Kon sa Unsang Paagi Nakalahutay ang Bibliya Hangtod Karon

Milagro gayod nga nakalahutay ang Bibliya hangtod sa atong panahon. Kini natapos pagsulat kapin sa 1,900 ka tuig kanhi. Kini gisulat diha sa madugta nga materyales—papel nga gama sa mga tangbo nga papiro ug panit sa mananap—ug kini orihinal nga gisulat sa pinulongan nga pipila na lamang ang nagsulti karon. Dugang pa, ang mga tawong impluwensiyado, emperador man o lider sa relihiyon, nagpanikad sa pagpapas sa Bibliya gikan sa nawong sa yuta.

SA UNSANG PAAGI kining talagsaong basahon nakalahutay sa taas kaayong panahon ug nahimo pang labing popular nga libro? Tagda ang duha ka hinungdan.

Nakalahutay Tungod sa Daghang Kopya nga Nahimo

Ang mga Israelinhon nga maoy gitugyanan sa kinaunahang mga kopya sa Bibliya nagtipig pag-ayo sa orihinal nga mga linukot ug naghimog daghan kaayong kopya niini. Pananglitan, ang mga hari sa Israel gisugo sa pagsulat ug “usa ka kopya niini nga balaod nga gihuptan sa mga saserdote, ang mga Levihanon.”—Deuteronomio 17:18.

Ang mga Israelinhon masiboton kaayong mobasa sa Kasulatan kay ilang giila kini ingong Pulong sa Diyos. Busa, gikutihan pag-ayo sa hanas nga mga tigkopya ang pagkopya sa mga teksto. Si Esdras, nga usa ka mahinadlokon sa Diyos nga tigkopya, gihisgotan ingong “usa ka batid nga magkokopya sa balaod ni Moises, nga gihatag ni Jehova nga Diyos sa Israel.” (Esdras 7:6) Sa mga ikaunom ug ikanapulo nga siglo K.P., gikopya sa mga Masorete ang Hebreohanong Kasulatan o “Daang Tugon.” Aron dili sila masayop, ila pa ganing giihap ang mga letra sa teksto sa dihang nagkopya niini. Ang ilang mainampingon nga paagi sa pagkopya nakatabang sa pagseguro nga tukma gayod ang teksto ug tungod usab sa ilang pag-amping, ang Bibliya nakalahutay bisan pag naglungot-lungot ang mga kaaway sa pagwagtang niini sa nawong sa yuta.

Pananglitan, sa 168 W.K.P., ang magmamando sa Sirya nga si Antiochus IV misulay sa pagwagtang sa tanang kopya sa Hebreohanong Kasulatan sa tibuok Palestina. Ang kasaysayan sa mga Hudiyo nagkanayon: “Ang tanang linukot nga basahon sa balaod nga ilang makit-an ilang gigisi-gisi ug gisunog.” Ang The Jewish Encyclopedia nag-ingon: “Grabe kaayo ang gihimo sa mga opisyales nga gisugo sa paghimo niini . . . Ang masakpan nga nanag-iyag sagradong basahon . . . silotan ug kamatayon.” Apan ang mga kopya sa Kasulatan wala mahurot pagsunog, kay ang mga Hudiyo sa Palestina ug sa ubang kayutaan duna pay mga kopya niini.

Wala magdugay human nakatapos pagsulat ang mga magsusulat sa Kristohanon Gregong Kasulatan, o “Bag-ong Tugon,” midaghan ang mga kopya sa ilang inspiradong mga sulat, mga tagna, ug mga asoy sa kasaysayan. Pananglitan, gisulat ni Juan ang iyang Ebanghelyo diha sa Efeso o duol nianang dapita. Apan didto sa Ehipto, nga gatosan ka kilometros ang gilay-on, nakaplagan ang usa ka seksiyon niana nga Ebanghelyo, nga bahin sa manuskrito nga matod pa sa mga eksperto gikopya wala pay 50 ka tuig human gisulat ni Juan ang maong Ebanghelyo. Nagpakita kana nga ang mga Kristohanon sa lagyong mga dapit dunay mga kopya sa inspiradong Kasulatan nga niadtong tungora bag-o pang natapos pagsulat.

Ang kaylap nga pagkaapod-apod sa Pulong sa Diyos maoy laing hinungdan nga kini nakalahutay sa daghang siglo. Pananglitan, sa mibanag-banag ang kabuntagon sa Pebrero 23 sa tuig 303 K.P., giingon nga si Emperador Diocletian sa Roma nakakita sa iyang mga sundalo nga nangguba sa mga pultahan sa usa ka simbahan ug nanunog ug mga Bibliya. Nagtuo si Diocletian nga iyang mawagtang sa mapa ang Kristiyanidad pinaagi sa pagsunog sa sagradong mga sinulat niini. Pagkasunod adlaw, siya nagpakanaog ug balaod sa tibuok Imperyo sa Roma nga ang tanang kopya sa Bibliya pagasunogon atubangan sa tanan. Apan dihay mga Bibliya nga wala maapil pagsunog, ug kini maoy gikopyahan. Sa pagkatinuod, nakalahutay hangtod karon ang dagkong mga seksiyon sa duha ka kopya sa Bibliya sa Gregong pinulongan nga tingali gikopya wala magdugay human nga nagpanglutos si Diocletian. Ang usa atua sa Roma; ang laing kopya atua sa British Library sa London, Inglaterra.

Bisag walay nakaplagang orihinal nga mga manuskrito sa Bibliya, libolibong sinulat sa kamot nga mga kopya sa tibuok Bibliya o ubang bahin niini nakalahutay hangtod karon. Ang uban karaan na kaayo. Ang mensahe ba diha sa orihinal nga mga manuskrito nausab sa dihang kini gikopya? Ang eskolar nga si W. H. Green miingon bahin sa Hebreohanong Kasulatan: “Dili malalis nga wala gayoy laing karaang basahon nga tukma kaayong pagkakopya.” Bahin sa Kristohanon Gregong Kasulatan, usa ka iladong eksperto sa mga manuskrito sa Bibliya, si Sir Frederic Kenyon, misulat: “Ang petsa sa pagkopya sa labing karaang sinulat sa kamot nga mga manuskrito nga naglungtad hangtod karon duol kaayo sa petsa sa pagsulat sa orihinal nga manuskrito, busa dili gayod kaduhaduhaan nga ang mensahe sa Kasulatan nga atong nabatonan karon wala gayoy kalainan sa orihinal nga manuskrito. Ang pagkatinuod ug pagkatukma sa mensahe sa mga basahon sa Bag-ong Tugon dili malalis.” Siya miingon usab: “Makapaneguro kita nga ang mensahe sa Bibliya wala gayod mausab. . . . Dili ingon niini ang ubang karaang mga basahon sa kalibotan.”

Ang Paghubad sa Bibliya

Ang ikaduhang pangunang katarongan kon nganong ang Bibliya nahimong labing popular nga basahon sa kalibotan mao nga mabatonan kini sa daghang pinulongan. Mohaom kini sa katuyoan sa Diyos nga ang mga tawo sa tanang nasod ug pinulongan makaila ug magsimba kaniya “sa espiritu ug sa kamatuoran.”—Juan 4:23, 24; Miqueas 4:2.

Ang unang hubad sa Hebreohanong Kasulatan mao ang Septuagint nga bersiyon sa Gregong pinulongan. Gihubad kini alang sa nagsultig-Grego nga mga Hudiyo nga nagpuyo gawas sa Palestina ug natapos mga duha ka siglo sa wala pa magsugod si Jesus sa iyang ministeryo. Ang tibuok Bibliya, lakip na ang Kristohanon Gregong Kasulatan, gihubad sa daghang pinulongan pipila ka siglo human matapos kini pagsulat. Apan sa ngadto-ngadto, ang mga hari ug bisan mga pari nga mao untay angay maningkamot aron ang mga tawo makabaton ug Bibliya mao hinuoy mibabag niini. Naningkamot gayod sila nga dili makakita sa espirituwal nga kahayag ang ilang panon kay mibabag man gani sila nga mahubad ang Pulong sa Diyos sa ubang pinulongan.

Agig pagsupak sa Simbahan ug sa Gobyerno, gitahan sa maisogong mga lalaki ang ilang kinabuhi pinaagi sa paghubad sa Bibliya ngadto sa pinulongan nga masabtan sa mga tawo. Pananglitan, niadtong 1530, ang Ingles nga si William Tyndale, nga naedukar sa Oxford, naghubad ug usa ka bersiyon sa unang lima ka basahon sa Hebreohanong Kasulatan. Bisan pa sa grabeng pagsupak, siya ang unang nakahubad sa Bibliya gikan sa Hebreohanon direkta sa Iningles. Si Tyndale usab ang unang maghuhubad sa Iningles nga migamit sa ngalang Jehova. Gigukod sa Katolikong mga tiglutos ang kinabuhi sa Katsila nga eskolar sa Bibliya nga si Casiodoro de Reina sa dihang iyang gihubad ang Bibliya sa Kinatsila. Miadto siya sa Alemanya, Holland, Inglaterra, Pransiya, ug Switzerland samtang iyang gitapos ang iyang paghubad.a

Karon ang Bibliya padayong gihubad diha sa daghang pinulongan, ug milyon-milyong kopya niini ang ginaimprenta. Ang paglahutay niini ug pagkahimong labing popular nga basahon sa kalibotan nagpakita nga tinuod ang inspiradong mga pulong ni Pedro nga nag-ingon: “Ang balili malaya, ug ang bulak mapulak, apan ang pulong ni Jehova magpadayon hangtod sa kahangtoran.”—1 Pedro 1:24, 25.

[Footnote]

[Kahon/Mga hulagway sa panid 14]

UNSANG HUBAD ANG AKONG PILION?

Daghang pinulongan dunay daghang hubad sa Bibliya. Ang pipila ka hubad naggamit ug laglom ug lisod sabton nga mga pulong. Ang ubang hubad dili literal ug gipahayag sa laing mga pulong aron sayon sabton bisag dili tukma. Ang uban gihubad sa literal, nga halos pulong por pulong.

Ang New World Translation of the Holy Scriptures, nga gipatik sa mga Saksi ni Jehova, direkta nga gihubad gikan sa orihinal nga mga pinulongan niini sa usa ka grupo sa mga maghuhubad nga wala magpaila. Kini nga bersiyon maoy gibasehan sa paghubad sa Bibliya ngadto sa mga 60 pa ka mga pinulongan. Bisan pa niana, ang mga maghuhubad nianang mga pinulongana nagkuti ug tandi sa ilang hubad diha sa orihinal nga pinulongan sa Bibliya. Ang New World Translation nagtinguha nga mahubad sa literal nga paagi ang orihinal nga pulong kon mahimo, nga dili matuis ang kahulogan niini. Buot sa mga maghuhubad nga ang Bibliya masabtan sa mga magbabasa karon sama nga ang orihinal nga mga manuskrito nasabtan sa mga magbabasa sa panahon sa Bibliya.

Ang ubang mga eksperto sa pinulongan nangita diha sa modernong mga hubad sa Bibliya—lakip ang New World Translation—ug sayop nga mga teksto ug usab mga teksto nga may gisuportahan nga mga pagtulon-an. Ang usa kanila mao si Jason David BeDuhn, nga usa ka propesor nga nagtudlo bahin sa relihiyon didto sa Northern Arizona University sa Amerika. Sa 2003 siya nagpatik ug 200-panid nga resulta sa iyang pagtuki sa siyam ka “Bibliya nga kasagarang ginabasa sa mga tawong Iningles ug sinultihan.”b Iyang gituki ang ubay-ubayng kuwestiyonableng mga teksto sa Bibliya, kay kining mga tekstoha ang “kasagarang matuis paghubad.” Ang matag kuwestiyonableng teksto sa matag Iningles nga Bibliya iyang gitandi sa orihinal nga teksto sa Gregong pinulongan, ug iyang gisusi kon natuis ba ang teksto. Unsay iyang konklusyon?

Si BeDuhn nag-ingon nga daghang tawo ug mga eskolar sa Bibliya nagtuo nga lahi ang pagkahubad sa New World Translation (NW) tungod kay ang mga maghuhubad niini may gisuportahan nga mga pagtulon-an. Apan siya miingon: “Lahi pagkahubad ang kadaghanang teksto sa NW tungod kay literal ug mainampingon ang pagkahubad niini sa tuyo nga mapatungha ang mas tukma nga hubad.” Bisan tuod wala makaangay si BeDuhn sa pagkahubad sa ubang mga pulong sa New World Translation, siya miingon nga kining bersiyona mao “ang labing tukma sa tanan.” Matod pa niya, kini “maayo kaayo” nga pagkahubad.

Si Dr. Benjamin Kedar, usa ka eksperto sa Hebreohanong pinulongan didto sa Israel, mihatag usab ug susamang komento bahin sa New World Translation. Sa 1989 siya miingon: “Gipakita niini nga bersiyon ang kinasingkasing nga paningkamot nga makab-ot ang tukma nga paghubad aron masabtan gayod kini. . . . Wala gayod akoy nabasang teksto diha sa New World Translation nga gituis agig pagsuportar ug mga pagtulon-an.”

Pangutan-a ang imong kaugalingon: ‘Unsang hubad sa Bibliya ang akong gustong basahon? Gusto ba ako ug Bibliya nga sayon sabton bisag dili kaayo tukma? O gusto ba ako ug Bibliya nga tukmang pagkahubad nga kon mahimo, sama gayod sa orihinal nga inspiradong kasulatan?’ (2 Pedro 1:20, 21) Ang imong pilion depende kon unsay importante kanimo.

[Footnote]

[Hulagway]

Ang “Bag-ong Kalibotang Hubad sa Balaang Kasulatan” mabatonan sa daghang pinulongan

[Hulagway sa panid 12, 13]

Mga manuskrito sa mga Masorete

[Hulagway sa panid 13]

Ang seksiyon diin mabasa ang Lucas 12:7, “. . . ayaw kahadlok; kamo labaw pa ug bili kay sa daghang goryon”

[Picture Credit Lines sa panid 13]

Foreground page: National Library of Russia, St. Petersburg; second and third: Bibelmuseum, Münster; background: © The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin