imahinasyon.

Karong mga adlawa, gipalabi sa daghang hamtong ang pagkuhag letrato aron mahinumdoman ang usa ka matahom nga talan-awon nga nakabihag kanila. Apan bisan walay kamera, ang atong mga hunahuna makaarang sa paghanduraw sa mga hulagway sa katahom nga mahimong atong nakit-an sa milabayng daghang dekada. Tin-aw, gihimo kita sa Diyos nga may kapasidad nga malipay kita sa atong yutan-ong puloy-anan, nga gidayandayanan niyag maayo. (Salmo 115:16) Hinunoa, adunay laing katarongan kon nganong gihatagan kita sa Diyos sa atong apresasyon sa katahom.

‘Iyang mga Hiyas Tin-aw nga Makita’

Ang pagpalalom sa atong apresasyon alang sa artistikong hiyas sa kinaiyahan makatabang kanato sa pag-ila sa atong Maglalalang, kansang mga linalang naglibot kanato. Sa usa ka okasyon giingnan ni Jesus ang iyang mga tinun-an nga tan-awon ug maayo ang mga ihalas nga bulak nga nagtubo sa palibot sa Galilea. “Kuhai ug pagtulon-an ang mga liryo sa banika,” matod niya, “kon giunsa nila pagtubo; wala sila magabudlay, ni magakalinyas; apan ako magaingon kaninyo nga bisan si Solomon sa tanan niyang himaya wala masul-obig ingon sa usa niini nila.” (Mateo 6:​28, 29) Ang katahom sa diyutayg bili nga ihalas nga bulak makasilbi sa pagpahinumdom kanato nga ang Diyos dili kay walay pagbati sa mga panginahanglan sa tawhanong pamilya.

Si Jesus usab nag-ingon nga imong mahukman ang usa ka tawo pinaagi sa iyang “mga bunga,” o mga buhat. (Mateo 7:​16-20) Mao nga, madahom lamang nga ang di-arting mga buhat sa Diyos mohatag kanato ug salabotan bahin sa iyang personalidad. Unsay pipila sa ‘iyang mga hiyas nga tin-awng makita gikan sa paglalang sa kalibotan padayon’?​—Roma 1:20.

“Pagkadaghan sa imong mga buhat, Oh Jehova!” tuaw sa salmista. “Silang tanan sa kaalam imong gibuhat.” (Salmo 104:24) Ang kaalam sa Diyos masabot gani diha sa mga kolor nga iyang gigamit sa “pagpintal” sa mga tanom ug sa mga mananap sa yuta. “Ang kolor naghatag ug dakong kalipay sa espiritu ug sa mga mata,” pahayag ni Fabris ug Germani diha sa ilang basahong Colore, Disegno ed estetica nell’arte grafica (Color​—Design and Aesthetics in Graphic Art). Ang magkaharmoniya ug magkasukwahing mga kolor, nga naglipay sa mata ug naglipay sa espiritu, anaa sa tanang dapit. Apan tingali ang labing talagsaon mao kadtong mga miresultang kolor nga gipatungha sa iridescence​—magilakon samag-bangaw nga mga kolor​—usa ka talagsaong pamatuod sa maalamong desinyo.

Ang magilakon samag-bangaw nga mga kolor maoy ilabinang kasagaran sa mga hummingbird.a Unsay nakapahimo sa ilang balhibo nga magilakon kaayo? Ang ibabaw sa ikatulong bahin sa ilang talagsaong balhibo mobanaag sa sinag sa adlaw ngadto sa lahi samag-bangaw nga mga kolor​—daw susama sa usa ka prisma. Ang kasagarang ngalan sa mga hummingbird, sama sa ruby, sapiro, ug esmeralda, haom nga nagpamatuod sa naggilakgilak nga mga pula, mga asul, ug mga berdeng kolor nga nag-adorno niining samag-mutya nga mga langgam. “Unsa ang katuyoan niining makabibihag hamili nga katahom niining piniling mga linalang?” sukna ni Sara Godwin sa iyang basahong Hummingbirds. “Kutob sa matino sa siyensiya, kini walay katuyoan sa yuta gawas sa pagpahingangha sa tumatan-aw,” tubag niya. Sa walay duhaduha, walay tawhanong pintor ang sukad nakadibuho ug ingon niana!

Masabot nato ang gahom sa Diyos diha sa nagdaguhob nga busay, ang pagtaob-hunas sa dagat, nagabunal nga balud, o nagbuntaog nga mga kahoy sa usa ka lasang nga naglubaylubay sa huros sa hangin. Kining dinamikong artistikong buhat sama ra ka madanihon sa walay-timik nga esena. Ang iladong Amerikanong naturalista nga si John Muir kas-a naghubit sa epekto sa usa ka bagyo diha sa usa ka luna sa kahoyng Douglas fir sa Sierra Nevada sa California:

“Bisan tuod linghod pa kon itandi, kini mga 100 piye ang gihabogon, ug ang ilang lubay, daghag-sanga nga utbong nagbawogbawog ug nagsayawsayaw sa walay-pugong nga kaukyab. . . . Ang yagpis nga utbong niini sa bug-os nagkayabkayab ug nagkanaas sa paaging sama sa nagbunok nga ulan, nga nagbawogbawog ug nagsayawsayaw nga paatras ug paabante, balikbalik, nga nagsubay sa dili-mahubit nga mga kombinasyon sa patindog ug pahigda nga mga kurba.” Ingon sa gisulat sa salmista linibo ka tuig sa miagi, ‘ang hangin sa bagyo nanagdayeg kang Jehova’​—naghatag kini kanato ug sampol sa iyang talagsaong gahom.​—Salmo 148:​7, 8.

Ang usa ka langgam dugay nang nahimong simbolo sa gugma alang sa Hapones. Kini ang nindot nga crane sa Hapon, kansang makuting sayaw sa pagbirigbirig maoy ingon ka ambungan sa bisan unsang ballet. Kining tigsayaw nga mga langgam gipakahamili pag-ayo nga sila giklasipikar sa Hapon ingong usa ka “espesyal nga monyumento sa kinaiyahan.” Sanglit ang mga crane magparisan sa tibuok kinabuhi ug mahimong mabuhi sulod sa 50 anyos o kapin pa, ang mga Hapones nag-isip kanilang kinalabwang pananglitan sa pagkamaunongon sa kaminyoon.

Komosta ang gugma sa Diyos? Makaiikag, gitandi sa Bibliya ang mahigugmaong panalipod ni Jehova sa iyang mga matinumanon ngadto sa usa ka himungaan nga mogamit sa iyang mga pako aron panalipdan ang iyang mga kuyabog gikan sa mga elemento. Ang Deuteronomio 32:11 naghisgot bahin sa agila nga “nagpukaw sa iyang salag, naglupadlupad ibabaw sa iyang mga kuyabog, nagbuklad sa iyang mga pako, nagkuha kanila, nagdala kanila sa ibabaw sa iyang mga pako.” Ginahimo kining mga butanga sa inayang agila aron dasigon ang mga kuyabog sa pagbiya sa salag ug paglupad. Bisan tuod panagsa rang makita, adunay gitahong mga kaso nga may mga agila nga nagtabang sa ilang mga kuyabog pinaagi sa pagdala kanila diha sa ilang mga pako.​—Salmo 17:8.

Samtang obserbahan nato ug maayo ang kinaiyanhong kalibotan sa atong palibot, mamatikdan nato ang pila ka prinsipyo nga nagalihok nga nagapadayag usab sa mga bahin sa personalidad sa Diyos.

Ang Pagkalainlain Mao ang Lamas sa Kinabuhi

Ang pagkalainlain sa buhat sa Diyos maoy usa ka butang nga makita dayon. Ang pagkalainlain sa mga tanom, mga langgam, mga mananap, ug mga insekto talagsaon. Ang usa lamang ka ektarya sa tropikonhong lasang mahimong adunay 300 ka lainlaing espesye sa mga kahoy ug 41,000 ka espesye sa mga insekto; ang tulo ka kilometro kuwadrado mahimong dapit puloy-anan sa 1,500 ka matang sa mga alibangbang; ug ang nag-inusarang kahoy mahimong puloy-anan sa 150 ka espesye sa mga bakukang! Ug maingon nga walay duha ka tawo nga sa tukma pareho, mao usab ang kahimtang sa mga kahoyng oak o mga tigre. Ang pagkaorihinal, usa ka kalidad nga gipabilhan taliwala sa tawo sa arte, maoy dalang-daan nga bahin sa kinaiyahan.

Siyempre, nahisgotan lamang nato sa makadiyut ang pila ka bahin sa arte sa kinaiyahan. Pinaagi sa pag-obserbar niini nga mas maampingon, atong masabtan ang daghang ubang mga bahin sa personalidad sa Diyos. Apan sa pagbuhat sa ingon, kinahanglang ipadapat nato ang atong hinatag-sa-Diyos nga pagkasensitibo sa arte. Sa unsang paagi kita makakat-on nga mas maapresyar ang arte sa kinahaworang Sinati-sa-Arte?

[Footnote]

[Kahon sa panid 7]

Kinahanglang Masayod Kita kon Kinsa ang Nagbutang Kanato Dinhi

Ang tighubad sa Bibliya nga si Ronald Knox kas-a nalangkit sa usa ka teolohikanhong panaghisgot uban sa siyentipikong si John Scott Haldane. “Sa usa ka uniberso nga dunay minilyong planeta,” pangatarongan ni Haldane, “dili ba lagmit nga motungha gayod ang kinabuhi sa labing menos usa niini?”

“Sir,” tubag ni Knox, “kon ang Scotland Yard makadiskobreg minatay sa imong kaban, moingon ka ba kanila: ‘Dunay minilyong kaban sa kalibotan​—sa walay duhaduha usa kanila duna gayoy sulod nga minatay?’ Nagtuo ako nga buot gihapon nilang masayod kon kinsa ang nagbutang niana didto.”​—The Little, Brown Book of Anecdotes.

Gawas sa pagtagbaw sa atong pagkamausisaon, adunay laing katarongan kon nganong kinahanglan kitang masayod kon kinsa ang nagbutang kanato dinhi​—aron makahatag kita Kaniya sa nahaigong pasidungog. Sa unsang paagi mosanong ang usa ka takos nga pintor kon ang usa ka aroganteng kritiko mohisgot bahin sa iyang buhat ingong resulta lamang sa usa ka aksidente sa usa ka talyer sa pintura? Sa susama, aduna pa kaha kitay mahimong mas labaw nga pagtamay sa Maglalalang sa uniberso kay sa pagpahinungod sa iyang maartihong mga buhat ngadto sa buta nga sulagma?

[Credit Line]

Kortesiya sa ROE/Anglo-Australian Observatory, letrato ni David Malin

[Mga hulagway sa panid 8]

Mga crane nga nanglupad

Mga dibuho sa langob sa Altamira, Espanya

[Mga hulagway sa panid 9]

Ang mga lumod, mga hummingbird, ug mga busay tanantanan nagpadayag sa mga kinaiya sa personalidad sa Kinalabwang Sinati-sa-Arte

[Credit Lines]

Godo-​Foto

G. C. Kelley, Tucson, AZ

Godo-​Foto