Kapitulo 13

Unsay Akong Himoon Aron Mawala ang Akong Kaguol?

“Kon ang akong mga higala naglisod tungod sa ilang problema, tabangan gyod nako sila. Apan wala mahibalo ang uban nga pag-abot nako sa balay maghilak ko sa kuwarto.”—Kellie.

“Kon maguol ko, gusto kong mag-inusara. Kon may mangimbitar nako, mangita dayon kog pasangil. Maayo kong motago sa akong kaguol gikan sa akong pamilya. Abi nilag okey lang ko.”—Rick.

SAMA ka bag gibati kang Kellie o Rick? Kon mao, ayaw dayon pag-ingon nga duna kay diperensiya. Ang tinuod, kitang tanan maguol usahay. Bisan ang matinumanong mga lalaki ug babaye sa panahon sa Bibliya mibati niana.—1 Samuel 1:6-8; Salmo 35:14.

Usahay nahibalo ka kon nganong naguol ka; apan may panahon nga wala ka mahibalo. “Maguol ka bisag wala kay problema. Ambot kon ngano, pero dili gyod kana malikayan!” miingon ang 19-anyos nga si Anna.

Bisag unsa pay hinungdan—o bisag walay hinungdan—unsay imong himoon kon maguol kaayo ka? Sulayi kining mosunod:

1. Ipakigsulti kana. Sa iyang grabeng kaguol, si Job miingon: “Ako mosulti sa kapait sa akong kalag!”—Job 10:1.

Kellie: “Migaan ang akong pamati dihang nasulti nako ang akong problema. Sa kataposan, duna nay nahibalo sa akong giantos. Sila makatunton na nakog pisi sa pagbira nako gikan sa lungag sa kaguol—maluwas na gyod ko!”

Sugyot: Isulat sa ubos ang ngalan sa imong higala nga imong kaduolan kon naguol kaayo ka.

․․․․․

2. Isulat kana. Kon maapektohan na sa kaguol ang imong panglantaw sa kinabuhi, mahimo nimong isulat kon unsay naa sa imong hunahuna. Diha sa mga salmo ni David iyang gipahayag usahay ang iyang tumang kaguol. (Salmo 6:6) Kon imo kanang isulat, imong ‘maampingan ang praktikal nga kaalam ug katakos sa panghunahuna.’—Proverbio 3:21.

Heather: “Ang pagsulat sa akong kaguol makatabang nako sa pagpalinaw sa akong hunahuna. Kon mapadayag mo ang imong gibati ug masabtan mo kon nganong ingon ka niana, ang imong kaguol mamenosan.”

Sugyot: Gamita ang tsart sa panid 93 aron makahunahuna kag mga paagi sa paghupay sa kaguol. Kini makatabang nimo.

3. Iampo kana. Ang Bibliya nag-ingon nga kon iampo nimo ang imong problema, ‘ang kalinaw sa Diyos nga labaw sa tanang panghunahuna magbantay sa imong kasingkasing ug mga gahom sa pangisip.’—Filipos 4:6, 7.

Esther: “Wala ko makasabot kon nganong naguol ko. Miampo ko kang Jehova nga unta tabangan ko niya nga magmalipayon. Gikapoy na ko sa pagsigeg kaguol nga wala man unta koy rason nga maguol. Sa kataposan, nahupayan ko. Dako gyod ug tabang ang pag-ampo!”

Sugyot: Himoang sumbanan ang Salmo 139:23, 24 dihang mag-ampo ka kang Jehova. Ibubo ang imong pagbati ngadto kaniya, ug hangyoa siya nga ipadayag diha kanimo ang hinungdan sa imong kaguol.

Dugang pa sa mga sugyot sa ibabaw, may makuha kang bililhong tabang diha sa Pulong sa Diyos, ang Bibliya. Ang pagpuno sa imong hunahuna ug makapalig-ong mga estorya sa Bibliya dunay maayong epekto sa imong pagbati. (Salmo 1:1-3) Dunay mga sugyot alang sa mapuslanong pagbasa sa Bibliya nga makita diha sa mga panid nga “Maayong Panig-ingnan” sa matag tomo niining libroha. Sa panid 227 sa Tomo 2, imong mabasa kon giunsa pagbuntog ni apostol Pablo ang negatibong pagbati nga bation niya usahay tungod sa pagkadili-hingpit.

Kon ang Kaguol Dili Gihapon Mawala

Si Ryan miingon: “Dunay mga buntag nga dili ko ganahang mobangon sa pag-atubang ug lain na usab nga adlaw nga walay kapuslanan.” Siya dunay depresyon, ug daghan ang sama kaniya. Sumala sa surbi, 1 sa 4 ka batan-on nag-antos ug usa ka matang sa depresyon sa dili pa mohamtong.

Unsaon nimo pagkahibalo nga duna kay depresyon? Ang pipila sa mga simtoma niini mao ang kalit nga kausaban sa disposisyon ug batasan, pag-inusara, pagkawala sa interes sa halos bisan unsang butang, dagkong kausaban sa batasan sa pagkaon ug pagkatulog, ug grabeng pagbati nga walay pulos o pagkasad-an.

Siyempre, halos tanan dunay usa o pipila niini nga mga simtoma. Apan kon ang mga simtoma magpabilin ug kapin sa usa ka semana, ipakigsulti kana sa imong ginikanan aron makapakonsulta kag doktor. Siya makatabang nimo sa pagtino kon sakit ba ang hinungdan sa imong kaguol.a

Kon duna kay depresyon, ayawg kaulaw. Tungod sa pagpatambal daghan niadtong nag-antos miarang-arang—nga tingali karon pa lang nila nasinati sukad sa taas nga panahon nilang pag-antos! Busa depresyon man o dili ang hinungdan sa imong kaguol, hinumdomi ang makapahupayng mga pulong sa Salmo 34:18: “Si Jehova haduol niadtong mga dugmok ug kasingkasing; ug siya magaluwas niadtong mga nahugno sa espiritu.”

[Footnote]

TEKSTO

“Si Jehova haduol niadtong mga dugmok ug kasingkasing; ug siya magaluwas niadtong mga nahugno sa espiritu.”—Salmo 34:18.

SUGYOT

Isulat ang imong gibating kaguol ug kon unsa kahay hinungdan niana. Paglabayg usa ka bulan, basaha kana. Nausab ba ang imong pagbati? Kon mao, isulat kon unsay nakatabang nimo.

NAHIBALO KA BA . . . ?

Okey rang mohilak bisag lalaki ka. Dihay higayon nga si Haring David miadmitir: “Sa gabii ang akong higdaanan ug unlan nahumod sa mga luha.”—Salmo 6:6, Contemporary English Version.

ANG AKONG PLANONG HIMOON!

Aron ko malipay, moapil ko niini nga mga kalihokan: ․․․․․

Makig-uban ko niining mga higalaa nga makatabang sa paghupay sa akong kaguol: ․․․․․

Kon unsay akong gustong ipangutana sa akong ginikanan bahin niini: ․․․․․

UNSAY IMONG HUNAHUNA?

● Duna bay kaayohan ang paghilak?

● Sa unsang paagi ang pagpakigkuyog sa uban makatabang sa paghupay sa imong kaguol?

[Blurb sa panid 96]

“Kon maguol ko, dili ko mag-inusara. Tinuod, may panahon nga kinahanglan kong mag-inusara aron sa pagpamalandong ug usahay sa paghilak. Pero human niana, nahibalo ko nga kinahanglang makig-uban ko sa mga tawo aron dili ko maghunahuna sa butang nga akong gikagul-an.”—Christine

[Chart/Mga hulagway sa panid 93]

Worksheet

Paghupay sa Kaguol Kompletoha ang tsart

Hinungdan Dili Maayong Himoon Maayong Himoon

․․․․․ → ․․․․․ → ․․․․․

․․․․․ → ․․․․․ → ․․․․․

[Hulagway sa panid 95]

Pinaagi sa tabang sa uban ug sa pagpaningkamot, makalingkawas ka gikan sa lawom nga lungag sa kaguol

Kapitulo 14

Unsa Kaha Kon Maghikog na Lang Ko?

“MAS maayo pang mamatay ko.” Kinsay nagsulti niini? Usa ba nga wala magtuo ug Diyos? Usa ba nga mibiya na sa Diyos? Usa ba nga gitalikdan na sa Diyos? Wala kini isulti sa bisan hain nila. Gisulti kini sa usa ka debotado apan naguol kaayong tawo nga si Jonas.—Jonas 4:3, Today’s English Version.

Ang Bibliya wala mag-ingon nga si Jonas hapit maghikog. Bisan pa niana, ang iyang pangaliyupo nagpakita nga bisan ang alagad sa Diyos usahay mobatig tumang kaguol.—Salmo 34:19.

Ang ubang batan-on usab mobatig tumang kaguol nga tungod niana dili na sila gustong mabuhi pa. Tingali sama silag gibati sa 16-anyos nga si Laura, kinsa miingon: “Dugay kong nag-antos sa depresyon. Makahunahuna ko kanunay sa paghikog.” Kon may kaila ka nga nakasulti nga gusto siyang maghikog—o kon ikaw mismo ang gustong maghikog—unsay imong himoon? Atong susihon kon nganong dunay makahunahunag ingon niana.

Mga Hinungdan sa Grabeng Kaguol

Nganong duna may makahunahuna sa paghikog? Daghan ang hinungdan. Una, kita nagkinabuhi na sa “makuyaw nga mga panahong lisod sagubangon,” ug daghang batan-on nabug-atan pag-ayo sa ilang mga problema. (2 Timoteo 3:1) Dayon, tungod sa pagkadili-hingpit, ang ubang batan-on negatibo kaayog panglantaw sa ilang kaugalingon ug sa kahimtang sa kalibotan. (Roma 7:22-24) Usahay tungod kini kay gimaltrato o giabusohan sila. Sa ubang kahimtang, tingali epekto kini sa problema sa panglawas. Gibanabana nga sa usa ka nasod kapin sa 90 porsiyento sa naghikog dunay diperensiya sa pangisip.a

Sa tinuod lang, ang tanan duna gyoy problema. Gani, ang Bibliya nag-ingon nga ang ‘tanang kalalangan nagpadayon sa pag-agulo ug anaa sa kasakitan.’ (Roma 8:22) Lakip niana ang mga batan-on. Sa pagkatinuod, ang mga batan-on apektado sa dili maayong mga panghitabo, sama sa mosunod:

● Kamatayon sa paryente o higala

● Panag-away sa pamilya

● Wala makapasar sa klase

● Gibulagan ug trato

● Gimaltrato o giabusohan

Tinuod halos tanang batan-on makaatubang ug usa o daghan pang situwasyon nga gilista sa ibabaw. Nganong ang uban makasugakod sa ilang problema, samtang ang uban dili? Ang mga eksperto nag-ingon nga kadtong gusto nang mosurender nagtuo nga wala nay makatabang nila ug nga wala nay solusyon ang ilang problema. Sa ato pa, kining mga batan-ona nakabsan nag paglaom. Pero sa tinuod lang, dili sila gustong mamatay; gusto lang nila nga matapos ang ilang pag-antos.

Wala na bay Solusyon?

Tingali may kaila ka nga gusto na niyang matapos ang iyang kasakitan—dili na siya gustong mabuhi pa. Kon mao, unsay imong mahimo?

Kon duna kay higala nga gustong maghikog tungod sa tumang kaguol, kombinsiha siya sa pagpangayog tabang. Mosugot man siya o dili, isulti kana sa usa ka kasaligang hamtong. Ayawg kabalaka nga madaot ang inyong panaghigalaay. Kon imo kanang isulti, mahimong maluwas nimo ang iyang kinabuhi!

Apan komosta kon ikaw ang naghunahuna sa paghikog? Ayawg itago ang imong pagbati. Isulti kini sa imong ginikanan, higala, o kang bisan kinsa nga nahingawa nimo ug nga mamati sa imong mga problema ug motuo gyod nimo. Walay mawala nimo—matabangan hinuon ka kon isulti nimo ang imong problema.b

Tinuod, dili mawala ang imong problema bisag isulti pa nimo kini sa uban. Apan ang tabang sa usa ka kasaligang kasumbongan basin mao ray gikinahanglan aron mahimong timbang ang imong paglantaw sa imong problema. Basig makatabang pa kini kanimo sa pagpangitag praktikal nga solusyon.

Ang Kahimtang Mausab

Kon naguol ka pag-ayo, hinumdomi kini: Bisag daw wala nay paglaom ang kahimtang, kini mausab ra. Ang salmistang David nga nag-antos ug daghang kalisod, miampo sa Diyos: ‘Ang akong paghilak giilisan nimog pagsayaw.’—Salmo 30:11.

Si David nahibalo nga walay pagsayaw nga mohangtod. Siya nahibalo sumala sa iyang naagian nga ang mga problema motungha ug mawala. Nakamatikod ka ba nga ingon usab niana ang imong problema? Tingali ang pipila niana daw bug-at kaayo—sa pagkakaron. Apan pailob lang. Moayo ra ang kahimtang. Sa ubang situwasyon, ang mga problema tingali masulbad ra sa paagi nga wala nimo damha. Sa ubang kahimtang, tingali makakita kag solusyon nga wala nimo mahunahunai kaniadto. Ang punto mao, walay makaguol nga problema ang magpabilin hangtod sa hangtod.—2 Corinto 4:17.

Hinungdanon ang Pag-ampo

Ang labing hinungdanong matang sa pagpakigsulti mao ang pag-ampo. Makaampo ka sama kang David: “Oh Diyos, susiha ako, ug hibaloi ang akong kasingkasing. Susiha ako, ug hibaloi ang akong makapatugaw nga mga hunahuna, ug tan-awa kon aduna bay masakit nga dalan diha kanako, ug tultoli ako sa dalan nga hangtod sa panahong walay tino.”—Salmo 139:23, 24.

Ang pag-ampo dili kay usa lang ka tabang nga makapagaan sa imong pagbati. Kini maoy tinuod nga pagpakigsulti ngadto sa imong langitnong Amahan, kinsa nagdasig kanimo sa ‘pagbubo sa imong kasingkasing’ ngadto kaniya. (Salmo 62:8) Palandonga ang mosunod nga mga kamatuoran bahin sa Diyos:

● Siya nahibalo kon unsay hinungdan sa imong kaguol.—Salmo 103:14.

● Siya mas nakaila nimo kay sa imong pagkaila sa imong kaugalingon.—1 Juan 3:20.

● ‘Siya may kahingawa kanimo.’—1 Pedro 5:7.

● Sa bag-ong kalibotan sa Diyos, siya ‘magapahid sa tanang luha’ sa imong mga mata.—Pinadayag 21:4.

Kon Panglawas ang Hinungdan

Sama sa gihisgotan na, sakit ang kasagarang hinungdan sa paghunahunag paghikog. Kon ingon niini ang imong kahimtang, ayawg kaulaw sa pagpangayog tabang. Si Jesus nahibalo nga ang masakiton nagkinahanglag doktor. (Mateo 9:12) Ikalipay nga ang kadaghanang sakit matambalan. Ug ang pagtambal mahimong magpaarang-arang sa imong pamati!c

Ang Bibliya naghatag ug makapahupay kaayong saad—nga diha sa bag-ong kalibotan sa Diyos, “walay pumoluyo nga moingon: ‘Ako masakiton.’” (Isaias 33:24) Ang Diyos nag-ingon nga nianang panahona “ang unang mga butang dili na pagahinumdoman, ni kini sila motungha pa sa kasingkasing.” (Isaias 65:17) Sa pagkakaron, paningkamoti nga makasagubang ka sa mga problema sa kinabuhi, nga masaligon nga sa gitakdang panahon sa Diyos, ang depresyon mahanaw na.—Pinadayag 21:1-4.

BASAHA ANG DUGANG PA BAHIN NIINI NGA ULOHAN DIHA SA TOMO 2, KAPITULO 9

[Mga footnote]

TEKSTO

“Ipahibalo ang inyong mga pangaliya sa Diyos; ug ang kalinaw sa Diyos nga labaw sa tanang panghunahuna magbantay sa inyong mga kasingkasing ug sa inyong mga gahom sa pangisip.”—Filipos 4:6, 7.

SUGYOT

Kon maguol ka, paglakaw-lakaw. Ang pag-adto sa gawas ug pag-ehersisyo makapakalma ug makapagaan sa pamati.

NAHIBALO KA BA . . . ?

Dili lang ang naghikog maoy biktima kondili ang mga minahal usab nga iyang gibiyaan.

ANG AKONG PLANONG HIMOON!

Kon mobati ko nga walay silbi ug wala higugmaa, moduol ko kang (isulat ang ngalan sa tawo nga imong kasultihan): ․․․․․

Usa ka panalangin sa akong kinabuhi nga mapasalamaton ko: ․․․․․

Kon unsay akong gustong ipangutana sa akong ginikanan bahin niini: ․․․․․

UNSAY IMONG HUNAHUNA?

● Bisan ang grabeng mga problema temporaryo lang. Sa unsang paagi kini nga pangatarongan makatabang nimo?

● Sa unsang paagi mapasa sa tawong naghikog ang iyang problema ngadto sa uban?

[Blurb sa panid 104]

“Usahay, grabe kaayo ang akong depresyon nga gusto na kong mamatay, apan karon okey na ko tungod sa kanunayng pag-ampo ug sa pagpatambal.”—Heidi

[Kahon sa panid 100]

Kon Nalumsan Ka sa Kabalaka

Bisan ang ubang matinumanong mga lalaki ug babaye sa Bibliya nalumsan sa mga kabalaka sa kinabuhi. Tagda kini nga mga pananglitan.

Rebeca: “Kon ingon man ugaling niini, nganong mabuhi pa ako?”—Genesis 25:22.

Moises: “Palihog patya na lang ako, . . . ug ayaw ako patan-awa sa akong katalagman.”—Numeros 11:15.

Elias: “Oh Jehova, kuhaa ang akong kalag, kay ako dili mas maayo kay sa akong mga katigulangan.”—1 Hari 19:4.

Job: “Oh nga sa Sheol imo unta akong tagoan, . . . nga imo unta akong tagalan ug panahon ug hinumdoman ako!”—Job 14:13.

Sa matag usa nga gihisgotan sa ibabaw, ang kahimtang miarang-arang ra—ug sa paagi nga wala damha sa hingtungdan. Makasalig ka nga moarang-arang usab ang imong kahimtang!

[Hulagway sa panid 102]

Ang kaguol samag unos—kini molabay lang