PWÓRÓUS LÚKÚNPÉÉN | ITÁ SCIENCE A FEN KON AÚCHEA LAP SENI PAIPEL?

A Aúkúk Tufichin Science

Kukkuto chék, a katowu ekkewe puk mi masou ren mineféén ekiek án eú mineféén táppin aramas rese lúkú pwe mi wor Kot. Ekkena puk ra iteféúló me ra efisi án aramas pwóróusfengen woor me ánini. Emén tokter scientist mi káé usun inis itan David Eagleman a makkeei: “Wesin án ekkóch aramas álleani ekkena puk, ra meefi pwe ekkewe scientist ra ekieki pwe ra fen weweiti lealóllóólun mettóch meinisin.” A pwal makkeei: “Nge pekin science mi múrinné a kan tipemecheres le ekketiwa sókkópaten ekiek, me uruwoon science a masou ren án scientist máirú ren ar weweiti mineféén mettóch.”

Ewer, seni lóóm lóóm tori ikenái, ekkewe scientist mi lipwákéch ra mirititi mettóch mi ámáirú atun ra kútta pélúwen ekkewe kapas eis fán iten ekkewe mettóch ra osukosuk ren. Iwe nge ekkóch scientist a pwal watte ar mwáálliló. Isaac Newton i emén me lein ekkewe scientist mi lipwákéch seni meinisin. A áweweei ifa usun ewe gravity a ochufengeni meinisin ekkewe planet, fúú, me mwichen fúú. A fératá ewe kinikinin math itan calculus, ewe mi lamot ngeni fférún computer, ssá wóón spaceship, me káéén ekkewe atom. Iwe nge, Newton a pwal fiti och pekin káé ese wor lóngólóngun. Ar angang ra féri pwee wóón fúú me magic pwe repwe sótun ewilaaló pilom me ekkóch mechá ngeni gold.

Lap seni 1,500 ier me mwen fansoun Newton, ewe mwán itan Ptolemy, emén chón Kriis, a káéfichi mettóchun fán láng ren chék pwisin mesan. A nennengenifichi fetálin ekkewe planet lepwin me a sipeéch le féri map. Nge a lúkú pwe ei fénúfan a nónnóm lukanapen mettóch meinisin fán láng. Pwal emén sou káé usun fúú itan Carl Sagan a mak usun Ptolemy, iei makkeian: “Ren úkúkún 1,500 ier, aramas ra lúkú an we ekiek pwe ei fénúfan a nónnóm lukanapen mettóch meinisin fán láng. Ena mettóch a áchema ngenikich pwe inaamwo ika emén a watte an tipachem, nge a chúen tongeni fókkun mwáál an ekiek.”

Ikenái, ekkewe scientist ra pwal kúna ena esin osukosuk. Repwe itá tongeni kúna unusen met epwe áweweei mettóch meinisin lón fénúfan me fán láng? Mi éch sipwe mirititi feffeitáán pekin science me ekkewe feiéch sia angei seni, nge a pwal lamot sipwe chechchemeni pwe a aúkúk tufichin. Emén scientist itan Paul Davies a erá: “Ese tufich ach sipwe kúna och áwewe usun mettóch meinisin lón fénúfan me fán láng nge epwe chék pwúngúngeni mettóch meinisin me tipeeúfengen meinisin kinikinin lón.” Ekkena kapas ra affata ei pwóróus mi enlet ese wor emén epwe tongeni ú ngeni: Aramas rese tongeni unusen weweiti mettóch meinisin lón fénúfan me fán láng. Ina popun, lupwen emén a erá pwe science a tongeni awora och áwewe epwe áweweei mettóch meinisin, mi múrinné ach sisap mwittir lúkúoló.

Ewe Paipel a kapas usun ekkewe mettóch mi amwarar wóón fénúfan me fán láng, a erá: “Nengeni, ekei lapalap ra chök eu kükün kinikinin an kewe föför. A chök eu kükün ngüngü mine sia rongorong seni Kot.” (Hiop 26:14) A chúen wor chómmóng, chómmóng mettóch aramas rese kúna are weweiti. Sia kúna pwe alon aposel Paulus ei mi mak arapakkan 2,000 ier ra ló a chúen pwúng ikenái: “A ifan me watten wöün Kot! A ifan me alololun an tipachem me silelap! Iö a tongeni awewei an apwüng? Iö a tongeni weweiti an kewe föför?”—Rom 11:33.

A ffat pwe Paipel a awora minne sia osupwangan pekin science ese tufichin awora

Sókkun Emmwen Science Ese Tongeni Awora

Ikaamwo science a awora sile ren masouen lón fénúfan, nge ewe Paipel a awora kapasen emmwen ren ifa usun epwe wor kinamwefengen lefilen aramas me manaw mi pwapwa. Ikkeei ekkóch me leir.

Eppetin Féfférún Atai Allúk

Aúcheani manaw

“Kosap niela aramas.”—Ekistos 20:13.

“Eman mi oput pwiin, i eman chon niela aramas.”—1 Johannes 3:15.

Kútta me akkamwéchú kinamwe

“Oupwe kul seni mine a ngau o föri mine a mürina, oupwe kütta kinamwe ren unusen lelukemi.”—Kölfel 34:14.

“Ekewe chon afisätä kinamwe mi fofot fän kinamwe repwe kini ewe uän pwüng.”—James 3:18.

Ttii sonuk angangen mwááneson

“Ewe Samol mi Lapalap a sotuni ekewe aramas mi pwüng me ekewe aramasangau, a oput ätewe mi föri föförün mwäneson.”—Kölfel 11:5.

“Kosap lolowoiti eman aramas mi mwänewüs, kosap pwal föri usun mine i a föri. Pun ewe Samol mi Lapalap a oput eman aramas mi chök föri mine a ngau.”—Än Salomon Fos 3:31, 32.
Pwapwaan Famili

Álleasochisi semom me inom

“Ämi nau kana, oupwe aleasochisi sememi me inemi lon ach Samol, pun iei met mi pwüng pwe oupwe föri. ‘Kopwe asamolu semom me inom,’ iei ewe aeuin allük a riri ngeni eu pwon, ‘pwe kopwe feiöch me manauatam won fanüfan.’”—Efisos 6:1-3.

Emiritiéchú néúmi kewe

“Ousap föri ngeni nöümi kana mine repwe song ren. Nge oupwe tümwünüöchür fän ämi fönöör o öüröürer lon ach Samol.”—Efisos 6:4.

“Ousap asonga nöümi kana ren ämi apwüngüchouur, pwe resap apilükingau.”—Kolose 3:21.

Tongei me súféliti pwúlúwom

“Ämi mwän meinisin oupwe fokun echeni en me pwülüan usun ämi echeni püsin inisimi, nge ämi fefin meinisin oupwe meniniti pwülüemi.”—Efisos 5:33.
Túmúnún masouen lón fénúfan

Iei met ewe Paipel a apasa usun chókkewe mi elimengawa fénúfan lón fansoun Israel lóóm: “Fanüfan a limengau ren chon, . . . nge chon ra angei liwinin ar tipis.” (Aisea 24:5, 6) Kot epwe apwúngú iir kewe ra fókkun elimengawa fénúfan, ásepwál, mataw, me metakkan. I epwe “afeiengaua chokewe mi afeiengaua fanüfan.” (Pwärätä 11:18) Repwe angei chappen minne ra féri ngeni fénúfan.