Ang Tukmang Kahibalo sa Diyos ug sa Iyang Anak Motultol sa Kinabuhi
“Kini nagkahulogan sa kinabuhing walay kataposan, ang Hang pagkuha ug kahibalo kanimo, ang bugtong matuod nga Diyos, ug sa imong gipadala, si Jesu-Kristo.”—JUAN 17:3.
1. Nganong hinungdanon ang tukmang kahibalo bahin sa Diyos ug kang Jesu-Kristo?
ANG tukmang kahibalo bahin sa Diyos ug sa iyang Anak, si Jesu-Kristo, hinungdanon alang niadtong buot ug kinabuhing walay kataposan. “Ang kabubut-on (sa Diyos) mao nga ang tanang matang sa mga tawo mamaluwas ug mahidangat sa tukmang kahibalo sa kama-tuoran.” (1 Timoteo 2:4) Ang maong kahibalo gikan sa dinasig nga Pulong sa Diyos, ang Bibliya, magsangkap kanato sa pagkaila kon kinsa ang Diyos ug kon unsa ang atong mga katungdanan ngadto kaniya. (2 Timoteo 3:16, 17; 1 Juan 2:17) Kini makapasarang usab nato sa pag-ila sa tukma kang Jesu-Kristo ug sa atong relasyon kaniya.—Salmo 2:12; Filipos 2:5-11.
2. Unsay mahimong mosangpot sa kakulang sa tukmang kahibalo?
2 Kon wala ang tukmang kahibalo, kita basin malit-agan sa bakak nga mga pagtulon-an nga gipasiugda sa magsusupak sa Diyos, si Satanas nga Yawa, kinsa maoy “usa ka bakakon ug ang amahan sa bakak.” (John 8:44) Busa, kon ang usa ka doktrina magasupak sa Pulong sa Diyos, kon kini usa ka bakak, nan ang pagtuo niana ug pagtudlo niana makapakaulaw kang Jehova ug kita mahasupak kaniya. Busa kinahanglang atong susihon ang Kasulatan aron mailhag maayo ang kamatuoran gikan sa kabakakan. (Buhat 17:11) Dili nato buot mahisama niadtong “kanunay nagatuon ug wala mahidangat sa tukmang kahibalo sa kamatuoran.”—2 Timoteo 3:1, 7.
3. Unsa ang tin-awng pagtulon-an sa Bibliya bahin sa Diyos, kang Jesu-Kristo, ug sa balaang espiritu?
3 Sumala sa atong nakita sa nag-unang artikulo, ang doktrina sa Trinidad dili usa ka pagtulon-an sa Bibliya. Sa kaugalingong Pulong sa Diyos, siya tin-awng nagsulti kanatong siya mao ang Maglalalang sa tanang butang ug ang iyang linalang sa langit mao ang iyang Anak. (Pinadayag 4:11; Colosas 1:15, 16) Gipadala sa Diyos ang iyang Anak sa yuta ingong usa ka tawo aron sa pagtagana sa halad lukat, nga nagsilbing pasikaranan sa pagpasaylo sa mga sala sa katawhan, ug sa paghatag ug dugang kahayag sa sinserong mga tawo mahitungod sa Diyos ug sa iyang mga katuyoan. (Mateo 20:28; Juan 6:38) Bisan pa niana, ang yano, tin-awng pagtulon-an nga ang Diyos ug si Kristo maoy duha ka separadong mga persona, ug ang balaang espiritu dili usa ka persona kondili mao ang aktibong gahom sa Diyos, gituis latas sa kasiglohan. Bisan pa niana, ang pagtulon-ang Trinidad nahimong pundamental nga doktrina sa Kakristiyanohan.
“Ako ug ang Amahan Usa Ra”
4. Nganong ang pangangkon nga gihimo sa mga iglesya bahin sa Juan 10:30 dili tinuod?
4 Ang mga iglesya kadaghanan nagasitar sa Juan 10:30 sa pagsulay sa pagpaluyo sa Trinidad, bisan pag wala hisgoti ang ikatulong persona nianang bersikuloha. Dinha si Jesus nag-ingon: “Ako ug ang Amahan usa ra.” Apan gipasabot ba ni Jesus nga siya mao ang Diyos nga Labing Gamhanan mismo, diha lamang sa laing dagway? Dili, dili mahimo kana sanglit si Jesus kanunayn nag-ingong siya mao ang Anak sa Diyos, nga ubos Kaniya ug nagpasakop Kaniya. Nan, unsay gipasabot ni Jesus sa Juan 10:30?
5, 6. (a) Sa unsang diwa gipasabot ni Jesus nga siya ug ang iyang Amahan usa ra? (b) Sa unsang paagi kini giilustrar maylabot sa mga tinun-an ni Jesus?
5 Ang gipasabot ni Jesus mao nga siya nahiusa sa hunahuna ug sa katuyoan sa iyang Amahan. Kini hisabtan diha sa Juan 17:21, 22, diin si Jesus miampo ngadto sa Diyos aron ang iyang mga tinun-an “tanan mahiusa, maingong nga ikaw, Amahan, nahiusa kanako ug ako nahiusa kanimo, aron sila usab mahiusa kanato . . . aron sila mahimong usa maingon nga kita usa ra.” Si Jesus nag-ampo ba nga ang tanan niyang tinun-an mahimong usa ka persona? Wala, siya nag-ampo nga sila magkahiusa, nga may samang hunahuna ug katuyoan, sama ra ni Jesus ug sa Diyos.
6 Ang samang ideya gipahyag diha sa 1 Corinto 1:10, diin si Pablo nagaingon nga angm ga Kristohanon ‘angay magasulti nga nagkahiusa, ug walay mga pagkabahinbahin sa ilang taliwala, apan nga sila sa tukma magkahiusa sa samang panghunahuna.’ Busa sa dihang si Jesus miingon nga siya ug ang iyang Amahan usa ra, siya wala magpasabot nga sila maoy samang persona, sama nga sa miingon siyang ang iyang mga tinun-an mahimong usa siya wala magpasabot nga sila maoy samang persona.
Kinsa “ang Pulong”?
7. (a) Unsay giangkon sa Kakristiyanohan bahin sa Juan 1:1? (b) Unsay anaa sa Juan 1:1 nga nagpakita dihadiha nga walay gihisgotan nga Trinidad?
7 Bisan pa niana, komosta ang Juan 1:1, nga nagaingon diha sa King James Version: “Sa sinugdanan mao ang Pulong, ug ang Pulong kauban sa Diyos, ug Diyos ang Pulong”? Ang Juan 1:14 nagasaulti kanatong “ang Pulong nahimong unod ug nagpuyo sa atong taliwala.” Ang Kakristiyanohan nagaangkong ang maong “Pulong” (Grego, loʹgos) nga mianhi sa yuta ingong Jesu-Kristo mao ang Diyos nga Labing Gamhanan mismo. Bisan pa niana, matikding bisan diha sa King James Version ang Juan 1:1 nagaingong “ang Pulong kauban sa Diyos.” Ang usa nga kauban sa laing persona dili sama nianang laing tawo o persona. Busa bisan gikan sa maong hubad gipakita ang duha ka laing personalidad. Gawas pa, walay gihisgotan nga ikatulong persona sa Trindad
8. Giunsa paghubad sa ubang hubad sa Bibliya ang ulahing bahin sa Juan John 1:1?
8 Bahin sa pag-ingon sa King James Version sa naulahing bahin sa Juan 1:1 nga “Diyos ang Pulong,” ang ubang hubad nagapahayag sa butang nga lahi. Ang pila ka hubad mao ang mosunod:
1808: “ug ang pulong maoy usa ka diyos.” Ang The New Testament, in an Improved Version, Upon the Basis of Archbishop Newcome’s New Translation: With a Corrected Text, London.
1864: “ug usa ka diyos ang Pulong.” The Emphatic Diaglott, ni Benjamin Wilson, New York ug London.
1935: “ug ang Pulong balaan.” The Bible—An American Translation, ni J. M. P. Smith ug E. J. Goodspeed, Chicago.
1935: “ang Logos balaan.” A New Translation of the Bible, ni James Moffatt, New York.
1975: “ug usa ka diyos (o, sa balaang matang) ang Pulong.” Das Evangelium nach Johannes, ni Siegfried Schulz, Göttingen, Germany.
1978: “ug samag-diyos nga matang ang Logos.” Das Evangelium nach Johannes, ni Johannes Schneider, Berlin.
1979: “ug usa ka diyos ang Logos.” Das Evangelium nach Johannes, ni Jurgen Becker, Würzburg, Germany.
Usab, niadtong 1950 ang New World Translation of the Christian Greek Scriptures, nga gipatik sa Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., naghubad sa pamulong, “ug ang Pulong maoy usa ka diyos.”
9. Sa Gregong teksto, unsay nagauna sa unang paggamit sa nombreng the·osʹ (diyos) sa Juan 1:1, nga nagapakita nga ang gitumong mao ang Diyos nga labing gamhanan?
9 Ang mao bang mga hubad nahiuyon sa gramatikanhong pagkahan-ay sa Juan 1:1 diha sa Gregong Pinulongan? Oo, kana nahiuyon. Sa Juan 1:1 kaduhga gigamit ang Gregong nombreng the·osʹ (diyos). Ang unang paggamit nagatumong sa Diyos nga labing gamhanan nga maoy giubanan sa Pulong—“ug ang Pulong [loʹgos] kauban sa Diyos [the·osʹ].” Kining unang the·osʹ giunhan sa Gregong depinidong artikulo nga ho. Ang nombereng the·osʹ uban sa depinidong artikulong ho nga nag-una niini nagapunting sa linaing ilhanan o pagkamao, niining kahimtanga ang Diyos nga labing gamhanan—“ug ang Pulong kauban sa [ang] Diyos.”
10. Bahin sa ikaduhang paggamit sa the·osʹ sa Juan 1:1, unsay gipaila sa paglaktaw sa artikulong ho?
10 Apan sa naulahing bahin sa Juan 1:1, ang mga hubad nga nalista sa parapo 8 naghubad sa ikaduhang the·osʹ (nombre predikado) ingong “balaan” o “usa ka diyos” inay “Diyos.” Ngano? Kay ang ikaduhang the·osʹ maoy singular nga nombre predikado nga makita una sa berbo ug wala ang depinidong artikulong ho sa Grego. Sa maong bersikulo, kining kahan-ayan sa tudling-pulong nagapunting sa kinaiya o hiyas sa butang gihisgotan o subject. Kini nagapasiugda sa kinaiya sa Pulong, nga siya “balaan,” “usa ka diyos,” apan dili mao ang Diyos nga labing gamhanan. Kini nahiuyon sa daghang kasulatan nga nagapakitang “ang Pulong” mao ang tigpamaba sa Diyos, nga gipadala sa Diyos nganhi sa yuta. Sumala sa ginaingon sa Juan 1:18: “Walay tawong nakakita sa Diyos sa bisan unsang panahon; ang bugtong inanak nga diyos [ang Anak nga gilalang sa Diyos nga Labing Gamhanan sa langit] nga anaa sa sabakan sa Amahan mao ang usa nga [mianhi sa yuta ingong ang tawong si Jesus ug] nagpatin-aw kaniya [Diyos nga labing gamhanan].”
11. Unsay pananglitan sa Bibliya bahin sa pagsukip sa maghuhubad sa usa ka artikulong “a” o “usa ka” diin wala diha sa Grego, ug nganong kini gihimo?
11 Adunay daghang ubang bersikulo sa Bibliya diin kadtong nagahubad gikan sa Grego ngadto sa laing pinulongan nagasukip sa artikulong “a” o “usa ka” una sa nombre predikado bisan pag walay artikulo diha sa Gregong teksto. Kining pagsukip sa artikulo diha sa hubad nagapagawas sa kinaiya o hiyas sa nombre. Pananglitan, sa Marcos 6:49, sa nakita sa mga tinun-an si Jesus nga naglakaw ibabaw sa tubig, ang King James Version nagaingon, “sila nagtuo nga kadto usa ka espiritu” (Grego, phanʹta·sma). Ang New World Translation mas tukmang nagahubad sa pamulong, “Sila naghunahuna: ‘Kini usa ka aparisyon!’” Sa samang paagi, ang tukmang paghubad sa Juan 1:1 nagapakitang ang Pulong dili mao ang “Diyos,” kondili “usa ka diyos.”
12. Unsang susamang mga paggamit sa artikulong indepinidong “a” o “usa ka” ang makaplagan sa Juan 8:44?
12 Ang duha ka susamang pananglitan makaplagan sa Juan kapitulo 8, bersikulo 44. Dinha si Jesus, nga naghisgot sa Yawa, nag-ingon: “Siya usa ka mamumuno sa iyang pagsugod . . . Siya usa ka bakakon ug mao ang amahan sa bakak.” Susama sa Juan 1:1, sa orihinal nga Grego ang nombre predikado sa maong duha ka ekspresyon (“mamumuno,” “bakakon”) nagauna sa berbo ug walay artikulo depinido. Sa matag kaso, ang hiyas o kinaiya sa Yawa gibatbat ug diha sa daghang modernong-pinulongang mga buhad, kinahanglan ang pagsukip sa artikulo indepinido (“a” o usa ka) aron sa pagpasabot niini. Busa, ang King James Version nagahubag sa maong mga ekspresyon, “Siya usa ka mamumuno . . . siya usa ka bakakon ug ang amahan niana.”—Tan-awa usab ang Marcos 11:32; Juan 4:19; 6:70; 9:17; 10:1, 13, 21; 12:6.
“Ginoo Ko ug Diyos Ko”
13, 14. Nganong si Tomas nakatawag kang Jesus nga “Diyos ko” nga wala magpasabot nga si Jesus mao si Jehova?
13 Ang mga trinitaryan nagasitar usab sa Juan 20:28 sa pagpaluyo sa ilang mga giangkon. Dinhi si Tomas miingon kang Jesus: “Ginoo ko ug Diyos ko!” Sumala sa gipakita sa ibabaw, dili supak nga gitawag ni Tomas si Jesus nga usa ka diyos. Kana mahiuyon sa kamatuoran nga si Jesus, sa iyang una-tawhanong paglungtad, tinong usa ka diyos, nga mao, usa ka gamhanan, balaang persona. Ug tinong siya ingon sukad sa iyang pagkamatay ug pagkabanhaw ngadto sa langitnong kinabuhi. Si Jesus nagkutlo pa gikan sa mga Salmo sa pagpakitang ang gamhanang mga tawo gitawad nga “mga diyos.” (Salmo 82:1-6; Juan 10:34, 35) Si apostol Pablo nag-ingong adunay “daghang ‘mga diyos’ ug daghang ‘mga ginoo.’” (1 Corinto 8:5) Bisan si Satanas gitawag “ang diyos niining sistema sa mga butang.”—2 Corinto 4:4.
14 Si Kristo nagaokupar sa usa ka posisyong mas taas pa kay sa mga tawong dili hingpit, o kang Satanas. Kon kana sila matawag nga “mga diyos,” tinong si Jesus matawag, ug gitawag, nga usa ka diyos. Tungod sa iyang linaing posisyon maylabot kang Jehova, si Jesus mao “ang bugtong inanak nga diyos” (Juan 1:18), usa ka “Diyos nga Gamhanan” (Isaias 9:6), ug “usa ka diyos” (Juan 1:1). Busa dili kay dili tukma ang pagtawag ni Tomas kang Jesus nianang paagiha. Si Tomas nag-ingon nga si Jesus maoy usa ka diyos alang kaniya, usa ka balaan, gamhanan nga usa. Apan wala siya mag-ingon nga si Jesus mao si Jehova, mao kanay hinungdan si Tomas miingon, Diyos “ko” ug dili “ang” Diyos.
15. Sa unsang paagi ang bersikulo 31 sa Juan kapitulo 20 tin-awng nagapaila kon kinsa si Jesus?
15 Tulo ra ka bersikulo sa unahan, sa Juan 20:31, ang Bibliya nagaingon: “Apan kini gisulat aron kamo motuo unta nga si Jesus mao ang Kristo ang Anak sa Diyos.” Ang tanang pagduhaduha kon unsay gipasabot ni Tomas nahanaw na. Ang magsusulat sa Bibliya si Juan tin-awng nagaingon nga si Jesus mao ang Anak sa Diyos, dili ang Diyos nga labing gamhanan mismo.
Dili Sama sa Diyos
16. Unsang pangangkon ang gihimo sa mga Hudiyo, ug giunsa kadto pagpanghimakak ni Jesus?
16 Ang laing kasulatan nga gigamit sa mga iglesya mao ang Juan 5:18. Kini nagaingon nga buot sa mga Hudiyo nga patyon si Jesus tungod kay “siya nagtawag usab sa Diyos nga iyang kaugalingong Amahan, nga naghimo sa iyang kaugalingon nga sama sa Diyos.” Kinsay nag-ingon nga si Jesis naghimo sa iyang kaugalingon nga sama sa Diyos? Dili si Jesus. Iyang gitin-aw kini diha sa sunod mismong bersikulo (Ju 5:19) sa pag-ingon: “Ang Anak dili makabuhat sa usa ka butang sa iyang kaugalingong pagbuot, kondili ang butang iyang makita nga ginabuhat sa Amahan.” Busa si Jesus wala mag-angkon nga siya mao ang Diyos nga labing gamhanan o sama Kaniya. Iyang gipakita sa mga Hudiyo nga sila nasayop, nga siya dili mao ang Diyos, kondili siya mao ang Anak sa Diyos, ug ingong tigpamaba sa Diyos, siya dili magbuhat sa iyang kaugalingong pagbuot. Makahanduraw ba kita nga ang Diyos nga labing gamhanan sa uniberso dili makabuhat sa bisan unsa sa iyang kaugalingong pagbuot? Busa ang mga Hudiyo ang nagbutangbutang, ug gipanghimakak kadto ni Jesus.
17. (a) Unsa ang tin-awng pamatuod gikan sa kaugalingong dinasig nga Pulong sa Diyos bahin sa ilhanan ni Jehova, ni Jesu-Kristo, ug sa balaang espiritu? (b) Unsay pagabuhaton sa bisan unsang kasulatan nga tingali ipunting sa mga Trinitaryan sa paningkamot sa pagsulay sa pagpakamatarong sa ilang pagtuo?
17 Busa, gikan sa pamatuod sa Diyos diha sa iyang kaugalingong dinasig nga Pulong, gikan sa pamatuod ni Jesus, ug gikan sa pamatuod sa mga tinun-an ni Jesus, ug gikan sa pamatuod sa mga tinun-an ni Jesus, ang dakong ebidensiya tin-awng nagapakita nga ang Diyos nga labing gamhanan ug si Jesu-Kristo maoy duha ka separadong personalidad, ang Amahan ug ang Anak. Ang maong ebidensiya tin-awng nagapakita usab nga ang balaang espiritu dili mao ang ikatulong persona sa Trinidad kondili mao ang aktibong gahom sa Diyos. Kawang ang pagkuha sa mga kasulatan gikan sa konteksto o pagsulay sa pagtuis kanila aron sa pagpaluyo sa Trinidad. Ang bisan hain sa maong mga kasulatan kinahanglang ipahiuyon sa ubang bahin sa tin-awng pamatuod sa Bibliya.
Nganong Nagaugmad ang Trinidad?
18. Diin gikan ang doktrina nga Trinidad?
18 Kon imong susihon ang panid 18, “Makasaysayanhong Kaugmaran sa Doktrinang Trinidad,” imong mamatikdang ang Trinidad may paganong sinugdanan. Kini dili usa ka pagtulon-an sa Bibliya, kondili kini gisagop sa Kakristiyanohan sa ikaupat nga siglo. Bisan pa niana, sa dugay na una niana, may mga trinidad sa karaang Babilonya, Ehipto, ug sa ubang dapit. Ang Kakristiyanohan sa ingon nagsagol sa usa ka paganong ideya nganha sa mga pagtulon-an niini. Kadto gihulhogan sa Romanong emperador si Constantino, kinsa dili interesado sa kamatuoran bahin niana kondili buot maghiusa sa iyang imperyo nga gilangkoban sa mga pagano ug apostatang mga Kristohanon. Halayo sa pagka usa ka kaugmaran sa usa ka Kristohanong pagtulon-an, ang Trinidad maoy ebidensiya nga ang Kakristiyanohan mibulag sa mga pagtulon-an ni Kristo ug nagsagop hinuon sa paganong mga pagtulon-an.
19. Nganong naugmad ang doktrinang Trinidad?
19 Nganong naugmad man ang maong doktrina? Tino, ang intereses sa Diyos dili maalagaran sa paghimo Kaniya, Iyang Anak, ug Iyang balaang espiritu nga makalilibog ug misteryoso. Ug ang pagkalibog dili mag-alagad sa intereses sa katawhan. Hinunoa, kon mas daghan ang malibog bahin sa Diyos ug ang iyang mga katuyoan, mas maayo kana lang kang Satanas nga Yawa, ang magsusupak sa Diyos, ang ‘diyos niining kalibotana,’ nga nagapaningkamot nga ‘pagbuta sa mga hunahuna sa mga dili magtutuo.’ (2 Corinto 4:4) Sanglit tungod sa maong doktrina mopatim-aw nga ang mga teologo lamang ang makasabot sa mga pagtulon-an sa Bibliya, kini maangayan usab sa relihiyosong mga pangulo sa Kakristiyanohan. Kini makatabang kanila nga magamhan ang kasagarang mga tawo.
20. (a) Unsa ang yanong kamatuoran bahin sa Trinidad? (b) Unsay kahulogan alang kanato sa pagkuhag tukmang kahibalo sa mga kamatuoran makapahigawas?
20 Bisan pa niana, ang kamatuoran bahin niini yano kaayo nga ang usa ka bata makasabot niini. Ang usa ka batang lalaki nahibalo nga siya dili sama sa iyang amahan apan nga sila duha ka separadong mga indibiduwal. Sa susama, sa dihang ang Bibliya nagaingon nga si Jesu-Kristo mao ang Anak sa Diyos, kana mao gayod ang gipasabot niana. Kana ang yanong kamatuoran, samtang ang doktrinang Trinidad dili kamatuoran. Kini usa ka bakak. Busa kini naggikan sa “usa nga gitawag Yawa ug Satanas, nga nagalimbong sa tibuok gipuy-ang yuta.” (Pinadayag 12:9) Apan ang yano, makapahayahay nga mga kamatuoran bahin sa Diyos, sa iyang Anak, si Jesu-Kristo, ug sa gamhanang balaang espiritu sa Diyos nagapahigawas sa mga tawo gikan sa pagkaulipon ngadto sa bakak nga mga pagtulon-an nga naggikan sa paganismo ug gimugna ni Satanas. Sumala sa giingon ni Jesus ngadto sa sinserong mga nangita sa kamatuoran: “Kamo mahibalo sa kamatuoran, ug ang kamatuoran magapahigawas kaninyo.” (Juan 8:32) Ang pagkuha sa kahibalo mahitungod sa mga kamatuorang makapahigawas, ug paglihok pinasukad niana, “nagkahulogan sa kinabuhing walay kataposan.”—Juan 17:3.
Unsay Imong Tubag?
◻ Nganong hinungdanon ang tukmang kahibalo bahin sa Diyos ug sa iyang Anak?
◻ Unsay gipasabot ni Jesus sa miingon siya, “Ako ug ang Amahan usa ra”?
◻ Sa unsang paagi ang Juan 1:1 nagapaila sa kalainan tali sa Pulong ug sa Diyos?
◻ Nganong si Tomas tukmang makatawag kang Jesus “Diyos ko”?
◻ Sa unsang paagi mitungha ang doktrinang Trinidad, ug kinsa ang nagmugna niini?
[Kahon sa panid 18]
Makasaysayanhong Kaugmaran sa Doktrinang Trinidad
Ang The New Encyclopædia Britannica, 1985, Micropædia, Tomo 11, panid 928, nagaingon ubos sa ulohang Trinidad: “Ang pulong Trinidad o ang dayag nga doktrina dili makita diha sa Bag-ong Testamento, si Jesus ug iyang mga sumusunod walay tuyo nga supakon ang Shema sa Daang Testamento: ‘Patalinghog, O Israel: Ang Ginoo nga atong Diyos maoy usa ka Ginoo.’ (Deut. 6:4)” Kining maong ensiklopedia nagaingon usab: “Ang doktrina naugmad nga inanay latas sa ubay-ubayng mga siglo ug ug latas sa daghang panaglantugi. . . . Ang Konsilyo sa Nicaea sa 325 nagpahayag sa hinungdanong pormula alang sa maong doktrina sa pag-angkon niini nga ang Anak maoy ‘sa samang substansiya . . . sa Amahan,’ bisan pag kini gamay kaayog gisulti bahin sa Balaang Espiritu. . . . Sa pagkatapos sa ika-4 nga siglo . . . ang doktrina sa Trinidad nakabaton sa dagway sumala sa nabatonan niini sukad niadto.”
Ang New Catholic Encyclopedia, 1967, Tomo 14, panid 299, nagaila: “Ang pormulang ‘usa ka Diyos sa tulo ka Persona’ dili establisado kaayo, tinong wala masuhop sa bug-os sa Kristohanong kinabuhi ug pag-angkon niini sa pagtuo, una sa kataposan sa ika-4 nga siglo. . . . Taliwala sa Apostolikong mga Amahan, walay naduolduol bisan diyutay sa maong panghunahuna o panglantaw.”
Busa, ang doktrinang Trinidad dili Kasulatanhon, kondili opisyal nga gisagop sa Konsilyo sa Nicaea sa tuig 325 K.P. Ang doktrina nagsagop sa usa ka paganong ideya nga naggikan sa dugay na sa karaang Babilonya ug sa Ehipto ug gigamit usab sa ubang kayutaan. Ang historyanong si Will Durant nag-ingon diha sa The Story of Civilization: Part III, panid 595: “Ang Kristiyanidad wala maglaglag sa paganismo; kana nagsagop niana. . . . Gikan sa Ehipto miabot ang ideya sa usa ka santisima trinidad.”
Sa An Encyclopedia of Religion, nga giedit ni Vergilius Ferm, 1964, sa mga panid 793 ug 794, ubos sa pulong “triad,” nalista ang mga trinidad sa Babilonyanhon, Buddhista, Hindu, Norse, Taoist, ug ubang mga relihiyon, ingon man ang iya sa Kakristiyanidad. Ingong usa ka pananglitan, kini nag-ingon nga sa India, “ang dakong Triad nagaapil kang Brahma, ang Maglalalang, si Vishnu, ang Magtitipig ug si Shiva, ang Maglalaglag. Kini sila nagahawas sa siklo o pagtuyok sa kinabuhi, maingon nga ang Babilonyanhong triad ni Anu, Enlil ug Ea nagahawas sa materyales sa kinabuhi, ang hangin, tubig, yuta.”
Ang British Museum sa London dunay mga karaang bilin nga nagapakita sa karaang mga trinidad, sama sa Isis, Harpokratēs, ug Nephthys sa Ehipto. Ang usa ka basahon sa Departmento sa Edad Mieda ug sa Ulahing mga Kakaraanan sa musiyo nagpahayag sa mosunod nga gisulat diha sa karaang alahas: “Sa hayang [kilid], ang Ehiptohanong mga diyos si Horus-Baït (may ulo sa banog), si Buto-Akori (ang halas), ug si Hathor (may ulo sa baki). Sa kulod [kilid], ang Gregong berso ‘Usa ka Baït, usa ka Hathor, usa ka Akori; ang gahom nila usa ra. Dayega, amahan sa kalibotan, dayega, ang tulog-pormag diyos! Ang mga diyos sa ingon gipaila ingong tulo ka pagpadayag sa usa ka gahom, lagmit ang diyos-adlaw.”
Ang kasaysayan nagalig-on nga ang Trinidad gihulman gikan sa mga pagano ug naglungtad sa kasiglohan una pa moanhi si Jesus sa yuta. Sa dugay pa tapos siya mamatay, kadto gipasiugda niadtong naimpluwensiyahan sa paganong mga pilosopiya ug mibulag sa matuod nga pagsimba sa Diyos sumala sa gitudlo ni Jesus ug sa mga apostol.
[Hulagway sa panid 16]
Si Jesus miampo nga ang iyang mga tinun-an magkausa sa hunahuna ug katuyoan maingon nga siya ug ang iyang Amahan usa ra