Mikalagiw Ako Gikan sa “Killing Fields” ug Nakakaplag ug Kinabuhi
Sumala sa giasoy ni Sam Tan
Mikalagiw ako ug ang akong pamilya gikan sa among nasod uban sa duolan sa 2,000 pang mga taga-Cambodia, ug nakaabot ra kami sa suba nga utlanan sa Thailand. Nanakay kamig lansa nga maghatod sa mga tawo sa luwas nga dapit. Dihang igo ra gayod nga nakalarga ang kataposang lansa, nangabot ang mga sundalo sa Khmer Rouge ug girakrakan mi.
NAKAGINHAWA kamig luag sa dihang nakaabot kami sa Thailand. Ang tanan nalipay gawas kanamo, kay wala namo makauban ang among amahan ug among uyoan, kinsa gidakop pipila ka bulan nang milabay. Milingkod lang si Mama ug mihilak. Apan sa dili pa nako ipadayon ang akong sugilanon, aniay pipila ka impormasyon bahin kanako.
Akong Kinabuhi sa Bata pa Ingong Budhista
Natawo ako sa Cambodia niadtong 1960, ug tulo kaming managsoon. Sa nuybe anyos pa ako, ako ug ang akong mga ginikanan nakadesisyon nga magserbisyo ako sa templo sa Budhista, nga maoy kasagarang ginapangagpas sa mga batan-ong lalaki. Sugdan sa monghe ang iyang adlaw sa mga alas sayis sa buntag, sa dihang mogikan siya sa templo aron mangolektag pagkaon sa kabalayan. Nalisdan ako sa pagpangayog pagkaon sa mga tagbalay, kay sila kabos usab kaayo. Human niana, among preparahon ang pagkaon ug silbihan ang edarang mga monghe. Ulahi kami nga mangaon.
Sa alas sayis sa gabii, magtigom ang edaran nga mga monghe aron mangadye sa pinulongan nga dili masabtan. Human sa duha ka tuig, nahimo ako nga gamayng monghe ug nakadawat ug mga benepisyo sama sa edarang mga monghe. Makapangadye na pod ko uban nila. Niadtong panahona nagtuo ako nga Budhismo lang ang relihiyon sa kalibotan.
Mieskapo Gikan sa Cambodia
Dili ko malipayon diha sa templo ug mipauli sa nag-edad ako ug 14. Human niana, usa ka lider sa politika nga ginganlag Pol Pot nagmando. Gipalayas sa iyang partido nga Khmer Rouge, nga nagmando gikan sa 1975 ngadto sa 1979, ang tanang tawo sa siyudad ngadto sa kabaryohan ingong bahin sa paghimo sa Cambodia nga usa ka Komunista nga nasod. Apil ang among pamilya sa mga gipalayas. Sa ulahi, gidakop sa mga sundalo ni Pol Pot ang akong amahan ug ang akong uyoan. Wala na gayod namo sila igkita pag-usab. Gani, ilalom sa Khmer Rouge, halos 1.7 ka milyong taga-Cambodia gipamatay diha sa gitawag nga “killing fields” o kaha nangamatay tungod sa sobrang pagtrabaho, sakit, ug kawalay kaon.
Tungod niini napugos ang 2,000 kanamo nga gihisgotan sa sinugdanan niini nga artikulo sa pagsugod sa makuyaw nga tulo ka adlawng panaw latas sa kabukiran paingon sa utlanan sa Thailand. Kaming tanan luwas nga nakaabot, lakip sa usa ka masuso nga lalaki nga natawo diha sa panaw. Ang kadaghanan kanamo dunay dalang kuwarta apan amo ra kining gipanglabay kay ang kantidad sa kuwarta sa Cambodia halos walay bili sa Thailand niadtong panahona.
Kinabuhi sa Thailand
Ang akong pamilya miipon sa among mga paryente didto sa Thailand, ug nakatrabaho ako ingong mananagat. Ang among lansa sa panagat kasagarang mamasin sa kadagatan sa Cambodia, kay daghan man ug isda didto—maingon man mga barko sa Khmer Rouge nga nagpatrolya. Kon kami madakpan, mapildihan gayod kamig lansa ug hasta among kinabuhi. Gani, duha ka higayon nga diriyot kaming mangamatay. Apan ang uban wala makaeskapo, lakip sa akong silingan, kinsa nadakpan ug gipunggotag ulo. Bisag nabalaka ako niini, nagpadayon ako pagpangisda sa kadagatan sa Cambodia—kay kon dili mangamatay sa kagutom ang akong pamilya.
Kay nameligro man ko ug ang akong pamilya, nakadesidir ako sa pag-adto sa dangpanan sa mga kagiw sa Thailand aron makaaplay sa pagbalhin ug puyo sa laing nasod ug makapadalag kuwarta sa akong pamilya. Sa gisultihan nako ang akong mga paryente bahin niini, wala sila mosugot. Apan nakadesisyon na ako.
Diha sa dangpanan sa mga kagiw, nakaila akog mga bisita nga Iningles ug sinultihan kinsa miingon nga mga Kristiyano sila. Nakapusgay kana sa akong pagtuo nga ang Budhismo ra ang bugtong relihiyon. Ako ug ang akong bag-ong higala, si Teng Hann, nakig-uban sa mga Kristiyano, kinsa nagpakita kanamog Bibliya ug naghatag kanamog pagkaon. Nagpuyo ako diha sa dangpanan sa mga kagiw sulod sa usa ka tuig ug miaplay sa pagbalhin ug puyo ngadto sa New Zealand.
Bag-ong Kinabuhi sa New Zealand
Gidawat ang akong aplikasyon niadtong Mayo 1979, ug nakaabot ra gyod ako sa dangpanan sa mga kagiw didto sa Auckland. Gipasulod akog trabaho sa usa ka buotang tawo diha sa usa ka pabrika sa siyudad sa Wellington. Didto, nangamas gyod kog maayo ug nagpadalag kuwarta sumala sa akong gisaad.
Sa akong paningkamot nga makakat-on bahin sa Kristiyanidad, mitambong akog duha ka simbahan sa Protestante. Apan wala kaayo akoy nadunggan bahin sa Bibliya. Kay gusto man kong moampo sa hustong paagi, gitudloan ako sa usa ka higala sa pag-ampo ug Amahan Namo. (Mateo 6:9-13) Apan walay nagpatin-aw kanako kon unsay kahulogan nianang pag-ampoa. Busa nangadye ako sama sa paagi sa pagpangadye sa Budhista, nga akong gisumay-sumay ang mga pulong bisag wala makasabot sa akong gipamulong.
Gubot nga Kaminyoon
Naminyo ako niadtong 1981. Paglabayg usa ka tuig, ako ug ang akong asawa gibunyagan, diin giwisik-wisikan sa ministro ang among ulo ug tubig. Niadtong panahona, duha ang akong trabaho, nindot akog balay, ug haruhay ug kinabuhi—mga butang nga wala gayod nako mabatoni sa didto pa ako sa Cambodia. Bisan pa niana, dili ako malipayon. Nagkaproblema ang among kaminyoon, ug ang among pag-adtog simbahan daw wala makatabang. Labaw nang wala makatabang ang akong panggawi, kay ako sugarol, hinabako, hinginom, ug babayedor. Apan natugaw ang akong konsensiya, ug nagduhaduha ko kon mahilangit ba gyod ko kay mao man kanay gitudlo kanako—ang tanang buotan moadto sa langit inigkamatay nila.
Sa 1987, giesponsoran nako ang akong inahan ug akong igsoong babaye aron sila makapuyo sa New Zealand, ug miipon silag puyo uban namo makadiyot. Sa dihang sila mibalhin, mikuyog ko nila ug gibiyaan nako ang akong asawa, dayon namuyo kami sa Auckland.
Nakakat-on ra Gayod Ako sa Bibliya
Sa dihang migawas ako sa balay sa usa ka higala, nakasugat akog duha ka lalaki nga namalaybalay. Ang usa kanila, si Bill, nangutana nako, “Asa ka man moadto inigkamatay nimo?” “Sa langit,” mitubag ko. Iya dayon akong gipakitaan diha sa Bibliya nga 144,000 lang ang moadto sa langit, diin didto sila magmando ingong mga hari sa yuta. Iya usab akong gisultihan nga ang yuta himoong paraiso nga pagapuy-an sa milyon-milyong tawo nga may kahadlok sa Diyos. (Pinadayag 5:9, 10; 14:1, 4; 21:3, 4) Sa primero, nasuko ko niini, kay sukwahi kini sa gitudlo kanako. Apan ang tinuod, nakadayeg kaayo ako kay daghan kaayo silag nahibaloan sa Bibliya ug kalmado sila. Gani, nagmahay ako nga wala nako sila pangutan-a kon unsay ilang relihiyon.
Paglabayg pipila ka semana, miduaw ako sa usa ka higala kansang mga anak nagtuon ug Bibliya uban sa magtiayon nga ginganlag Dick ug Stephanie. Ang ilang gitun-an mao ang brosyur nga Tagamtama ang Kinabuhi sa Yuta sa Walay Kataposan! Ako kining gibasa ug nakasabot nga ang gihisgotan niini makataronganon gayod. Akong nahibaloan usab nga mga Saksi ni Jehova ang magtiayon. Dayon misantop sa akong hunahuna nga ang duha ka lalaki nga miduaw kanako dili pa dugay tingali mga Saksi usab, kay ang ilang gisulti sama usab nianang gihisgotan sa brosyur.
Kay gusto pang makakat-on ug dugang, akong gidapit si Dick ug Stephanie sa akong balay, diin ako silang gibahaan ug mga pangutana may kalabotan sa Bibliya. Sa ulahi, gipangutana ako ni Stephanie kon nahibalo ba ako sa ngalan sa Diyos. Dayon iyang gipakita kanako ang Salmo 83:18, diin kini nag-ingon: “Aron ang katawhan makaila nga ikaw, kansang ngalan mao si Jehova, ikaw lamang ang Labing Hataas ibabaw sa tibuok nga yuta.” Natandog ang akong kasingkasing nianang tekstoha, ug regular na akong nagtuon sa Bibliya. Si La, ang babaye nga taga-Laos nga akong gipuyopuyo miduyog sa pagtuon. Nianang panahona akong giesponsoran ang akong igsoong lalaki ug ang iyang asawa sa pagpuyo sa New Zealand. Sa pag-abot nila sa New Zealand, nagtuon usab sila sa Bibliya uban sa mga Saksi.
Wala magdugay, ako ug si La mihunong sa pagtuon tungod kay mibalhin kami sa Australia aron sa pagtrabaho. Bisag okupado kami sa pagpangitag kuwarta, gimingaw kami sa among pagtuon sa Bibliya. Busa usa ka gabii niana kinasingkasing kaming nag-ampo kang Jehova nga tultolan kami ngadto sa iyang katawhan.
Gidungog ang Among Pag-ampo
Paglabay sa pipila ka adlaw, miabot ako gikan sa pagpamalit ug may naabtan akong duha ka babayeng Saksi diha sa akong pultahan. Hilom akong nagpasalamat kang Jehova, ug kami ni La mibalik pagtuon. Nagsugod usab kami sa pagtambong sa mga tigom diha sa Kingdom Hall. Apan akong naamgohan nga aron mapahimut-an ang Diyos, kinahanglang usbon nako ang akong paagi sa pagkinabuhi. Busa gihunong ko ang akong dili maayong batasan ug nagpatupi sa akong taas nga buhok. Gisulog-sulog ako sa akong mga higala, apan gipugngan ko ang akong kaugalingon. Akong gitul-id usab ang akong kaminyoon, kay kami ni La wala man makasal, ug ako ug ang akong asawa wala pa man magdiborsiyo sa legal nga paagi. Busa niadtong 1990, mibalik kami ni La sa New Zealand.
Ako dayong giteleponohan si Dick ug Stephanie. “Sam, abi nakog dili na gayod ta magkita!” miingon si Stephanie. Nagtuon kami pag-usab sa Bibliya uban kanila, ug wala magdugay miabot ang akong papeles sa diborsiyo, ug kami ni La nagpakasal nga may hinlong konsensiya atubangan sa Diyos. Nagpabilin kami sa New Zealand, diin kami gibawtismohan agig simbolo sa among pagpahinungod sa Diyos. Kay maikagon kaayo ako sa pagpaambit sa akong nakat-onan, nakapribilehiyo ako sa pagtuon ug Bibliya sa ubay-ubayng mga taga-Cambodia ug mga taga-Thailand nga nagpuyo sa Auckland ug sa kasikbit nga dapit.
Balik sa Australia
Niadtong Mayo 1996, mibalik kami ni La sa Australia ug mipuyo sa siyudad sa Cairns, sa amihanan sa Queensland. Dinhi, nakapribilehiyo ako sa pagdumala sa buluhatong pagsangyaw sa mga taga-Cambodia, taga-Laos, ug taga-Thailand.
Ako mapasalamaton kaayo kang Jehova sa iyang mga panalangin, nga naglakip sa akong malipayong kinabuhi ug sa among tulo ka anak nga lalaki—si Daniel, Michael, ug Benjamin. Ako mapasalamaton usab kaayo nga midawat sa kamatuoran sa Bibliya ang akong inahan, igsoong babaye, igsoong lalaki, ugangang babaye, ug si Teng Hann, nga akong higala sa dangpanan sa mga kagiw didto sa Thailand. Ang akong pamilya naguol gihapon sa kamatayon sa akong amahan ug sa akong uyoan, apan dili na kaayo grabe. Kami nahibalo nga sa pagkabanhaw bug-os wagtangon sa Diyos ang mga inhustisya sa miagi ug kana unya maoy ‘mga butang nga dili na pagahinumdoman pa, ni kini motungha pa sa kasingkasing.’—Isaias 65:17; Buhat 24:15.
Dili pa dugay diha sa usa ka asembliya sa mga Saksi ni Jehova, nakakita akog pamilyar nga nawong. Si Bill diay kadto nga miduaw nako kaniadto daghang tuig nang milabay. “Nakahinumdom ka ba nako?” nangutana ko.
“Oo!” siya mitubag. “Nagkaila ta sa New Zealand daghang tuig nang milabay ug ako kang gisultihan nga 144,000 lang ang moadto sa langit.” Bisag dugay na kaayo, nakahinumdom gihapon si Bill nako. Karon nga managsoon na kami sa pagtuo, kami naghalog ug nag-estoryahay bahin sa nangagi.
[Picture Credit Line sa panid 21]
Background: AFP/Getty Images