Kapitulo 4

Asa Kutob ang Limitasyon?

Tinuod o bakak . . .

Dili gayod maayong magpinarayganay ang managtrato, bisag unsa pay kahimtang.

□ Tinuod

□ Bakak

Ang managtrato nga magkarinyohay apan naglikay sa pagpakigsekso mahimong sad-an gihapon sa pagpakighilawas.

□ Tinuod

□ Bakak

Kon ang managtrato dili magpinarayganay, sila wala gayod maghigugmaay.

□ Tinuod

□ Bakak

SA TINUOD LANG makadaghan na nimo kining gipamalandong. Gani, kon duna kay trato, lisod matino kon asa kutob ang limitasyon dihang magpasundayag ug pagmahal. Atong hisgotan ang tulo ka pahayag sa ibabaw ug tan-awa kon sa unsang paagi ang Pulong sa Diyos makatabang kanato sa pagtubag sa pangutana, “Asa kutob ang limitasyon?”

● Dili gayod maayong magpinarayganay ang managtrato, bisag unsa pay kahimtang.

Bakak. Ang Bibliya dili supak sa desente ug hinlong mga pasundayag sa pagmahal. Pananglitan, ang Bibliya nag-asoy bahin sa sugilanon sa Sulamita ug sa magbalantay sa karnero nga naghigugmaay. Ang ilang panagtrato maputli. Apan, sila lagmit nagpakitag pipila ka pasundayag sa pagmahal una pa nagminyo. (Awit ni Solomon 1:2; 2:6; 8:5) Ang ubang managtrato karon nga nagplano na gayod nga magminyo tingali magtuo nga dili daotan ang pipila ka hustong mga pagpasundayag ug pagmahal.a

Apan, ang managtrato kinahanglan gayod nga mag-amping. Ang paghalok-halok, paggaksanay, o paghimog bisan unsang buhat nga makapukaw sa kailibgon moresulta ug imoral nga buhat. Bisan gani ang managtrato nga dungganon ug intensiyon mawad-ag pagpugong sa kaugalingon ug makapakighilawas.​—Colosas 3:5.

● Ang managtrato nga magkarinyohay apan naglikay sa pagpakigsekso mahimong sad-an gihapon sa pagpakighilawas.

Tinuod. Ang orihinal nga Gregong pulong nga gihubad nga “pakighilawas” (por·neiʹa) daghan ug kahulogan. Kini nagtumong sa tanang matang sa seksuwal nga buhat sa mga dili minyo ug sa pag-abuso sa kinatawo. Busa, ang pakighilawas naglakip dili lamang sa pagpakigsekso kondili sa mga buhat usab sama sa pag-ugay-ugay sa kinatawo sa uban ug sa pagpakigsekso pinaagig baba o lubot.

Dugang pa, dili lamang pakighilawas ang gihukman sa Bibliya. Si apostol Pablo misulat: “Dayag ang mga buhat sa unod, ug kini mao ang pakighilawas, kahugawan, malaw-ayng panggawi.” Siya midugang: “Kadtong nagabuhat sa maong mga butang dili makapanunod sa gingharian sa Diyos.”​—Galacia 5:19-21.

Unsay kahulogan sa “kahugawan”? Ang Gregong pulong nagtumong sa tanang matang sa kahilayan, sa pulong o sa buhat. Siyempre kahugawan gayod kon ang usa manguotkuot, manghubog sinina, o manghimashimas sa pribadong mga parte sa lawas, sama sa suso. Diha sa Bibliya ang paghapohap sa suso maoy lakip sa mga kalipay nga iya lang sa mga minyo.​—Proverbio 5:18, 19.

Ang ubang mga batan-on nangahas sa paglapas sa mga sukdanan sa Diyos. Sila motuyo paglapas sa limitasyon, o sila maghurohuro sa pagpangitag daghang kaparis nga ilang buhatan ug kahugawan. Tingali sila sad-an pa gani nianang gitawag ni apostol Pablo nga “malaw-ayng panggawi.” Ang Gregong pulong sa “malaw-ayng panggawi” nagtumong sa ‘mangil-ad nga mga buhat, paghinobra, pagbinastos, nag-uros-uros nga seksuwal nga kailibgon.’ Siyempre dili ka gayod gusto nga ang imong moralidad mohuyang pinaagi sa pagpadaog “sa malaw-ay nga panggawi sa pagbuhat sa tanang matang sa kahugawan uban ang kadalo.”​—Efeso 4:17-19.

● Kon ang managtrato dili magpinarayganay, sila wala gayod maghigugmaay.

Bakak. Sukwahi sa gihunahuna sa uban, ang pagpinarayganay dili makapalig-on sa usa ka relasyon. Hinunoa, kini makawalag pagtahod ug pagsalig sa usag usa. Palandonga ang nahitabo kang Laura. “Usa ka adlaw niana, ang akong trato mianha sa balay nga wala ang akong Mama, aron motan-aw konohay ug TV,” siya miingon. “Sa primero, iya lang gikuptan ang akong kamot. Dayon kalit lang, ang iyang kamot nagsugod na sa paghikap-hikap. Nahadlok ako sa pagbadlong kaniya kay basin unyag masuko siya ug mopauli.”

Unsay imong hunahuna? Ang trato ba ni Laura tinuod nga nahigugma kaniya, o gusto lang niyang magpatagbaw sa iyang kailibgon? Ang tawo ba nga nagtental kanimo sa paghimog malaw-ayng paggawi tinuod nga nahigugma kanimo?

Kon pugson sa usa ka lalaki ang babaye sa paglapas sa iyang konsensiya ug pagkabansay ingong Kristohanon, gisupak sa lalaki ang balaod sa Diyos ug gidaot niya ang iyang pagpangangkon nga siya tinuod gayod nga nahigugma sa babaye. Dugang pa, ang usa ka dalaga nga magpadaog nagtugot sa iyang kaugalingon nga mapahimudsan. Ang daotan pa, siya nakahimog mahugaw nga buhat​—basin gani siya nakapakighilawas pa.b​—1 Corinto 6:9, 10.

Pagbutang ug mga Limitasyon

Kon may trato ka, sa unsang paagi makalikay ka sa dili angay nga mga pagpasundayag ug pagmahal? Ang maalamong buhaton mao ang pagbutang daan ug mga limitasyon. Ang Proverbio 13:10 nag-ingon: “Kadtong nagkonsultahanay adunay kaalam.” Busa ipakigsulti sa imong trato kon unsang mga pasundayag sa gugma ang angay. Kon kamo maghulat hangtod nga manginit na kamong duha una pa magbutang ug limitasyon, sama ra kanag naghulat kamo nga masunog ang balay una pa magbutang ug alarma sa sunog.

Sa pagkatinuod, gil-as hisgotan kining mga butanga ilabina kon bag-o pa lang kamo nga nagkatrato. Apan ang pagbutang ug mga limitasyon dako kaayog mahimo aron walay seryosong problema unya nga motungha. Ang mga limitasyon susamag smoke detector nga moalarma kon may mamatikdan kini nga aso. Dugang pa, ang imong katakos sa pagpakigsulti bahin niining mga butanga magsilbing ilhanan usab kon molampos ba ang relasyon. Gani, ang pagpugong sa kaugalingon, pailob, ug pagkadili-hakog maoy pundasyon sa usa ka makapalipayng seksuwal nga relasyon sa kaminyoon.​—1 Corinto 7:3, 4.

Tinuod, dili sayon ang pagsunod sa sukdanan sa Diyos. Apan makasalig ka sa tambag ni Jehova. Dugang pa, diha sa Isaias 48:17, iyang gihubit ang iyang kaugalingon nga mao “ang Usa nga nagtudlo kanimo aron ikaw makabaton ug kaayohan, ang Usa nga nagpalakaw kanimo sa dalan nga angay mong pagalaktan.” Buot ni Jehova nga imong mabatonan ang labing maayo!

BASAHA ANG DUGANG PA BAHIN NIINI NGA ULOHAN DIHA SA TOMO 1, KAPITULO 24

[Mga footnote]

TEKSTO

“Ang gugma . . . dili bastos.”​—1 Corinto 13:4, 5.

SUGYOT

Pagdeyt uban sa grupo, o paneguroa nga may tsaperon kamo. Ayaw pahilit, pananglitan diha sa awto o sa balay nga kamo rang duha.

NAHIBALO KA BA . . . ?

Kon kamo kaslonon na, angay nga maghisgot kamo ug pipila ka pribadong butang maylabot sa kaminyoon. Apan ang pag-estoryahay ug mga butang maylabot sa sekso sa tuyo nga mapukaw ang gana maoy usa ka matang sa kahugawan​—bisag diha sa telepono o pinaagig text message.

ANG AKONG PLANONG HIMOON!

Kini ang akong himoon aron makalikay ako sa pagsulay-sulay sa imoral nga mga buhat: ․․․․․

Kini ang akong himoon kon pugson ako sa akong trato sa pagbuhat ug malaw-ay: ․․․․․

Kon unsay akong gustong ipangutana sa akong ginikanan bahin niini: ․․․․․

UNSAY IMONG HUNAHUNA?

● Unsang mga limitasyon ang imong itakda maylabot sa pagpadayag ug pagmahal sa kaatbang nga sekso?

● Isaysay kon unsay kalainan sa pakighilawas, kahugawan, ug malaw-ay nga panggawi.

[Blurb sa panid 46]

“Kami sa akong pamanhonon magduyog pagbasa ug binase sa Bibliya nga mga artikulo bahin sa pagpabiling putli. Mapasalamaton kaayo kami kay kini nakatabang kanamo sa paghupot ug hinlong konsensiya.”​—Leticia

[Kahon sa panid 44]

Komosta kon Nakalapas na Kami sa Limitasyon?

Komosta kon nakahimo ka ug malaw-ayng buhat? Ayaw limbongi ang imong kaugalingon sa pagtuo nga makasulbad ka sa problema nga ikaw-ikaw ra. “Ako moampo, ‘Tabangi kami nga dili na mousab sa pagbuhat niini,’” miingon ang usa ka batan-on. “Usahay mosaler kini, usahay dili.” Busa, pakigsulti sa imong ginikanan. Ang Bibliya naghatag usab niining maayong tambag: ‘Pakigsulti sa mga ansiyano sa kongregasyon.’ (Santiago 5:14) Kining Kristohanong mga magbalantay makahatag ug pahimangno, tambag, ug pagbadlong aron mapasig-uli ang imong relasyon sa Diyos.

[Mga hulagway sa panid 47]

Maghulat ba kamo hangtod nga masunog ang balay una pa kamo magtaod ug alarma sa sunog? Nan ayaw paghulat hangtod nga manginit kamong duha una pa magbutang ug mga limitasyon

Kapitulo 5

Nganong Magpabiling Ulay?

“Grabe kaayo ang pangagda sa pagsulay-sulay sa pagpakigsekso.”​—Kelly.

“Gilainan ko nga ulay gihapon ako.”​—Jordon.

“ULAY gihapon ka?” Tingali mokupoy ka niining pangutanaha! Ang tinuod, diha sa kadaghanang dapit ang tin-edyer nga ulay gihapon giisip nga dunay diperensiya. Tungod niini, daghang batan-on nakigsekso bisag tin-edyer pa!

Nadala sa Kailibgon, Napugos sa mga Higala

Kon Kristohanon ka, nahibalo ka nga gisugo ka sa Bibliya nga ‘dili makighilawas.’ (1 Tesalonica 4:3) Bisan pa niana, tingali naglisod ka sa pagkontrol sa imong seksuwal nga gana. “May mga panahon nga kalit lang mosantop sa akong hunahuna ang bahin sa sekso,” miadmitir ang usa ka batan-on nga ginganlag Paul. Makasalig ka nga kasagaran normal lang kana.

Apan dili gayod tiaw kon sulog-sulogon ug palagoton ka kay ulay gihapon ka! Pananglitan, komosta kon sultihan ka sa imong mga higala nga dili gayod ka lalaki o babaye gawas kon makigsekso ka? “Paibogon ka sa imong mga higala nga morag lalim ug normal ang pagpakigsekso,” miingon si Ellen. “Kon wala ka makigsekso, para nila abnormal ka.”

Apan dunay usa ka butang bahin sa pagpakigsekso una pa maminyo nga wala hisgoti sa imong mga higala. Pananglitan, si Maria nga nakigsekso sa iyang trato, nahinumdom: “Naulaw kaayo ko human niadto. Nasuko ako sa akong kaugalingon ug naglagot sa akong trato.” Kini maoy kasagarang bation sa mga tin-edyer nga wala lang maamgohi sa kadaghanang batan-on. Sa tinuod lang, ang pagpakigsekso una pa maminyo maoy masakit kaayo nga kasinatian​—nga makadaot ug epekto!

Apan, usa ka tin-edyer nga ginganlag Shanda nangutana, “Nganong gihatagan man sa Diyos ang mga tin-edyer ug pangibog sa pagpakigsekso, nga nahibalo man unta siya nga kini dili nila angayng buhaton una pa magminyo?” Maayo kana nga pangutana. Apan palandonga ang mosunod:

Ang pangibog sa pagpakigsekso mao lang ba ang kusganong pagbati nga imong nasinatian? Dili gayod. Ikaw gilalang ni Jehova nga Diyos nga may katakos sa pagbati ug nagkalainlaing mga pangibog ug emosyon.

Angay ba nimong tagbawon ang imong gana sa pagpakigsekso matag higayon nga kini mapukaw? Dili, kay ikaw gilalang usab sa Diyos nga may katakos sa pagkontrol sa imong mga aksiyon.

Busa unsay imong nakat-onan? Tingali dili nimo mapugngan ang pipila ka pangibog nga motungha, apan makakontrol ka sa imong kaugalingon kon mapukaw ang maong pangibog. Gani, kon tagbawon dayon nimo ang imong gana sa pagpakigsekso matag higayong mapukaw kini, sama ra kini kadaotan ug kabinuang sa pagpanumbag ug tawo matag higayong masuko ka.

Ang tinuod, dili gayod katuyoan sa Diyos nga abusohan nato ang atong katakos sa pagsanay. “Ang matag usa kaninyo kinahanglang mahibalo kon unsaon paghupot sa iyang kaugalingong sudlanan diha sa kabalaan ug kadungganan,” nag-ingon ang Bibliya. (1 Tesalonica 4:4) Sama nga adunay “panahon sa paghigugma ug panahon sa pagdumot,” may panahon usab sa pagtagbaw sa seksuwal nga gana ug sa pagpugong niini. (Ecclesiastes 3:​1-8) Sa tinuod lang, ikaw maoy mokontrol sa imong mga pangibog!

Apan unsay imong himoon kon adunay magyagayaga nimo, nga moingon, “Siyaro ulay gihapon ka?” Ayawg kahadlok. Ingna ang tawo nga gimenosan nimo: “Oo, ulay pa ako, unya unsa may daotan niana? Garbo ko nga ulay gihapon ko!” O mahimong moingon ka, “Personal kana nga butang nga dili nako angayng hisgotan sa uban.”⁠a (Proverbio 26:⁠4; Colosas 4:6) Sa laing bahin, tingali sa imong hunahuna ang tawong nangutana angayng mahibalo pag dugang. Kon mao, mahimo nimong ipatin-aw kaniya ang imong binase sa Bibliya nga baroganan.

May mahunahunaan ka bang ubang tubag kon bugal-bugalan ka ug sultihan ka, “Siyaro ulay gihapon ka?” Kon duna, isulat kana sa ubos.

․․․․․

Usa ka Hamiling Gasa

Unsay bation ni Jehova sa usa ka tawo nga makigsekso bisag dili pa kasal? Handurawa nga mipalit kag gasa alang sa imong higala. Apan, kay nakuryoso siya, iyang gibuksan ang gasa bisag wala pa gani nimo ikahatag kaniya! Dili ba masuko ka? Nan, hunahunaa kon unsay bation sa Diyos kon makigsekso ka nga dili ka pa minyo. Buot niya nga maghulat ka hangtod maminyo ka una pa nimo kalipayan ang gasa sa pagpakigsekso.​—Genesis 1:28.

Unsay imong himoon sa imong gana sa pagpakigsekso? Sa yanong pagkasulti, pagtuon sa pagkontrolar niini. May gahom ka sa pagkontrolar niini! Pangayog tabang ni Jehova pinaagi sa pag-ampo. Ang iyang espiritu makatabang kanimo sa pagpugong sa imong kaugalingon. (Galacia 5:22, 23) Hinumdomi nga si Jehova ‘dili maghikaw ug bisan unsang maayo niadtong nagalakaw nga dili salawayon.’ (Salmo 84:11) Usa ka batan-on nga ginganlag Gordon miingon: “Sa matag higayong mangatarongan ko nga dili ra kaayo bug-at nga sala ang pagpakigsekso una pa maminyo, akong palandongon ang daotang epekto niini sa akong pagpakighigala kang Jehova ug naamgohan ko nga walay sala nga takos ikabaylo sa akong relasyon kang Jehova.”

Sa pagkatinuod, dili ka abnormal kon ulay ka. Ang pagpakigsekso una pa maminyo mao hinuoy mangil-ad, makauulaw, ug makadaot. Busa ayawg padala sa propaganda sa kalibotan nga magpatuo kanimo nga may diperensiya ka kon mosunod ka sa mga sukdanan sa Bibliya. Pinaagi sa pagpabiling ulay, imong mapanalipdan ang imong panglawas, emosyon, ug​—labaw sa tanan—ang imong relasyon sa Diyos.

BASAHA ANG DUGANG PA BAHIN NIINI NGA ULOHAN DIHA SA TOMO 1, KAPITULO 23

[Footnote]

TEKSTO

‘Kon ang usa . . . nakadesisyon na sa iyang kasingkasing sa pagpabiling ulay, maayo ang iyang kahimtang.’​—1 Corinto 7:37.

SUGYOT

Ayaw pagpakig-uban niadtong dili kaayo lig-on ug moral nga mga sukdanan, bisag moangkon pa sila nga parehas kamog tinuohan.

NAHIBALO KA BA . . . ?

Ang mga tawo nga mapatuyangon sa pagpakigsekso walay purohan nga magbag-o sa ilang batasan inigkaminyo nila. Sa kasukwahi, ang mga tawo nga nagmauno- ngon sa moral nga mga sukdanan sa Diyos sa dalaga o ulitawo pa dakog posibilidad nga dili mobudhi sa ilang kapikas dihang maminyo.

ANG AKONG PLANONG HIMOON!

Kini ang kinahanglan nakong himoon aron makapabilin akong ulay hangtod maminyo: ․․․․․

Kini ang akong himoon kon pahuyangon sa akong mga kauban ang akong determinasyon sa pagpabiling ulay: ․․․․․

Kon unsay akong gustong ipangutana sa akong ginikanan bahin niini: ․․․․․

UNSAY IMONG HUNAHUNA?

● Sa imong opinyon, nganong biaybiayon sa uban ang mga ulay?

● Nganong lisod man nga magpabiling ulay?

● Unsa ang mga kaayohan kon magpabilin kang ulay hangtod nga maminyo?

● Sa unsang paagi imong ikapatin-aw ang mga kaayohan sa pagpabiling ulay ngadto sa imong manghod?

[Blurb sa panid 51]

“Makagahom ako sa pagsukol sa mga tentasyon sa pagpakigsekso pinaagi sa paghinumdom kanunay nga ‘walay makihilawason o tawong mahugaw ang makapanunod sa gingharian sa Diyos.’” (Efeso 5:5)​—Lydia

[Kahon sa panid 49]

Worksheet

Unsa Gyod Kahay Mahitabo?

Ang imong mga higala ug ang popular nga mga kalingawan kasagaran maayo kaayong motabon sa dili maayong epekto sa pagpakigsekso nga dili pa minyo. Tagda ang mosunod nga tulo ka kahimtang. Sa imong hunahuna unsa gyod kahay mahitabo niining mga batan-ona?

● Usa ka estudyante nanghambog nga daghan na siyag nahilabtang babaye. Siya miingon nga lalim kaayo kini​—walay nasakitan. Unsa gyod kahay mahitabo​—kaniya ug sa mga babaye? ․․․․․

● Gipakita sa kataposan sa salida nga ang duha ka dili minyo nga mga batan-on nagsekso ingong pagpasundayag sa ilang gugma sa usag usa. Unsa gyod kahay mahitabo sa tinuod nga kinabuhi? ․․․․․

● Nakahigala ka ug guwapong batan-on nga nanghagad kanimo sa pagpakigsekso. Iya kang gipasaligan nga dili niya kini itabi sa uban. Kon misugot ka ug imo kanang gitago, unsa gyod kahay mahitabo nimo? ․․․․․

[Hulagway sa panid 54]

Kon makigsekso ka nga dili ka pa minyo sama ra kanag nagbukas ka ug gasa nga wala pa ikahatag kanimo

Kapitulo 6

Naunsa ba Kining Akong Lawas?

“Kusog kaayo ang akong pagtubo. Bisag nalipay ko nga mitubo ko, naglagot ko kay sige kong pamikogan!”​—Paul.

“Nahibalo ka nga nagbag-o ang imong lawas, ug nanghinaot ka nga walay makamatikod. Dayon dihay tawo nga walay tuyo nga pasakitan ka nga miingon nga dako kag bat-ang​—ug nanglipaghong ka!”​—Chanelle.

NAKASULAY ka na bag balhin ug puyo uban sa imong pamilya sa laing lugar? Gilisdan ka sa bag-ong kahimtang, dili ba? Imong gibiyaan ang tanang butang nga pamilyar ka​—ang imong balay, imong eskuylahan, ug imong mga higala. Tingali dugay-dugay pod una ka nakapahiangay sa lugar nga imong gibalhinan.

Sa magkatin-edyer ka​—ang yugto sa kinabuhi nga ang imong lawas magkahingkod—​masinatian mo ang usa sa dagkong mga kausaban sa kinabuhi. Sa laing pagkasulti, mora kag mibalhin sa laing lugar. Nalipay ka, dili ba? Apan sa magkahingkod ka dili ka makasabot sa imong bation ug tingali maglisod ka sa pagpahiangay. Unsay mahitabo niining makalipay apan magubot nga panahon sa imong kinabuhi?

Kausaban sa Lawas sa mga Babaye

Daghag kausaban ang imong lawas sa magkatin-edyer ka. Ang ubang mga kausaban dayag nga makita. Pananglitan, ang hormone mopatubo sa balhibo diha sa dapit sa kinatawo. Dugang pa, makamatikod ka nga nagkadako ang imong suso, bat-ang, paa, ug sampot. Ang imong pormag-bata nga lawas anam-anam nga nagkakorte. Dili kini angay kabalak-an​—normal kini. Ug ebidensiya kini nga ang imong lawas nangandam sa panahon nga mahimo ka na unyang inahan!

Sa magkadalagita ka, magsugod ka sa pagregla. Kon dili ka makaandam, kining dakong kausaban sa imong kinabuhi makahadlok. “Nakuratan gyod ko dihang nagsugod ako pagregla,” nahinumdom si Samantha. “Gihugawan ako sa akong kaugalingon. Nanguskos kog maayo sa akong lawas sa naligo ako ug gibidlian ko sa akong kaugalingon. Nahadlok kaayo ako nga naghunahuna nga reglahon ako matag bulan sulod sa daghang tuig!”

Apan hinumdomi nga ang pagregla kada bulan nagpakita nga nagkaugmad ang imong mga katakos sa pagsanay. Bisag nagkinahanglan pag daghang tuig una ka maandam ingong inahan, ikaw anam-anam nga mahimong hingkod nga babaye. Bisan pa niana, sa magsugod ka ug regla, dili ka makasabot sa imong bation. “Ang kinagrabehan sa tanan mao kanang pag-usab-usab sa imong buut,” miingon si Kelli. “Makalagot kaayo kay tibuok adlaw malipayon kaayo ko, unya kalit lang pagkagabii magsige kog hilak.”

Kon mao kanay imong gibati karon, pailob lang. Maanad ka ra sa ulahi. Ang 20-anyos nga si Annette miingon: “Nahinumdom ko nga nadawat ra nako sa ulahi nga kinahanglang moagi gayod ako niini nga kausaban aron mahimo akong hingkod nga babaye ug nga gihatagan ako ni Jehova niini nga gasa sa pagsanay. Dugay akong nakadawat niini, ug naglisod ang ubang mga dalagita sa pagdawat niini; apan madawat ra nimo kini nga mga kausaban.”

Mao na ba kanay nagakahitabo sa imong lawas? Isulat sa ubos ang imong mga pangutana bahin sa mga kausaban nga imong naeksperyensiyahan karon.

․․․․․

Kausaban sa Lawas sa mga Lalaki

Kon bayongbayong ka, ang pagkahimong hingkod dunay dakong epekto sa imong panagway. Pananglitan, ang imong panit tingali lanahon kanunay, nga maoy makaingon sa mga bugas ug blackheads.a “Makalagot kaayo kining mga bugasa,” miingon ang 18-anyos nga si Matt. “Wala ka na lay laing atubangon kondili ang imong nawong nga naputos sa bugas​—magkabuang kag pangitag paagi sa pagwagtang niini. Ambot lang kon mawala pa ba ni o magkabuslot-buslot ba ning akong aping o lainan ba ang mga tawo sa akong nawong.”

Apan duna usay maayong kausaban nga mahitabo sa imong lawas. Tingali makamatikod ka nga nagkadako ug nagkakusgan ka ug nga ang imong abaga nagkalapad. Sa magkatin-edyer ka, motubo ang mga balhibo sa imong bitiis, dughan, nawong, ug ilok. Hinuon, balhiboon ka man o dili, kini walay kalabotan sa imong pagkalalaki kondili depende kini sa imong kaliwat.

Sanglit niining panahona dili tanang bahin sa imong lawas dungang motubo, bakikawan ka sa imong kaugalingon. “Mora kog tikling tan-awon,” miingon si Dwayne. “Nagwangkig lang ko!”

Sa magkatin-edyer ka ang imong tingog anam-anam nga motibuok. May mga higayon nga maulaw ka kay ang imong tingog motagning ug mopiyaos lag kalit. Apan ayawg kabalaka. Ang imong tingog maulian ra. Mas maayo kon ipaagi na lag pasiaw ang pag-usab-usab sa imong tingog aron mamenos-menosan ang imong kaulaw.

Sa dihang bug-os nang maugmad ang imong sistema sa pagsanay, ang imong kinatawo modako ug tuboan kinig balhibo. Magsugod usab kinig himog tulos. Kini nga pluwido dunay milyon-milyong gigming kaayong mga binhi nga mogula dihang makigsekso. Kining binhia motapo sa binhi sa babaye ug motubo diha sa tagoangkan nga mahimong bata.

Ang tulos modaghan diha sa imong lawas. Ang uban niini suhopon ra sa lawas, apan usahay, ang uban ipagawas sa lawas samtang natulog ka. Normal kining paggawas sa imong tulos. Ang Bibliya naghisgot gani bahin niini. (Levitico 15:16, 17) Kini nagpakita nga ang imong sistema sa pagsanay nag-obra na ug nga ikaw nagkahingkod na nga lalaki.

Mao na ba kanay nagakahitabo sa imong lawas? Isulat sa ubos ang imong mga pangutana bahin sa mga kausaban nga imong naeksperyensiyahan karon.

․․․․․

Pagsagubang sa Bag-ong mga Pagbati

Sa dihang bug-os nang maugmad ang sistema sa pagsanay, ang mga lalaki ug babaye magsugod nag kaibog. “Sa bayong-bayong na ako, nakaamgo ko nga daghan kaayo ang guwapa,” matod ni Matt. “Napalaw lang ko kay dili pa ko pwedeng makigtrato niadtong tungora kay bata pa ko.” Ang kapitulo 29 ning maong libro detalyadong naghisgot niining bahina sa pagtubo. Sa pagkakaron kinahanglang mahibalo ka nga importanteng makakat-on ka sa pagkontrolar sa imong gana sa pagpakigsekso. (Colosas 3:5) Bisag lisod kini, makahimo ka sa pagkontrolar niini!

Dunay ubang mga pagbati nga kinahanglan nimong sagubangon sa magkatin-edyer ka. Pananglitan, maglagot ka dayon sa imong kaugalingon. Kanunay sab kang mobatig kamingaw ug sobrang kaguol. Niini nga mga kahimtang, maayong makigsulti ka sa imong ginikanan o sa usa ka kasaligang hamtong. Isulat ang ngalan sa hamtong nga imong kasuginlan sa imong gibati.

․․․․․

Ang Labing Importanteng Bahin sa Pagtubo

Ang labing importanteng bahin sa imong pagtubo dili ang imong gitas-on, korte sa lawas, o dagway, kondili ang imong pagkatawo​—imong hunahuna, emosyon ug labaw sa tanan, ang imong espirituwalidad. Si apostol Pablo miingon: “Sa dihang ako bata pa, ako nagasulti ingon sa usa ka bata, naghunahuna ingon sa usa ka bata, nangatarongan ingon sa usa ka bata; apan karon nga ako hingkod na, ako nang giwagtang ang mga kinaiya sa usa ka bata.” (1 Corinto 13:11) Klaro kaayo ang leksiyon. Dili igo nga hamtong kang tan-awon. Kinahanglang makakat-on ka sa paglihok, pagsulti, ug paghunahuna sama sa usa ka hamtong. Ayaw kaayog kabalaka sa kon unsay nagakahitabo sa imong lawas nga mapasagdan na lang hinuon nimo ang imong pagkatawo!

Hinumdomi usab nga ang Diyos “nagatan-aw sa kasingkasing.” (1 Samuel 16:7) Ang Bibliya nag-ingon nga si Haring Saul taas ug ambongan, apan pakyas siya ingong hari ug ingong tawo. (1 Samuel 9:2) Sa laing bahin, si Zaqueo ‘gamayng tawo’ apan duna siyay igong kalig-on sa pagbag-o sa iyang kinabuhi ug nahimong tinun-an ni Jesus. (Lucas 19:2-10) Tin-aw nga ang importante mao ang pagkatawo.

Sa pagkatinuod, dili mahimong dali-dalion o langan-langanon ang proseso sa pagtubo sa luwas nga paagi. Busa imbes kapungtan ug kahadlokan kini nga mga kausaban, dawata na lang kini nga walay langas​—ug ipaagi na lang kini ug pasiaw. Ang mga kausaban sa yugto sa pagkatin-edyer dili usa ka sakit, ug dili lang ikaw ang makaagi niana. Ug makasalig ka nga dili gayod ka mamatay niana. Sa dihang molurang na ang maunoson nga yugto sa pagkatin-edyer, ikaw hingkod na gayod!

[Footnote]

TEKSTO

“Pagadayegon ko ikaw tungod kay sa makalilisang nga paagi ako katingalahan nga pagkabuhat.”​—Salmo 139:14.

SUGYOT

Sa magkaugmad ang imong lawas, ayaw pagsul-ob ug mga estilo sa sinina nga makapukawg kailibgon. Kinahanglang magmakasaranganon ug magmaligdong ka sa imong pamesti.​—1 Timoteo 2:9.

NAHIBALO KA BA . . . ?

Ang yugto sa pagtubo ngadto sa pagkahingkod magsugod sa pangedarong otso anyos o sa tunga-tunga sa pagkatin-edyer. Normal lang nga ang uban sayo magsugod ug ang uban ulahi.

ANG AKONG PLANONG HIMOON!

Sa magkahingkod ako, kini ang kinaiya nga kinahanglan nakong pauswagon: ․․․․․

Kini ang akong himoon aron maatiman ang akong espirituwal nga pag-uswag: ․․․․․

Kon unsay akong gustong ipangutana sa akong ginikanan bahin niini: ․․․․․

UNSAY IMONG HUNAHUNA?

● Nganong lisod kaayong sagubangon ang mga kausaban sa imong lawas ug emosyon sa magkatin-edyer ka?

● Unsa ang kinalisdan niining maong mga kausaban?

● Nganong morag mobugnaw ang imong gugma sa Diyos sa magkatin-edyer ka, apan unsay imong himoon aron dili kana mahitabo?

[Blurb sa panid 61]

“Daghan kaayog kausaban sa lawas ang mahitabo dihang magkatin-edyer ka, ug dili ka makaseguro kon unsa pa nga mga kausaban ang mahitabo sa imong lawas. Apan sa magkadako ka, makakat-on ka ra sa pagdawat niini nga mga kausaban.”​—Annette

[Hulagway sa panid 63, 64]

Unsaon Nako Pagpakigsulti Kang Papa o Kang Mama Bahin sa Sekso?

“Kon duna akoy pangutana bahin sa sekso, di ko mangutana sa akong ginikanan.”​—Beth.

“Wa koy kaisog sa pagpangutana bahin niana.”​—Dennis.

Kon parehas ka kang Beth o Dennis malisdan gyod ka. Gusto kang mahibalo bahin sa sekso, apan managana ka sa pagpangutana sa mga tawo nga nahibalo bahin niini​—ang imong ginikanan! Daghan kag gikabalak-an:

Unsa kahay hunahunaon sa akong ginikanan bahin nako?

“Dili ko gustong dudahan ko nila kay nangutana ko.”​—Jessica.

“Gusto nila nga magpabilin kang batan-on ug inosente hangtod sa hangtod, ug para nila daw di ka na inosente kon maghisgot ka bahin niana.”​—Beth.

Unsa kahay ilang reaksiyon?

“Mahadlok ko basig maghunahuna dayog daotan ang akong ginikanan ug sermonan ko.”​—Gloria.

“Ang akong ginikanan dili makatago sa ilang gibati, busa mahadlok kong makakita sa ilang dagway nga nahigawad. Wala pa gani ko makahuman ug sulti, tingali ang akong papa naghunahuna na kon unsay ipangasaba kanako.”​—Pam.

Saypon kaha nilag sabot ang akong pagpangutana?

“Tingalig mosinghag dayon sila ug magpusot-pusot silag pangutana, ‘Natental ka bang makigsekso?’ o ‘Gipuwersa ka ba sa imong mga higala?’ Apan tingali kuryoso ka lang kon unsa ang pagpakigsekso.”​—Lisa.

“Dili madrowing ang nawong ni papa dihang duna koy mahisgotang lalaki. Iya dayon akong tambagan bahin sa sekso. Para miingon ra ko nga guwapo tong lalakiha. Wa koy giingon nga gusto na kong magminyo o makigsekso ko!’”​—Stacey.

Sa tinuod lang, ang imong mga ginikanan tingali lainan usab nga makighisgot kanimo bahin sa sekso! Tingali mao kanay hinungdan nga diha sa usa ka surbi, 65 porsiyento sa mga ginikanan nag-ingon nga nakigsulti sila sa ilang mga anak bahin sa sekso, apan 41 porsiyento lang sa ilang mga anak ang makahinumdom nga nakigsulti kanila ang ilang mga ginikanan bahin niini.

Tingali ang imong ginikanan nanagana sa pagpakigsulti bahin sa sekso. Kasagaran tungod kana kay ang ilang mga ginikanan wala usab makigsulti kanila bahin niini! Bisag unsa pay katarongan, sabta na lang ang imong ginikanan. Kon ikay mouna sa paghisgot bahin niini, ikaw ug ang imong ginikanan parehong makabenepisyo. Sa unsang paagi?

Kon Unsaon Pagsugod sa Pagpakigsulti

Ang imong ginikanan daghag nahibaloan ug daghag ikatambag bahin sa sekso. Kinahanglan lang nga mahibalo ka kon unsaon pagsugod sa pagpakigsulti. Sulayi kini:

1 Isulti nga nahadlok ka sa pagpangutana bahin niini. “Nahadlok ko sa pagpakigsulti nimo bahin niini kay basin maghunahuna ka nga . . .”

2 Dayon isulti sa imong amahan o inahan kon nganong makigsulti ka kaniya. “Apan duna koy pangutana, ug gusto ko nga ikay motubag, dili ang ubang tawo.”

3 Unya pangutan-a siya. “Ang akong pangutana mao ni . . .”

4 Human sa inyong panagsultihay, paneguroa nga makapangutana ka pa niya pag-usab. “Kon duna pa koy gustong ipangutana, pwede ba kong makig-estorya kanimo sa sunod?”

Nahibalo ka nga mosugot ang imong amahan o inahan, apan kon makadungog ka mismo gikan kanila nga dili sila supak nga mangutana ka pag-usab, dili ka na maglisod sa pagduol kanila sa sunod. Busa sulayi kini! Basig parehas ra mog hunahuna ni Trina nga karon 24 anyos na. Siya miingon: “Sa dihang nag-estorya mi sa akong mama bahin niini, nahinumdom ko nga nanagana ako sa pagpakig-estorya kaniya. Apan karon nalipay ko nga prangka kaayo si mama. Tungod niadto, napalayo ako sa kadaot!”

[Hulagway sa panid 59]

Ang imong pagbiya sa pagkabata kaamgid sa imong pagbalhin ug puyo​—apan makapahiangay ka ra

Kapitulo 29

Unsay Akong Himoon Aron Dili Ko Magsigeg Hunahuna Bahin sa Sekso?

“PULOS lang babaye ang sulod ning akong hunahuna,” miingon ang batan-ong si Mi­chael. “Makalagot kaayo kay usahay dili ko makapamensar ug maayo!”

Parehas ka ba kang Mi­chael nga walay laing gihunahuna sa tibuok adlaw kondili ang kaatbang nga sekso? Bisag dili ka gustong maghunahuna bahin niini, moukiok gayod kini diha sa imong hunahuna. “Wala nay laing sulod ang imong utok kondili ang babaye nga imong naibgan,” miingon si Mi­chael. “Bisag dunay laktod nga agianan, sa layo pa gyod ka moagi kay gusto nimong makita ang guwapang dalaga nga imong naibgan o moagi ka sa usa ka lugar bisag wala kay tuyo aron lang makapasiplat sa imong nagustohan.”

Apan hinumdomi nga dili daotan ang seksuwal nga kailibgon. Gani, gilalang sa Diyos ang lalaki ug babaye nga maibog sa usag usa, ug dili daotan kon tagbawon ang gana sa pagpakigsekso diha sa bugkos sa kaminyoon. Tingali grabe kaayo ang imong seksuwal nga gana bisag dili ka pa minyo. Kon mao, ayawg hunahunaa nga daotan ka o kaha dili gyod ka makapabiling putli. Makapabilin kang putli kon gusto ka! Busa kontrolaha ang imong hunahuna bahin sa kaatbang nga sekso. Sa unsang paagi?

Susiha kon kinsay imong mga higala. Kon ang imong mga klasmet mag-estorya bahin sa sekso, basig matental ka sa pag-apil aron dili ka isipon nga lahi. Apan kon moapil ka, maglisod hinuon ka sa pagkontrolar sa imong hunahuna. Unsay imong himoon? Molakaw ka ba? Angay gyod, ug ayaw kaulaw nga milakaw ka! Makakita ka rag paagi sa pagbiya nga dili sila makaingon nga nagpakamatarong ka sa kaugalingon nga tungod niini mabiaybiay ka.

Likayi ang imoral nga kalingawan. Tinuod, dili daotan ang tanang salida o musika. Apan kadaghanan sa mga kalingawan karon makapukaw sa gana sa sekso. Unsay tambag sa Bibliya? “Hinloan nato ang atong kaugalingon sa tanang kahugawan sa unod ug espiritu, nga magahingpit sa pagkabalaan diha sa kahadlok sa Diyos.” (2 Corinto 7:1) Likayi ang mga kalingawan nga makapukaw sa gana sa sekso.a

Ang Problema Bahin sa Masturbasyon

Ang ubang batan-on magpahuwas sa ilang gana sa sekso pinaagi sa pag-ugay-ugay sa ilang kinatawo. Apan makahatag kinig seryoso nga mga problema. Ang Bibliya nag-awhag sa mga Kristohanon: “Patya ang inyong mga sangkap sa lawas nga anaa sa yuta maylabot sa pakighilawas, kahugawan, ­seksuwal nga gana, makadaot nga tinguha, ug hakog nga ­pangibog, nga maoy idolatriya.” (Colosas 3:5) Dili nimo ‘mapatay ang imong makadaot nga tinguha’ pinaagig masturbasyon. Sa pagkatinuod kini makapukaw pa gani sa imong gana sa sekso!

Ang pag-ugay-ugay sa imong kinatawo makahimo kanimo nga ulipon sa imong kailibgon. (Tito 3:3) Ang usa ka paagi sa pagbuntog niini nga batasan mao ang pagpakig-estorya sa uban bahin niini. Usa ka Kristohanon nga naningkamot sa pagbuntog niini sa daghang tuig miingon: “Maayo untag may kaisog ako sa pagpakig-estorya bahin niini niadtong bata pa ko! Daghang tuig akong gihasol sa akong konsensiya, ug naapektohan gayod ang akong relasyon sa uban ug labaw sa tanan ang akong relasyon kang Jehova.”

Kang kinsa ka makig-estorya? Kasagaran mas maayong makig-estorya ka sa imong ginikanan. O tingali makatabang kanimo ang usa ka hamtong nga igsoon sa kongregasyon. Mahimong moingon ka, “Gusto kong makig-estorya nimo bahin sa akong problema.”

Si André nalipay nga nakapakig-estorya siya sa usa ka ansiyano. “Nanglugmaw ang luha sa ansiyano samtang naminaw kanako,” miingon si André. “Human nakog estorya, iya akong giingnan nga si Jehova nahigugma nako. Siya miingon nga dili lang ako ang may problema nga sama niini. Siya misaad nga iyang susihon ang akong pag-uswag ug hatagan ko niyag mga impormasyon gikan sa mga basahon nga gibase sa Bibliya. Human sa among panag-estorya, nakaingon ako nga kinahanglan gyod nga buntogon nako kini​​—⁠bisag mosipyat usahay ako.”

Si Mário nakig-estorya sa iyang amahan, kinsa maluluy-on ug masinabtanon kaayo. Iyang gisulti kang Mário nga sa bata pa siya nalisdan sab siya sa pagbuntog niini nga batasan. “Nadasig kaayo ko sa pagkamatinud-anon ug pagkasinsero sa akong amahan,” matod pa ni Mário. “Nakaingon ako nga kon nabuntog kini sa akong amahan, mahimo sab nako kini. Nakahilak ako kay natandog kaayo ko sa tinamdan sa akong amahan.”

Sama kang André ug Mário, dunay makatabang kanimo sa imong pagpakigbisog sa pagbuntog sa maong batasan. Bisan pag mosipyat ka usahay, ayawg surender! Makasalig ka nga molampos ka sa pagbuntog niini.b

Kontrolaha ang Imong Hunahuna

Si apostol Pablo miingon: ‘Akong gimakmak ang akong lawas ug gihimo kini nga ulipon.’ (1 Corinto 9:27) Busa kinahanglang imong disiplinahon ang imong kaugalingon sa dihang makahunahuna kag malaw-ay. Kon dili kini mawala sa imong hunahuna, sulayi ang pag-ehersisyo. Ang Bibliya nag-ingon: ‘Ang pagpaugnat sa kusog may diyutayng kapuslanan.’ (1 Timoteo 4:8) Tingali ang paspas nga paglakaw o pipila ka minutos nga ehersisyo mao ray imong gikinahanglan aron mawala diha sa imong hunahuna ang malaw-ayng mga butang.

Labaw sa tanan, ayawg kalimot nga duna kay mabatonang tabang gikan sa imong langitnong Amahan. “Mag-ampo gyod ko kon mapukaw ang akong gana sa sekso,” miingon ang usa ka Kristohanon. Dili wad-on sa Diyos ang imong kaibog sa kaatbang nga sekso. Apan pinaagi sa iyang tabang, imong makita nga duna pa diay daghang butang nga imong mapamalandong.

[Mga footnote]

TEKSTO

“Kon aduna may pagkahamili ug kon aduna may butang nga dalayegon, magpadayon sa pagpalandong niining mga butanga.”​—Filipos 4:8.

SUGYOT

Kon mobalik ang imong batasan sa pag-ugay-ugay sa kinatawo, ayaw pagsurender sa pagbuntog niini! Hunahunaa kon unsay nakaingon niini, ug likayi kini.

NAHIBALO KA BA . . . ?

Ang mga butang nga imong gihunahuna makaimpluwensiya sa imong pagkatawo ug makaapektar sa imong panggawi.​—Santiago 1:14, 15.

ANG AKONG PLANONG HIMOON!

Kini ang akong himoon aron dili ko magsigeg hunahuna bahin sa kaatbang nga sekso ․․․․․

Kini ang akong himoon kon bastos na ang estoryahan sa akong mga klasmet ․․․․․

Kon unsay akong gustong ipangutana sa akong ginikanan bahin niini ․․․․․

UNSAY IMONG HUNAHUNA?

● Nganong dili angayng isipon nga daotan ang gana sa pagpakigsekso?

● Nganong angay nimong pugngan ang imong gana sa pagpakigsekso?

● Unsang mga kalingawan ang makapahunahuna kanimo bahin sa kaatbang nga sekso?

● Nganong angay kang molakaw kon bastos na ang panag-estoryahay?

[Blurb sa panid 240]

Nakatabang kanako ang paghunahunag laing butang​—dili mga butang nga makapukaw sa akong gana sa sekso. Akong pahinumdoman ang akong kaugalingon nga mawala ra kini nga pagbati.—Scott

[Hulagway sa panid 239]

Mosugot ka ba nga masudlag virus ang imong kompiyuter? Nan nganong sudlan man nimog malaw-ayng mga butang ang imong hunahuna?