Via Egnatia—Usa ka Haywey nga Nakatabang sa Pagkaylap

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA GRESYA

NIADTONG 50 K.P., usa ka grupo sa Kristohanong mga misyonaryo mitaak sa Uropa sa unang higayon. Sila miabot ingong sanong sa pagdapit nga nadawat ni apostol Pablo sa usa ka panan-awon: “Tabok ngadto sa Macedonia ug tabangi kami.” (Buhat 16:9) Ang mensahe mahitungod kang Jesu-Kristo nga gidala ni Pablo ug sa iyang mga kauban may talagsaong epekto sa Uropa.

Usa ka hinungdanong tabang sa pagkaylap sa Kristiyanidad sa Macedonia mao ang Via Egnatia, usa ka binakbakan ug bato nga Romanhong haywey. Human modunggo sa pantalan sa Neapolis (karon Kaválla, Gresya) sa amihanang tumoy sa Dagat Aegean, ang mga misyonaryo dayag nga mibiyahe agi sa maong haywey padulong sa Filipos, ang pangunang siyudad sa distrito sa Macedonia. Ang dalan nagpadayon ngadto sa Amphipolis, Apollonia, ug Tesalonica, ang sunod nga mga gihunongan ni Pablo ug sa iyang mga kauban.​—Buhat 16:​11–17:1.

Ang mga bahin niining karaang haywey nagpabilin hangtod karon ug gigamit gihapon sa adlaw-adlaw. Karon adunay mga plano nga magtukod ug modernong haywey nga mosubay sa ruta sa karaang dalan ug nganlan sa mao gihapong ngalan.

Kinsay nagtukod sa orihinal nga haywey? Kanus-a kana gitukod, ug alang sa unsang katuyoan?

Kon Nganong Gikinahanglan

Samtang ang Romanhong Imperyo nagpadayon sa pagpangdaog niini pasidlakan, ang Macedonia nahimong Romanhong probinsiya niadtong 146 W.K.P. Apan, kining napanag-iyang teritoryo nagpatungha ug bag-ong panginahanglan alang sa imperyo​—ang katakos sa pagposisyon dayon ug militaryong mga puwersa diha sa bag-ong mga teritoryo. Ang Via Appia, o Appian Way, sa Italyanhong Peninsula nakonektar na sa Roma sa habagatan-sidlakan sa Baybayon Adriatiko. Apan niadtong tungora ang imperyo nagkinahanglan ug susamang haywey sa Balkan Peninsula, busa ang Via Egnatia gisugdan. Ginganlan kini sa ngalan sa pangulong inhenyero sa maong proyekto, usa ka Romanong prokonsul nga si Gnaius Egnatius.

Nga nagsugod sa dunggoanang lungsod sa Dyrrachium sa probinsiya sa Illyricum (Durres, Albania), ang Via Egnatia moabot pa hangtod sa karaang siyudad sa Byzantium (Istanbul, Turkey), nga may gitas-ong kapin sa 800 kilometros. Gisugdan ang paghimo niadtong 145 W.K.P. ug gidangtag 44 ka tuig una makompleto. Ingon sa katuyoan, ang Via Egnatia sa wala madugay nahimong hinungdanon kaayong instrumento alang sa polisa sa Roma nga pagkaylap sa Sidlakan.

Malisod nga Dagway sa Yuta Alang sa Usa ka Dalan

Hinunoa, ang dagway sa yuta nahimo sa pagtukod ug usa ka haywey nga mahagiton. Pananglitan, sa sinugdanan niini, ang dalan motagbo sa Lanaw Ohrid, nga mopormag utlanan sa amihanan. Unya, human maglikoliko latas sa mga agianan sa bukid ug mosubay paingon sa sidlakan latas sa mga bukirong rehiyon nga may samag mga tasa nga mga hulpa, naupaw nga mga bukid, ug mga lupa sa walog nga sa bahin giokupar sa mga lanaw, ang dalan ngadtongadto moabot sa tungatungang patag sa Macedonia.

Samtang ang haywey magkaduol sa siyudad sa Tesalonica, kini mosubay sa patag ug maayong biyahean nga banika. Apan ang dagway sa yuta sa sidlakang bahin sa siyudad maoy bukiron. Nga naglikoliko latas niining maong mga bukid, ang Via Egnatia mopaubos ngadto sa usa ka walog nga giokupar sa mga lanaw nga adunay halos dili-maklaro, lapokon nga mga daplin. Sa pagpadayon, kini naglikoliko latas sa mga walog ug mga lamakan hangtod kini moabot sa karaang lungsod sa Neapolis.

Gikan didto ang ruta mosubay sa Aegeanhong baybayon pasidlakan ug motabok sa rehiyon sa Thrace. Sa tumoy niini, ang haywey maoy tul-id ug patag hangtod sa destinasyon niini, ang Byzantium.

Pag-alagad sa Katuyoan Niini

Ang Via Egnatia nahimong labing direkta ug kombenyenteng ruta tali sa Roma ug sa mga nailog sa Roma sa sidlakan sa Dagat Adriatiko. Kini nagpasayon sa pagkatukod sa Romanhong mga kolonya sa mga lungsod sa Macedonia ug kusganong nag-impluwensiya sa ekonomikanhon, demograpikanhon, ug kultural nga kaugmaran sa maong dapit. Ang haywey nagpaposible sa sayon nga pagdala sa tumbaga, aspalto, plata, isda, lana, bino, mga keso, ug ubang mga butang.

Ang kauswagan nga miresulta gikan sa maong negosyo naghimo sa pipila ka lungsod ubay sa dalan, sama sa Tesalonica ug Amphipolis, nga pipila sa kinadagkoang mga sentro sa siyudad sa Balkans. Ang Tesalonica, sa linain, nahimong usa ka hinungdanong sentro sa komersiyo, dagaya sa artistiko ug kultural nga mga kalihokan. Tinuod, ang bili sa pagmentinar niining dalana sa bahin gibayran sa mga komunidad nga giagian niini. Apan, sa baylo, kining maong mga komunidad nagpahimulos ug daghang kaayohan sa internasyonal nga negosyo.

Papel sa Pagpakaylap sa Kristiyanidad

Apan, ang Via Egnatia nagdalag kaayohan sa mga tawo nga nagpuyo sa maong dapit nga mas labaw pa kay sa materyal nga kauswagan. Tagda, pananglitan, ang mauswagong negosyanteng babaye nga si Lydia. Siya nagpuyo sa Filipos​—ang unang siyudad sa Uropa nga nakadungog kang Pablo nga nagsangyaw sa maayong balita. Human modunggo sa Neapolis niadtong 50 K.P., si apostol Pablo ug ang iyang mga kauban mibiyahe ug 16 kilometros amihanan-kasadpan subay sa Via Egnatia padulong sa Filipos.

“Sa adlawng igpapahulay,” si Lucas misulat, “kami miadto gawas sa ganghaan daplin sa suba, diin didto among gihunahuna nga may dapit nga ampoanan; ug kami nanglingkod ug misugod sa pagsulti sa nagkatigom nga mga babaye.” Lakip sa mga babaye nga namati kang Pablo mao si Lydia. Nianang adlawa mismo, siya ug ang iyang panimalay nahimong mga magtutuo.​—Buhat 16:​13, 14.

Gikan sa Filipos, si Pablo ug ang iyang mga kauban misubay sa Via Egnatia latas sa Amphipolis ug Apollonia padulong sa Tesalonica, tanantanan mga 120 kilometros. (Buhat 17:1) Aron isangyaw ang maayong balita sa Tesalonica, si Pablo nagpahimulos sa mga panagkatigom sa adlawng Igpapahulay sa mga Hudiyo diha sa lokal nga mga sinagoga. Busa pipila ka Hudiyo ug usa ka panon sa mga Grego nangahimong mga magtutuo.​—Buhat 17:​2-4.

Sa susama karong adlawa, ang mga Saksi ni Jehova sa Albania ug Gresya nagagamit sa mga bahin niining mao gihapon nga haywey aron maabot ang mga tawo nga nagpuyo niining maong mga teritoryo. Ang ilang tumong mao ang pagpakaylap sa maayong balita sa Gingharian sa Diyos, maingon sa gibuhat ni apostol Pablo ug sa iyang kaubang mga misyonaryo. (Mateo 28:​19, 20; Buhat 1:8) Sa pagkatinuod, ang Via Egnatia maoy usa ka Romanhong haywey nga nakatabang sa espirituwal nga pagkaylap sa unang siglo ug hangtod niining ika-20!

[Mapa sa panid 16, 17]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

BRITANYA

UROPA

APRIKA

BALKAN PENINSULA

MACEDONIA

GRESYA

Dyrrachium, Illyricum (Durres, Albania)

Thessalonica

Apollonia

Amphipolis

Filipos

Neapolis (Kaválla)

Byzantium (Istanbul)

ITOM NGA DAGAT

SEA OF MARMARA

THRACE

DAGAT AEGEAN

Troas

TURKEY

[Credit Line sa panid 16]

Mountain High Maps® Copyright © 1995 Digital Wisdom, Inc.

[Hulagway sa panid 16]

Sa dalan padulong sa Neapolis

[Hulagway sa panid 17]

Sa dalan padulong sa Filipos