NAHIBALO KA BA?

Gikan ba gyod sa “matag nasod nga ilalom sa langit” ang mga Hudiyo nga nangadto sa Jerusalem niadtong Pentekostes 33 C.E.?

Gawas sa asoy sa Bibliya sa Buhat 2:5-11, ang Hudiyong magsusulat sa maong panahon, si Philo, misulat usab bahin sa daghang tawo nga nangabot sa Jerusalem niadtong Pentekostes 33 C.E.

Bahin sa mga nagpanaw ngadto sa Jerusalem, si Philo misulat: “Matag pista, di maihap ang mga tawo nga mangabot gikan sa lainlaing siyudad, ang uban mobaktas, ang uban sab motabok ug dagat, gikan sa sidlakan, kasadpan, amihanan, ug habagatan.” Gikutlo sab niya ang sulat ni Agripa I, apo ni Herodes nga Bantogan, para kang Caligula nga Emperador sa Roma. Sa maong sulat, si Agripa miingon bahin sa Jerusalem: “Ang Balaang Siyudad . . . maoy kaulohan dili lang sa Judea kondili sa ubang nasod usab, tungod kay kini sa ngadtongadto dunay mga sakop nga namuyo sa silingang kayutaan.”

Gilista ni Agripa ang mga dapit nga gipuy-an sa mga Hudiyo, lakip niini ang lagyong mga lugar sa Mesopotamia, North Africa, Asia Minor, Gresya, ug kaislahan sa Mediteranyo. Matod sa eskolar nga si Joachim Jeremias, “Bisag wala espesipikong hisgoti niini nga listahan ang mga panaw ngadto sa Jerusalem, tin-aw ang ideya, kay ang tanang hingkod nga mga Hudiyo obligadong moadto didto aron mosimba.”—Deuteronomio 16:16.

Diin nag-estar ang libolibo nga nangadto sa Jerusalem alang sa mga pista sa mga Hudiyo?

Matag tuig, dunay tulo ka pista sa Jerusalem—ang Paskuwa, Pentekostes, ug Pista sa mga Balongbalong. Niadtong unang siglo, gatosan ka libo ang nangadto sa Jerusalem alang sa maong mga okasyon. Gikan sila sa tibuok Israel ug sa ubang kayutaan diin namuyo ang mga Hudiyo. (Lucas 2:41, 42; Buhat 2:1, 5-11) Silang tanan nanginahanglag kasak-an.

Ang uban miestar sa ilang mga higala ug ang uban sa mga balay abotanan. Daghan ang nagtolda lang sa sulod o palibot sa mga paril sa siyudad. Sa kataposang mga adlaw ni Jesus sa Jerusalem, miestar siya sa Betania, usa ka duol nga siyudad.—Mateo 21:17.

Nakaplagan duol sa templo ang ubay-ubayng tinukod nga daghag ligoanan. Gituohan nga kini nga mga tinukod maoy mga abotanan diin ang mga biyahedor nga mosimba makaestar ug makahugas sa ilang kaugalingon ayha pa mosulod sa templo. Sa usa sa mga tinukod, dihay kinulit nga nag-ingon nga si Theodotus, usa ka saserdote ug pangulo sa lokal nga sinagoga, “nagtukod ug sinagoga aron didto basahon ang Torah ug . . . dugang pa, nagtukod sab siyag abotanan, ug mga lawak, nga may suplay sa tubig alang sa mga langyaw nga nanginahanglag kasak-an.”