ITALYA
[lagmit gikan sa Latin, vitulus, “nating baka”].
Ang pormag-botas nga peninsula nga milawis pahabagatan-sidlakan gikan sa kontinente sa Uropa paingon sa Dagat Mediteranyo. Gikan sa Alps sa A paingon sa samag “kumagko” diha sa Strait of Messina sa H kini maoy mga 1,130 km (700 mi) ang gitas-on. Ang gilapdon niini dili pareho gikan sa 160 ngadto sa 240 km (100 ngadto sa 150 mi) ug ang utlanan niini mao ang Dagat Adriatiko sa S ug ang Dagat Tyrrhenian sa K. Ang pangunang tagaytay sa tungatunga niini nga peninsula mao ang kutay sa kabukiran sa Apennine, nga may tabunok nga mga walog paingon sa kapatagan daplin sa baybayon. Ang pangunang mga suba niini mao ang Tiber ug ang Po. Ang Italya susamag gidak-on sa Pilipinas.
Sa sinugdan, sumala kang Antiochus sa Syracusa (sa ikalimang siglo W.K.P.), ang ngalang Italia gipadapat lamang sa lalawigan sa Calabria sa H diin ang mga Itali nagpuyo. Kini nga ngalan daw usa ka Gresyanhong porma alang sa Vitelia, kaamgid sa Latin nga vitulus, nga nagkahulogang “nating baka.” Lagmit kini gipadapat niini nga rehiyon tungod sa mga sibsibanan ug sa mga baka niini o kaha tungod kay ang mga molupyo niini nag-isip sa ilang kaugalingon nga mga kaliwat sa ilang diyos nga torong baka. Sa mga unang siglo K.P. ang ngalang Italya gipalapad aron magkobre sa halos parehong teritoryo nga gikobrehan niini karong adlawa.
Sulod sa kasiglohan ang mga katawhan nga lainlain ug gigikanan milalin ngadto niining tabunok kaayong yuta. Ang unang kasaysayan sa Italya naglakip sa mga gubat tali niadtong namuyo na didto ug sa mga bag-ong nangabot nga sa popanahon misulong sa yuta. Busa ang peninsula nahimong dapit sa panagsagol sa mga pinulongan, dugo, ug mga kostumbre samtang kining lainlaing nasodnong mga grupo nanimuyo ug nagminyoay.
Ang Kristiyanidad gidala ngadto sa Italya sa sayo nga panahon, kay sa adlaw sa Pentekostes, 33 K.P., ang mga kinabig nga Italyano ingon man ang mga Hudiyo gikan sa Roma nakasaksi sa pagbubo sa balaang espiritu ug namati sa pagpatin-aw ni Pedro; walay duhaduha nga ang pipila kanila maoy lakip sa “mga tulo ka libong” nabawtismohan sa maong okasyon. (Buh 2:1, 10, 41) Sa pagbalik sa Italya, lagmit naporma nila ang sentro sa Kristohanong kongregasyon sa Roma nga gipadad-an ni Pablo sa usa sa iyang mga sulat pipila ka tuig sa ulahi. (Rom 1:1-7) Si Aquila ug Priscila lagmit membro niana nga kongregasyon sa Italya sa dihang sila gimandoan ni Emperador Claudio, sa mga tuig 49 o sayong bahin sa 50 K.P., sa pagbiya sa nasod. Sila dili pa dugayng miabot sa Corinto sa dihang si Pablo miabot didto sa iyang unang pagduaw sa siyudad panahon sa iyang ikaduhang misyonaryong panaw.—Buh 18:1, 2.
Si Cornelio, nga tinong usa ka Italyano ug opisyal sa kasundalohan sa “Italyanhong pundok,” adunay balay sa Cesarea. (Buh 10:1) Didto sa Cesarea nga si Pablo, sa iyang husay atubangan ni Festo, miapelar sa iyang kaso ngadto kang Cesar. Unya gidala siya sa usa ka sakayan paingon sa Mira, diin kauban sa ubang mga binilanggo, siya gibalhin ngadto sa usa ka sakayan nga kargahanag mga lugas gikan sa Alejandria nga milawig paingon sa Italya. (Buh 25:6, 11, 12; 27:1, 5, 6) Tungod sa pagkalunod, sila nagpalabay sa tingtugnaw didto sa pulo sa Malta. Unya lagmit nga sa tingpamulak sa 59 K.P., si Pablo unang mitaak sa yuta sa Italya didto sa Regio sa samag “tudlo sa tiil” sa Italya, ug wala madugay human niadto siya mikawas sa Puteoli sa Luok sa Pozzuoli (Naples). Dinhi, kapin sa 160 km (100 mi) sa H sa Roma, si Pablo miestar ug usa ka semana sa lokal nga kongregasyon una pa mopadayon ngadto sa Roma agi sa Apyanhong Dalan, nga diha niana, “sa Tiyanggihan sa Apio ug sa Tulo ka Abotanan,” siya gisugat sa mga igsoon gikan sa Roma. (Buh 28:11-16) Lagmit sa naghinapos ang unang pagkabilanggo ni Pablo didto sa Roma, o wala madugay human siya makagawas niadtong mga 61 K.P., iyang gisulat ang basahon sa Mga Hebreohanon samtang didto pa sa Italya.—Heb 13:24.