Än Jiowa we Kapas A Manau
Menlapen Pworaus Seni ekkewe Puken Akai me Sekaraia
LON ewe ier 520 B.C.E., engol me wonu ier ra fen lo seni fansoun chon Jus mi pin oolo lon Papilon ra fen liwiniti Jerusalem pwe repwe aüsefällietä longolongun än Jiowa we imwenfel. Iwe nge, esaamwo wes kaütään ewe imwenfel, me ewe angang a pinepin. Jiowa a seikatä ewe soufos Akai me pwal mwirin ruu maram, ewe soufos Sekaraia ar repwe aloni alon.
Akai me Sekaraia ra achocho ngeni eü chök mettoch ar repwe arangatä ekkewe aramas pwe repwe försefälli angangen aüsefällietä ewe imwenfel. A sopwöch ar achocho, me a wes ewe imwenfel mwirin nimu ier. A wes makken ewe puken Akai lon 520 B.C.E., me makkeien Sekaraia we a wesilo lon 518 B.C.E. Kot a awisa ngeni ekkena soufos ar angang, iwe, a pwal awisa ngenikich eü angang, nge a lamot an epwe wesöch me mwen sopwoloon ei otot. Ina ewe angangen afalafala ewe Mwu me föralo chon käeö. Sipwe pii ekkewe kapasen apöchökkül sipwe angei seni ekkewe puken Akai me Sekaraia.
“OUPWE EKIEKI USUN MINE A FIS NGENIKEMI”
(Akai 1:1–2:23)
Lon ükükün 112 rän, Akai a arongafeili rüänü pworaus le achüngü letipen aramas. Iei ewe äeüin: “Iei alon ewe Samol mi Unusen Manaman, ‘Oupwe ekieki usun mine a fis ngenikemi. Iei oupwe feita won ekewe chukuchukuta o angang irä, pun oupwe aüsefälieta ewe Imwenfel pwe üpwe pwapwa o küna ling ren.’” (Akai 1:7, 8) Ekkewe aramas ra älleäsochisi. Iei ewe oruuan mi fiti pwon: “[Ngang Jiowa] üpwe pwal aurala ei Imwenfel ren ling.”—Akai 2:7.
Me ren ewe aülüngätin pworaus, pokiten ekkewe aramas rese aüsefällietä ewe imwenfel, “meinisin mine ra föri, pwal meinisin mine ra eäni asor a limengau” mwen mesen Jiowa. Iwe nge, seni ränin ewe angang a poputä, Jiowa “epwe afeiöchur.” Me ren ewe aruänuun pworaus, Jiowa epwe “awesi nemenemen ekewe king mi nemeni ekewe mwü,” me nöüni Serupapel ussun “efoch ringen impwang.”—Akai 2:14, 19, 22, 23.
Pölüen Kapas Eis Ussun Ekkeei Wokisin:
1:6—Met weween “oua ün, nge ousap unupuchulo”? A chök wewe ngeni nafangaüen wain. Pokiten Jiowa ese efeiöchüür, epwe chök aükük ünümer wain, esap naf ren än emön epwe sakauolo.
2:6, 7, 21, 22—Iö are met a efisi ewe chechchech, iwe, ifa mwiriloon? Jiowa a ‘amwökütükütü mwün fanüfan meinisin’ ren ewe angangen afalafala ewe Mwu woon unusen fönüfan. Ewe angangen afalafal a pwal efisi pwe “wöür meinisin” epwe tolong lon imwen Jiowa we, me aurala ei Imwenfel ren ling. Lon an fansoun, “Jiowa Meilapen Sounfiu” epwe achechecha “lang me fönüfan me matau me fönüpwäs,” pwe unusen ei otot mi ngaü epwe morolo.—Ipru 12:26, 27.
2:9—Ifa ussun ‘lingen ei imwenfel epwe lapalap seni lingen ewe imwenfel me lom’? Mei wor ülüngät popun ewe imwenfel mi kaüsefäl epwe lapalap seni ewe minen loom: ttamen an nonnom, a lapalap ewe Sense mi wisen afalafal ikewe ie, me iö kewe ra kiito pwe repwe fel ngeni Jiowa ikewe ie. Inaamwo ika än Salomon we imwenfel mi ling a nonnom ükükün 420 ier, seni 1027 B.C.E. ngeni 607 B.C.E., nge ewe ‘imwenfel mwirin’ a nonnom lap seni 580 ier, seni wesin kaüsefällitään lon 515 B.C.E. ngeni taloon lon 70 C.E. Pwal eü, ewe Messaia, Jises Kraist, a afalafal lon ewe ‘imwenfel mwirin,’ me a chommong aramas ra kiito pwe repwe fel ngeni Kot lon lap seni “ewe imwenfel me lom.”—Fofor 2:1-11.
Ikkeei Ekkoch Lesen Fän Itach:
1:2-4. Sisap mwut ngeni an aramas ü ngeni ach angangen afalafal epwe siwili minne sia akkomwa; sipwe “kutta lom ewe mwu” nge sap pwisin letipach.—Mattu 6:33.
1:5, 7. Epwe mürinnö ach sipwe ‘ekieki usun mine a fis’ ngenikich me ekilapei ifa ussun ach manaueni manauach epwe kkü ach chiechi ngeni Kot.
1:6, 9-11; 2:14-17. Ekkewe chon Jus lon ränin Akai we ra achocho le chechcheei minne a lamot ngeni pwisin ir, nge rese kini uwaan ar angang. Ra likitalo ewe imwenfel, ina popun, Kot ese efeiöchüür. Sipwe akkomwa mettochun ngün me angang ngeni Kot ren unusen ngünüch, me chechchemeni pwe ese lifilifil ika sia tufich are wöüngaü, nge ‘än Jiowa feioch a awöüükich.’—Än Salomon Fos 10:22.
2:15, 18. Jiowa a pesei chon Jus pwe seni ena rän feffeilo, repwe ekilapei ewe angangen aüetä ewe imwenfel, nge resap nesöküriti ar tenechepwäk me loom. Sipwe pwal nennelo mwachkkan lon ach fel ngeni ach Kot.
‘ESAP PWAL FIS REN MANAMAN, NGE EPWE FIS REN NGUNI’
(Sekaraia 1:1–14:21)
Sekaraia a poputä an angangen soufos ren an etiwa ekkewe chon Jus ar repwe ‘liwiniti Jiowa.’ (Sekaraia 1:3) Ekkewe walü längipwi mwirin ra alükülükü pwe a wor än Kot älillis lon ewe angangen aüsefällietä ewe imwenfel. (Nengeni ewe pwor “Än Sekaraia kewe Walü Längipwi.”) Ewe angangen kaü epwe sopwolo, “sap ren [pöchökülen sounfiu], esap pwal fis ren manaman, nge epwe fis ren [än Jiowa we ngun mi fel].” (Sekaraia 4:6) Ewe mwän itan Ewe Palan “epwe pwal aüsefällietä Imwenfelin ewe Samol mi Lapalap” me “epwe wiliti emon souasor won an lenien motun king.”—Sekaraia 6:12, 13.
Chon Petel ra tinalo eü mwichen aramas pwe repwe eisini ekkewe samol-fel ussun ar echikifel fän iten ächechchemenien taloon Jerusalem. Jiowa a ereni Sekaraia pwe letipechoun ekkewe rüänü fansoun echikifel fän iten ächechchemenien kitetterin Jerusalem epwe wiliti “fansoun pwapwa me mwänek me ränin kametip mi apwapwa.” (Sekaraia 7:2; 8:19) Mwirin, a kapachelong lon ruu esilesil, kapwüngün ekkewe mwü me soufos chofona, ekkoch oesini ussun ewe Messaia, me pworausen liwinsefällin nöün Kot kewe aramas.—Sekaraia 9:1; 12:1.
Pölüen Kapas Eis Ussun Ekkeei Wokisin:
2:1—Met popun emön mwan a aükükü Jerusalem ren efoch säl? Neman, epwele kaütä eü tittin tümünü ewe telinimw. Ewe chonläng a ereni ewe mwan pwe Jerusalem epwe wattelo me epwe wor än Jiowa tümün woon.—Sekaraia 2:3-5.
6:11-13—Itä ar föri epa mwärämwär me amwärämwärätä woon möküren Josua a wewe ngeni pwe a wiliti emön king me samol-fel? Aapw, sap minne Josua a nom lon tettelin Tafit we, tettelin king. Iwe nge, ra amwärämwära Josua pwe epwe liosuetä ewe Messaia. (Ipru 6:20) Ewe oesini ussun ewe “Palan” a pwönütä lon Jises Kraist, ewe King me Samol-fel lon läng. (Jeremaia 23:5) Ussun a watte wisen Josua le awesalo kaütään ewe imwenfel, pwal ina chök ussun än Jises Kraist epwe awesöchüolo ewe angang woon ewe imwenfel lon pekin ngün.
8:1-23—Inet a pwönütä ekkewe engol pworaus lon ekkeei wokisin? “Iei alon ewe Samol mi Lapalap” a akkom mwen eü me eü pworaus, me ina än Kot pwonen kinamwe fän iten nöün kewe aramas. Ekkoch me lein ekkena pworaus ra pwönütä lon ewe awonuen senturi B.C.E., nge ir meinisin ra pwönütä seni 1919 C.E. are repwele pwönütä lon ach ei fansoun.a
8:3—Pwata Jerusalem a iteni “ewe telinimw mi let”? Me mwen taloon Jerusalem lon 607 B.C.E., ina “ewe telinimw mi ngau,” a masou ren soufos me samol-fel mi pworongaü me aramas rese tuppwöl. (Sefanaia 3:1; Jeremaia 6:13; 7:29-34) Iwe nge, lupwen a kaüsefäl ewe imwenfel me ekkewe aramas ra achocho lon ar fel ngeni Jiowa, repwe apworausa ekkewe pworaus mi enlet seni ewe lamalam mi enlet, me Jerusalem epwe iteni “ewe telinimw mi let.”
11:7-14—Met weween än Sekaraia pökü efoch wok itan “Ümöümöch” me ewe efoch itan “Tipeeüfengen”? Sekaraia a wisen mammasa “ewe pwin sip mi amol ngeni ar repwe ninnila,” ekkewe sou emmwen ra angeimwäälli winner seni ekkewe aramas mi nikinikin siip. Lon wisan we, wisen chon mas, Sekaraia a liosuetä Jises Kraist, ewe a titiilo ngeni nöün Kot kewe aramas, nge ra pöütalo. An pökü “Umoumoch” a liosuetä pwe Kot epwe awesalo ewe pwonen Allük lefiler me chon Jus, me esap chüen ümöümöch ngeniir. An pökü “Tipeeüfengen” a wewe ngeni taloon ewe ririin pwipwi lefilen Juta me Israel.
12:11—Meta “ewe ngüngüres fän iten Hata-rimon me lon ewe maasiesin Mekito”? King Josiah lon Juta a ninniilo lon eü maun lefiler me Farao Necho seni Isip lon ewe “maasiesin Mekito,” me aramas ra ngüngüres ussun an we mälo ‘lon kölün kechiu’ ren fitu ier. (2 Kronika 35:25) Ina minne, “ewe ngüngüres fän iten Hata-rimon” epwe tongeni wewe ngeni ar kechiueiti mäloon Josiah.
Ikkeei Ekkoch Lesen Fän Itach:
1:2-6; 7:11-14. Jiowa a pwapwaiti me liwiniti ir kewe mi aier, ngüüri kapasen apwüng, me liwiniti Jiowa ren ar fel ngeni ren unusen ngünür. Iwe nge, ese pölüeni ir kewe mi kökkö fän iten älillis, nge ‘rese mochen rongorong, ra kulu sökürür o pinei selinger pwe resap tongeni rongorong’ an pworaus.
4:6, 7. Esor och minen eppet än Jiowa we ngün mi fel esap tongeni pworacho ngeni pwe epwe sopwöch kaütään ewe imwenfel. Ese lifilifil met sokkun osukosuk sipwe küna lon ach angang ngeni Kot, nge sipwe ataweei ren ach anganga ach lükü Jiowa.—Mattu 17:20.
4:10. Fän än Jiowa ätittin, Serupapel me nöün kewe aramas ra awesi kaütään ewe imwenfel, me ren emmwenien Jiowa. Esap kon weires ngeni aramas rese unusöch ar repwe atipeeüfengenni manauer ngeni wiser me ren Jiowa.
7:8-10; 8:16, 17. Ren ach sipwe küna än Jiowa chen, a lamot ach sipwe föri minne mi pwüng, eäni kirekiröch, ümöümöch, me kapas enlet lefilach.
8:9-13. Jiowa a efeiöchükich lupwen ‘pöüch kewe ra pöchökkül’ le föfföri ewe angang a awisa ngenikich. A kapachelong me lein ekkewe feiöch, kinamwe, lükülüköch, me ririöch ngeni Jiowa.
12:6. Ätekkewe mi wisen mammasa nöün Jiowa kewe aramas repwe “usun chök efoch töl mi nget,” weween, repwe fokkun tinikken.
13:3. Ach tuppwöl ngeni ewe Kot mi enlet me pwal an we mwicheich epwe lapalap seni ach tuppwöl ngeni emön aramas, ese lifilifil ach riri ngeni.
13:8, 9. Ekkewe ruu-le-aülüngätin aramasen ewe fönü Jiowa a pöütalo ra chommong, me ra tokolo seni Jiowa. Nge ewe eü-le-aülüngätin Jiowa a limeti, ussun itä nge ren ekkei. Lon ach ei fansoun, Jiowa a fen pöütalo chon Kristentom, lap ngeniir ra tipin föriirelo pwe ir chon Kraist. Chokisikis chök, ekkewe chon Kraist mi kepit, ra ‘kökköri iten Jiowa we’ me ra tipeeü ngeni än Jiowa epwe limetiir. Ir me chiener kewe chon fel, ir wesewesen Chon Pwäratä Jiowa.
Sipwe Tinikken le Akkangang
Ifa ussun ekkewe pworaus Akai me Sekaraia ra arongafeili repwe kkü kich ikenäi? Lupwen sia ekilonei ifa ussun ar kewe pworaus ra amwökütü ekkewe chon Jus ar repwe alamota försefällin ewe imwenfel, ese achüngü letipach ach sipwe tinikken lon ewe angangen afalafala ewe Mwu me föralo chon käeö?
Sekaraia a oesini pwe ewe Messaia epwe “wawa eman aas,” emön epwe afangemä fän iten “ilik föün moni silifer,” epwe ninnilo, me “ekewe sip repwe toropasfeil.” (Sekaraia 9:9; 11:12; 13:7) Ach ekilonei pwönüetään än Sekaraia kewe oesini ussun ewe Messaia epwe fokkun apöchökkülatä ach lükü! (Mattu 21:1-9; 26:31, 56; 27:3-10) A pöchökkületä ach lükülük woon Kapasen Jiowa me minne a awora fän iten ach amanau.—Ipru 4:12.
[Footnote]
a Nengeni The Watchtower, January 1, 1996, pekin taropwe 9-22.
[Box on page 31]
ÄN SEKARAIA KEWE WALÜ LÄNGIPWI
1:8-17: A alükülükü wesiloon ewe imwen fel me a pwäri pwe Jerusalem me ekkoch telinimw lon Juta ra feiöch.
1:18-21: A pwonei sopwoloon ekkewe ‘fofoch mächän kow ra atoropasafeili chon Juta,’ ikkena meinisin ekkewe mwu ra u ngeni än Jiowa we fel mi enlet.
2:1-13: A alükülükü pwe Jerusalem epwe wattelo me Jiowa epwe wiliti “eu tit seni ekkei mi pwelifeili,” eü minen tümün.
3:1-10: A pwäri pwe Setan a pwal fiti ewe angangen ü ngeni förütään ewe imwen fel me ewe souasor Josua a ngaselo me limelimöchülo.
4:1-14: A alükülükü pwe ekkewe minen eppet mi chüküchükütä repwe morolo me kepinaan Serupapel epwe awesalo kaütään ewe imwen fel.
5:1-4: A anümamaüa ekkewe mi ngaü resaamwo küna liwinin tipisiir.
5:5-11: A oesini ussun sopwoloon minne mi ngaü.
6:1-8: A pwonei än ekkewe chonläng emmwen me tümün.
[Picture on page 28]
Met populapen an a kawor än Akai me Sekaraia kewe pworaus?
[Picture on page 30]
Ifa ussun ir kewe mi wor wiser ra “ussun chok efoch töl mi nget”?