Seksuwal nga panghasi—Kon Unsaon Pagpanalipod sa Imong Kaugalingon

“WALAY babaye ang angayng mag-antos adlaw-adlaw sa palabtik ug sulti bahin sa sekso,” nag-ingon ang editor sa magasin nga si Gretchen Morgenson, “apan dili usab makataronganong magdahom ang mga babaye ug usa ka palibot sa trabaho nga libre sa bastos nga paggawi.” Sa pagkadalayegon, ang mga paningkamot sa mga amo ug mga korte sa paghimo sa trabahoan nga mas luwas adunay pipila ka maayong mga resulta. Ang risgo sa pag-asunto, pananglitan, nagpalihok sa mga amo ug mga empliyado sa tibuok kalibotan sa pagpaningkamot nga mapauswag ang palibot sa trabaho. Daghang kompaniya naghimog kaugalingong mga paagi sa pagpakiglabot sa pagmolestiya diha sa trabahoan. Ang mga miting ug mga seminar ginahimo sa pagtudlo sa mga empliyado sa hustong paggawi diha sa trabahoan.

Siyempre, makataronganon lamang nga mahibalo ug mosunod sa mga polisa sa kompaniya ug sa lokal nga mga balaod. (Roma 13:1; Tito 2:9) Nakita usab sa mga Kristohanon nga makatabang ang pagpadapat sa mga prinsipyo sa Bibliya. Ang pagsunod niining dinasig nga mga giya sa imong pagpakiglabot sa imong mga kauban sa trabaho dakog mahimo sa pagtabang kanimo aron makalikay nga mahimong biktima sa seksuwal nga panghasi​—o tagbuhat niana.

Hustong Panggawi sa mga Lalaki

Tagda ang butang labot sa kon sa unsang paagi angayng trataron sa mga lalaki ang mga babaye. Daghang eksperto nagpasidaan batok sa paghikap sa kaatbang nga sekso. Sila nagpasidaan nga ang mahigalaong pagtapik sa likod masaypan dayon sa pagsabot. “Ginalantaw sa mga hurado nga seryoso kaayo ang paghikap,” matod sa abogado sa mamumuo nga si Frank Harty. Ang iyang sugyot? “Kon kini naglangkit ug labaw pa kay sa pakiglamano, ayaw kana ug buhata.” Tinuod, ang Bibliya mismo wala maghisgot ug aplikado sa tanan nga lagda labot niining butanga.a Apan tungod sa legal ug moral nga kahimtang karon, angay gayod nga magbantay​—ilabina niadtong adunay wala ra sa buut nga tendensiya sa paghikap samtang sila nagkabildohay.

Tinuod, ang maong tambag dili kanunay nga daling sundon. Si Glen, pananglitan, nagagikan sa Hispaniko nga kultura. “Sa akong gigikanan,” matod niya, “ang mga tawo anad sa paghalog kanimo kay sa dinhi sa Tinipong Bansa. Sa among pamilya sagad namong timbayaon ang mga higala ug halok, apan dinhi kami gipasidan-an sa dili pagbuhat dayon niana.” Apan, ang mga prinsipyo sa Bibliya napamatud-ang makatabang niining butanga. Si apostol Pablo miingon sa batan-ong si Timoteo: “Tagda ang mas batan-ong mga lalaki ingong igsoong mga lalaki, ang gulanggulang nga mga babaye ingong mga inahan, ug ang mas batan-ong mga babaye ingong igsoong mga babaye, uban sa bug-os nga kaputli.” (1 Timoteo 5:1, 2, New International Version) Dili ba makasanta kana sa mahilay, makatental, o dili-angay nga paghikap?

Kanang mao gihapong prinsipyo mahimong ikapadapat sa sinultihan. Sa tukma, ang Bibliya nag-ingon: “Ayaw tugoti bisan na lang gani nga mahisgotan taliwala kaninyo ang pakighilawas ug ang tanang matang sa pagkadili-hinlo o pagkadalo, ingon gayod sa nahiangay sa mga balaan; ni ang makauulawng panggawi ni binuang nga sinultihan ni law-ayng pagpanistis, mga butang nga dili angay.” (Efeso 5:3, 4) Ang abogada sa seksuwal nga panghasi nga si Kathy Chinoy nagsugyot nga sa dili ka pa mosulti imong tagdon una ang usa ka pangutana: “Buot ka ba nga ang imong inahan, igsoong babaye, o anak nga babaye maladlad nianang matanga sa sinultihan?” Ang mahilas, palabtik nga sinultihan makapaubos sa nagsulti ug sa namati.

Pagsanta sa Panghasi

Sa unsang paagi ang usa makalikay nga mabiktima sa panghasi? Ang tambag nga gihatag ni Jesus sa iyang mga tinun-an sa dihang gipadala niya sila sa ilang unang pagsangyaw nga buluhaton mahimo, tingali, nga ikapadapat niining bahina: “Tan-awa! Nagapadala ako kaninyo ingong mga karnero taliwala sa mga lobo; busa pamatud-i ang inyong kaugalingon nga mabinantayon ingon sa mga halas apan inosente ingon sa mga salampati.” (Mateo 10:16) Bisan pa niana, ang usa ka Kristohanon dili kay walay mahimo. Ang Bibliya nagpasalig kanato: “Sa dihang ang kaalam mosulod sa imong kasingkasing . . . , ang katakos sa paghunahuna mismo magabantay kanimo, ang pagsabot mismo magaamping kanimo.” (Proverbio 2:10, 11) Busa, atong tan-awon ang pipila ka mga prinsipyo sa Bibliya nga makatabang kanimo sa pag-amping sa imong kaugalingon.

1. Bantayi ang imong kaugalingong paggawi uban sa mga kauban sa trabaho. Kini wala magpasabot nga mahimong di-mabination o makiawayon, kay ang Bibliya nag-awhag kanato nga ‘tinguhaon ang pagpakigdait uban sa tanang katawhan.’ (Hebreohanon 12:14; Roma 12:18) Apan sanglit ang Bibliya nagpasidaan sa mga Kristohanon nga “padayon sa paglakaw diha sa kaalam ngadto kanilang anaa sa gawas,” makataronganon nga huptan ang usa ka pormal nga paggawi, ilabina kon makiglabot sa kaatbang nga sekso. (Colosas 4:5) Ang librong Talking Back to Sexual Pressure, ni Elizabeth Powell, nag-awhag sa mga trabahante “sa pag-ila sa kalainan tali sa maayong tinamdan nga nahiangay sa ilang papel ug sa matang sa pagkamahigalaon nga mohatag ug mensahe nga wala ray kaso ang seksuwal nga mga pamirigbirig.”

2. Pamisti nga maligdong. Ang imong isul-ob magpadalag mensahe ngadto sa uban. Balik sa panahon sa Bibliya, ang pagsul-ob ug pipila ka mga estilo sa pamisti magpaila sa usa ka tawo ingong imoral o mahilay. (Proverbio 7:10) Ang susama sagad tinuod karon; ang sinina nga pikit, maaryaton, o molakra ang lawas makapukaw ug sayop nga matang sa pagtagad. Tinuod, ang uban mibati nga sila may katungod sa pagsul-ob sa kon unsay ilang gusto. Apan ingon sa pagkasulti niini sa magsusulat nga si Elizabeth Powell, “kon ikaw nagtrabaho taliwala sa mga tawo nga nagtuo nga ang pagpangawat ug kuwarta okey lang, sultihan ti ka nga ayawg ibutang ang imong kartira sa imong hawak. . . . Angay nimong ilhon ang sakit sa . . . mga tinamdan sa katilingban ug paningkamot nga mapanalipdan ang imong kaugalingon nga mabiktima nila.” Busa ang tambag sa Bibliya sibo sa panahon. Nagtambag kini sa mga babaye nga “magdayandayan sa ilang kaugalingon sa mahapsay nga sinina, uban ang kaligdong ug pagkamabuot sa hunahuna.” (1 Timoteo 2:9) Pamisti nga maligdong, ug ikaw lagmit dili mahimong tumong sa mapasipad-ong sinultihan o mga lihok.

3. Pagbantay sa imong mga kauban! Ang Bibliya nag-asoy kanato bahin sa usa ka dalaga nga ginganlag Dina nga nahimong biktima sa seksuwal nga pag-atake. Siya dayag nga nakadanig pagtagad sa nag-atake kaniya tungod kay siya kanunayng “tiggawas sa pagpakigkita sa mga anak nga babaye sa yuta” sa Canaan​—mga babaye nga ilado nga mahilayon! (Genesis 34:1, 2) Sa susama karon, kon ikaw kanunay makigsulti​—o mamati​—sa kaubang mga trabahante nga ilado sa pagpakig-estoryag mga malaw-ay, ang uban tingali mohinapos nga okey lang kanimo ang seksuwal nga pamirigbirig.

Wala kini magpasabot nga magsinuplada ka sa kaubanan nimo sa trabaho. Apan kon ang mga estorya mahilas na, nganong dili molakaw na lamang? Makaiikag, daghan sa mga Saksi ni Jehova ang nakakaplag nga ang pagkabatog dungog nga may hataas nga mga sukdanan sa moral nagsilbing panalipod kanila batok sa pagpanghasi.​—1 Pedro 2:12.

4. Likayi ang makakompromisong mga situwasyon. Ang Bibliya nag-asoy kon giunsa sa batan-ong lalaki nga ginganlag Amnon sa paglaraw nga magpahilit uban sa usa ka batan-ong babaye nga ginganlag Tamar aron nga iyang pahimuslan siya sa seksuwal nga paagi. (2 Samuel 13:1-14) Ang mga manghahasi karon tingali molihok sa samang paagi, tingali manapit sa ubos niya sa pag-inom ug makahubog nga ilimnon o nga magpabilin sa trabaho human sa regular nga mga oras sa pagtrabaho nga walay katarongan. Pagbantay sa maong mga pagdapit! Ang Bibliya nag-ingon: “Maalamon ang usa nga nakakita sa kalamidad ug nagatago sa iyang kaugalingon.”​—Proverbio 22:3.

Kon Ikaw Ginahasi

Siyempre, ang ubang mga lalaki mobirigbirig nga di-angay bisag maligdong pa ang paggawi sa babaye. Unsa ang angay mong reaksiyon sa maong pagbirigbirig kon ikaw ang gipuntiriya? Ang uban mirekomendar nga ibale-wala na lang kini! ‘Ang sekso sa opisina maoy lamas sa kinabuhi!’ matod pa sa usa ka babaye. Apan, wala gayod maglantaw sa di-angay nga pagtagad ingong kataw-anan o komplimento, ang matuod nga mga Kristohanon ngil-aran niana. Sila “nagadumot sa daotan” ug nahibalo nga ang tuyo sa pagbirigbirig kasagaran mao ang pagdani sa usa ngadto sa seksuwal nga imoralidad. (Roma 12:9; itandi ang 2 Timoteo 3:6.) Labing menos, ang bastos nga mga paggawi maoy usa ka insulto sa ilang Kristohanong dignidad. (Itandi ang 1 Tesalonica 4:7, 8.) Unsaon nimo pagdumala sa maong mga situwasyon?

1. Maisogong isulti ang imong baroganan! Ang Bibliya nag-asoy kanato kon unsay reaksiyon sa usa ka mahinadlokon-sa-Diyos nga lalaki nga ginganlag Jose sa imoral nga mga tanyag: “Karon tapos niining mga butanga nga ang asawa sa iyang agalon kanunay nga nagtutok sa iyang mga mata kang Jose ug miingon: ‘Dulog uban kanako.’” Wala lang ba tagda ni Jose ang iyang mga panapit, naglaom nga ang problema mawala ra? Sa kasukwahi! Ang Bibliya nag-ingon nga siya maisogong midumili sa iyang pamirigbirig, nga nag-ingon: “Unsaon nako paghimo kining dakong pagkadaotan ug makasala batok sa Diyos?”​—Genesis 39:7-9.

Ang mga lihok ni Jose naghatag ug maayong panig-ingnan alang sa mga lalaki ug mga babaye. Ang di-pagtagad​—o mas grabe pa, ang pagkahadlok​—sa palabtik nga sinultihan o sa agresibong paggawi dili gayod makapawala niana; hinunoa, ang kahadlok o ang pagkamaulawon magpasamot niana! Ang magtatambag sa pagsanta sa panglugos nga si Martha Langelan nagpasidaan nga ang mga manlulugos sagad mogamit ug seksuwal nga panghasi ingong usa ka “paagi sa pagsukod sa posibilidad nga ang usa ka babaye mosukol sa pag-atake; kon siya di-motutol ug nalisang sa dihang gihasi, dahomon nila nga siya di-motutol ug mahadlok kon atakehon.” Busa hinungdanong isulti nimo nga maisogon ang imong baroganan sa unang timaan sa panghasi. Sumala pa sa usa ka magsusulat, “ang pagsultig dili dihadiha ug sa tin-aw nga paagi sagad igo na sa pagpahunong sa manghahasi sa malaw-ayng paggawi.”

2. Himoa ang imong dili nga dili! Si Jesus ang miingon niana diha sa iyang Wali sa Bukid. (Mateo 5:37) Ang iyang pulong angay alang niining mga kahimtanga, sanglit ang mga manghahasi sagad dili gayod molunga. Unsa ka gayod ka malig-on? Kana nagdepende sa mga kahimtang ug sa reaksiyon sa manghahasi. Gamita kutob sa maarangan ang kalig-on nga gikinahanglan aron iyang masabtan ang imong baroganan. Sa ubang mga kahimtang, ang yano, prangkang pulong sa kalmadong tingog igo na. Tan-aw sa mata. Ang mga eksperto nagsugyot sa mosunod: (a) Isulti ang imong mga pagbati. (“Di gyod ko gusto kon ikaw . . .”) (b) Nganli sa espesipiko ang malaw-ay nga paggawi. (“. . . sa dihang mosulti kag bastos, bulgar nga sinultihan . . .”) (c) Ipatin-aw ang buot mo nga buhaton sa tawo. (“Buot ko nga mohunong ka sa pagsulti niana kanako!”)

“Hinunoa, sa bisan unsang kahimtang,” si Langelan nagpasidaan, “dili gayod angayng mosangpot ang komprontasyon sa pag-atake. Ang sumbalik nga pag-atake (mga pag-insulto, mga hulga, ug pagpasipala, pagsukmag, pagluwa sa manghahasi) dili maayo. Ang binabang kapintasan peligroso, ug dili kinahanglang mogamit ug pisikal nga kapintasan gawas kon adunay aktuwal nga pag-atake sa pisikal nga nagkinahanglag pagdepensa-sa-kaugalingon.” Ang maong mapuslanong tambag nahiuyon sa mga pulong sa Bibliya sa Roma 12:17: “Ngadto kang bisan kinsa ayaw balosig daotan ang daotan.”

Komosta kon ang panghasi magpadayon bisan pa sa imong kinamaayohang mga paningkamot sa paghunong niana? Ang pipila ka mga kompaniya naglatid ug mga paagi sa pagpakiglabot sa seksuwal nga panghasi. Sagad ang hulga lamang nga mosumbong sa kompaniya maghimo sa imong manghahasi sa dili na paghilabot kanimo. Apan, mahimo usab nga dili. Ikasubo, ang pagkakitag superbisor nga mosimpatiya dili kanunayng sayon buhaton alang sa mga babaye o sa mga lalaki. Si Glen, nga nag-ingon nga siya gihasi sa usa ka empliyada, misulay sa pagreklamo. Siya nahinumdom: “Sa dihang gisultihan ko ang akong amo bahin niana, wala gayod ako makadawat ug tabang. Ngani, gilantaw niya kini nga kataw-anan. Nagbantay na lang ako sa babaye ug naningkamot sa paglikay kaniya.”

Ang uban misulay sa pagkiha. Apan ang dagkong mga desisyon sa mga asunto nga imong mabasa sa palaumagian sa balita dili gayod mao ang naandan. Gawas pa, ang librong Talking Back to Sexual Pressure nagpasidaan: “Ang legal nga solusyon batok sa panghasi nagkinahanglag emosyonal nga kusog ug panahon; kini moresultag kapit-os sa pisikal maingon usab sa mental.” Uban sa maayong katarongan nga nagpasidaan ang Bibliya: “Ayaw pagdalidali sa pagsang-at ug legal nga kaso.” (Proverbio 25:8) Human palandonga ang emosyonal ug espirituwal nga kapildihan sa pagkiha, ang uban mipili sa pagpangitag ubang trabaho.

Ang Kataposan sa Panghasi

Ang seksuwal nga panghasi dili gayod bag-o. Sama kini ka komon sa dili-hingpit, malalangon, dalo nga kasingkasing sa tawo. Ang mga mando ug mga kaso sa korte dili gayod makapawala sa seksuwal nga panghasi sa katilingban. Ang pagwala sa seksuwal nga panghasi nagkinahanglag dakong kausaban sa kasingkasing sa mga tawo.

Karon, ang Pulong sa Diyos ug ang iyang espiritu nagaapektar sa maong kausaban sa mga tawo sa tibuok kalibotan. Ingon sa daw ang mga lobo ug mga leyon nakakat-on sa paggawi sama sa mga karnero ug mga nating baka, ingon sa gitagna sa manalagnang si Isaias. (Isaias 11:6-9) Pinaagi sa pagtuon sa Bibliya uban sa mga tawo, ang mga Saksi ni Jehova matag tuig nakatabang sa daghang libolibong ‘mga lobo’ niadto sa paghimog malig-on, malungtarong mga kausaban sa personalidad. Kining mga tawhana namati sa sugo sa Kasulatan sa ‘paghukas sa daan nga pagkatawo nga nahiuyon sa kanhi ninyong paagi sa panggawi’ ug pulihan kini sa “bag-ong pagkatawo nga gilalang sumala sa kabubut-on sa Diyos diha sa matuod nga pagkamatarong ug pagkamaunongon.”​—Efeso 4:22-24.

Moabot ra ang adlaw nga ang yuta mapuno sa mga lalaki ug mga babaye nga nagsunod sa mga sukdanan sa Bibliya. Ang mga tawong mahinadlokon sa Diyos mahinamong nagpaabot nianang adlawa, sa dihang matapos na ang tanang matang sa di-maayong pagtratar. Hangtod unya nianang panahona, ilang ginasagubang kutob sa ilang maarangan ang mangil-ad nga mga kamatuoran karon.

[Footnote]

[Blurb sa panid 7]

“Buot ka ba nga ang imong inahan, igsoong babaye, o anak nga babaye maladlad niana?”

[Hulagway sa panid 8]

Ang pormal nga paggawi ug maligdong nga pamisti dakog mahimo sa pagpanalipod sa usa batok sa panghasi

[Hulagway sa panid 10]

Ang matuod nga mga Kristohanon karon nakakat-on sa pagtratar sa usag usa sa matinahurong paagi