Ayaw Kamo Pagpayugo Uban sa mga Dili-Magtutuo

“Ayaw kamo pagpayugo nga walay-pagkaangay uban sa mga dili-magtutuo. Kay . . . unsang bahin ang nabatonan sa usa ka tawong magtutuo uban sa usa ka dili-magtutuo?”—2 CORINTO 6:14, 15.

1. Sa unsang paagi ang usa ka igsoong babaye nakaminyog dili-magtutuo?

USA sa mga Saksi ni Jehova sa tungang-kasadpang Tinipong Bansa namatyan sa iyang bana tungod sa aksidente sa sakyanan pila ka tuig nga miagi. “Sa sinugdan nagun-ob ang akong balatian,” siya nahinumdom, “apan ako determinado nga dili kana makabalda sa pag-alagad nako kang Jehova. Hinunoa, human sa duha ka tuig misugod ako sa pagbati nga sama sa ikalimang ligid taliwala sa mga magtiayon sa kongregasyon. Ang akong anak babaye ug ako dili kanunay maimbitar sa mga pamilyahanong ekskursiyon. Sa dihang ako makakitag Kristohanong mga magtiayon nga magpadayag ug pagmahal sa usag usa, dugang bation ko nga sinalikway. Walay mausang nakamatikod nga nagkaluya ako sa espirituwal. Busa sa dihang ang usa ka lalaking kalibotanon nga nailhan nako sa trabaho mihangyo kanako nga mangaon sa gawas, ako mikuyog. Nga wala ko kadto hiamgohi, nahigugma na ako kaniya. Sa kataposan, huyang na ako kaayo ug gidaog sa akong kamingaw nga misugot ako nga makigminyo kaniya.”

2. Nganong kinaiyanhon ang tinguha sa pagminyo, ug ang kaminyoon gilaraw sa pag-ugmad sa unsa?

² Oo, ang tinguha sa pagpakig-ambit sa kinabuhi uban sa usa ka kapikas mahimong kusog kaayo, ug kini usab kinaiyanhon. Sumala sa pagpahayag niini ni Jehova: “Dili maayo nga ang tawo magpadayong magainusara. Buhatan ko siyag usa ka katabang, ingong usa ka kapikas [“katumbas,” butang nga haom alang kaniya] alang kaniya.” (Genesis 2:18, New World Translation Reference Bible, potnot) Ang kaminyoon gilaraw aron maugmad ang suod, malungtarong bugkos sa panaghiusa tali sa usa ka lalaki ug usa ka babaye. Dili si Adan kondili si Jehova maoy miingon: “Pagabiyaan sa lalaki ang iyang amahan ug ang iyang inahan ug moipon siya sa iyang asawa ug sila mahimong usa ka unod.” (Genesis 2:22-24; itandi ang Mateo 19:4-6.) Tingali gipangandoy sa imong kasingkasing ang maong katumbas.

3, 4. (a) Sa unsang paagi ang Bibliya nagapasidaan batok sa pag-ugmad ug suod nga pagbinatiay uban sa mga dili-magtutuo? (b) Sa unsang paagi ang tambag ni Pablo mahitungod sa walay-pagkaangay nga pagyugo mapadapat sa kaminyoon? (c) Unsaon pagsabot sa mga Kristohanon nga taga-Corinto ang pulong “mga dili-magtutuo”? (Tan-awa ang potnot.)

³ Hinuon, ang Bibliya nagapasidaan batok sa pag-ugmad sa suod nga mga pagbinatiay uban sa mga dili-magtutuo. Sumala sa pagpahayag niini ni apostol Pablo: “Ayaw kamo pagpayugo nga walay-pagkaangay [“Ayaw kamo pagpasangon sa dili-magkaangay nga panon,” The Jerusalem Bible] uban sa mga dili-magtutuo.a Kay . . . unsang bahin ang nabatonan sa usa ka tawong magtutuo uban sa usa ka dili-magtutuo.”b (2 Corinto 6:14, 15) Tingali diha sa hunahuna ni Pablo ang pagdili sa Moisesnong Kasugoan sa pagyugo nga magkauban sa usa ka toro ug usa ka asno alang sa pagdaro. (Deuteronomio 22:10) Ang asno gamay ug dili sama ka kusgan ug magaantos ingong sangpotanan sa maong dili-managsamang pagyugo. Sanglit ang kaminyoon nahisama sa usa ka yugo nga nagabugkos sa bana ug asawa, ang pagminyo sa usa ka Kristohanon sa dili-magtutuo mosangpot sa dili-managsamang pagyugo. (Mateo 19:6) Ang maong panagyugo kasagarang mopatunghag dugang kalisdanan ug kapit-osan sa usa ka kaminyoon.​—Itandi ang 1 Corinto 7:28.

⁴ Bisan pa niana, sumala sa gihulagway sa kasinatian sa sinugdanan, gipalabi sa pipila ka Kristohanon ang pagminyog mga dili-magtutuo. Nganong gilisdan man ang pipila sa pagminyo “diha lamang sa Ginoo”?​—1 Corinto 7:39.

Kon Nganong ang Uban Nangita sa Laing Dapit

5. Iilustrar nganong ang pipila makigtrato sa usa ka dili-magtutuo.

⁵ Dili ingon nga gituyo gayod nila ang dili pagpakabana sa tambag sa Diyos. Tagda ang kahimtang sa usa ka Kristohanong igsoong babaye nga tingali buot maminyo. Basin nangandoy siyag Kristohanong bana, apan daw walay daghang ulitawo sa iyang sirkulo sa mga higalang magtutuo. Siya mabalak-on sa iyang edad. Basin gusto niyang makabatog pamilya. Ang kahadlok nga matigulang nga nagainusara ug ang panginahanglan nga higugmaon makahimo niya nga huyang. Nan, kon ang usa ka lalaking kalibotanon mopakitag interes kaniya, lisod ang pagsalikway. Tingali siya mopatim-awng maluluton, malumo. Basin siya dili motabako o dili himalikas. Unya moabot ang mga pagpakamatarong: ‘Aw, siya buotan pa kay sa daghang brader nga akong kaila!’ ‘Interesado siyang motuon.’ ‘May nahibaloan akong mga kaso diin ang usa ka sister naminyog dili-magtutuo ug sa kataposan siya nahimong isigkamagtutuo.’ ‘Adunay pila ka Kristohanong mga kaminyoon nga wala molampos!’​—Tan-awa ang Jeremias 17:9.

6, 7. (a) Giunsa sa usa ka igsoong dalaga pagbatbat ang iyang pagbati sa kapakyasan? (b) Unsang mga pangutana ang angay natong tagdon?

⁶ Oo, mahimong batiog kapakyasan ang usa ka tagsaanong Kristohanon nga buot maminyo. Ang uban mawad-an pag paglaom. “Diyutay kaayo ang mga brader nga ulitawo,” matud sa usa ka dalagang sister sa pagbatbat sa kahimtang sa iyang dapit. “Ug daghan kaayo ang mga dalagang sister. Samtang makita sa usa ka sister nga daling molabay ang iyang pagkabatan-on, ang iyang mga kapilian mosangko nga dili na lang maminyo o maminyo sa unang higayon nga iyang mabatonan.”

⁷ Bisan pa niana, ang tambag sa Bibliya tin-aw: ‘Ayaw kamo pagpayugo uban sa mga dili-magtutuo.’ (2 Corinto 6:14) Kini bang balaang pasidaan estrikto o dili makataronganon?

Usa ka Pagpahayag sa Mahigugmaong Pagtagad sa Diyos

8. Sa unsang paagi si Jehova nagpasundayag nga ang atong labing dakong kaayohan anaa sa iyang kasingkasing?

⁸ Si Jehova dulot nabalaka sa atong malungtarong kaayohan. Dili ba, sa dakong bili sa iyang kaugalingon, gihatag niya ang iyang Anak ingong “usa ka lukat ilis sa daghan”? (Mateo 20:28) Dili ba siya ‘ang Usang nagatudlo kanato sa pagpahimulos sa atong kaugalingon’? (Isaias 48:17) Wala ba siya magsaad nga ‘dili niya itugot nga kita matental nga labaw sa atong maantos’? (1 Corinto 10:13) Nan, makataronganon nga sa dihang siya nagasugo kanato nga dili magpayugo uban sa mga dili-magtutuo, anaa sa iyang kasingkasing ang atong labing dakong kaayohan! Tagda sa unsang paagi kini nga pasidaan usa ka pagpahayag sa iyang mahigugmaong pagtagad kanato.

9. (a) Unsang pasidaan ang ginahatag ni Pablo batok sa pag-ugmad sa usa ka Kristohanon sa suod nga bugkos uban sa dili-magtutuo? (b) Unsay kahulogan sa Gregong pulong nga gihubad nga “panagkauyon,” ug sa unsang paagi kini nagailustrar sa kalisdanan nga motungha sa dihang ang Kristohanon nagayugo sa iyang kaugalingon uban sa dili-magtutuo?

⁹ Ang kaminyoon gituyo sa Maglalalang sa pag-ugmad sa labing suod nga bugkos tali sa mga tawo, kay ang bana ug asawa mahimong “usa ka unod.” (Genesis 2:24) Maalamon ba nga ang usa ka Kristohanon mag-ugmad sa suod nga bugkos uban sa dili-magtutuo? Mitubag si Pablo pinaagi sa pagpatunghag serye sa matugkarong mga pangutana, nga ang matag usa niana nagakinahanglag negatibong tubag: “Kay unsay panag-uban sa pagkamatarong ug pagkamalapason? O unsay pakig-ambit ang nabatonan sa kahayag uban sa kangitngit? Dugang pa, unsay panagkauyon [Grego, sym·phoʹne·sis] tali kang Kristo ug kang Belial [Satanas]? O unsay bahin sa tawong magtutuo uban sa dili-magtutuo?” (2 Corinto 6:14, 15) Ang Gregong pulong sym·phoʹne·sis sa literal nagkahulogang “pagtingog nga dungan” (gikan sa syn, “uban,” ug pho·neʹ, “usa ka tingog”). Kini nagatumong sa panagkauyon nga ipatungha sa musikal nga mga instrumento. Siyempre, walay panagkauyon tali ni Kristo ug kang Satanas. Sa susama, sa walay-pagkaangay nga yugo, lisod kaayo nga ang bana ug asawa ‘makakablit sa samang mga kuwerdas.’ Sila nahisamag duha ka musikal nga instrumento nga dili harmoniya sa usag usa, nga nagapatunghag yabag nga mga tingog inay sa honi.

10. Unsa ang hinungdanong mga elemento sa malipayong kaminyoon, ug unsang mga kaayohan ang nagalungtad kon adunay may pagkaangay nga yugo?

¹⁰ Nan, sa unsang paagi ang usa ka tawong espirituwal makapahimulos ug bug-os nga panagkauyon sa usa ka tawong pisikal? (1 Corinto 2:14) Ang samang mga tinuohan, mga prinsipyo, ug mga tumong maoy kinahanglanong mga elemento sa usa ka malipayong kaminyoon. Walay butang makahatag ug labaw nga kalig-on sa kaminyoon kay sa debosyon sa duruha ngadto sa Maglalalang. Kon adunay angay-angay nga yugo, ang bana ug asawa makadasig sa usag usa sa pagsimba. Ang duruha makasalig sa Kasulatan sa paghusay sa ilang mga kabingkilan. Nan, dili ba dayag nga si Jehova wala mangomedya kanato nga dili makigyugo uban sa mga dili-magtutuo kay buot niya nga kita makapahimulos sa labing suod nga bugkos uban sa atong kapikas sa kaminyoon?

11. Nganong ang mga pakigkombuya sa kaminyoon uban sa mga dili-magsisimba gidili sa Israel, ug unsang makapukaw-sa-hunahunang pangutana ang gipatungha?

¹¹ Ang pagpamati sa pasidaan sa Bibliya nagaluwas usab kanato gikan sa masakit nga sangpotanan nga kasagarang moresulta dihang ang Kristohanon makigyugo uban sa dili-magtutuo. Pananglitan, anaa ang posibilidad nga patalikoron sa dili-magtutuo ang Kristohanong kapikas gikan sa pag-alagad kang Jehova. Tagda ang pasidaan ni Jehova sa karaang Israel. Gidili ang mga pakigkombuya sa kaminyoon uban sa mga dili-magsisimba. Ngano? “Kay siya magapatalikod sa inyong anak gikan sa pagsunod kanako,” nagpasidaan si Jehova, “ug sila magaalagad sa ubang mga diyos.” (Deuteronomio 7:3, 4) Kay giatubang sa pagsupak sa dili-magtutuong kapikas, basin adunay kiling sa pagkaanod padulong sa dalan nga sayon. Madali ang paghunahuna, ‘Dili kini mahitabo kanako!’ Apan kana nahitabo sa usa ka lalaking makinaadmanon nga si Solomon. Dili ba kaha mahitabo ang sama kanimo?​—1 Hari 11:1-6; itandi ang 1 Hari 4:29, 30.

12. Sa unsang paagi ang kasugoan sa Diyos nga nagdili sa mga pakigminyo sa mga dumuloong nagsilbing panalipod alang sa mga Israelinhon? Iilustrar.

¹² Bisan pag ang magtutuo dili mapatalikod gikan sa matuod nga pagsimba, sa gihapon may mga suliran ug mga kalisdanan nga kasagaran nalangkit sa panimalay nga nabahin sa relihiyon. Tagda, na usab, ang kasugoan sa Diyos ngadto sa Israel. Pananglit nga ang usa ka dalagang Israelinhon misugot nga makigminyo ug lalaking Canaanhon. Tungod sa mga batasang seksuwal nga naglungtad sa yuta sa Canaan, motahod kaha ang lalaki sa kasugoan sa iyang Diyos? Pananglitan, kinabubut-on kaha siyang molikay sa relasyong seksuwal panahon sa regla, sumala sa gibaod sa Moisesnong Kasugoan?c (Levitico 18:19; 20:18; itandi ang Levitico 18:27.) Sa kaso sa usa ka lalaking Israelinhon nga naminyog babayeng Canaanhon, unsa kaha ka mapaluyohon ang asawa sa dihang siya mopaingon sa Jerusalem kada tuig aron motambong sa pinanahong mga pangilin? (Deuteronomio 16:16) Dayag, ang kasugoan sa Diyos nga nagdili sa maong mga kaminyoon nagsilbing panalipod alang sa mga Israelinhon.

13. (a) Nganong ang usa ka tawong kalibotanon wala makabatog binansay-sa-Bibliya, Kristohanon nga konsensiya? (b) Unsang mga pagpiit ug mga suliran ang giatubang sa pipila diha sa mga panimalay nga nabahin sa relihiyon?

¹³ Komosta karong adlawa? Ang moral nga mga sukdanan sa katawhang kalibotanon halayo kaayo sa iya sa Bibliya. Bisan pag unsa ka hinlong tan-awon ang mga tawong kalibotanon, sila wala makabatog binansay-sa-Bibliyang Kristohanong konsensiya. Wala sila makagugol ug katuigan sa pagtuon sa Pulong sa Diyos, ‘nga nagabag-o sa ilang kaisipan’ ug ‘nagahukas sa daang pagkatawo.’ (Roma 12:2; Colosas 3:9) Busa, ang Kristohanon nga nagayugo sa iyang kaugalingon uban sa dili-magtutuo kasagaran nagaladlad sa iyang kaugalingon sa dakong kaguol sa kasingkasing ug kasubo. Giatubang sa pipila ang balikbalik nga pagpugos nga makigbahin sa hiwing seksuwal nga mga buhat o mosaulog sa kalibotanong mga pangilin. Ug ang pipila nagareklamo gani sa kamingaw. Sumala sa gisulat sa usa ka sister: “Ang kamingaw nga imong bation sa dihang maminyo ka sa lalaki nga wala mahigugma kang Jehova mao ang pinakagrabeng kamingaw nga mahanduraw. Abi mo, wala kay kapaambitan sa kamatuoran, nga mao ang labing hinungdanong butang sa imong kinabuhi.”

14. (a) Sa usa ka panimalay nga nabahin, nganong lisod ang pagmatutog mga anak diha sa “disiplina ug pagdumala sa kaisipan ni Jehova”? (b) Unsa kaha ang epekto sa nabahin nga panimalay diha sa mga anak?

¹⁴ Sa panimalay nga nabahin, mahimong lisod kaayo ang pagmatutog mga anak diha sa “disiplina ug pagdumala sa kaisipan ni Jehova.” (Efeso 6:4) Pananglitan, mosugot kaha ang dili-magtutuo nga ang mga bata motambong sa mga tigom o makig-ambit sa pagsangyaw sa kanataran? Kasagarang mosangpot nga ang mga anak mabahin sa ilang mga pagbati​—gihigugma nila ang duha ka ginikanan, apan usa ra ka ginikanan ang nahigugma kang Jehova. Matud sa usa ka sister nga naminyog dili-magtutuo: “Naagian nako ang daghang kaguol sulod sa akong 20-anyos nga kaminyoon. Ang akong mga anak lalaki nagtubo nga may daghang kagubot ug emosyonal nga mga suliran ug karon maoy bahin na sa kalibotan. Kasagaran mayugot ang akong anak babaye kay mahilayo kanako tungod sa mga katungod sa pagbisita sa iyang amahan. Kining tanang suliran nagalungtad tungod kay sa dihang ako 18, gipalabi ko ang dili pagpakabana sa usa sa mga prinsipyo ni Jehova.” Unsang prinsipyoha? Ayaw kamo pagpayugo uban sa mga dili-magtutuo!

15. Nganong si Jehova nagatambag kanato nga dili makigyugo uban sa mga dili-magtutuo?

¹⁵ Tin-aw, buot ni Jehova nga kita makapahimulos sa labing maayo sa kinabuhi. Ang iyang gipangayo kanato, apil ang iyang tambag nga kita dili magpayugo sa atong kaugalingon uban sa mga dili-magtutuo, maoy sa atong kaayohan. (Deuteronomio 10:12, 13) Ang pagminyog dili-magtutuo maoy dili pagpakabana sa Kasulatanhong tambag, sa praktikal nga kaalam, ug sa kasagaran masakit nga kasinatian sa uban.

Mga Pangutana nga Kasagarang Gisukna

16, 17. (a) Kon kita dili magbantay, sa unsang paagi ang emosyon makabalda sa maayong hunahuna? (b) Ang tambag sa Diyos angay bang dili tagdon tungod sa eksepsiyonal nga mga kahimtang diin ang usa ka Kristohanon naminyog dili-magtutuo ug karon silang duruha nagaalagad na kang Jehova? Ipatin-aw.

¹⁶ Bisan pa niana, kon dili kita magbantay, ang emosyon mahimong mobalda sa maayong hunahuna. Basin mosugod kita sa pagbati nga mahimo ang eksepsiyon sa atong kaso. Tagda ang pipila sa mas kasagarang gisuknang mga pangutana.

¹⁷ Komosta ang mga kahimtang diin ang usa ka igsoong lalaki o babaye naminyog dili-magtutuo, ug karon silang duha nagaalagad kang Jehova? Bisan pa niana, nalapas ang mga prinsipyo ni Jehova. Ang sangpotanan nagapakamatarong ba sa paagi? Nagailustrar sa hunahuna sa Diyos niadtong wala magpakabana sa iyang tambag mao ang kaso sa mga Hudiyo nga namalik gikan sa pagkabihag sa Babilonya. Sa dihang ang pipila nagdalag paganong mga asawa, ang mga magsusulat sa Bibliya nga si Esdras ug Nehemias prangka nga nagsaway sa ilang mga lihok. Kadtong mga Hudiyo “milihok nga dili matinumanon,” nakahimog “dakong pagkadaotan,” ug nahimong “sad-an.” (Esdras 10:10-14; Nehemias 13:27) Lain pa nga tagdon: Kon dili nato tagdon ang tambag sa Diyos, basin masamdan nato ang atong kaugalingon sa espirituwal, nga magdaot sa atong konsensiya. Usa ka igsoong babaye kansang banang dili-magtutuo sa kadugayan nahimong magtutuo miingon: ‘Gisagubang ko pa ang emosyonal nga mga kadaot. Dili ko ikasulti unsa ka daotan ang akong bation sa dihang ang uban mopunting kanamo ug moingon, “Apan kana milampos man alang kanila.”’

18. Unsa ang dalang maalamon kon ikaw naibog sa usa nga dili pa bawtismado, ug sa ingon unsay imong igapasundayag?

¹⁸ Unsa man kon ikaw naibog sa usa nga nagatuon sa Bibliya ug nagatambong sa mga miting, bisan pag siya dili pa bawtismado? Malipay ta kon may magpakitag interes sa kamatuoran sa Bibliya. Hinuon, ang pangutana mao: Angay bang ipadayon nimo ang imong kiling? Sa prangka, ang dalang maalamon mao ang pagpaabot ug taastaas nga panahon tapos mabawtismohan ang imong higala ug nagauswag sa pagpasundayag sa mga bunga sa espiritu sa Diyos una ka makigdeyt. (Galacia 5:22, 23) Tingali dili sayon ang pagpadapat sa maong tambag, apan pinaagi sa pagbuhat niana imong ipasundayag ang debosyon ngadto sa mga prinsipyo sa Bibliya; kini magpahimutang ug maayong patukoranan alang sa matuod nga kalipay sa kaminyoon. Kon ang imong higala tinuod nga nagamahal kanimo ug tinuod nga nagapadulong sa paghigugma kang Jehova, walay duhaduha nga siya andam mopaabot hangtod nga kamong duha “diha na sa Ginoo”​—napahinungod ug nabawtismohan​—sa dili pa makigtrato. Hinumdomi, usab, nga ang matuod nga gugma dili madaot sa paglabay sa panahon.​—1 Corinto 7:39; Genesis 29:20.

19. Unsay angay nimong ibutang sa hunahuna kon ikaw maglisod sa pagpangitag kapikas sa kaminyoon gikan sa mga isigkamagtutuo?

¹⁹ Unsa man kon malisdan ka sa pagpangitag angayang kapikas sa kaminyoon gikan sa mga isigkamagtutuo? “Ako 26 anyos, dalaga, ug mamingawon kaayo,” matud sa usa ka igsoong babaye. Tinuod, ang pagkatagsaanon tingali lisod alang kanimo, apan ang mga suliran nga mosangpot sa pagkanayugo nga walay pagkaangay diha sa kaminyoon mahimong labi pang lisod! Ang pagsugot sa tambag sa Diyos basin magkinahanglag pagtuo, pagpugong-sa-kaugalingon, ug pailob, apan magmasaligon nga si Jehova nasayod ug buot niya ang labing maayo alang kanimo. (1 Pedro 5:6, 7) Iampo kana, ug dayon paghulat kang Jehova. (Salmo 55:22) Niining sistema sa mga butang, walay mausa ang may hingpit matagbawong kinabuhi. Ang imong kasingkasing tingali mangandoy sa usa ka kapikas. Hinuon, ang uban tingali dunay ilang bahin sa mga suliran, nga ang pipila dili mamaayo niining sistemaha. Diha lamang sa umaabot nga bag-ong kalibotan nga “ang tinguha sa tanang buhing butang” bug-os matagbaw.​—Salmo 145:16.

20. Giunsa sa usa ka igsoong dalaga pagpahayag ang iyang determinasyon, ug pinaagi sa susamang pagkadeterminado, unsang katagbawan ang tingali imong mabatonan?

²⁰ Kasamtangan, magmadeterminado nga dili magpayugo uban sa dili-magtutuo. Usa ka 36-anyos nga dalagang igsoon nagpahayag sa iyang determinasyon niining paagiha: “Nagaampo ako kang Jehova kada adlaw alang sa kapikas sa kaminyoon. Dili ko buot mangita sa gawas sa organisasyon ni Jehova, apan anaa gihapon ang mga tentasyon. Kasamtangan, nagaplano ako sa pag-ugmad sa mga hiyas nga mopauswag sa akong pagkatawo aron ako mamahimong ang matang sa babayeng espirituwal nga ginapangita sa lalaking espirituwal.” Ikaw ba susamang determinado? Kon mao, makabaton ka sa katagbawan nga nagagikan sa pagpamatuod sa imong pagkamaunongon ngadto sa Diyos sa balaang hustisya.​—Salmo 37:27, 28.

[Mga Footnote]

Makapatin-aw Ka Ba?

◻ Sa unsang paagi ang Bibliya nagapasidaan batok sa pag-ugmad ug suod nga mga pagbinatiay uban sa mga dili-magtutuo?

◻ Nganong ang pila ka dedikadong Kristohanon nagapangita sa gawas sa kongregasyon alang sa kapikas sa kaminyoon?

◻ Sa unsang paagi ang pasidaan ni Jehova mahitungod sa walay-pagkaangay nga pagyugo usa gayod ka kapahayagan sa iyang mahigugmaong pagtagad kanato?

◻ Unsang mga pangutana mahitungod sa pagpangitag kapikas ang kasagarang gisukna, ug unsaon nimo pagtubag sila?