An Jiowa Famili A Kan Pwapwaesini Tipeeu Mi Auchea
“Nengeni usun lapalapen murinno o pwal lapalapen pwapwa, are chon pwipwifengen ra nonnomfengen fan ar tipeeu!”—KÖLFEL 133:1.
1. Mei fet chommong famili ikenai?
EKKEWE famili ra kuna watte osukosuk ikenai. Lon chommong famili, a usun ita nge ekkewe ririin pupulu repwele mulo. A kan lapelo mufesen, me chommong semirit, noun ekkewe mi mufesen, ra kan meefi letipechou watte. Lon chommong, chommong famili esor pwapwa me tipeeu. Iwe nge, a wor eu famili mi fen kuna chengel me tipeeu mi enlet. Iei an Jiowa Kot we famili mi nom ekis meinisin. Lon ena famili, chommong, chommong chonlang ra apwonueta wiser kewe mi tipeeu ngeni letipen lang. (Kol Fel 103:20, 21) Nge a wor eu famili won fonufan mi pwapwaesini ena sokkun tipeeu?
2, 3. (a) Io ekkewe ra kapachelong iei lon an Kot famili mi nom ekis meinisin, me meinisin Chon Pwarata Jiowa ra usun chok met ikenai? (b) Ikkefa ekkewe kapas eis sipwe kaeo usun?
2 Iei makkeien ewe aposel Paul: “Ua chok fotopukutiu mwen mesen Semach, ewe iteiten einang meinisin, lon lang o pwal won fonufan, ra angei iter seni.” (Efisus 3:14, 15) Iteiten famili meinisin won fonufan a angei itan seni Kot i ewe Chon Forikich. Inaamwo ika esor ekkewe familien aramas lon lang, nge, lon kapas awewe, Kot a pupulufengen me an we mwicheich lon lang, me epwe wor puluwen Jises lon pekin ngun lon lang. (Aisea 54:5; Luk 20:34, 35; 1 Korint 15:50; 2 Korint 11:2) Ekkewe chon kepit mi tuppwol mi nonnom won fonufan ra kapachelong lon an Kot famili mi nom ekis meinisin, me noun Jises kewe “pwal ekkoch siip”, weween, ekkewe mi eani ewe apilukulukun ar repwe fonueni fonufan, repwe tongeni kapachelong mwirin. (Jon 10:16; Rom 8:14-17; The Watchtower, January 15, 1996, pekin 31) Iwe nge, meinisin Chon Pwarata Jiowa ikenai ra usun chok eu famili mi tipeeufengen me a nom won unusen fonufan.
3 En mi kapachelong lon ena famili mi fokkun murinno, familien noun Kot kewe chon angang? Ika ina, iwe, a nom reom eu me lein ekkewe feioch mi lap seni meinisin mi tongeni nom ren aramas. Chommong repwe pwarata pwe an Jiowa famili won unusen fonufan are an mwicheich won fonufan a usun eu leenien asoso mi ur ren kinamwe me tipeeu, nge a nom lon ei fonufan mi usun eu fonu poon mi ur ren fitikoko me tipefesen. Epwe ifa usun ach sipwe tongeni awewei ewe tipeeu lon an Jiowa famili won unusen fonufan? Met sokkun mettoch a kan apochokkula ena tipeeu?
A Ifa Ochchun me A Ifa Apwapwan!
4. Lon pwisin om kapas, ifa usun kopwe awewei minne Kol Fel 133 a apasa usun tipeeu lefilen pwipwi?
4 Ewe sou makkei kol fel itan Tafit a wesewesen aucheani ewe tipeeu lefilen pwipwi. Lang a pwal mwo nge amwokutu i pwe epwe kol usun! Anchangei mwo atewe mi ttiki noun we arp le eani ei kol: “Nengeni usun lapalapen murinno o pwal lapalapen pwapwa, are chon pwipwifengen ra nonnomfengen fan ar tipeeu! A wewe ngeni ewe lo mi auchea won mokuren Aaron, ewe mi suputiu won elisan we, won elisettamen Aaron, lupwen a suputiu won kalan ufan kewe! A pwal wewe ngeni amurenipwinin Ermon, ewe mi moretiu won ekkewe chukuchukuta Saion! Pun ikewe Jiowa a fen allukatiu ewe feioch, manau feilfeilo chok.”—Kol Fel 133:1-3.
5. Me ren Kol Fel 133:1, 2, ifa usun ekkewe chon Israel ra lollofengen me noun Kot kewe chon angang ikenai?
5 Ekkena kapas ra weneiti ewe tipeeu lefilen pwipwi noun Kot kewe aramas, ekkewe chon Israel, ra pwapwaesini. Lupwen ra nom lon Jerusalem fan iten ekkewe ulungat fetellap mi fis iteiten ier, ra nonnomfengen fan tipeeu. Inaamwo ika ra popu seni ekkewe einang mi sokkofesen, nge ir eu chok famili. Ar nonnomfengen a apochokkulereta, a usun ewe loon kepit mi pwokkus. Lupwen ena lo a niniitiu won mokuren Aaron, a suputiu won elisan me pwal tori kalan ufan. Ren ekkewe chon Israel, ar nonnomfengen a amurinnolo meinisin ekkewe mi mwicheto. Ekkewe osukosuk lefiler ra morolo, me a lapelo tipeeu. Ikenai a wor ena sokkun tipeeu lon an Jiowa famili won unusen fonufan. Ar mwimwichfengen iteitan a kan apochokkulereta lon pekin ngun. Ekkewe osukosuk are fitikoko lefiler ra kan morolo lupwen ra apwonueta ewe fon lon ewe Kapasen Kot. (Mattu 5:23, 24; 18:15-17) Noun Jiowa kewe aramas ra wesewesen aucheani ekkewe minen apochokkul ra kuna seni ewe tipeeu lefilen pwipwi.
6, 7. Ifa usun ewe tipeeu lon Israel a usun amurenipwinin Chuukun Ermon, me an Kot feioch a nom ia ikenai?
6 Ifa usun an Israel nonnomfengen fan tipeeu a pwal usun ewe amurenipwinin Chuukun Ermon? Iwe, pokiten tonan a lap seni 9,000 fiit tekia seni sat, arapakan unusen ewe ier a wor snow won. Ewe snow won tonen Ermon a kan uwawu ewe konik seni ewe nikopwor lepwin, ina minne, a foratiu ewe amurenipwin mi amanaua ekkewe fetil atun ewe fansoun pwichikar mi ttam. Ewe asepwal mi patapat seni Chuukun Ermon epwe tongeni uwei ena nikopwor ngeni ekkewe leeni mi nom oor, awewe chok ren Jerusalem, iwe, a fisita seni ena ewe amurenipwin. Ina minne, a pung ewe sou makkei kol fel lupwen a mak usun ‘ewe amurenipwinin Ermon, ewe mi moretiu won ekkewe chukuchukuta Saion.’ A ifa ochchun ena poraus mi achema ngenikich usun ekkewe minen apochokkul mi afeffeitai ewe tipeeu lon an Jiowa we famili, ewe mi fel ngeni I!
7 Mwen an a poputa ewe mwichefelin Kraist, Saion, are Jerusalem, ina ewe iolap fan iten ewe lamalam mi enlet. Ina popun, ina ewe leeni ikewe Kot a alluku ewe feioch epwe fis ie. Pokiten ewe Popun sokkun feioch meinisin a nonnom lon kapas awewe lon ewe imwen fel lon Jerusalem, ekkewe feioch repwe feiliwu seni ikewe ie. Iwe nge, pokiten ewe lamalam mi enlet ese chuen longolong won eu leeni, ewe feioch, tong, me tipeeu lein noun Kot kewe chon angang ra tongeni pwalo won unusen fonufan ikenai. (Jon 13:34, 35) Ikkefa ekkoch mettoch mi apochokkula ena tipeeu?
Ekkewe Mettoch mi Apochokkula Tipeeu
8. Met sia kaeo usun tipeeu lon Jon 17:20, 21?
8 Ewe tipeeu mi nom ren ekkewe mi fel ngeni Jiowa a longolong won ar apwonueta enletin weween ewe Kapasen Kot, pachelong ekkewe afalafal seni Jises Kraist. Ren an Jiowa tinatiu Noun we ngeni fonufan pwe epwe wisen pwarata usun ewe enlet me malo fan iten eu asor, a suuk ewe al fan iten forutaan ewe mwichefelin Kraist mi tipeeu. (Jon 3:16; 18:37) Lupwen Jises a iotek, a ffatolo pwe epwe wor tipeeu mi enlet lein chon ena mwich: “Usap tingor fan iter chok, pwe fan iten ir ekkewe repwe lukuei pokiten ar kapas, pwe ir meinisin repwe eu chok, usun en, Semei, lon ngang, o pwal ngang lon en, pwe repwe eu chok lon kich, pwe ewe fonufan epwe luku pwe en ka akunoueito.” (Jon 17:20, 21) Noun Jises kewe chon kaeo ra forata ewe sokkun tipeeu mi usun ewe tipeeu lefilen Kot me Noun we. Ena mettoch a fis pun ra apwonueta ewe Kapasen Kot me an Jises kewe afalafal. Ewe chok sokkun ekiek a lamot watte ngeni ewe tipeeu lon an Jiowa famili won unusen fonufan ikenai.
9. Ifa lamoten ewe ngun mi fel ngeni ewe tipeeu mi nom ren noun Jiowa kewe aramas?
9 Pwal eu mettoch mi atipeeufengenni noun Jiowa kewe aramas, iei an a nom rech an Kot ngun mi fel, are manaman. A atufichikich ach sipwe weweiti ekkewe poraus mi enlet mi pwapwalo seni an Jiowa Kapas, ina minne, sia tongeni angang ngeni i fan tipeeu. (Jon 16:12, 13) Ewe ngun mi fel a kan alisikich pwe sisap eani ekkewe angangen futuk mi efisata tipefesen, awewe chok ren fiu, lolowo, song, me anini. Nge, an Kot ngun mi fel a efisata loch ekkewe uwa mi forata tipeeu, weween, tong, pwapwa, kinamwe, mosonottam, kirokiroch, sorosoroch, luku, tipefesir, me tipen mwan.—Kalesia 5:19-23.
10. (a) Ifa usun an a lollofengen ewe tong mi nom ren eu famili mi tipeeu me ewe tong mi pwalo lein ekkewe mi angang ngeni Jiowa ren unusen letiper? (b) Ifa usun emon chon ewe Mwichen Sou Pungupung a uwawu meefian usun an fiti pwiin kewe lon pekin ngun lon ekkewe mwich?
10 A wor tong lefilen chon eu famili mi tipeeufengen, me ra kan pwapwa le nonnomfengen. Pwal usun chok, ewe famili mi tipeeufengen le fel ngeni Jiowa a tongei, Noun we, me chiener kewe chon luku. (Mark 12:30; Jon 21:15-17; 1 Jon 4:21) Usun eu famili mi eani tong lefiler a kan pwapwa le mongofengen, iwe, ekkewe mi letip unus ngeni Kot ra kan pwapwa le fiti ekkewe mwich chon Kraist ra eani me ekkewe mwichelap pwe repwe kuna feioch seni ar chiechifengen me seni ewe mongoon ngun mi fokkun murinno. (Mattu 24:45-47; Ipru 10:24, 25) A iei usun emon chon ewe Mwichen Sou Pungupung ren Chon Pwarata Jiowa a uwawu meefian: “Me rei, ach mwichefengen me pwiich kewe eu me lein ekkewe mettoch mi kon apwapwa lon manauei me eu minen apochokkul. Ua saani ai upwe nom lein ekkewe mi akkomeiti ewe Kingdom Hall, me pwal lein ekkewe mi mwirifoch le lo seni, ika pwe mi tufich. Ua meefi chengel leuti lupwen ua kapasfengen me noun Kot kewe aramas. Lupwen ua nom leir ua meefi pwe ua nom ren ai famili.” A pwal ina usun meefiom?—Kol Fel 27:4.
11. Chon Pwarata Jiowa ra akkaewin kuna pwapwa seni menni angang, me met epwe fisilo ika sipwe akkomwa ach angang ngeni Kot lon manauach?
11 Eu famili mi tipeeufengen a kan kuna pwapwa seni ar forfengenni mettoch. Iwe, pwal usun chok, ekkewe mi nom lon ewe familien chon fel ngeni Jiowa ra kuna pwapwa seni ar fori fan tipeeu ar angangen afalafala ewe Muu me ewe angangen forata chon appiru Jises. (Mattu 24:14; 28:19, 20) Ach fiffiti ena angang iteiten wiik a kan alapalo ach riri ngeni chienach kewe Chon Pwarata Jiowa. Ach akkomwa an Kot angang lon manauach me ach peppeni meinisin fofforun noun kewe aramas a pwal alapalo ewe ngunun famili leich.
Ach Nonnom fan an Lang Kokkot A Fokkun Lamot
12. Mei fet lapalapen eu famili mi pwapwa me tipeeu, me menni kokkot a afeffeitai tipeeu lon ekkewe mwichefelin Kraist lon ewe aewin senturi?
12 Neman eu famili mi nom fan ewe sokkun emmwen mi pochokkul nge mi fiti tong me a pwal kokkotoch epwe kuna tipeeu me pwapwa. (Efisus 5:22, 33; 6:1) Jiowa emon Kot mi kokkotoch me kinamwe an angang, me meinisin lon an famili ra achifoua pwe i “ewe Emon mi Lapalap seni Meinisin.” (Taniel 7:18, 22, 25, 27; 1 Korint 14:33) Ra pwal weweiti pwe a seikata Noun we, Jises Kraist, pwe epwe chon alemwiri mettoch meinisin me a fen mut ngeni i sokkun nemenem meinisin lon lang me pwal won fonufan. (Mattu 28:18; Ipru 1:1, 2) Pokiten Kraist Mokuren ewe mwichefelin Kraist, ena mwicheich a kokkotoch me tipeeu. (Efisus 5:23) Ren an epwe wor emmwen fan iten ekkewe mwichefel lon ewe aewin senturi, a wor eu mwichen sou pungupung mi foruta seni ekkewe aposel me ekkewe “chinnap mwan” mi asimau lon pekin ngun. Lon eu me eu mwichefel a seikita ekkewe chon mas are elter. (Fofor 15:6; Filipai 1:1) Alleasochis ngeni ekkewe mi wiseni wisen chon emmwen a alapalo tipeeu.—Ipru 13:17.
13. Ifa usun Jiowa a kan luki letipen aramas, me met a kan fisilo seni ena?
13 Nge ena kokkotoch a ita wewe ngeni pwe ewe tipeeu lein ekkewe chon fel ngeni Jiowa a popu seni ewe sokkun emmwen mi pochokkul, nge esor tong mi pwapwalo lon? Aapwi! Esor och mettoch ren Kot are an mwicheich mi pwarata nafangauen tong. Jiowa a kan luki letipen aramas ren an pwarata tong, me iteiten ier fitepuku ngerou ra pacheri an Jiowa mwicheich seni letiper me pwal fan chengel ren ar papataiselo fan iten esissinen ar fangolo manauer ngeni Kot ren unusen letiper. Ngunun letiper a usun chok ngunun letipen Joshua, ewe mi eani ei pesepes ngeni chienan kewe chon Israel: “Ou pwisin filata ikenai ewe emon oupwe angang ngeni . . . Nge ren pwisin ngang me chon le imwei, am aupwe angang ngeni Jiowa.”—Joshua 24:15.
14. Pwata sia tongeni apasa pwe an Jiowa mwicheich a nom fan ewe sokkun kokkot mi theocratic?
14 Pokiten kich chon an Jiowa famili, sap minne sia chok meefi chengel, pwe sia pwal meefi lukulukoch. Sia ina usun pun an mwicheich a theocratic. An Kot we Muu eu theocracy (seni kapasen Krik the·osʹ, kot, me kraʹtos, eu nemenem). Ina eu nemenem Kot a eani, weween, eu nemenem i a seikata me foratiu. An Jiowa we “muu mi fel” mi kepit a nom fan an nemenem, ina minne, a pwal theocratic. (1 Piter 2:9) Pokiten ewe Theocrat mi Lapalap, Jiowa, i ach Sou Kapung, Sou Foratiu Alluk, me King, a wor eu popun watte sipwe meefi lukulukoch. (Aisea 33:22) Iwe nge, epwe ifa usun ika och anini epwe fisita, me epwe tongeni angaua ach chengel, lukulukoch, me tipeeu?
Ewe Mwichen Sou Pungupung A Mwokut
15, 16. Ifa ewe osukosuk a piita lon ewe aewin senturi, me met popun?
15 Fan iten an epwe sopwosopwolo ewe tipeeu lon eu famili, eli epwe lamot fan ekkoch an epwe wor pungupungfengen won och anini. Iwe, sipwe era pwe a wor och osukosuk lon pekin ngun an epwe wesilo fan iten an epwe sopwosopwolo ewe tipeeu lon ewe familien chon fel ngeni Kot lon ewe aewin senturi C.E. Iwe met? Ewe mwichen sou pungupung a mwokut, iwe, a uwawu apung won ekkewe mettochun ngun. A nom rech repotun ar angang lon ewe Paipel.
16 Orun 49 C.E., ewe mwichen sou pungupung a chufengen lon Jerusalem pwe epwe pwakini eu osukosuk watte fan iten an epwe alukulukatiu ewe tipeeu lein “chon le imwen Kot.” (Efisus 2:19) Engol me ulungat ier me mwan, ewe aposel Piter a afalafal ngeni Kornilios, me ina keran aewin ewe fansoun ekkewe Jentail, are chon lukun, ra wiliti chon luku mi papatais. (Fofor, sopwun 10) Lon an Paul aewin sai lon ewe angangen misineri, chommong Jentail ra wiliti chon Kraist. (Fofor 13:1–14:28) Pungun pwe eu mwichefelin Kraist, nge ir chon Jentail, a foruta lon Antiok, Siria. Ekkoch chon Kraist, nge ir chon Jus, ra meefi pwe ekkewe chon Jentail mi wiliti chon Kraist repwe sirkumsais me nom fan ewe Allukun Moses, nge ekkoch rese tipeeu ngeni ena. (Fofor 15:1-5) Ena anini a tongeni efisata kinikinfesen, a tongeni pwal mwo nge efisata ekkewe mwichefel mi imufesen lon pekin Jus me Jentail. Ina minne, ewe mwichen sou pungupung a muttir mwokut pwe epwe alukulukatiu an chon Kraist tipeeu.
17. Ifa ewe kokkot mi theocratic, nge a pwal pwarata tipeeu, Fofor sopwun 15 a awewei?
17 Me ren Fofor 15:6-22, “ekkewe chon kuno me elter ra mwichfengen pwe repwe pungupungfengen usun ei sokkun poraus.” A pwal nom rer pwal ekkoch, pachelong eu kumi seni Antiok. Piter a akkom awewei pwe ‘ekkewe Jentail repwe rong poraus usun ewe kapas allim seni lon auei pwe repwe luku.’ Iwe mwirin, “chon ewe mwich meinisin” ra auseling lupwen Parnapas me Paul ra kapas usun “ekkewe esissin me minen amwarar Kot a fori ngenir lein ekkewe Jentail.” Mwirin Jemes a uwawu meefian ren ifa usun ewe osukosuk epwe tongeni wesilo. Mwirin an ewe mwichen sou pungupung apungalo ewe poraus, a mak ei mettoch: “Iei ekiekin ekkewe chon kuno me ekkewe elter, tori chon ewe mwichefel meinisin: epwe och are repwe filata ekkoch mwan seni leir o tinirelo Antiok, pwe repwe eti Paul me Parnapas.” Ekkena “mwan mi filata,” Jutas me Sailas, ra uwei echo taropwe ngeni chiener kewe chon luku.
18. Met ewe mwichen sou pungupung a apungalo usun ewe Allukun Moses, me ifa usun minne a kapungulo a kku manauen ekkewe chon Kraist lon pekin Jus me pekin Jentail?
18 Ena taropwe mi esileilo minne a kapungulo me ren ewe mwichen sou pungupung a poputa ren ekkeei kapas: “Kapong seni pwiimi keei soulang, chon kuno me elter, ngenikemi pwiich soulang me lein ekkewe Jentail lon Antiok me Siria me Silisia.” Pwal ekkoch ra fiti ena mwich mi auchea, nge neman ewe mwichen sou pungupung a foruta seni “ekkewe chon kuno me elter”. An Kot ngun mi fel a emmwenir, pun iei alon ewe taropwe: “Iei usun am ekiek me ewe ngun mi fel, pwe epwe och are am ausap iseta womi och osemi mi chou, pwe ekkeei chok mi lamot: oupwe tumunukemi seni asorun anumwal, o seni chcha, o seni man mi maanfor, pwal seni lisowu.” (Fofor 15:23-29) Rese iseta won chon Kraist ewe allukun sirkumsais me ewe Allukun Moses. Ena apung a alisi ekkewe chon Kraist lon pekin Jus me pekin Jentail ar repwe angang me fos fan tipeeu. Ekkewe mwichefel ra pwapwa, me ewe tipeeu mi auchea a sopwosopwolo, nge a ina usun an Kot famili ikenai won unusen fonufan fan ewe emmwen lon pekin ngun seni ewe Mwichen Sou Pungupung mi nom ren Chon Pwarata Jiowa.—Fofor 15:30-35.
Angangfengen fan Tipeeu mi Theocratic
19. Pwata tipeeu a fen mammaroch lon familien ekkewe chon fel ngeni Jiowa?
19 Tipeeu a kan mammarita lupwen chon eu famili repwe alillisfengen lefiler. A pwal enlet ena lon ewe familien chon fel ngeni Jiowa. Pokiten ar nom fan nemenien Kot, ekkewe elter me lusun chon ewe mwichefel lon ewe aewin senturi ra angang ngeni Kot fan unusen ar tipeeu ngeni ewe mwichen sou pungupung me ra nguuri met a apungalo. Ren alillisin ewe mwichen sou pungupung, ekkewe elter ra ‘afalafala ewe kapas’ me chon ewe mwichefel ra kan ‘kapas fan tipeeu.’ (2 Timoti 4:1, 2; 1 Korint 1:10) Ina minne, lon ewe angangen afalafal me lon an chon Kraist kewe mwich a katowu ekkewe poraus mi enlet seni Paipel mi wewe chok, ese lifilifil ika a fis lon Jerusalem, Antiok, Rom, Korint, are pwal eu leeni. A wor ena sokkun tipeeu mi theocratic ikenai.
20. Met sipwe fori ren ach sipwe alikiitu ewe tipeeu lefilach me chienach kewe chon Kraist?
20 Ren ach sipwe alikiitu ach tipeeu, oukich meinisin mi choni an Jiowa famili won unusen fonufan sipwe achocho le eani ewe sokkun tong mi theocratic. (1 Jon 4:16) A lamot ach sipwe anomukich fan letipen Kot me pwarata sufol mi alollol ngeni ‘ewe chon angang mi tuppwol’ me ewe Mwichen Sou Pungupung. Usun chok ach fangolo manauach ngeni Kot a popu seni letipach me a fiti chengel, iwe, epwe pwal ina usun ach alleasochis. (1 Jon 5:3) A ifa punguochun an ewe sou makkei kol fel ririfengenni chengel me alleasochis! A iei usun an kol: “Oupwe mwareiti Jah, ami kana aramas! Mi pwapwa atewe mi niuokkusiti Jiowa, atewe mi fokkun pwapwaesini an kewe alluk.”—Kol Fel 112:1.
21. Epwe ifa usun sipwe tongeni anneta pwe kich mi theocratic?
21 Jises, Mokuren ewe mwichefel, a unusen theocratic me a fori letipen Seman we fansoun meinisin. (Jon 5:30) Ina popun, sipwe appiru ach na Leenien Appiru ren ach fori letipen Jiowa fan ekkewe lapalap theocratic me tipeeu, nge sipwe ina usun ren ach unusen tipemecheres ngeni an mwicheich. Iwe, ren letipach mi ur ren chengel me kilisou, sipwe tongeni aloni alon ewe sou makkei kol fel: “Nengeni usun lapalapen murinno o pwal lapalapen pwapwa, are chon pwipwifengen ra nonnomfengen fan ar tipeeu!”
Epwe Ifa Usun Om Kopwe Polueni?
◻ Ifa usun ewe tipeeu lefilen chon Kraist epwe tongeni chu ngeni Kol Fel 133?
◻ Ikkefa ekkoch mettoch mi afeffeitai tipeeu?
◻ Pwata a lamot ewe sokkun kokkot itan theocratic ngeni ewe tipeeu mi nom ren noun Kot kewe aramas?
◻ Ifa usun ewe mwichen sou pungupung lon ewe aewin senturi a mwokut pwe epwe alukulukatiu tipeeu?
◻ Me reom, met weween ach angangfengen fan ewe sokkun tipeeu mi theocratic?
[Sasing lón pekin taropwe 11]
Ewe mwichen sou pungupung ra mwokut pwe repwe alukulukatiu tipeeu