Ang Kuwarta ba Imong Agalon o Imong Ulipon?
DUNA ka bay sakit nga kuwarta ang hinungdan? Daghang tawo sa kalibotan ginaingon nga dunay sakit nga ingon niini. Unsa man kining sakita?
Dili pa dugay gimugna ni Dr. Roger Henderson, usa ka tigdukiduki may kalabotan sa pangutok didto sa United Kingdom, ang terminong “money sickness,” o sakit nga kuwarta ang hinungdan, sa pagtumong sa pisikal ug sikolohikal nga mga simtoma nga masinati sa mga tawo nga sobrang nabalaka sa kuwarta. Kadtong duna niining sakita maglisod sa pagginhawa, labdonon ug ulo, kasukaon, may sakit-sakit sa panit, walay ganang mokaon, daling masuko, nerbiyoso, ug negatibog tinamdan. “Ang pagkabalaka sa kuwarta maoy pangunang hinungdan sa tensiyon,” nag-ingon si Henderson.
Dili ikahibulong nga sa dili pa dugayng mga bulan, nagkadaghan ang nabiktima sa dili maayong epekto sa mga problema bahin sa kuwarta. Tungod sa problema sa panalapi karon diha sa daghang kayutaan, daghan ang nawad-ag trabaho, balay, ug tinigom. Ang dagkong mga kompaniya sa panalapi nangahapay, ug bisan ang kinadatoang mga nasod mihimog dinaliang mga pamaagi aron dili mabangkarota ang nasod. Diha sa pobreng kayutaan, ang pagmahal sa pagkaon ug ubang mga palaliton nakahatag usab ug dakong kabalaka.
Komon usab ang problema sa kuwarta bisan sa panahon sa kadagaya. Sa di pa dugayng katuigan, bisan miuswag ang ekonomiya, daghang tawo ang nagkaproblema sa kuwarta. Pananglitan, ang mantalaang The Witness sa South Africa nagtaho nga sa Africa nagkadaghan “ang mga gastador, negosyante kaayo, ug materyalistiko.” Kini nga mantalaan nag-ingon nga ang “tensiyon, utang, pagkagastador, sobrang pagtrabaho, pagbati nga walay kuwarta, kasina ug kaguol” maoy pipila sa mga simtoma niining “sakita.” Ang kuwarta maoy nakaingon sa pagkadaot sa kalidad sa kinabuhi sa mga taga-Africa.
Sa wala pa mahitabo kining dili pa dugayng krisis sa panalapi, miuswag pag-ayo ang ekonomiya sa India. Ang India Today International nagtaho nga ang 2007 maoy tuig nga “daghan ang nangahimong gastador.” Apan nianang panahona, ang mga opisyal didto nangahadlok nga ang kauswagan sa India moresultag kagubot ug kapintasan.
Niana gihapong panahona, ang mga bag-ong tubo sa Amerika mahiligon sa pagpalit ug mahalong mga butang. Apan dili sila malipayon bisag duna pa silay ikapalit. Ang mga eksperto nag-ingon nga ang pagkasapian maoy usa sa pangunang mga hinungdan sa pagkapalainom, depresyon, ug paghikog didto. Usa ka pagtuon nagpadayag nga bisan pa sa pagkaabunda ug pagkabahandianon, “wala pay usa sa tulo ka Amerikano” ang nag-ingon nga sila “malipayon kaayo.”
Kon Nganong ang Uban Wala Maapektohi
Sa laing bahin, may krisis man sa panalapi o wala, daghang tawo—adunahan ug kabos—wala kaayo mabalaka bahin sa kuwarta ug sa materyal nga mga butang. Ngano man?
Sa usa ka taho nga nag-ulohang The Meaning of Money, ang mga eksperto nag-ingon nga ang ubang mga tawo “nangagpas pag-ayo nga makakuwarta ug [sila] gikontrolar sa kuwarta. Kini mahimong makahatag ug tensiyon ug makadaot sa pangisip.” Sa kasukwahi, sila midugang: “Kadtong maayong mobadyet sa ilang kuwarta makakontrolar sa ilang paggasto ug may maayong panglantaw sa ilang kaugalingon. Sila ang agalon sa kuwarta ug dili mga ulipon sa kuwarta . . . Kami nagtuo nga kadtong maayong mobadyet dili usab tensiyonado.”
Unsay imong tinamdan sa kuwarta? Sa unsang paagi nakaapektar kanimo ang pagkawalay kasegurohan sa ekonomiya sa kalibotan? Ang kuwarta ba imong agalon o imong ulipon? Tingali wala kay mga simtoma sa sakit nga kuwarta ang hinungdan. Bisan pa niana, dato man o pobre, kitang tanan maapektohan sa dili maayong dagan sa panalapi. Tagda kon sa unsang paagi mas magmalinawon ang imong hunahuna ug mas magmalipayon ang imong kinabuhi kon imong bag-ohon ang imong paagi sa pagdumala sa kuwarta.