Kapitulo 33

Unsay Angay Nakong Mahibaloan Bahin sa Pagpanigarilyo?

Butangig ✔ kon hain niini ang imong gibati.

□ Mausisaon

□ Natensiyon

□ Dili gustong malahi

□ Gustong magpaniwang

KON duna kay gitsekan nga kahon sa panid 237, nan parehas kag gibati sa mga batan-ong nanigarilyo o gustong manigarilyo.a Pananglitan:

Pagtagbaw sa pagkamausisaon. “Gusto lang kong mosulay ug panigarilyo, busa gidawat nako ang sigarilyo nga gihatag sa akong eskolmet ug nanigarilyo ko sa tago.”—Tracy.

Paghupay sa tensiyon ug aron dili malahi. “Ang akong mga eskolmet moingon nga mahupayan kono sila kon makapanigarilyo. Siyempre, gusto pod kong mahupayan.”—Nikki.

Pagpaniwang. “Ang ubang babaye manigarilyo aron magpaniwang—mas sayon kini kay sa magdiyeta!”—Samantha.

Apan sa dili ka pa manigarilyo, pamalandong una. Ayaw dayog kubit sa paon sama sa isda; makaon tuod niya ang paon, pero kinabuhi pod niya ang mawala! Sunda hinuon ang tambag sa Bibliya, ug gamita ang imong katakos sa panghunahuna. (2 Pedro 3:1) Tubaga kining mga pangutanaha.

Unsay Imong Nahibaloan Bahin sa Pagpanigarilyo?

Markahi kon tinuod o bakak ang mosunod.

a. Makahupay ni sa tensiyon.

□ Tinuod □ Bakak

b. Akong mabuga ang halos tanang aso.

□ Tinuod □ Bakak

c.Wala ni epekto nako kay bata pa ko.

□ Tinuod □ Bakak

d. Daghan ang maibog nako.

□ Tinuod □ Bakak

e. Walay laing maangin ini.

□ Tinuod □ Bakak

f. Wala ra kini kaso sa Diyos.

□ Tinuod □ Bakak

Tubag

a. Bakak. Bisag temporaryong mahupay sa pagpanigarilyo ang tensiyon nga epekto sa pag-undang sa pagpanigarilyo, nadiskobrehan sa mga siyentipiko nga ang nikotina makapadaghan sa stress hormones.

b. Bakak. Sumala sa mga panukiduki, kapin sa 80 porsiyento sa mga partikulo sa aso nga imong gihanggab magpabilin sa imong lawas.

c. Bakak. Dunay mga epekto ang pagpanigarilyo nga dugay pa nimong mabatyagan. Pero kini duna poy dihadiha nga mga epekto. Pananglitan, ang uban naadik dayon human makapanigarilyog kausa. Maluya ang imong baga ug lagmit kanunay kang ubhon. Sayong mangunot ang imong panit. Mameligro kang atakehog nerbiyos, depresyon, ug maapektohan ang imong katakos sa pagpakigsekso.

d. Bakak. Sumala sa panukiduki ni Lloyd Johnston, “ang kadaghanang lalaki o babaye dili kaayo maibog” sa mga batan-ong nanigarilyo.

e. Bakak. Matag tuig linibo ang mangamatay tungod sa aso nga ilang mahanggab sa sigarilyo sa uban. Kini makadaot sa imong pamilya, mga higala, ug bisan sa imong mga binuhi.

f. Bakak. Kon gusto nimong pahimut-an ang Diyos, hinloi ang imong kaugalingon “sa tanang kahugawan sa unod.” (2 Corinto 7:1) Ang pagpanigarilyo makahugaw sa lawas. Busa kon manigarilyo ka, imong gidaot ang imong kaugalingon ug ang uban, ug dili ka mahimong higala sa Diyos.—Mateo 22:39; Galacia 5:19-21.

Kon Unsaon Pagbalibad ug Pagbuntog

Nan, unsay imong himoon kon tunolan kag sigarilyo? Kasagaran, epektibo ang simple apan direktang tubag sama sa “Sori, di ko manigarilyo.” Kon pugson o biaybiayon ka, hinumdomi nga duna kay katungod nga mobalibad. Mahimong moingon ka:

● “Dili ko kay makadaot na.”

● “Dili pa ko gustong mamatay, daghan pa kog plano sa kinabuhi.”

● “Wala ba diay koy katungod nga mobalibad?”

Apan sama sa mga batan-on nga gihisgotan sa sinugdanan, tingali naglisod ka sa pagbuntog niini kay ikaw mismo gustong manigarilyo. Kon mao, pangutan-a ang imong kaugalingon:

● ‘May kaayohan ba gyong ikahatag nako ang pagpanigarilyo? Pananglitan, kon manigarilyo ko, dawaton ba gyod kaha ko nila nga lahi man ko? Gusto ba gyod kong makighigala sa mga tawo nga malipayng makakita nga madaot ko?’

● ‘Dili ba mausik ang akong kuwarta ug madaot ang akong lawas? Tahoron pa kaha ko sa uban?’

● ‘Ikabaylo ba nako sa sigarilyo ang akong relasyon sa Diyos?’

Apan komosta kon naadik ka na? Unsaon nimo pag-undang?

Kon Unsaon Pag-undang

1. Magmadeterminado. Isulat ang imong mga rason sa pag-undang, ug tamdi kini kanunay. Ang imong tinguha nga mahimong hinlo atubangan sa Diyos makapalig-on sa imong determinasyon nga moundang.—Roma 12:1; Efeso 4:17-19.

2. Pangayog tabang. Kon sekreto kang nanigarilyo, karon na ang panahon sa pagtug-an niini ngadto sa angayng mahibalo. Sultihi sila nga gusto kang moundang, ug pangayog tabang nila. Kon gusto kang moalagad sa Diyos, pangayog tabang kaniya pinaagi sa pag-ampo.—1 Juan 5:14.

3. Pagtakdag petsa. Pagtagal ug mga duha ka semana, ug markahi ang kalendaryo kon kanus-a ka moundang. Sultihi ang imong pamilya ug mga higala nga moundang ka nag panigarilyo nianang petsaha.

4. Ilabay ang tanang sigarilyo. Una pa sa imong gitakdang petsa, susiha ang imong kuwarto, sakyanan, ug mga sinina kon duna bay nahibiling sigarilyo ug ipanglabay kini. Iapil pod ang mga lighter, posporo, ug ashtray.

5. Agwantaha ang epekto sa pag-undang. Inom ug daghang tubig o fruit juice, ug katulog ug eksakto. Hinumdomi nga temporaryo lang ang epekto sa pag-undang, apan dumalayon ang mga benepisyo!

6. Likayi ang bisan unsang makatental. Likayi ang mga situwasyon ug lugar nga makatental nimo. Ayaw sab pagpakig-uban sa mga tawong nanigarilyo.—Proverbio 13:20.

Ayaw Pailad

Matag tuig, bilyon-bilyong dolyares ang gastohon sa mga kompaniya sa sigarilyo para sa advertisement. Kinsay ilang gipuntirya? Kini ang giingon sa usa ka dokumento sa kompaniya sa sigarilyo: “Ang mga batan-on maoy atong puntiryahon karon kay sila ang mahimo natong suki.”

Ayawg ihatag ang imong kuwarta sa mga negosyanteg sigarilyo. Nganong magpailad man ka nila? Sila ug ang imong mga isigkaingon nga nanigarilyo wala maghunahuna sa imong kaayohan. Imbes mamati nila, pamati sa tambag sa Bibliya aron “ikaw makabaton ug kaayohan.”—Isaias 48:17.

[Footnote]

TEKSTO

“Pahilayo sa bisan unsa nga makahugaw sa atong lawas.”—2 Corinto 7:1, Contemporary English Version.

SUGYOT

Ayaw pangatarongan sama sa pag-ingon: ‘Moyupyop lang kog kausa.’ Ang uban mibalik sa pagpanigarilyo tungod lang niini.—Jeremias 17:9.

NAHIBALO KA BA . . . ?

Ang gimamâ nga tabako mas daghag nikotina kay sa sigarilyo ug dunay mga 25 ka substansiyang makakanser sa tutonlan ug baba.

ANG AKONG PLANONG HIMOON!

Kini ang akong himoon kon pugson ko sa akong eskolmet sa pagpanigarilyo: ․․․․․

Kon unsay akong gustong ipangutana sa akong ginikanan bahin niini: ․․․․․

UNSAY IMONG HUNAHUNA?

● Bisag nahibalo kang makadaot ang pagpanigarilyo, nganong posible gihapong matental ka?

● Unsay nakapakombinsir nimo nga dili maayo ang pagpanigarilyo?

[Blurb sa panid 240]

Kon tunolan kog sigarilyo, mopahiyom lang ko ug moingon, ‘Sori ha, di ko gustong makanser.’’’—Alana

[Kahon/Hulagway sa panid 241]

Makadaot Ba ang Marijuana?

“Ang uban nag-ingon nga kon mohithit kag marijuana makalimot ka sa imong mga problema,” miingon si Ellen, nga nagpuyo sa Ireland, “ug dili kini makadaot.” Nakadungog ka na bag sama niini nga komento? Susiha kon unsay tinuod bahin sa marijuana.

Bakak. Ang marijuana dili makadaot.

Tinuod. Kini ang napamatud-an o gituohan nga permanenteng mga epekto sa marijuana: madaot ang memorya, dugayng makakat-on, luyag resistensiya ang lawas, ug makapabaog. Ang mogamit niini mahimong madaot ang pangisip ug makasinatig kalit-kalit o sobrang nerbiyos. Ang mga batang gisabak sa mga babayeng nag-marijuana posibleng adunay problema sa batasan ug maglisod sa pag-concentrate ug paghimog desisyon.

Bakak. Ang sigarilyo mas makadaot kay sa marijuana.

Tinuod. Kon itandi sa sigarilyo, ang marijuana mas daghag upat ka pilo nga tar nga ibilin sa imong respiratoryo ug mas daghag lima ka pilo nga makahilong carbon monoxide nga mosagol sa imong dugo. Ang lima lang ka stick nga marijuana dunay substansiyang makakanser nga katumbas ug usa ka kahang sigarilyo.

Bakak. Ang marijuana dili makaadik.

Tinuod. Daling maadik sa marijuana ang mga batan-ong may mental ug emosyonal nga problema. Ang uban naadik tungod sa dugay na nilang gamit niini. Dugang pa, gipakita sa mga panukiduki nga ang mga batan-ong naghithit ug marijuana posibleng mogamit usab ug ubang droga, sama sa cocaine.

[Kahon/Mga hulagway sa panid 244, 245]

Epekto sa Sigarilyo Diha sa Lawas

Tingali nakakita kag advertisement sa sigarilyo nga nagpakitag himsog nga mga tawo. Apan itandi kana sa tinuod nga epekto sa sigarilyo sa imong lawas.

Baba ug tutonlan Makanser

[Hulagway]

Dila nga gikanser

Kasingkasing Mogahi ug mokipos ang kaugatan, makulangan kinig oksiheno, ug upat ka pilo nga posibleng mataptan kinig sakit

[Hulagway]

Baradong ugat

Baga Madaot ang mga air sac, mohubag ang agianan sa gininhawa, ug 23 ka pilo nga posibleng makanser

[Hulagway]

Baga sa hinabako

Utok Upat ka pilo nga posibleng maestrok

Panit Sayo nga mangunot

Ngipon Mangitom

Tungol Makanser

Pancreas Makanser

Pantog Makanser

Kidney Makanser

[Hulagway sa panid 239]

Sama sa isda nga mokubit sa paon, ang nanigarilyo matagbaw kadiyot pero lawas pod niyay madaot

Kapitulo 34

Unsa May Daotan sa Pagpalabig Inom?

Butangig ✔ ang imong tubag niini nga mga pangutana.

May mga higala ka bang kusog moinom o moinom bisag menor de edad pa?

□ Oo □ Wala

Gipugos ka ba nila sa pag-inom?

□ Oo □ Wala

Nakasulay ka na ba sa pagpalabig inom?

□ Oo □ Wala

DAGHAN ang nagpalabig inom aron mahubog. Ang U.S. National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism nag-ingon nga ang pagpalabig inom maoy “sunod-sunod nga pagyarok ug lima o kapin pang mga tagay alang sa lalaki, ug upat o kapin pang mga tagay alang sa babaye.”

Kon natental ka sa pagpalabig inom o pag-inom bisag menor de edad ka pa, wala ka mag-inusara. Daghang batan-on nag-abuso sa makahubog nga ilimnon.a Apan pangutan-a ang imong kaugalingon, ‘Nganong gusto man gyod kong moinom ug unsay mahimong epekto niini kanako?’ Pananglitan, tubaga kon tinuod ba o bakak ang giingon sa ubos. Butangig ✔ ang imong tubag, ug tan-awa kon eksakto ba kana.

a. Ang mga batan-on moinom kay lamian sila.

□ Tinuod □ Bakak

b. Ang pagpalabig inom wala kaayoy epekto sa mga batan-on kay baskog pa sila.

□ Tinuod □ Bakak

c. Ang pagpalabig inom dili makamatay.

□ Tinuod □ Bakak

d. Gidili sa Bibliya ang pag-inom ug makahubog nga ilimnon.

□ Tinuod □ Bakak

e. Pagkadaot lang sa lawas ang daotang epekto sa pagpalabig inom.

□ Tinuod □ Bakak

a. Ang mga batan-on moinom kay lamian sila. Tubag—Bakak. Sa usa ka surbi sa Australia, 36 porsiyento sa mga batan-on miingon nga miinom sila aron dili sila malahi. Gipakita usab sa surbi sa United States nga 66 porsiyento ang miingon nga miinom sila kay gipugos sa ilang mga higala. Apan kapin sa katunga miingon usab nga sila miinom kay gusto silang makalimot sa ilang problema.

b. Ang pagpalabig inom wala kaayoy epekto sa mga batan-on kay baskog pa sila. Tubag—Bakak. Ang magasing Discover nag-ingon: “Gipakita sa bag-ong panukiduki nga gipameligro sa mga batan-on ang ilang kinabuhi.” Ngano? “Posible nga dakong kadaot sa utok ang mahitabo sa mga batan-ong kusog moinom.”

Ang pagpalabig inom dunay kalangkitan usab sa pagdaghan sa bugas sa nawong, pagkunot dayon sa panit, pagtambok, ug pagkaadik sa droga ug sa makahubog nga ilimnon. Makadaot usab kini sa nervous system, atay, ug sa kasingkasing.

c. Ang pagpalabig inom dili makamatay. Tubag—Bakak. Tungod sa sobrang pag-inom, ang utok makulangag oksiheno ug ang hinungdanong mga organo sa lawas anam-anam nga madaot. Ang pipila sa mga simtoma mao ang pagsuka, pagkawala sa panimuot, ug lisod nga pagginhawa. Usahay, kini moresultag kamatayon.

d. Gidili sa Bibliya ang pag-inom ug makahubog nga ilimnon. Tubag—Bakak. Wala idili sa Bibliya ang pag-inom, ug dili usab kini supak sa paglipaylipay sa mga batan-on. (Salmo 104:15; Ecclesiastes 10:19) Siyempre, kon gidili sa balaod ang pag-inom sa mga menor de edad, nan kinahanglan kining sundon.—Roma 13:1.

Apan ang Bibliya nagpasidaan bahin sa sobrang pag-inom. “Ang bino mabiaybiayon, ang makahubog nga ilimnon sabaan, ug ang matag usa nga mapahisalaag niini dili maalamon,” nag-ingon ang Proverbio 20:1. Usahay mahimong makauulaw ang imong panggawi kon masobrahan kag inom. Tinuod, ang bino makapalipay nimo kadiyot, apan kon magpatuyang ka, kini “mamaak ingon sa usa ka halas,” nga makahatag nimog daghang problema.—Proverbio 23:32.

e. Pagkadaot lang sa lawas ang daotang epekto sa pagpalabig inom. Tubag—Bakak. Kon mahubog ka, dali ra kang atakehon sa uban o kaha lugoson. Ug tingali makapasakit sab ka sa uban, nga dili man unta nimo kinaiya. Ang Bibliya nagpasidaan nga kon magpalabi kag inom, “dili ka na makahunahuna o makasultig tarong.” (Proverbio 23:33; Today’s English Version) Sa ato pa, nagpakaulaw ka lang sa imong kaugalingon! Ang sobrang pag-inom makadaot usab sa panaghigalaay, makaapektar sa pag-eskuyla ug pagtrabaho, makatukmod sa tawo sa paghimog krimen, ug makapapobre.—Proverbio 23:21.

Labaw sa tanan, ang sobrang pag-inom makadaot sa imong relasyon sa Diyos. Buot ni Jehova nga Diyos nga ikaw moalagad niya sa “tibuok mong kaisipan”—kaisipan nga wala madaot sa sobrang pag-inom. (Mateo 22:37) Gisaway sa Pulong sa Diyos dili lang ang ‘pagpatuyag inom’ kondili hasta ang ‘pagpalabwanayg inom.’ (1 Pedro 4:3) Busa ang pagpalabig inom supak sa kabubut-on sa atong Maglalalang ug makadaot sa imong relasyon kaniya.

Unsay Imong Buhaton?

Mosunod ka na lang ba sa ubang batan-on nga kusog moinom? Ang Bibliya nag-ingon: “Wala ba kamo mahibalo nga kon kamo magpadayon sa pagtugyan sa inyong kaugalingon kang bisan kinsa ingong mga ulipon sa pagsugot kaniya, kamo mga ulipon niya tungod kay kamo nagasugot kaniya?” (Roma 6:16) Gusto ka bang magpaulipon kanila o sa makahubog nga ilimnon?

Unsay imong buhaton kon nahimo na nimong bisyo ang pagpalabig inom? Pangayo dayon ug tabang pinaagi sa pagpakigsulti sa imong ginikanan o sa usa ka hamtong nga higala. Pangayog tabang kang Jehova pinaagi sa pag-ampo, kay “andam siya kanunay pagtabang panahon sa kalisdanan.” (Salmo 46:1, Maayong Balita Biblia) Sanglit ang pagpalabig inom ug ang pag-inom sa mga menor de edad sagad maoy resulta sa pagpamugos sa mga higala, panahon na tingali nga mangita kag bag-ong mga higala.b Dili kana sayon, apan sa tabang ni Jehova molampos ka.

[Mga footnote]

TEKSTO

“Ang palahubog . . . modangat sa kakabos.”—Proverbio 23:21.

SUGYOT

Hunahunaa kon nganong gusto kang moinom. Dayon paghunahunag ubang maayong mga paagi nga makalingaw o makahupay nimo.

NAHIBALO KA BA . . . ?

Sumala sa usa ka panukiduki sa United States, “ang mga tigpalabig inom lagmit walo ka pilo nga mopalta ug mangiwit sa klase, masamdan o mapiang, ug makadaot ug propidad.”

ANG AKONG PLANONG HIMOON!

Kini ang akong isulti kon hagaron ko sa ubang batan-on sa pagpalabig inom: ․․․․․

Kon unsay akong gustong ipangutana sa akong ginikanan bahin niini: ․․․․․

UNSAY IMONG HUNAHUNA?

● Nganong ang mga batan-on manghagad man sa uban sa pagpatuyag inom?

● Mas kaibgan ka kaha kon kusog kang moinom, ug nganong kanay imong tubag?

[Blurb sa panid 250]

“Kon hagaron kog inom sa akong mga eskolmet, moingon lang ko nga dili ko hilig ug inom.”—Mark

[Kahon sa panid 249]

Kinsa ang Tigpalabig Inom?

Sumala sa usa ka panukiduki sa hayskul sa England, Scotland, ug Wales, mga 25% sa mga kabataang nag-edad ug 13 ug 14 anyos, ug mga 50% usab sa mga nag-edad ug 15 ug 16 anyos, ang “nag-ingon nga nakainom silag labing menos lima ka tagay sa usa lang ka pag-inom-inom.” Sumala sa U.S. Department of Health and Human Services, “mga 10.4 ka milyong kabataan nga nag-edad ug 12 ngadto sa 20 ang miangkon nga nag-inom-inom. Nianang gidaghanona, 5.1 ka milyon ang tigpalabig inom, diin 2.3 ka milyon kanila ang moinom labing menos lima ka beses sa usa ka bulan.” Gipakita sa usa ka panukiduki sa Australia nga mas daghang babaye ang tigpalabig inom nianang nasora—nga makahurot ug mga 13 ngadto sa 30 ka tagay sa usa lang ka pag-inom-inom!

[Hulagway sa panid 251]

Ang makahubog nga ilimnon mopaak samag halas