Än Jiowa we Kapas A Manau
Menlapen Pworaus Seni ewe Puken Osea
ARAPAKKAN chök, fel mi enlet epwele morolo seni ekkewe engol einangen mwuun ennefenin Israel. Fän nemenien Jeropoam II, Israel a wöüöchülo, nge ekiselo mwirin an we mälo, Israel a wöüngaüolo. Iwe, mwirin, a fis eü fansoun osukosuk me nükünüküngaüen nemenien ewe mwu. Fömön me lein ekkewe wonomön lon tettelin king ra ninniilo. (2 King 14:29; 15:8-30; 17:1-6) Ekkewe 59 ierin än Osea angangen oesini a poputä lon 804 B.C.E. me a kapachelong ena fansoun osukosuk.
Meefien Jiowa ussun ewe mwuun Israel mi rikilo a liosutiu ren minne a fis lon än Osea pwüpwülü. An Osea oesini a akkaffata pworausen än Israel föfför-mwääl me ekkewe kapwüng repwe tori Israel me ewe mwuun Juta. Ren an nöünöü kapas mi pwotete me ümöümöch me pwal ewe esin fos mi manaman me ffataffatöch, Osea a makkei ekkeei mettoch meinisin lon ewe puk mi iteni itan we. Pokiten ina eü kinikinin än Kot we Kapas, ewe pworaus a manau me manaman.—Ipru 4:12.
“KOPWE FEILA O ANGEI EMON FIN LISOWU PWE PÜLÜWOM”
(Osea 1:1–3:5)
Jiowa a ereni Osea: “Kopwe feila o angei emon fin lisowu pwe pülüwom.” (Osea 1:2) Osea a älleäsochis me a nöüni emön ät me woon Komer. Nge ekkewe rüüemön Komer a nöünatiu mwirin, neman esap ir nöün Osea. Iter Esechen me Sap Nei Aramas, iwe, ra wewe ngeni än Jiowa amwöchü an ümöümöch seni Israel me an pöütalo nöün kewe aramas mi lükümach.
Ifa wesewesen meefien Jiowa ussun nöün kewe aramas mi rikilo? A ereni Osea: “Kopwe feila o tongesefäli pwülüom we, inamwo ika a lisowu ngeni eman nöün kamwet. Kopwe tongei usun chök ngang üa tongei ekewe aramasen Israel, inamwo ika ir ra kul ngeni pwal ekoch kot.”—Osea 3:1.
Pölüen Kapas Eis Ussun Ekkeei Wokisin:
1:1—Pwata Osea a kapas ussun meinisin ekkewe fömön king mi nemenem woon Juta atun an angangen afalafal, nge a kapas ussun emön chök sou nemenemen Israel? A ina ussun pun ekkewe chök king seni ewe tettelin Tafit a wor ar pwüüng le nemeni nöün Kot kewe aramas mi filitä. Ekkewe kingen ewe mwuun ennefen rese nom lon tettelin mwirimwirin Tafit, nge ekkewe kingen Juta ir ra nom lon tettelin mwirimwirin Tafit.
1:2-9—Osea a wesewesen pwülüweni emön fin lisowumwääl? Ewer, Osea a wesewesen pwülüweni emön fefin mi wiliti emön fin lisowu-mwääl. Ese apasa pwe pworausen chon le imwan we, ina eü chök ttan are längipwi.
1:7—Ineet ewe imwen Juta a küna ümöümöch me ngaselo seni kitetter? A pwönütä lon 732 B.C.E. lon ränin King Hesekaia. Lon ena fansoun, Jiowa a asopwalo än chon Asiria maun ngeni Jerusalem ren an nöünöü emön chök chonläng le nielo 185,000 sounfiun Asiria lon chök eü pwin. (2 King 19:34, 35) Jiowa a seläni Juta, sap “ren pisekin maun, ren föün esefich ika ketilas, ren oris ika chon wawa oris,” nge ren emön chök chonläng.
1:10, 11—Pokiten mwuun ennefenin Israel a turutiu lon 740 B.C.E., ifa ussun “ekewe aramasen Juta me ekewe aramasen Israel [ra] chufengensefäl”? Chommong chon ennefenin Israel ra feilo Juta me mwen än chon Juta oolo ngeni Papilon lon 607 B.C.E. (2 Kronika 11:13-17; 30:6-12, 18-20, 25) Lupwen ekkewe chon Jus ra liwiniti wesetään fönüer lon 537 B.C.E., ekkoch mwirimwirin chon ennefenin Israel ra pwal fit lein ekkewe ra liwin.—Esra 2:70.
2:21-23—Met Jiowa a oesini ussun, a erä: “Üpwe fotukatiu [Jesrel] lon ewe fönüfan, me üpwe ümöümöch ngeni”? Nöün Osea we mwänichi me woon Komer a iteni Jesrel. (Osea 1:2-4) Weween ena it, “Kot Epwe Fotukatiu Pwikil” a liosuetä än Jiowa ionifengenni ekkewe lusun mi tuppwöl lon 537 B.C.E. me an fotukiretiu ussun chök pwikil lon Juta. Ena fönü mi pöön ükükün 70 ier epwe awora wiich, wain, me apüra seni föün olif. Lon kapas monomon, ena oesini a erä pwe ekkena uwa mi mürinnö repwe tingorei fönüfan an epwe awora minne epwe atufichiir ar repwe märöch, me ewe fönüfan epwe tingor üt seni läng. Läng epwe tingorei Kot an epwe apüngatiu üt. Popun, pun ekkena mettoch meinisin epwe pwäkini osupwangen ekkewe lusun mi liwinsefäl. Ekkewe aposel Paul me Piter ra nöünöü Osea 2:23 pwe epwe weneiti ioifengenin lusun chon Israel lon pekin ngün.—Rom 9:25, 26; 1 Piter 2:10.
Ikkeei Ekkoch Lesen Fän Itach:
1:2-9; 3:1, 2. Ekieki ussun än Osea pönüküolo pwisin letipan ren an nonnom ren pwülüwan we pwe ina letipen Kot! Nge kich, ifa ükükün watteen ach tipemecheres le pönüküolo pwisin mochenich kewe pwe epwe fis letipen Kot?
1:6-9. Jiowa a oput föfförün lisowu-mwääl lon pekin ngün, ussun chök a oput lisowu-mwääl lon pekin aion.
1:7, 10, 11; 2:14-23. Minne Jiowa a oesini ussun Israel me Juta a fisitä. Alon Jiowa a kan pwönütä fansoun meinisin.
2:16, 19, 21-23; 3:1-4. Jiowa epwe omusalo tipisin ir kewe mi pwäratä aier seni lon letiper. (Nehemia 9:17) Ussun chök Jiowa, a lamot sipwe pwäratä tong me ümöümöch lon ach kewe föfför ngeni aramas.
“JIOWA A ATIPISI CHON ISRAEL”
(Osea 4:1–13:16)
“[Jiowa] a atipisi chon ewe fanü.” Pwata? Pun esor “allükülük ika tong me lon ewe fanü, esap pwal wor ar silei pwe ngang ar Kot.” (Osea 4:1) Chon Israel mi lükümach ra chüri aramas, ra tipisin ni manau, me ra föri lisowu mwääl lon pekin aion me lon pekin ngün. Rese lükülük woon Kot ren älillis, nge “ra siö ngeni Isip, mürin ra pwal feilo Asiria.”—Osea 7:11.
Jiowa a apwüngalo pwüngün an kapwüng, a erä: “Ewe mwün Israel [epwe] morola.” (Osea 8:8) Mei pwal wor tipisin mwuun Juta. Osea 12:2 a apasa: “A wor än ewe Samol mi lapalap kapasen atipisi chon Juta, epwe pwal apwüngü chon Israel pokiten lapalaper o ngeniir liwinin ar kewe föför.” Nge Kot a pwonei: “Üpwe fokun amanaueer seni ewe lenien sotup. Üpwe angaseer seni ewe manamanen mäla.”—Osea 13:14.
Pölüen Kapas Eis Ussun Ekkeei Wokisin:
6:1-3—Iö a apasa: “Ou etto, ousipwe liwiniti [Jiowa]”? Eli ekkoch chon Israel mi rikilo ra tipin pesefengeniir ar repwe liwiniti Jiowa. Ika ina, ra chök tipin aiersefäl. Ar tong ese nomottam nge a mwittir ässino “usun chök eu kuchun lesosor, me . . . ewe amurenipwin a müttir morola lesosorusich.” (Osea 6:4) Are, eli ina alon Osea, a tingormaü ngeni ekkewe aramas ar repwe liwiniti Jiowa. Ese lifilifil met, nge a lamot ekkewe engol einangen mwuun Israel mi rikilo repwe pwäri ar ra enletin aier me wesewesen liwiniti Jiowa.
7:4—A ifa ussun ekkewe chon Israel mi lisowu-mwääl ra ussun chök “pwichin eü um”? Ei kapas awewe a affata ükükün watteen pwichikkaren mocheniangaüen letiper.
Ikkeei Ekkoch Lesen Fän Itach:
4:1, 6. Ika sia mochen nonnom fän än Jiowa we chen, a lamot ach sipwe käkkäeö ussun i me akkapwönüetä minne sia käkkäeö.
4:9-13. Jiowa epwe apwüngü chokkewe mi föfföri föfförün sikepwach me fiffiti fel mi limengaü.—Osea 1:4.
5:1. Chokkewe mi wisen emmweni nöün Kot kewe aramas, repwe unusen pöönalo än ekkewe chon rikilo kewe afalafal. Ika rese pwisin tümünüür, eli repwe etipetipa ekkoch ar repwe eti och föfförün fel mi chofona, iwe, repwe wiliti ‘eü ssär me eü cheew’ ngeniir.
6:1-4; 7:14, 16. Aier ren kapas chök a likotuputup me lamotongaü. Ika emön chon tipis epwe fich ngeni än Kot ümöümöch, epwe pwäri pwe a enletin aier seni lon letipan, nge epwe pwälo ren an liwiniti och mettoch mi “tekia,” weween, fel mi mürinnö. An kewe föfför epwe tipeeüfengen me än Kot kewe ekiek mi tekia.—Osea 7:16.
6:6. Än emön föfföri föfförün tipis, ina eü pisekin pwäratään nafangaüen an tong me tuppwöl ngeni Kot. Inaamwo ika epwe eäni chommong asor, nge sanne epwe mö an tipisin nafangaüen tong.
8:7, 13; 10:13. A weneiti ekkewe chon Israel mi fel ngeni ululun ewe kapasen alongolongun allük pwe “mine eman aramas a fotuki, iei met epwe pwal kini.”—Kalesia 6:7.
8:8; 9:17; 13:16. A pwönütä ekkewe oesini ussun ewe mwuun ennefenin Israel lupwen iolapan we, Sameria, a kkuf ren Asiria. (2 King 17:3-6) Sipwe tongeni lükülük pwe Kot epwe föri minne a apasa me epwe apwönüetä minne a fen pwonei.—Numperis 23:19.
8:14. Jiowa a “tinala ekkei [woon an Juta kewe] telinimw” lon 607 B.C.E. fän pöün ekkewe chon Papilon, iwe, a pwönüetä ekkewe oesini pwe Jerusalem me Juta repwe talo. (2 Kronika 36:19) Esap tufich pwe än Kot we Kapas esap pwönütä.—Josua 23:14.
9:10. Inaamwo ika a wor eü pwon lefiler me ewe Kot mi enlet, nge ekkewe chon Israel “ra tori Paal-peor, ra popuetä le fel ngeni ewe anu Paal o wiliti och minen anioput usun chök ekewe anümwäl ra echeni.” Sipwe tipatchem le käeö seni ar pisekin nengeni mi ngaü me tümünükich seni ach ataielo ach pwon ngeni Jiowa.—1 Korint 10:11.
10:1, 2, 12. A lamot sipwe fel ngeni Kot ren eü letip esap likotuputup. Lupwen ‘sipwe amora pwüng fän itach, sipwe kini ewe uwa me ren än Kot tong enlet.’
10:5. Pet-awen, (weween, “Imwen Feiengaü”) ina itengaüen Petel (weween, “Imwen Kot”). Lupwen ewe ululun kou mi nom Pet-awen a oolo, chon Sameria ra kechiueiti ar na anümwääl. A ifa me watteen umwesiir ar ra lükülük woon eü ululun anümwääl ese manau me esap tongeni tümünü pwisin i!—Kölfel 135:15-18; Jeremaia 10:3-5.
11:1-4. Jiowa a pwäri an tong ngeni nöün kewe aramas fansoun meinisin. Esap fän eü an epwe kon chou ach älleäsochisi Kot.
11:8-11; 13:14. Alon Kot pwe epwe enniwilisefälli nöün kewe aramas ngeni fel mi enlet ‘esap liwinto [ren] fän pöön.’ (Aisea 55:11) Lon 537 B.C.E., ar oolo lon Papilon a muchulo me ekkewe lusun ra liwiniti Jerusalem. (Esra 2:1; 3:1-3) Minne Jiowa a apasa ren nöün kewe soufos epwe chök pwönütä.
12:6. Sipwe tipeppos le pwäri tong enlet, föri minne mi pwüng, me äpilükülük woon Jiowa fansoun meinisin.
13:6. Ekkewe chon Israel ra “mötüla, me ra lamalamtekia. Ina minne ra monukalo [Jiowa].” Sipwe fokkun tumunukich seni tipetekia.
“ÄN JIOWA KEWE AL RA WENECHAR”
(Osea 14:1-9)
Osea a tingormaü: “Ämi chon Israel, oupwe liwiniti ewe Samol mi Lapalap ämi we Kot. Oua chepetek o turula pokiten ämi kewe tipis.” A pesei ekkewe aramas ar repwe ereni Jiowa: “Kopwe amusala äm kewe tipis meinisin o etiwakem fän om ümöümöch, pwe aipwe mwareituk usun äm aia fen pwon.”—Osea 14:1, 2.
A lamot emön chon tipis mi aiersefäl epwe arap ngeni Jiowa, ngüüri an kewe al, me eäni asor kapasen mwareiti i. Pwata? Pun “än [Jiowa] kewe al ra wenechar, ekewe chon pwüng ra fetal wor.” (Osea 14:9) Sia fokkun pwapwa pwe chommong repwe chüen “feito ren ewe Samol mi Lapalap fän chechech o angei an feiöch lon fansoun epwe feito”!—Osea 3:5.
[Picture on page 29]
Nonnomun än Osea we famili a liosuetä än Jiowa kewe föfför ngeni chon Israel
[Picture on page 31]
Ren taloon Sameria lon 740 B.C.E., ekkewe engol einangen mwuun Israel ra morolo