Pag-atiman sa mga Tigulang—Mga Hagit ug mga Ganti
SI Shinetsu, usa ka Kristohanong ministro, nalipay kaayo sa iyang asaynment. Ang iyang pamilya sa tulo lakip na ang inahan sa iyang asawa. Sila malipayong nagabuhat uban sa gamayng kongregasyon sa mga Saksi ni Jehova, nagapanudlo sa katawhan bahin sa Bibliya, hangtod usa ka adlaw siya gihangyo sa pagpalandong sa pagbiyahe uban sa iyang asawa sa pagduaw sa laing mga kongregasyon. Kini nagkinahanglag mga kausaban sa sak-anan matag semana. Siya nalipay sa maong palaaboton, apan kinsay moatiman kang Mama?
Atubangon sa daghang pamilya sa ulahi ang samang hagit—kon unsaon sa pag-atiman ug maayo sa tigulang nga mga ginikanan. Dili kaayo kana hatagag pagtagad kon ang mga ginikanan maayo pag panglawas ug nagatrabaho. Apan, tingalig mapadayag sa ginagmayng mga butang nga sila nagkatigulang na, sama sa nagkurog nga mga kamot samtang nagpasulod sila ug hilo sa dagom o malimtanon na samtang sila maningkamot sa paghinumdom kon diin nila ulahing nakita ang nawalang butang. Kasagaran, hinunoa, ang kalit nga aksidente o balatian ang makapamata sa usa sa ilang mga panginahanglan. Kinahanglang adunay himoon.
Diha sa pila ka nasod ang mga ginikanan nga adunay maarang-arang nga kahimsog sa panglawas buot nga magpalabay sa ilang ulahing katuigan uban sa ilang mga kapikas lamang inay uban sa ilang mga anak. Sa ubang kanasoran, sama sa kadaghanang nasod sa Oryente ug Aprika, kustombre na nga moipon ug puyo ang mga tigulang sa ilang mga anak, ilabina sa kamagulangang anak nga lalaki. Tinuod kini ilabina kon ang usa sa mga ginikanan masakiton na. Sa Hapon, pananglitan, kadtong nag-edad nag 65 o kapin pa ug masakiton, duolan sa 240,000 ang ginaatiman sa balay sa ilang mga pamilya.
Moral ug Kasulatanhong mga Obligasyon
Bisag kita nagakinabuhi sa kaliwatan nga daghan ang nahimong “mga mahigugmaon sa kaugalingon,” walay “pagbati nga kinaiya,” kita aduna gayoy moral ug Kasulatanhong mga obligasyon sa mga tigulang. (2 Timoteo 3:1-5) Si Tomiko, nga maoy nag-atiman sa tigulang niyang inahan, nga gitakboyan sa sakit nga Parkinson, mipahayag sa moral nga obligasyon nga iyang gibati sa dihang siya miingon bahin sa iyang inahan: “Iya akong giatiman kapin sa 20 ka tuig. Karon buot kong buhaton ang samang butang kaniya.” Ang maalamong Haring Solomon mitambag: “Pamati sa imong amahan nga nagpahimugso kanimo, ug ayaw pagtamaya ang imong inahan tungod kay tigulang na siya.”—Proverbio 23:22.
Ang relihiyosong pagpihig o kayugot sa bahin sa usa ka dili magtutuong ginikanan dili makasalikway nianang sugoa sa Bibliya. Ang Kristohanong apostol Pablo gidasig sa pagsulat: “Kon adunay tawo nga dili magtagana alang sa mga iya, ug ilabina alang sa mga sakop sa iyang kaugalingong banay, siya naglimod sa iyang pagtuo ug labi pa siyang daotan kay sa tawong walay pagtuo.” (1 Timoteo 5:8) Si Jesus naghatag kanatog panig-ingnan sa dihang, ingong usa sa iyang kataposang mga buhat sa wala pa siya mamatay, gihikay niya nga may moatiman sa iyang inahan.—Juan 19:26, 27.
Pakiglabot sa mga Kalisod nga Maatubang
Daghang pagpaangay ang kinahanglang himoon sa tanan sa dihang ang pamilya mahiusa pag-usab human nga nagkinabuhi nga separado sa daghang katuigan. Kini nga mga kausaban nagkinahanglag dakong gugma, pailob, ug pagsinabtanay. Kon mobalhin ug puyo ang kamagulangang anak nga lalaki, o ang laing anak nga lalaki o babaye, sa balay sa ginikanan, motungha ang bag-o nagkalainlaing mga kahimtang. Tingali adunay bag-ong trabaho, bag-ong mga eskuylahan sa mga anak, ug bag-ong kasilinganan nga paangayan. Kasagaran nagkahulogan kini ug dugang trabaho sa asawa.
Maglisod usab ang mga ginikanan sa pagpaangay. Tingali sila naanad nga adunay igong pribasiya, hilom, ug libre; karon kinahanglang anaron nila ang kabanha sa liksi nga mga apo ug ilang mga higala. Sila naanad sa paghimo sa ilang kaugalingong mga desisyon ug tingali masuko sa bisan unsang pagsulay nga mandoan sila. Daghang ginikanan, nakapanglantaw sa panahon sa dihang ang pamilya sa ilang mga anak moipon ug puyo kanila, nagtukod ug separadong mga balay sa tapad o sumpay sa ilang mga balay nga may konektadong mga pasilyo, nga naghatag ug igong kagawasan sa tanan.
Kon gamay ang balay, tingali gikinahanglan ang dakong kausaban aron kahatagag dapit ang bag-ong mga nangabot. Ang usa ka inahan mikatawa samtang iyang nahinumdoman ang kalagot sa iyang upat ka anak nga babaye sa dihang sunod-sunod nga gipasulod ang dugang muwebles ug ubang mga butang sa ilang mga kuwarto aron kahatagag luna ang ilang 80-anyos nga apohang babaye. Sa gihapon, kadaghanan niining mga problemaha masulbad ra sa dihang masabtan sa tanan ang panginahanglan sa mga pagpaangay ug hinumdoman ang tambag sa Bibliya nga ang gugma “dili mangita sa iyang kaugalingong kaayohan.”—1 Corinto 13:5.
Pagkawala sa Kagawasan
Ang seryosong problema alang sa usa ka Kristohanong babaye tingali motungha kon ang bana dili sama kaniya ug pagtuo ug mohukom sa pagbalhin sa pamilya sa balay sa iyang mga ginikanan. Daw nalisdan siya sa pagbalanse sa iyang mga obligasyon ingong Kristohanon uban sa mga panginahanglan sa pag-atiman sa pamilya. Si Setsuko miingon: “Ang akong bana nagtuo nga peligrosong biyaang mag-inusara ang iyang daw giango-ango na nga inahan, ug gusto niyang anaa ako sa tanang panahon diha sa balay. Kon mosulay ako sa pagtambong sa tigom, siya masuko ug moreklamo. Sa sinugdan, tungod sa akong Hapones nga kagikan, gibati ko usab nga sayop ang pagbiya kaniyang nag-inusara. Apan unya, sa ulahi, naamgohan ko nga ang maong mga problema masulbad.”
Si Hisako adunay sama nga problema. “Dihang kami miipon ug puyo sa pamilya sa akong bana,” siya miingon, “gusto niya, tungod sa kahadlok kon unsay hunahunaon sa mga paryente, nga biyaan ko ang akong relihiyon ug mohunong sa akong relihiyosong mga kalihokan. Dugang nga nakahatag kalisod sa mga kahimtang, sa mga adlawng Dominggo ang mga paryente nga nagpuyo sa duol moduaw, nga nagpalisod kanako sa pagtambong sa mga tigom. Dugang pa, mas gusto ang mga bata nga magdula uban sa ilang mga ig-agaw kay sa pagtambong sa mga tigom. Nakita ko nga ang among espirituwalidad naapektohan. Kinahanglang magbaton ako ug malig-ong baroganan ug ipatin-aw ko sa akong bana nga ang akong relihiyon dili usa ka butang nga ilisan samag senina kondili hinungdanon kini kanako. Sa ulahi, ang pamilya nakapahaom.”
Ang pipila nakasulbad sa problema sa pagkabaton ug dugang libre nga panahon pinaagi sa pagkuhag tighinlo sa balay nga moabot sa pagtabang sa usa o duha ka adlaw sa usa ka semana. Ang uban nakakaplag ug igong kagawasan sa personal nga mga buhatbuhaton ug sa Kristohanong kalihokan pinaagi sa pagpangayog tabang sa ilang mga anak, sa mga paryente sa duol, bisan sa mga higala sa kongregasyon. Ang mga bana usab nakatabang sa mga gabii ug sa mga hinapos sa semana sa panahong anaa sila sa balay.—Ecclesiastes 4:9.
Hatagi Sila ug Makurikuri
Ang paghimo sa mga tigulang nga aktibo maoy laing hagit nga atubangon. Ang ubang mga tigulang malipay nga makatabang sa pagluto ug sa ubang mga buluhaton sa balay. Sila mobati nga gikinahanglan kon hangyoon sa pagbantay sa mga bata ug malipay sa pag-atiman sa gamayng tanaman sa utanon, sa pag-atinder sa mga bulak, o makigbahin sa pasatiyempo.
Ang uban, hinunoa, gustong matulog sa labing dakong bahin sa adlaw ug nagpaabot nga atimanon. Apan ang paghatag kanila ug makurikuri kutob sa mahimo hinungdanon alang sa ilang maayong panglawas, sa taas nga kinabuhi, ug sa kaalisto sa hunahuna. Nakita ni Hideko nga bisag ang iyang inahan anaa sa wheelchair, ang pagdala kaniya sa mga tigom mao ang padasig nga gikinahanglan sa iyang inahan. Siya mainitong giabiabi sa tanan ug giapil siya sa mga panagsultihay. Ang pagtagad nga gihatag kaniya sa kataposan miagak kaniya sa pagsugot sa pagtuon sa Bibliya uban sa usa ka tigulang nga babaye. Gidala siya sa usa ka magtiayon, nga adunay ginikanan nga gitakboyan sa sakit nga Alzheimer, sa Kristohanong mga tigom. “Siya kasagaran dili gustong motrabaho,” sila miingon, “apan siya malipayon diha sa mga tigom. Siya mainitong giabiabi, busa siya malipay nga motambong. Nagtuo kami nga maayo kaayo kini alang kaniya.”
Gisulbad ni Shinetsu, nga gihisgotan sa sinugdan sa artikulo, ang iyang problema pinaagi sa pagpangitag usa ka apartment alang sa inahan sa iyang asawa nga sentro sa dapit diin siya nag-alagad ingong usa ka nagapanaw nga magtatan-aw. Siya ug ang iyang asawa sa ingon makauban niya tali sa mga pagduaw niya sa nagkalainlaing mga kongregasyon sa matag semana. Ang iyang asawa, si Kyoko, miingon: “Mibati ang akong inahan nga usa siya ka hinungdanong bahin sa among buluhaton ug mibati nga gikinahanglan. Siya malipay kon hangyoon siya sa akong bana nga lutoan niya siya ug espesyal nga pagkaon.”
Pakiglabot sa Pagkaangoango
Samtang magkatigulang ang mga ginikanan, nagkalainlaing sukod sa pagkaangoango ang motungha, busa sila nagkinahanglag dugang ug dugang pagtagad. Sila makalimot sa mga adlaw, mga oras, mga panahon, ug sa mga saad. Sila dili na gani makatupi sa ilang buhok ug makalaba sa ilang mga sapot. Sila dili na gani makamaong mosul-ob sa ilang mga senina ug maligo. Daghan ang naglibog, samtang ang uban naglisod sa pagkatulog magabii. Aduna silay tendensiya nga magbalikbalik sila ug sulti ug masuko kon dalhon kini sa ilang pagtagad. Dulaan sila sa ilang pangisip. Tingali sila moinsister nga gikawatan sila o nga ang mga kawatan misulay sa pagsulod sa balay. Giantos sa usa ka pamilya nga adunay upat ka anak nga babaye ang kanunay walay-kamatuorang akusasyon sa daotang buhat sa sekso. “Makalagot kaayo kadto,” sila miingon, “apan kami nakakat-on ra sa pag-antos sa mga akusasyon ug naningkamot sa pag-usab sa ulohan. Walay kapuslanang makiglalis kang Lola.”—Proverbio 17:27.
Emosyonal nga mga Panginahanglan Kinahanglang Tagan-an
Ang edad mohatag ug mga pagsulay sa mga tigulang. Anaa ang grabeng balatian, kalisod sa paglihok-lihok, ug kabalaka sa hunahuna nga antoson. Daghan mibati nga ang ilang kinabuhi walay direksiyon o katuyoan. Bation nila nga sila palas-anon ug mopahayag sa tinguhang mamatay. Gikinahanglang mabati nila nga sila gihigugma, gitahod, ug gilakip. (Levitico 19:32) Si Hisako miingon: “Maningkamot gayod kami nga iapil si Mama sa among panag-estoryahay kon siya anaa, siya ang among hisgotan kun mahimo.” Naningkamot ang laing pamilya sa paglig-on sa pagtahod sa kaugalingon sa ilang apohang lalaki pinaagi sa paghangyo kaniya nga maoy modumala sa adlaw-adlaw nga panaghisgot sa teksto sa Bibliya.
Kinahanglang paningkamotan gayod sa usa nga mahuptan kanunay ang hustong panglantaw sa mga tigulang. Ang naghigdang mga pasyente masuko kon bation nilang giisig-isig o gitratar sila nga walay pagtahod. “Alisto ang akong inahan,” miingon si Kimiko, nga nagpuyo uban sa iyang baldadong ugangang-babaye, “ug siya nahibalo kon dili kinasingkasing ang pag-atiman ko kaniya ug nagpauyon-uyon lang.” Naningkamot usab si Hideko sa pagbag-o sa iyang tinamdan. “Sa sinugdan naglagot ako sa dihang ako ang gipaatiman sa akong ugangang-babaye. Ako usa ka payunir [usa ka bug-os panahong ministro sa mga Saksi ni Jehova], ug gimingaw ako sa ministeryo. Unya nakita ko nga kinahanglan kong usbon ang akong kaisipan. Bisag ang balay-ug-balay nga ministeryo hinungdanon, kini usab maoy hinungdanong bahin sa pagtuman sa mga kasugoan sa Diyos. (1 Timoteo 5:8) Ako nakaamgo nga kinahanglang ugmaron ko ang dugang gugma ug empatiya kon buot ko nga malipay. Samokon ako sa akong konsensiya kon minakina lang ang akong pagtrabaho tungod kay obligasyon. Dihang ako naaksidente ug nag-antos sa kasakit, nahunahunaan ko ang kasakit nga giantos sa akong ugangang-babaye. Human niadto mas sayon na alang kanako ang pagpakitag dugang gugma ug empatiya.”
Ang mga Tig-atiman Nagkinahanglan Usab ug Pag-atiman
Dili pagakalimtan mao ang panginahanglan sa pagpahayag ug apresasyon sa usa nga maoy nabug-atan sa pag-atiman sa tigulang. (Itandi ang Proverbio 31:28.) Ang kadaghanan sa mga babaye padayong nagaatiman sa ilang mga obligasyon makadungog man o dili ug mga pulong sa apresasyon. Apan, kon atong palandongon kon unsay nalangkit sa ilang mga trabaho, siyempre ang maong apresasyon nahiangay. Sila lagmit adunay dugang trabaho sa paghinlo, paglaba, ug pagluto. Palandonga, usab, ang mga biyahe ngadto sa ospital o sa doktor, ug sa pagpakaon o sa pagkaligo sa tigulang nga pasyente. Usa ka babaye, nga dugay nang nag-atiman sa iyang ugangang-babaye, miingon: “Ako nahibalo nga naglisod ang akong bana sa pagpahayag diha sa mga pulong sa iyang apresasyon, apan iyang ginapakita kana kanako sa laing mga paagi nga siya nagapabili sa akong ginabuhat.” Ang yanong mga pulong sa pagpasalamat daw igo na nianang tanan.—Proverbio 25:11.
Adunay mga Ganti Usab
Daghang pamilya nga nagaatiman sa ilang tigulang nga mga ginikanan sa daghang katuigan miingon nga kini nakatabang kanila sa pag-ugmad sa hinungdanon Kristohanong mga hiyas: pailob, pagsakripisyo-sa-kaugalingon, dili-mahakogong gugma, kakugi, pagkamapainubsanon, ug kalumo. Daghang pamilya ang nahimong mas suod sa emosyonal nga paagi. Ang dugang kaayohan mao ang higayon nga dugang ikasulti mo ang mga ginikanan ug masinati pa sila ug maayo. Si Hisako miingon bahin sa iyang ugangang-babaye: “Siya may makaiikag nga kinabuhi. Iyang naagian ang daghang kalisod. Mas nasinati ko siya ug nakakat-on sa pag-apresyar sa iyang mga hiyas nga wala nako makita kaniadto.”
“May mga panahon sa wala pa ako magtuon sa Bibliya nga buot kong makigdiborsiyo ug magpahilayo sa situwasyon,” miingon si Kimiko, nga nag-atiman sa mga ginikanan sa iyang bana ug sa iyang nagmasakit nga apohang babaye. “Unya nabasa ko nga kinahanglang atong ‘atimanon ang . . . mga balo sa ilang mga kasakitan.’ (Santiago 1:27) Nalipay ako nga gihimo ko ang akong labing maayo, nga karon walay bisan kinsa sa pamilya ang makataronganong makareklamo sa akong pagtuo. Hinlo ang akong konsensiya.” Ang lain miingon: “Nakita ko mismo sa akong kaugalingong mga mata ang teribleng epekto sa sala ni Adan ug karon labi pang nakaapresyar sa panginahanglag lukat.”
Ikaw ba sa dili madugay magaabiabi ug laing membro sa imong pamilya sa imong panimalay? O ikaw ba tingali ang moipon ug puyo uban sa imong tigulang nga mga ginikanan? Gibati ka bag kahadlok? Kana masabtan. Adunay mga kausabang pagahimoon. Apan imong makita nga tugob kang mapanalanginan sa pag-atubang sa hagit nga malamposon.
[Hulagway sa panid 24]
Kinahanglang ipabati sa mga tigulang nga sila gihigugma ug gitahod