Unsay Kamatuoran Mahitungod sa Bethlehem ug Pasko?
“SA dihang atong palandongon ang Misteryo sa Bethlehem dili nato mapugngan ang mga pangutana ug mga pagduhaduha nga mosantop sa atong hunahuna.”—Bethlehem, ni Maria Teresa Petrozzi.
‘Nganong motungha ang mga pangutana ug mga pagduhaduha?’ ikaw hayan nga mosukna. Kon buot sabton, ang nagkadaiyang mga pagtulon-an bahin sa Pasko, ug sa mga dapit nga nalangkit niining pagtulon-ana, napamatud-an man nga tinuod. O sila ba gayod napamatud-an?
Kanus-a Siya Gipanganak?
Bahin sa petsa sa pagkatawo ni Jesus, si Maria Teresa Petrozzi nangutana: “Kanus-a ba gayod gipanganak ang Manunubos? Buot kitang masayod dili lamang ang tuig kondili usab ang bulan, adlaw ug oras. Ang matematikong katukma wala ihatag kanato.” Ang New Catholic Encyclopedia nagpaluyo niini: “Ang petsa sa pagkatawo ni Jesu-Kristo maihap sa pagbanabana lamang.” Kini miingon bahin sa petsang giangkon nga natawo si Kristo: “Ang petsa nga Disyembre 25 wala mahisibo sa pagkatawo ni Kristo apan sa pista sa Natalis Solis Invicti, ang Romanong kapistahan sa adlaw sa solstice.”
Busa ikaw hayan mangutana, ‘Kon si Jesus wala matawo sa Disyembre 25, kanus-a ba siya gipanganak?’ Sa Mateo mga kapitulo 26 ug 27, atong nasabtan nga si Jesus namatay sa panahon sa Hudiyong Paskuwa, nga magsugod sa Abril 1, 33 K.P. Dugang pa, ang Lucas 3:21-23 nagpahibalo kanato nga si Jesus 30 anyos na ang panuigon sa pagsugod niya sa iyang ministeryo. Sanglit ang iyang yutan-ong ministeryo miabot man sa tulo ug tunga ka tuig, siya mga 33 1/2 ang panuigon sa panahon sa iyang kamatayon. Si Kristo mahimong bug-os nga 34 ang panuigon sa mosunod unom ka bulan, nga sa ingon siya gipanganak sa mga Oktubre 1. Kon atong lantawog balik kon kanus-a si Jesus gipanganak, kita makaabot, dili sa Disyembre 25 ug sa Enero 6, kondili sa mga Oktubre 1 sa tuig 2 W.K.P.
Talagsaon usab nga nianang bulana sa Disyembre, ang Bethlehem ug ang mga palibot niini nahaigo sa tugnaw nga klima, kamigong ulan, ug usahay niyebe. Ang usa dili makakita ug mga magbalantay sa karnero uban sa ilang mga panon sa gawas sa gabii sa maong panahon. Kini dili maoy bag-o lamang nga kahimtang sa panahon. Ang Kasulatan nagaingon nga si Jehoiakim ang Hari sa Juda “nagalingkod diha sa balay sa tingtugnaw, sa ikasiyam nga bulan [Chislev, nahaigo sa Nobyembre-Disyembre], ug dihay kalayo sa bagahan nga nagdilaab atubangan kaniya.” (Jeremias 36:22) Gikinahanglan niya ang dagaang sa kalayo aron mobatig kainit. Dugang pa, sa Ezra 10:9, 13 makita nato ang tin-aw nga ebidensiya nga ang bulang Chislev maoy “panahon nga tig-ulan, ug dili posible ang pagtindog sa gawas.” Kining tanan nagpaila nga ang kahimtang sa panahon sa Bethlehem kon Disyembre dili tukma sa gibatbat sa Bibliya nga mga hitabo nga nalangkit sa pagkatawo ni Jesu-Kristo.—Lucas 2:8-11.
Unsang Dapita?
Unsay hustong panglantaw sa dapit nga maoy bahin sa pagdasig alang sa Crimean nga gubat (1853-56), nga ang ‘madugong panagsangka’ lamang mihunos sa kapin sa usa ka gatos ka libong Pranses nga mga sundalo? Kana bang dapita mao gayod ang dapit nga natawhan ni Jesus?
Sa pagsugod, ang Bibliya mismo wala maghisgot sa tukmang dapit nga natawhan ni Jesus. Si Mateo ug Lucas nagpamatuod nga ang pagkatawo ni Jesus nagtuman sa Mesiyanikong tagna sa Miqueas 5:2, nga nagtagnang “ang usa nga mahimong magmamando sa Israel, kansang sinugdanan gikan pa sa unang mga panahon,” mogula gikan sa Bethlehem. (Mateo 2:1, 5; Lucas 2:4) Ang duha ka mga asoy sa Ebanghelyo naghisgot lamang sa gikinahanglang impormasyon, sa ato pa, si Jesus natawo sa Bethlehem ug, sumala pa ni Lucas, ang bata tapisan ug pahigdaon diha sa pasungan.—Lucas 2:7.
Nganong ang mga magsusulat sa Ebanghelyo wala maghatag ug dugang mga detalye? Si Maria Teresa Petrozzi miingon: “Ang mga Ebanghelisador wala magtagad niining mga detalyeha, tungod kay giisip nila kini nga wala kinahanglana.” Ngani, si Jesus mismo wala mag-isip niining mga detalyeha ingong linaing makahuloganon, kay siya gani bisan kas-a wala kutloa nga naghisgot sa petsa ug sa tukmang dapit nga iyang natawhan. Bisag gihimugso sa Bethlehem, wala isipa ni Jesus kanang dapita ingong iyang pinuy-anan, kondili gipunting hinoon niya ang dapit sa Galilea ingong “iyang pinuy-anang teritoryo.”—Marcos 6:1, 3, 4; Mateo 2:4, 5; 13:54.
Ang pagbasa sa Juan 7:40-42 nagpakitang ang mga tawo sa katibuk-an ignorante sa iyang dapit nga natawhan, naghunahuna nga siya natawo sa Galilea: “Ang uban nanag-ingon: ‘Ang Kristo dili gayod magagikan sa Galilea, dili ba?’” Sumala sa girekord sa Juan 7:41, ang The Church of the Nativity, Bethlehem mihinapos: “Ang maong mga panaghisgot nga mitungha sa ingon wala magapanghimakak sa kamatuoran nga si Kristo gipanganak sa Bethlehem; apan kini labing menos nagpakita nga daghan sa Iyang mga kauban wala mahibalo niini.”
Dayag nga sa kaugalingong tibuok yutan-ong kinabuhi ni Jesus, wala niya imantala ang mga detalye sa iyang pagkahimugso. Walay gipasiugdang dapit nga iyang natawhan. Nan, unsay basehanan sa pagtuong ang Grotto sa Natividad maoy dapit nga gidalhan ni Jose kang Maria alang sa iyang pagpanganak?
Si Petrozzi sa pagkaprangka miangkon: “Imposible nga masayod kon kaha ang grotto maoy usa lamang sa dili maihap kinaiyanhong mga yungib nga makita diha sa kasilinganan sa Bethlehem, o usa ka yungib nga gigamit ingong kuwadra diha sa usa ka balay-abtanan. Bisan pa niana, ang tradisyon nga balik pa sa unang katunga sa ikaduhang siglo, maoy tin-aw; kini maoy usa ka grotto-kuwadra.”—Italiko amoa.
Usa Lamang ka Tradisyon
Si Maria Teresa Petrozzi ug si R. W. Hamilton, apil sa uban pang mga estudyante sa kasaysayan sa Bethlehem, nagpaila nga si Justin Martyr, sa ikaduhang siglo K.P., mao ang unang miangkon nga si Jesus natawo sa usa ka grotto, nga wala magpunting kon hain nga usa. Si Hamilton mihinapos bahin sa giingon ni Justin Martyr: “Kini maoy usa ka umalaging reperensiya, ug ang pagdahom nga si St. Justin naghunahuna sa usa ka partikular nga yungib, dugang pa nga gipunting niya ang presenteng Yungib sa Natividad, mahimong pamugos pag-ayo sa ebidensiya sa usa lang ka pulong.”
Sa usa ka potnot si Hamilton nagsulat: “Ang usa ka asoy sa Natividad nga makita diha sa apokripa nga ‘Basahon ni Santiago’ o ‘Protevangelium,’ nga gisulat sa samang yugto, usab nagpailaila sa usa ka yungib, apan gibatbat kana nga anaa sa tunga-tunga sa dalan paingon sa Bethlehem. Samtang kini aduna pay makasaysayanhong bili ang estorya nagsugyot nga ang tradisyon wala pa ilangkit uban sa bisan haing dapit, tinong dili sa Yungib sa Natividad.”
Si Origen ug Eusebius, ang mga magsusulat sa relihiyon sa ikatulong siglo naglangkit sa tradisyon sa kaniadto nailhan nga usa ka partikular nga dapit. Si Hamilton nangatarongan: “Sa dihang ang estorya malangkit na sa usa ka partikular nga yungib dili na kini mawala; ug luwas nga ihinapos nga ang yungib nga gipakita sa mga bisita sa wala magdugay human sa A. D. 200 maoy kaamgid uban nianang presenteng Yungib sa Natividad.”
Si W. H. Bartlett, sa iyang librong Walks About the City ang Environs of Jerusalem (1842), misuspitsa bahin niini nga grotto: “Bisag ang tradisyon nga kini maoy dapit nga natawhan sa atong Manluluwas, dugay na, nga gihisgotan ni St. Jerome, nga nabuhi ug namatay diha sa kasikbit nga selda, ang dapit kaduhaduhaan, ingon sa daw usahay ang mga yungib gigamit ingong mga kuwadra diha sa Palestina, kini mas lalom nga dapit sa yuta kay sa nahiangay sa maong katuyoan; ug kon atong tagdon, sa dugang, ang tendensiya sa mga monghe nga ihaom ang palibot sa talagsaong mga hitabo sa Bibliya diha sa mga grotto, tingali sa kamadayganon sa maong mga dapit, ang pangagpas batok sa maong dapit mopatim-awng halos gimbut-an.”
Unsay atong ikahinapos sa makasaysayanhong ebidensiya nga nabatonan ug, labaw sa tanan, gikan sa kamatuoran sa Kasulatan nga si Jesus ug ang iyang mga tinun-an wala maghatag importansiya sa iyang dapit nga natawhan? Dayag sa dihang si Reyna Helena, ang inahan ni Constantino nga Bantogan, nag-ayo sa Simbahan sa Natividad sa tuig 326 K.P., gibuhat niya kana tungod sa gisitar ni Hamilton nga ‘asosasyon sa dugay na nga tradisyon.’ Kini dili binase sa kasaysayan o pamatuod sa Bibliya.
Kini mitultol ngadto sa dugang konklusyon nga ang aktuwal nga dapit nga natawhan ni Kristo wala mahibal-i. Busa, makataronganon ba nga ang mga sumusunod moduaw sa maong mga dapit sama sa Grotto sa Natividad ug magabalaan kanila? Kon, sa pagkamatuod, kini kinahanglanon sa mga Kristohanon, dili ba sayran ni Jesus mismo ang iyang mga tinun-an sa maong obligasyon o bisag tinguha lamang diha sa iyang bahin? Dili ba kini isulat sa Pulong sa Diyos, ang Bibliya, alang sa kalibotan sa katawhan aron mabasa? Tungod kay walay makitang ebidensiya gikan sa Balaang Kasulatan, angay kitang mangutana kang Jesus kon unsay iyang giisip nga takos saulogon.
Ingon sa atong masayran, ang bugtong okasyon nga atong makitang ginasaulog sa mga tinun-an ni Jesus ngadto sa mga kaliwatan mao ang iyang mahinalarong kamatayon. Siya namatay sa tingpamulak, tapos lamang sauloga ang iyang kataposang Paskuwa uban sa iyang mga tinun-an. Sa maong okasyon iyang gisugo ang matinumanon niyang mga tinun-an sa paghimog malarawanong pagkaong ginamit ang walay lebadurang tinapay, sama sa matzoth, ug pulang bino. Mahitungod niining yanong seremonya, nga unang gihimo sa Abril 1, 33 K.P., siya nagsugo: “Buhata ninyo kini sa paghandom kanako.”—Lucas 22:19, 20.
Sa pagsunod niining Kasulatanhong sugo gikan kang Jesus mismo, ang mga Saksi ni Jehova sa tibuok kalibotan matag tuig nagasaulog sa Memoryal sa haladnong kamatayon ni Kristo. Wala nila himoa kining Kristohanong panagkatigom sa linaing mga dapit sa taas nga lawak sa Jerusalem, kay si Jesus wala magpunting niana. Apan sa tibuok yuta, sila nagatigom sa ilang mga Kingdom Hall ug sa ubang angayang tigomanan sa ilang lokalidad. Ang sunod nga pagsaulog mahitabo sa Marso 30, 1991, human sa pagsalop sa adlaw. Ikaw gidapit nga motambong sa Kingdom Hall sa mga Saksi ni Jehova nga pinakaduol sa imong balay.
Aron sa pagtambong niining hinungdanong pagsaulog sa pagtuman sa gisugo ni Jesus, dili ka na angayng mobiyahe pa ngadto sa Jerusalem o sa Bethlehem. Bisan si Jesus ug iyang mga tinun-an wala maghatag importansiya sa mga dapit ingong hinungdanong mga bahin sa Kristohanong pagsimba. Sa kasukwahi, si Jesus miingon sa usa ka Samarianhong babaye, nga nagsentro sa iyang pagsimba sa Gerizim, usa ka bukid sa Samaria, amihanan sa Jerusalem: “Toohi ako, babaye, Ang takna taliabot na nga kamo dili na magasimba sa Amahan niining bukira o sa Jerusalem. Apan, ang takna taliabot na, ug karon mao na, nga ang tinuod nga mga magsisimba magasimba sa Amahan diha sa espiritu ug kamatuoran, kay, sa pagkamatuod, kana ang gipangita sa Amahan nga maoy magasimba kaniya.”—Juan 4:21, 23.
Kadtong nagasimba sa Amahan diha sa espiritu ug kamatuoran wala magdepende sa linaing mga dapit, sama sa Bethlehem, o sa mga butang, sama sa mga imahen, sa ilang pagsimba. Si apostol Pablo miingon: “Samtang kita ania pa sa lawas, kita wala didto sa Ginoo, kay kita nagalakaw pinaagig pagtoo, dili sa atong makita.”—2 Corinto 5:6, 7.
Apan, sa gihapon makapalandong ka, sa unsang paagi ang usa makasimba sa Diyos sa paaging dalawaton niya? Sa sunod higayong ang usa sa mga Saksi ni Jehova manuktok sa imong pultahan, palihog pangutan-a siya.
[Hulagway sa panid 5]
Sa tingtugnaw, ang niyebe mahimong motabon sa yuta duol sa Bethlehem. Ang mga magbalantay ba sa karnero matulog sa gawas uban sa ilang mga karnero?
[Credit Line]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Mga hulagway sa panid 7]
Simbahan sa Natividad sa Bethlehem ug ilalom sa yutang grotto niini
[Credit Line]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Credit Line]
Garo Nalbandian