Áwewe fán Iten Manawach me Ach Angangen Afalafal Mwich
December 5-11
PWÓRÓUS AÚCHEA SENI KAPASEN KOT | AISEA 1-5
“Ousipwe Feitá Wóón Chukun Jiowa”
(Aisea 2:2, 3)
ip-1-E 38-41 ¶6-11
Imwen Jiowa A Tekiatá
6 Ineet atun án Aisea we oesini a pwénúetá? “Lon fansoun sopolan.” Ewe New International Version a pwal apasa pwe “lón fansoun sópwólóón.” Ewe Tesin Krik a oesini ekkewe mettóch repwe fis pwe esissillen ena fansoun. A kapachelong choweán maun, chechchechin fénú, málapalap, lengita me epwe wor “fansoun weires.” (2 Timoty 3:1-5; Lukas 21:10, 11) Pwénúetáán ekkena oesini a ngenikich chómmóng pisekin ánnet pwe sia nónnóm “lon fansoun sopolan,” weween sópwólóón ei ótót. Ina popun, sia lúkúlúk pwe sipwe kúna pwénúetáán minne Aisea a oesini lón ach ei fansoun.
Eú Chúúk ia Epwe Fis ie ewe Angangen Fel
7 Lón eú kapas áwewe mi mwoch, Aisea a ékúna ngenikich eú lios usun eú chuuk mi tekia, wóón ungen a wor eú imw mi ling, ina ewe imwenfelin Jiowa. Ei chuuk a tekia seni meinisin ekkewe chuuk me ppan. Ese eniwokkus nge a ling. Aramas seni sókkopaten fénú ra fókkun mochen tétá wóón chukun imwen Jiowa, chómmóng ra rangetá ren. A fókkun mecheres ach sipwe kúna lón tupwuach ei lios nge met weween?
8 Lón fansoun Aisea we, atun ra fós usun ppan me chúúk, ra eriri ngeni angangen fel. Áwewe chék, me ikena ie a kan fis angangen fel ngeni ululun me ra fisiti pwe leenien ekkewe kot chofona. (Tuteronomi 12:2; Jeremaia 3:6) Iwe nge, imwenfelin Jiowa a elinga ungen ewe chuuk Moria lón Jerusalem. Ekkewe chón Israel mi tuppwél ra sái ngeni Jerusalem fán úlúngát lón eú ier me fetáletá wóón ewe chuuk Moria pwe repwe fel ngeni ewe Kot mi enlet. (Tuteronomi 16:16) Ina popun án ekkewe chómmóng fénú mwicheto ren “ewe chuk ia a nom ie imwenfelin ewe Samol mi Lapalap” a eliosu ewe angangen ionfengeni chómmóng aramas ngeni ewe fel mi enlet.
9 Pwúngún, ikenái néún Kot kewe aramas rese mwicheto ren wesewesen eú chuuk mi wor eú imwenfel mi ffér seni faú wóón. Imwenfelin Jiowa lón Jerusalem a fen ta ren ekkewe soufiun Rom lón 70 C.E. Pwal eú, ewe aposel Paulus a fen affata pwe ewe imwenfelin Jerusalem me ewe imwenfel mangaku me lóóm iir liosun och mettóch. Iir liosun och mettóch mi lap seniir, ina lón pekin lúkú, “wesewesen ewe imwenfel seni mangaku ewe Samol a aüetä, nge sap aramas.” (Ipru 8:2) Ena imwenfel seni mangaku lón pekin lúkú ina ewe kókkótun án aramas arap ngeni Jiowa lón ar fel ngeni mi alóngólóng wóón ewe asorun méén kepich Jesus Kraist a asoresini. (Ipru 9:2-10, 23) Ina popun “ewe chuk ia a nom ie imwenfelin ewe Samol mi Lapalap” Aisea 2:2 a fósun a liosuetá ewe fel mi enlet fán iten Jiowa mi fen tekiatá lón ach ei fansoun. Chókkewe ra etiwa ewe fel mi enlet rese mwichfengen lón wesewesen eú leeni nge ra mwichfengen lón kapas áwewe ren ar repwe fel ngeni Jiowa fán tipeeú.
Tekiatáán Fel mi Enlet
10 Ewe soufós a erá pwe “ewe chuk ia a nom ie imwenfelin ewe Samol mi Lapalap,” are fel mi enlet “epwe fefeitä o nükünük, epwe pwal tekia seni chuk meinisin.” Langattam fansoun me mwen fansoun Aisea we, King Tafit a uwealó ewe pwórun etipeeú ngeni ewe chuuk Sion lón Jerusalem, tekiaan ena chuuk 2,500 fiit seni sáát. Ewe pworofel a nóm ikena tori a ló ngeni ewe chuuk Moria atun a wes kaútáán ewe imwenfel. (2 Samuel 5:7; 6:14-19; 2 Kronika 3:1; 5:1-10) Ina popun lón fansoun Aisea we, ewe pworofel a fen pwúkún tekiatá, nóm lón ewe imwen fel, eú leeni mi tekia seni chómmóng ppan únúkkún ikewe ie ra fisiti pwe leenien fel mi chofona.
11 Pwúngún, lón pekin lúkú, ewe angangen fel ngeni Jiowa a tekia fansoun meinisin seni ekkewe angangen fel ngeni kot chofona. Iwe nge, lón ach ei fansoun, napanapen án Jiowa etekiatáái an fel a usun itá nge a tori láng, a tekia seni fel mi limengaw meinisin, ewer tekia seni “chuk meinisin.” Ifa usun? Pún a fiffis ewe angangen ioifengenin aramas mi mochen fel “lon ngun o enlet.”—Johannes 4:23, TF.
ip-1-E 44-45 ¶20-21
Imwen Jiowa A Tekiatá
20 Jiowa ese mut ngeni néún kewe aramas ar repwe fetálfeil usun siip mi mwálecheló. A áitiir an “allük” me “kapas” me ren ewe Paipel me ekkewe puk mi alóngólóng wóón Paipel pwe repwe káé minne a mochen repwe féri. Ei sile a atufichiir le “apwönüetä an kewe kapas.” Ra fósfengen lefiler usun án Jiowa kewe emmwen pokiten letiper a ur ren kilisou nge ina met Kot a mochen. Ra mwichfengen lón ekkewe mwichelap me lón ekkewe Leenien Mwich me ekkewe imw pwe repwe aúseling me káé usun met Kot a mochen repwe féri. (Tuteronomi 31:12, 13) Ina popun ra áppirú kókkótun ekkewe Chón Kraist lóóm atun ra mwichfengen pwe repwe apéchékkúlafengeniir me ur ren ar eáni “chen me föför mürina.”—Ipru 10:24, 25.
21 Ra etiwa aramas ar repwe “feitä” ngeni ewe fel mi tekia fán iten Jiowa Kot. Ena angangen etiwetiw a fókkun tipeeú ngeni ewe allúk Jesus a ngeni néún kewe chón káé me mwen epwele feitá láng. A ereniir: “Oupwe feila o asoulängala chon ekewe mwü meinisin, oupwe papataisiir ngeni iten ewe Sam, ewe Nau me ewe Ngünmifel. Oupwe afalafaleer pwe repwe aleasochisi meinisin mine üa allük ngenikemi.” (Mateus 28:19, 20) Ren álillisin Kot, Chón Pwáraatá Jiowa ra álleasochis le feiló wóón unusen fénúfan, asukula, asoulengi, me papataisi aramas.
(Aisea 2:4)
ip-1-E 46-47 ¶24-25
Imwen Jiowa A Tekiatá
24 Ekkewe mwúún fénúfan rese fókkun tongeni féri ena angang mi aúchea. Ese fókkun wor ar tufich le apwénúetá. Nge ákkáemén lón ekkewe mwúún fénúfan, iir ra apwénúetá án Aisea kewe kapas, iir ra tipeeúfengen lón ewe fel mi enlet. Jiowa a fen pwúngúpwúng ngeniir. A fen asukula néún kewe aramas le manaw fán kinamwe. Ewer, lón ei fénúfan mi kon tipefesen me uren fiffiu iir ra amani lón kapas áwewe ‘nöür ketilas o awili ngeni pisekin tuw pwül, nge wokur siles ra awili ngeni naifen otot.’ Ifa usun?
25 Eú mettóch ra féri, rese pekini eú pekin atun ekkewe mwú ra maun. Me mwen chék án Jesus epwe máló, ekkewe mwán mi uwei pisekin maun ra etto aresini. Atun Petrus a mwittir úttawu néún ketilas ren an epwe túmúnú néún we Masta, Jesus a ereni: “Kopwe aliwinalong noumw ketilas lon sittan. Pun chokana mi nöünöü ketilas repwe mäla ren ketilas.” (Mateus 26:52) Seni ena atun, néún Jesus kewe chón áppirú ra ewili néúr ketilas ngeni pisekin túw pwúl me rese néúnéú pisekin maun le awata aramas me rese álisatá ekkewe angang mi weneiti maun. Ra achocho le “kinamwefengen me aramas meinisin.”—Ipru 12:14.
Kúkkútta Pwóróus Aúchea
(Aisea 1:8, 9)
Menlapen Pworaus Seni ewe Puken Aisea—I
Pölüen Kapas Eis Seni Ekkeei Wokisin:
1:8, 9—Ifa ussun Jerusalem epwe ussun chök “eu likachoch lon tanipin wain ika eu likachoch won tö”? Weween pwe fansoun Asiria epwe mauner, Jerusalem epwe fokkun apwangapwang ussun chök eü likächoch lon tanipin wain are eü likächoch mi takai won tö. Nge Jiowa epwe älisi Jerusalem, ina minne, esap mut ngeni an epwe ussun chök Sotom me Komora.
(Aisea 1:18)
Menlapen Pworaus Seni ewe Puken Aisea—I
1:18—Met weween ekkewe kapas: “Ou etto, ousipwe pwüngüpwüngfengen.” Esap iei eü etiwetiw fän iten ar repwe pworausfengen, iwe, mwirin, repwe föri och etipeeü. Iwe nge, ei wokisin a weneiti ewe kokkot Jiowa, ewe Soukapwüng mi Pwüng, a akkota fän iten ekkewe chon Israel ar repwe ekieksefäl me ar repwe älimelimöchür.
it-2-E 761 ¶3
Angangen Chásefál
Ekkewe mettóch mi lamot fán iten án emén epwe chásefál. Pokiten fen aramas iir ewe ra tipis ngeni Kot me atai an allúk, iwe a lamot ngeniir ar repwe chásefál ngeni Kot nge esap Kot ngeni aramas. (Kf 51:1-4) Aramas rese tongeni ereni Kot ar mochen usun nge itá ra léllé ngeni, pwal eú án Kot allúk usun minne mi pwúng esap tongeni siwil are kapwúngsefál. (Ais 55:6-11; Mal 3:6; apépé ngeni Jas 1:17.) Iwe nge án we kókkótun chásefál ese tongeni siwil me ese wor mwáállin. (Apépé ngeni Hp 40:1, 2, 6-8; Ais 40:13, 14.) Chómmóng afféún Paipel a iei usun ar afféúni Aisea 1:18, a erá: “Ou etto, ousipwe pwóróusfengen, ewe SAMOL a apasa.” (KJ; AT; JP; RS). Nge iei eú afféú mi kon fich me múrinné: “‘Ou etto, ousipwe pwüngüpwüngfengen [“sipwe ataweei ewe tipefesen,” Ro] lefilach,’ iei alon Jiowa.” Ewe tipefesen a fis efisien aramas nge esap Kot.—Apépé ngeni Is 18:25, 29-32.
December 12-18
PWÓRÓUS AÚCHEA SENI KAPASEN KOT | AISEA 6-10
“Ewe Messaia A Apwénúetá Ekkewe Oesini”
(Aisea 9:1, 2)
Ra Wikkitiwiti ewe Messaia
13 A oesini usun än ewe Messaia angangen afalafal lon Kalili. Aisea a oesini usun “Sepulon” me “Naftali” me “Kalili.” A makkeei: “Ekkewe aramas mi fetal lon rochopwak ra küna eu saram mi watte, nge eu saram a pwä ngeni chokewe mi nom lon fanüen rochopwak.” (Ais. 9:1, 2) Jises a poputääni an afalafal lon Kalili, lon ewe telinimwen Kaperniom. A pwal asukula aramas lon Sepulon me Naftali. Jises a älisi aramas lon ekkena leeni ren an asukuler pworaus mi enlet mi usun eü watteen saram. (Mt. 4:12-16) Jises a eäni an we Afalafal woon ewe Chuuk, filatä nöün kewe chon käeö, me föri an we äeüin manaman lon Kalili. Jises a pwal pwä ngeni lap seni 500 chon käeö lon chök Kalili mwirin an we manausefäl. (Mt. 5:1–7:27; 28:16-20; Mark 3:13, 14; Jon 2:8-11; 1 Kor. 15:6) Iwe, än Aisea we oesini a wesewesen pwönütä lupwen Jises a afalafal lon “ewe fanü Sepulon me Naftali.” Jises a pwal afalafala ewe kapas allim usun mwuun Kot lon pwal ekkoch leeni lon Israel.
ip-1-E 124-126 ¶13-17
Eú Pwonen Samolun Kinamwe
Eú Fénú mi “Itengaw”
13 Iei met Aisea a apasa usun eú siwil mi kon watte me efeiengaw a tori mwirimwirin Apraham kewe: “Ekewe aramas mi nom lon riaföü resap nonomfochofoch lon rochopwak. Me lom . . . a atekisonätiu [“itengaw,” NW] ewe fanü Sepulon me Naftali, nge lon fansoun mwach epwe alinga ei fanü seni ewe al mi ale ngeni ewe matau watte tori ewe fanü pekilan ewe chanpupu Jortan, pwal tori ewe fanü Kaliläa, ia ekewe chon lükün Israel ra nom ie.” (Aisea 9:1) Kalilea eú kinikinin lón ewe mwúún Israel mi nóm ennefen. Lón án Aisea we oesini a kapachelong ekkewe “fanü Sepulon me Naftali” me pwal “ewe al mi ale ngeni ewe matau,” efóch al me lóóm mi ete ngeni ewe Nóómun Kalilea me ngeni ewe Setin Mediterranean. Lón fansoun Aisea we, ra eita ngeni ei fénú “Kalilea, ia ekewe chon lükün Israel ra nom ie,” pokiten chón lúkún Israel ra nónnóm lón lape ngeni ekkewe telinimw. Ifa usun ewe fénú a “itengaw”? Chón Asiria esap iir chón fel ngeni Kot ra okkufu me efisi eolóón chón Israel me amasoua unusen ewe fénú ren chón lúkún Israel mi fel ngeni kot chofona, esap iir mwirimwirin Apraham. Ina popun ekkewe mwúún Israel mi nóm ennefen weween ekkewe engol einang ra móróló seni uruwo, esap chúen eú mwú!—2 King 17:5, 6, 18, 23, 24.
14 Asiria a pwal aosukosuka Juta. Itá epwe pwal nónnóm fóchófóch lón “rochopwak” usun chék mwúún Israel, ekkewe engol einang, ewe Sepulon me Naftali ra tupuni? Aapw. Lón “fansoun mwach,” Jiowa epwe wato feiéch ngeni mwúún Juta ewe mi nóm éér me pwal mwo nge mwúún Israel ewe mi nóm ennefen me mi piin nemenem akkomw. Ifa usun?
15 Ewe aposel Mateus a pélúweni ena kapas eis ren álillisin Kot lón pwisin makkeian we usun pwóróusen án Jesus angangen afalafal wóón fénúfan. Atun a makkeei usun án Jesus angang me lepoputáán, iei met Mateus a erá: “Nge [Jesus] esap nonometiu lon Nasaret, nge a feila o nonom lon Kapernaum, eu telinimw mi nom arun ewe nomun Kalilea lon fanüen Sepulon me Naftali. Ei a fis pwe epwe pwönüetä mine ewe soufos Aisea a apasa, ‘Ewe fanü Sepulon me ewe fanü Naftali won ewe al mi ale ngeni ewe matau, pekilan ewe chanpupu Jortan me epek, Kalilea, fanüen ekewe chon lükün Israel! Ekewe aramas mi nom lon rochopwak ra küna eu saram mi watte, nge fän iten chokewe mi nom lon kirochen fanüen mäla eu saram a tinetiu wor.’”—Mateus 4:13-16.
16 Lón án Aisea we oesini ewe itiitin kapas “lon fansoun mwach” a weneiti án Kraist we angangen afalafal wóón fénúfan. Lap ngeni, Jesus a nónnóm Kalilea atun a manaw wóón fénúfan. Me ikena ie a poputááni an we angangen afalafal me poputá le eáni ei afalafal: “A arap Mwün Läng!” (Mateus 4:17) Lón Kalilea, a eáni ewe Afalafal Wóón ewe Chuuk, filatá néún kewe aposel, féri an we áeúin manaman me pwá ngeni lap seni 500 néún kewe chón káé mwirin an we manawsefál. (Mateus 5:1–7:27; 28:16-20; Markus 3:13, 14; Johannes 2:8-11; 1 Korint 15:6) Ren ei mettóch Jesus a apwénúetá án Aisea we oesini ren an elinga ekkewe “fanü Sepulon me Naftali.” Nge Jesus ese chék afalafala aramasen Kalilea. A pwal “alinga” unusen ewe fénú atun a afalafala ewe kapas allim wóón unusen fénúen Israel kapachelong Juta.
Ewe “Saram mi Watte”
17 Iwe nge, met weween alon Mateus we usun “eu saram mi watte” lón Kalilea? Pwal ina alon án Aisea we oesini. Iei met a makkeei: “Iwe, ekewe aramas mi fetal lon rochopwak ra küna eu saram mi watte, nge eu saram a pwä ngeni chokewe mi nom lon fanüen rochopwak.” (Aisea 9:2) Me mwen án Jesus pwá usun emén Messaia, ekkewe afalafal chofona ra pwélú ewe saram mi enlet. Néún chón Jus kewe néúwisin lamalam ra alapaaló ewe osukosuk ren ar túkúmi ewe saram ren ar apéchékkúla ar kewe eéreni lón lamalam seni lóóm ina popun ra “aücheangauei än Kot allük.” (Mateus 15:6) Ekkewe mi tipetekison ra weires me osukosuk lón ar sótun áppirú ekkewe “souakom mi mesechun.” (Mateus 23:2-4, 16) Nge atun Jesus a pwá usun emén Messaia, mesen chómmóng aramas mi tipetekison a suukuló lón eú napanap mi fókkun amwarar. (Johannes 1:9, 12) Án Jesus angang atun a nóm wóón fénúfan me ekkewe feiéch an we asor a atoto, a fókkun pwúngú ngeni met Aisea a apasa lón an we oesini usun “eu saram mi watte.”—Johannes 8:12.
(Aisea 9:6)
Ousipwe Pwapwa ren Apwúpwúlúún ewe Lam!
18 Atun án Kraist Nemenem Úkúkún Engeréú Ier, i epwe wiliti emén sam ngeni pwal ekkóch aramas. Ifa usun? Chókkewe mi lúkú án Jesus we méén kepich repwe kúna manaw esemuch wóón fénúfan. (Joh. 3:16) Ina minne, Jesus epwe wiliti ‘Semer mi nom tori feilfeilachök.’—Ais. 9:6, 7.
w07-E 5/15 6
Ápilúkúlúk lón Eú Fénúfan mi Uren Riáfféú
Lóngólóngun Ápilúkúlúk mi Núkúchar
Iei met Jesus Kraist a ereni ekkewe chón tapweló mwirin: “Iei usun ämi oupwe iotek: ‘Semem lon läng. Itom epwe pin, Mwum epwe war, letipom epwe fis won fanüfan usun chök lon läng.’” (Mateus 6:9, 10) Ena Mwúún Láng, ina eú mwú fán nemenien Jesus Kraist. Ren ena Mwú, Kot a pwáraaló an pwúúng le nemenem wóón unusen fénúfan.—Kölfel 2:7-12; Taniel 7:13, 14.
Chómmóng mettóch ra eniwokkusu me kkúú ese lifilifil nónnómun manawen aramas ikenái. Ra fókkun pwáraatá pwe a lamot pwe Kot epwe mwékút. Sia pwapwa pwe ekiseló chék Kot epwe mwékút! Iei Kot a fen ewisa ngeni Jesus Kraist ewe Messaia, pwe ach King. Kot a fen ngeni ewe wis wisen an epwe ánneta pwúngún an nemenem me epinaaló Itan. (Mateus 28:18) Ekiseló chék, Mwúún Kot epwe mwékút fán iten fénúfan pwe epwe arosaló popun niwokkus me aúrek meinisin. Aisea 9:6 a affata pwe Jesus i ewe Sounemenem mi fich, ewe a tongeni angasakicheló seni niwokkus. Áwewe chék, Jesus a iteni “Samach mi nom tori feilfeilachök,” “Souekiek mi amwarar” me “Samolun kinamwe.”
Ekieki mwo ei itiitin kapas mi fókkun áchengicheng “Samach mi nom tori feilfeilachök.” Pokiten ena, a nóm ren Jesus manaman me péchékkúl me mochen ngeni aramas mi álleasochis ewe ápilúkúlúkún manaw esemuch wóón fénúfan ren an we asorun méén kepich. A wewe ngeni pwe aramas repwe ngaseló seni tipis me ar rese unuséch ra álemwiri seni ewe áeménún mwán mi tipis, Atam. (Mateus 20:28; Rom 5:12; 6:23) Kraist epwe pwal áeá an na manaman seni Kot le amanawatá chómmóng seni máló.—Johannes 11:25, 26.
Jesus a ánneta pwe i ewe “Souekiek mi amwarar” atun a nóm wóón fénúfan. Pokiten a silei ewe Kapasen Kot me an kon weweéchúti napanapen aramas, Jesus a silei ifa usun epwe pwákini osukosuken aramas iteiten rán. Seni án Kraist wiseni ewe wis king lón láng a chúen sópweló le eáni ei angang “Souekiek mi amwarar.” Jesus ewe Kot a kon néúnéú le esile ngeni aramas letipan. Án Jesus kapasen éúréúr mi mak lón Paipel a tipachem me pwúng fansoun meinisin. Óm silei me lúkú ena a tongeni emmwenuk ngeni eú manaw mi ngaseló seni ápilúkúlúkúngaw me rúké.
Aisea 9:6 a pwal affata pwe Jesus i ewe “Samolun kinamwe.” Ren wisan Kraist na, ekiseló chék epwe áeá an manaman le amóeló meinisin met mi efisi watteen sókkofesenin nónnómun aramas ren choweán politics, ótóten aramas me business. Ifa usun? Ren an onómu aramas fán nemenemen ewe Mwúún Messaia mi kinamwe.—Taniel 2:44.
Kinamwe epwe fis wóón unusen fénúfan tori feilfeiló fán ewe Mwúún Kot. Pwata ka tongeni eáni lúkúlúk wóón ena? Aisea 11:9 a apasa ewe popun, a erá: “Esap wor eman [chón ena Mwú] epwe afeiengaua eman ika ataela och won chukun Kot mi pin, pun än chon fanüfan silei ewe Samol mi Lapalap epwe alolol usun chök alololun matau.” Lón mwachkkan, iteiten aramas wóón fénúfan epwe eáni ewe sile mi enlet usun Kot me repwe álleasochis. Ese achchúngú letipom ena ápilúkúlúk? Ika ena, kosap mmang le angei sile mi aúchea usun Jiowa.
Ka tongeni kúna feiéch seni ewe sile usun Kot mi apéchékkúla óm lúkú me ngonuk manaw ren óm etittina met ewe Paipel a wesewesen apasa usun weween ekkewe mettóch ra fiffis lón ach ei fansoun me ewe ápilúkúlúk Paipel a pwonei. Ina popun aua peseok óm kopwe alamota ewe kókkótun káéén Paipel ese kamé Chón Pwáraatá Jiowa ra féri lón sópwum we. Ina eú alen óm kosap chúen meefi niwokkus nge kopwe kúna ewe ápilúkúlúk mi enlet me lón ei fénúfan mi uren riáfféú.
(Aisea 9:7)
ip-1-E 132 ¶28-29
Pwonen Samolun Kinamwe
28 Lón ewe fansoun mi filitá me ren Kot pwe Kraist epwe efisi kinamwe mi núkúchar me esap úkútiw wóón unusen fénúfan. (Föför 1:7) “Nemeneman epwe chök wattela, nge mwün epwe chök kinamwe fansoun meinisin. Epwe siwili Tafit lon wisan wisen king o nemeni mwün. Epwe aüetä o apöchöküla mwün ren apwüng me pwüngüöch seni ikenai tori feilfeilachök.” (Aisea 9:7a) Jesus esap kirikiringaw lón an áeá péchékkúlen an nemenem usun emén Samolun Kinamwe. Ese atai án aramas pwúúng le filatá mettóch fán iter me an nemenem ese áweiresiir. Meinisin minne epwe féri epwe fis ren “apwüng me pwüngüöch.” A ifa me ekinamween ena siwil!
29 Pokiten ra fókkun múrinné iten Jesus kewe lón án Aisea na oesini, iwe minne a makkeei le sópwólóón kinikinin an na oesini a wesewesen ámmeseik. A makkeei: “Ewe Samol mi Unusen Manaman epwe tiliken le apwönüetä ei.” (Aisea 9:7b) Ewer, Jiowa a mwékút fán tinikken. Ese tinikkop atun a féri mettóch. Sia tongeni lúkúlúk pwe minne a pwonei, epwe fókkun apwénúetá. Ina popun, chókkewe mi pwapwaiti kinamwe fóchófóch repwe angang ngeni Jiowa seni unusen letiper. Amwo meinisin néún Kot kewe chón angang repwe “fokun achocho le föri mine a mürina” usun chék Jiowa me Jesus, ewe Samolun kinamwe.—Titus 2:14.
Kúkkútta Pwóróus Aúchea
(Aisea 7:3, 4)
Menlapen Pworaus Seni ewe Puken Aisea—I
7:3, 4—Met popun Jiowa a selani King Ahas, ewe king mi ngaü? Ekkewe kingen Siria me Israel ra ekiekin atowu ewe kingen Juta, Ahas, me seikatä nöün Tapeel, emön mwan esap mwirimwirin Tafit. Ei raüangaüen Setan epwe pinei sopwosopwoloon ewe etipeeü Kot a föri ren Tafit fän iten ewe Mwu. Jiowa a selani Ahas pwe epwe tümünü ewe tettelin aramas ewe “Samolun Kinamwe” mi pwonetiu epwe feito seni.—Aisea 9:6.
(Aisea 8:1-4)
it-1-E 1219
Aisea
Atun Aisea a wisen soufós fán iten Juta, ákkáeúin lón fansoun King Ahas, nónnómun ena mwú a kon ngaw. A ur ren pupungawen ekkewe souemmwen me aramas, me ren Jiowa ewe mwú a samau lón letipan me lón mékúran. Ekkewe sounemenem ra usun chék “chon Sotom” mi nemenemengaw me ekkewe aramas ra usun chék “chon Komora.” (Ais 1:2-10) Kot a fen ereni Aisea me mwan pwe selinger esap rongorong. Jiowa a apasa pwe nónnómun ewe mwú epwe ina usun tori ewe mwú epwe tatakkis me “eu leengol,” chék seni aramas, ewe “mwirimwirin chon Israel mi pin” epwe nómwotiw usun chék ewe popun irá watte mi nóm mwirin an a pékúpék. Ese mwáál án Aisea angangen soufós a oururu me apéchékkúla an ena kúkkún mwichen aramas lúkú, inaamwo ika lap ngeni chón ena mwú rese aúseling.—Ais 6:1-13.
Inaamwo ika án Aisea angang kon fán iten Juta nge a pwal apasa ekkewe oesini usun Israel me ekkewe mwú úkúkún pokiten ra pwal riri ngeni nónnómun Juta me uruwoon. A fen pwapwaiti wisan we wisen soufós lón langattam fansoun, a poputá an angang ina epwe mwen are mwirin 778 B.C.E., atun málóón are mwen málóón King Usia. Aisea a angang tori ekis mwirin ewe engol me rúáánúún ierin án King Hiskia nemenem (732 B.C.E.).—Ais 36:1, 2; 37:37, 38.
Án Aisea Famili. Aisea mi pwúpwúlú. Pwúlúwan i emén soufós (Ais 8:3, NW), weween pwe mi pwal wor wisen me lúkún an chék emén pwúlúwen emén soufós. Usun chék Tepora lón fansoun ekkewe soukapwúng me Hulta lón fansoun án Josia nemenem, ra wisen soufós me ren Jiowa.—Sou 4:4; 2Ki 22:14.
Paipel a apasa iten rúúemén néún Aisea kewe át, a ngeni Aisea pwe “eu asisilen mine epwe fis fän iten chon Israel.” (Ais 8:18) Sear-Jasup a fen watte lón fansoun Ahas we pún a fiti seman atun a uwei pwóróus ngeni ena king. Ewe it Sear-Jasup a wewe ngeni “Ekoch Chök Leir (Ekkewe Lusun mi Nónnóm) Repwe Liwinsefäl.” Itan na a liosuetá och mettóch, pún usun an wesewesen eita néún Aisea we át ngeni itan pwal ina chék usun an mwúún Juta epwe wesewesen kkuf me ekkóch chék repwe liwinsefál mwirin ewe fansoun eoló. (Ais 7:3; 10:20-23) A fis án ekkewe ekkóch chék liwinsefál lón 537 B.C.E. atun King Sirus seni Persia a atowu eú allúk pwe epwe angasereló seni Papilon mwirin ar eoló lón úkúkún 70 ier.—2Kr 36:22, 23; Esr 1:1; 2:1, 2.
Pwal emén néún Aisea át a wor itan me mwen inan we a kolu me itan we a fen mak wóón eféú faú mi chépép me ekkóch aramas mi wenechar ra wisen chón pwáraatá. Ena pwóróus a monomon tori a uputiw ewe át me ekkewe chón pwáraatá ra ánneta pwe ewe soufós a fen oesini usun uputiwen ewe át, ina eú pisekin ánnet pwe met a fis a liosuetá och mettóch. Kot a allúkú pwe epwe eita ngeni Maher-salal-haspas, weween “Mwittir, O Liapeni Pisek! A fen Emwittiri an Epwe Solááni Pisek are Emwittiri Liapeni Pisek, A fen Emwittiri an Epwe Solááni Pisek.” A fen apasa pwe me mwen an ei semirit epwe tongeni apasa “semei” are “inei,” ewe angangen ú ngeni chón Juta án chón Siria me ekkewe engol einangen mwúún Israel epwe móróló.—Ais 8:1-4.
Ewe oesini a apasa pwe Juta epwele kúna ngas, ena ngas a fis atun chón Asiria ra atai ewe angangen ú ngeni Juta, án Resin ewe kingen Siria me Peka ewe kingen Israel. Chón Asiria ra liapeni Tamaskus, mwirin lón 740 B.C.E. a efeiengawa me atai ewe mwúún Israel, a unusen pwénúetá met iten ewe át we a liosuetá. (2Ki 16:5-9; 17:1-6) Iwe nge, King Ahas ese eáni lúkúlúk wóón Jiowa. A sótuni le pinei án Siria me Israel angangen ú ngeni ren an emichimichi ewe kingen Asiria pwe epwe túmúnú i. Pokiten ena, Jiowa a mut ngeni Asiria an epwe fókkun aosukosuka Juta ren pwal mwo nge chómmóngun soufiun Asiria ra tori Jerusalem usun met Aisea a fen éúréúra ngeniir.—Ais 7:17-20.
Aisea a kapas usun chómmóng “asisil” seni Jiowa, áwewe chék usun ekkewe ren néún kewe rúúemén át nge lón eú atun a pwal néúnéú pwisin Aisea. Jiowa a allúkú ngeni pwe epwe fetál fán an seleló me atasi lón úkúkún úlúngát ier pwe eú esissil fán iten minne epwe fis ngeni Isip me Itiopia, a liosuetá pwe ewe kingen Asiria epwe liapeniir.—Ais 20:1-6; apépé ngeni Ais 7:11, 14; 19:20; 37:30; 38:7, 22; 55:13; 66:19.
Oesini Usun Eoló me Fférsefál. Aisea a pwal eáni ewe wis mi aúchea le oesini pwe Asiria esap ina ewe mwú epwe okkufu ekkewe kingen Juta me atai Jerusalem pwe mwúún Papilon. (Ais 39:6, 7) Lón atun ekkewe soufiun Asiria ra waroto usun pummongun chénúpupu nge léléén epwe “feitä tori üen aramas,” Aisea a tiinaawu eú pwóróus ngeni King Hiskia mi oururu pwe ekkewe soufiun Asiria resap tolong lón ewe telinimw. (Ais 8:7, 8) Jiowa a apwénúetá an we kapas ren an tinaló emén chónláng epwe nieló néún chón Asiria kewe 185,000 soufiu mi pwora me ekkewe meilap nge amanawa Jerusalem.—2Kr 32:21.
Ese mwáál met a fókkun apwapwaai Aisea ina wisan we Jiowa a ngeni an epwe apasa me makkeei chómmóng oesini usun fférsefálin Jerusalem ewe mi áchengicheng me ren. Inaamwo ika Jiowa epwe mut ngeni néún kewe aramas ar repwe eoló Papilon pokiten ar ú ngeni nge lón fansoun mi fich Jiowa epwe apwúngú Papilon pokiten an kirikiringaw ngeni néún kewe aramas me an ekieki pwe repwe eoló fóch rer. Fitu án Aisea kewe oesini ra fós usun án Kot kapwúng ngeni Papilon me epwe unusen taló esap fókkun kaúsefál.—Ais 45:1, 2; sópwun 13, 14, 46-48.
ip-1-E 111-112 ¶23-24
Lúkúlúk Wóón Jiowa fán Weires
Oesini mi Tichik
23 Iei Aisea a liwiniti met a fiffis lón ena atun. Inaamwo ika chón Siria me ekkewe engol einangen Israel ra mammaunei Jerusalem, nge iei met Aisea a apasa: “Mürin, ewe Samol mi Lapalap a üreniei, ‘Kopwe angei epek fau mi chöpöp o makei won ren itechik aramas ra tongeni aleani “Maher-salal-haspas.” Kopwe pwal körato ruoman mwän mi allükülük, ewe souasor Uria pwal Sakaria nöün Jeperekia we mwän, pwe repwe chon pwärätä.’” (Aisea 8:1, 2) Ewe it Maher-salal-haspas a wewe ngeni “Mwittir, O Liapeni Pisek! A fen Emwittiri an Epwe Solááni Pisek.” Aisea a tingorei rúúemén mwán mi sil me ren aramas ar repwe chón pwáraatá ren ewe atun a makkeei ena it wóón eféú faú mi féúwatte me chépép. Iwe nge mwirin ra tongeni pwáraatá pwe a pwúng minne Aisea a makkeei. A pwal wor oruuen esissil a tapw mwirin ena áeúin pwe epwe anúkúchara.
24 Aisea a apasa: “Mürin üa kon ren pwülüei we, nge a pwopwo o nöüni eman ät. Iwe, ewe Samol mi Lapalap a üreniei, ‘Kopwe aita ngeni ewe ät Maher-salal-haspas. Pun mwen än ewe semirit epwe tongeni apasa “semei” ika “inei”, ewe kingen Asiria epwe akom le uwala wöün Tamaskus me pisekin Samaria.’” (Aisea 8:3, 4) Ekkewe ruu esissil, ewe faú mi féúwatte me chépép me ewe át mi kerán uputiw, iir esissillen pwe Asiria epwe angei seni Siria me Israel wéúúr, iir chón eriáfféwú Juta. Ineet epwe fis ena? Me mwen ewe át a tongeni apasa ekkewe áeúin kapas chómmóng semirit ra akkomw apasa, “semei” me “inei.” Ena sókkun oesini mi tichik a ámááraatá án aramas lúkúlúk wóón Jiowa. Are epwe tongeni efisi án aramas esiita Aisea me néún kewe át. Ese lifilifil met, án Aisea we oesini a pwénúetá.—2 King 17:1-6.
December 19-25
PWÓRÓUS AÚCHEA SENI KAPASEN KOT | AISEA 11-16
“Fénúfan Epwele Uroló ren Tipachemen Jiowa”
(Aisea 11:3-5)
ip-1-E 160-161 ¶9-11
Amanaw me Chengel fán Nemenien Messaia
Soukapwúng Mi Pwúng me Kirekiréch
9 Aisea a oesini pwal ekkóch napanapen ewe Messaia. A erá: “Esap eäni apwüng ren künan mesan, esap pwal apwüngala och ren rongeen selingan.” (Aisea 11:3b) Ika kopwe útá mwen emén soukapwúng, kesap pwapwa ika ewe soukapwúng a ina usun napanapan? Lón wisan ewe Messaia we Soukapwúng ngeni aramas meinisin, ese tipetipeló ren kapas mi chofona, angangéchún aramas lón kapas me féffér, méngúngúún chómmóng aramas are ren mettóch ese lamot usun chék wéú. A esilla angang mi otuputup me ese alóngólóng wóón napanapen aramas me lúkún, a kúna ‘mine a nom lon letipen’ aramas, ewe aramas lón. (1 Petrus 3:4) Napanapen Jesus na mi kon múrinné ina eú leenien áppirú ngeni chókkewe ra féri angangen kapwúng lón ewe mwichefelin Chón Kraist.—1 Korint 6:1-4.
10 Ifa usun napanapen Messaia we mi kon múrinné a pwáló lón an we angangen kapwúng? Aisea a áweweei: “Nge epwe apwüngü chon wöüngau fän pwüng, epwe pwal peni chon tipetekison won fanüfan, nge esap lifilifil. Iwe, epwe afeiengaua fanüfan ren an kapas usun sa afeiengaua eman ren efoch wok, epwe pwal niela chon föföringau ren enienin ngasangasan. Epwe nemeni nöün aramas fän pwüng me allükülük.”—Aisea 11:4, 5.
11 Atun a lamot Jesus epwe áwena néún kewe chón káé a féri lón napanap epwe fókkun échitiir, ina eú leenien áppirú mi fókkun múrinné fán iten ekkewe mwán mi ásimaw. Iwe nge, chókkewe mi féfféringaw ra kúna kapwúng mi chou. Atun Kot epwe apwúngú ótóten ei fénúfan, ewe Messaia epwe “afeiengaua fanüfan” ren léúwen mi péchékkúl, epwe atowu seni awan kapwúngún máló ngeni ekkewe mi ngaw. (Kölfel 2:9; apépé ngeni Pwärätä 19:15.) Mwirin esap chúen wor emén aramas wóón fénúfan epwe nóm pwe epwe atai kinamween aramas. (Kölfel 37:10, 11) Jesus mi pwúng me tuppwél, a wor an manaman le féri ena.—Kölfel 45:3-7.
(Aisea 11:6-8)
Kinamwe Lón Úkúkún Engeréú Ier Me Feilfeiló!
8 Mi tufich án aramas repwe nemeni meinisin man me repwe kinamwefengen? Chómmóng aramas ra túmúnú néúr kewe man, áwewe chék ren kolak me káttu. Nge ifa usun ren ekkewe man mi mwocho? Ekkewe sou káé usun man mi nónnóm ren ekkewe manmwacho pwe repwe káé pwóróuseer, ra kúna pwe meinisin man a wor ar memmeef. Sia silei pwe ekkewe man repwe meefi niwokkus me song lupwen emén epwe eniwer, nge iir mi tongeni pwáraatá ar tong? Ekkewe sou káé ra erá pwe lupwen ekkewe man ra foleni néúr kewe kúkkún, ra pwáraatá watteen tong ngeniir.”
9 Ina popun sisap máirú, pwe ewe Paipel a erá pwe aramas me man repwe kinamwefengen. (Álleani Aisea 11:6-9; 65:25.) Pwata sisap máirú? Chechchemeni pwe lupwen Noa me an we famili ra towu seni ewe waimw mwirin ewe Noter, Jiowa a ereniir: “Ekewe manfetal me mansüsü, ekewe mantötö me ikenen leset meinisin repwe niueitikemi.” Ikenái chómmóng man ra kan sú seni aramas pwe aramas resap efeiengawer. (Ken. 9:2, 3) Nge Jiowa a tongeni féri pwe resap kon chúen niwokkus pwe ewe riri lefiler me aramas epwe usun chék ewe sókkun riri Jiowa a fen akkótaló me lepoputáán. (Os. 2:18) A ifa me apwapwaan ena fansoun fán iten meinisin mi nónnóm wóón fénúfan!
(Aisea 11:9)
Aúcheani án Jiowa Anapanapakich
9 Lón ewe ótót sefé, sipwe unusen kúna feiéch seni ewe paratis lón pekin lúkú. Sipwe pwal pwapwaiti manawach lón ei fénúfan atun epwe wiliti eú paratis mi nóm fán nemenien án Kot we Mwú. Lón ena fansoun, Jiowa epwe chúen sópweló an anapanapakich me asukulakich lón eú napanap mi kkóló amwararan. (Ais. 11:9) Jiowa epwe pwal féri pwe inisich me ach tufichin ekiek repwe unuséch. Iwe epwele mecheresiló ach sipwe weweiti me unusen álleasochisi an kewe emmwen. Ina minne, sipwe kan mut ngeni Jiowa an epwe anapanapakich, me pwáraatá ach aúcheani ena mettóch mi pwári an tongekich.—SalF. 3:11, 12.
Eú Fénúfan Ese Wor Lifilifil Aramas Ineet Epwe Fis?
ÁN KOT WE MWÚ EPWE ÁWESAALÓ MEINISIN SÓKKUN LIFILIFIL ARAMAS
Ewe sile lón Paipel a tongeni álisi aramas le nemeni me urusawu ekkewe memmeef mi péchékkúl, nge mi pwal wor ruu mettóch mi lamot repwe móló ren an epwe unusen wesiló ewe napanap lifilifil aramas. Áeúin, ewe tipis me apwangapwangen futukach. Ewe Paipel a affata: “Esap wor eman esap föri tipis.” (1 King 8:46) Ina minne, ikaamwo sia resin achocho, nge sia chúen meefi ewe fiu lón letipach aposel Paulus a pwal meefi, a makkeei: “Lupwen üa mochen föri mine a mürina, üa chök filätä ai üpwe föri mine a ngau. ” (Rom 7:21) Ina popun, pokiten ese unuséch letipach, fan ekkóch epwe liwiniti le eáni “ekiek mi ngau” mi tongeni emmwenikich ngeni lifilifil aramas.—Markus 7:21.
Oruuan, Satan ewe Tefil a etipetipa aramas. Ewe Paipel a erá pwe i “eman chon niela aramas” me a kan “atupu unusen chon fanüfan.” (Johannes 8:44; Pwärätä 12:9) Ina ewe popun lifilifil aramas a fókkun chéúfetál me aramas ra kúna riáfféú fán ekkeei napanap aapaap, lifilifil aramas, féfférún ninniilóón eú einang, me pwal ekkewe ekkóch sókkun lifilifil aramas pokiten lewor, nónnómur me ar lamalam.
Ina minne, me mwen epwe unusen móló lifilifil aramas, a lamot epwe mwo wesiló án aramas tipis, apwangapwangen futuk, me etipetipaen Satan ewe Tefil. Ewe Paipel a pwáraatá pwe án Kot we Mwú epwe féri ena mettóch.
Jesus Kraist a áiti ngeni néún kewe chón káé le iótek ngeni Kot me epwe iei usun: “Mwum epwe war, letipom epwe fis won fanüfan usun chök lon läng.” (Mateus 6:10) Án Kot we Mwú epwe amóeló meinisin pwúngúngaw kapachelong meinisin sókkun aapaap me lifilifil aramas.
Lupwen epwe war án Kot we Mwú me nemeni fénúfan, Satan epwe “föfö,” are wesewesen kalapus pwe “esap chüen tongeni tufichin atupu chon ekewe mwü.” (Pwärätä 20:2, 3) Iwe, epwe fis “eu fanüfan mi fö,” are mwichen aramas, ikewe ia “pwüng epwe chöchöla ie.”—2 Petrus 3:13.
Chókkewe repwe manaw lón ewe ótót sefé mi pwúng repwe unuséchúló me ngaseló seni tipis. (Rom 8:21) Pokiten iir chón án Kot we Mwú, resap féri “och mettoch mi ngaw are afeiengaw.” Pwata? Pokiten “ewe fonu epwe ne ureno ren tipachemen ewe SAMOL.” (Aisea 11:9, Kapasen God) Lón ena atun, aramas meinisin repwe silei napanapen án Jiowa féri mettóch me áppirú napanapan mi tong. Enlet ei mettóch, epwe wewe ngeni wesilóón meinisin sókkun lifilifil aramas, pún “Kot esap lifilifil aramas.”—Rom 2:11.
Kúkkútta Pwóróus Aúchea
(Aisea 11:1)
(Aisea 11:10)
Menlapen Pworaus Seni ewe Puken Aisea—I
11:1, 10—Ifa ussun Jises Kraist a ussun chök efoch “fasar mi pwükütä” seni Jessi nge a pwal wewe ngeni “efoch waren Jessi”? (Rom 15:12) Jises a “pwükütä seni ewe popun” Jessi pokiten i mwirimwirin Tafit, nöün Jessi. (Mattu 1:1-6; Luk 3:23-32) Iwe nge, än Jises angei manamanen king a siwili ewe riri lefiler me samasaman kewe. Pokiten ena manaman me nemenem, a tongeni fang ngeni aramas mi älleasochis manau esemuch won fonufan, iwe, Jises a wiliti “Samach mi nom tori feilfeilachök.” (Aisea 9:6) Ina popun, i pwal “waren” samasaman kewe, kapachelong Jessi.
(Aisea 13:17)
Menlapen Pworaus Seni ewe Puken Aisea—I
Pölüen Kapas Eis Seni Ekkeei Wokisin:
13:17—Ifa weween ewe pworaus pwe ekkewe chon Metia rese aücheani silfer ika tup ren än emön michi ngeniir kolt? Ekkewe chon Metia me ekkewe chon Persia ra kon aücheani linger seni ar win lon maun lap seni ekkewe pisek ra liapeni. A letelo ei pworaus lupwen Sairos a ngeni ekkewe chon Jus mi liwinsefälliti fönüer ekkewe kolt me silfer Nepukatnessar a solani seni än Jiowa imwen fel.
December 26–January 1
PWÓRÓUS AÚCHEA SENI KAPASEN KOT | AISEA 17-23
“Án Emén Áeámwáálli Wisan Epwe Tongeni Katowu Seni ewe Wis”
(Aisea 22:15, 16)
ip-1-E 238 ¶16-17
Lesen Usun Eú Napanap Ese Pwári Tuppwél
Meilapen Chón Túmúnú Imwen King nge A Ekieki Chék Pwisin I
16 Me mwan, ewe soufós a fósun mwichen aramas rese tuppwél ngeni Kot. Nge iei a mak usun emén chék aramas ese pwáraatá tuppwél. Aisea a makkeei: “Kot ewe Samol mi Unusen Manaman a üreniei, pwe üpwe feila ren ewe nöüwis Sepna, ewe meilapen chon tümwünü ewe imwen king, o üreni, ‘Met ka föri ikei? Fän meni pwüng ka tuw peiasom lon ei leni? Ka tuw eu peias lon achau won ewe leni mi tekia, pwe kopwe nom lon mürin om mäla.’”—Aisea 22:15, 16.
17 Sepna, i ewe meilapen chón túmúnú imw, neman imwen King Hiskia we. Ina popun wisan a tekia pún a kis fán wisen ewe king me a chómmóng wis a eáni. (1 Korint 4:2) Iwe itá epwe akkomwa túmúnún mettóchun ewe mwú nge esap ina met a féri, a achocho le elinga pwisin i. A akkóta le féri pwisin peiasan mi tokorárá lón ewe achaw wóón ewe leeni mi tekia, mi léllé ngeni peiasen ewe king. Jiowa a silei ena, iwe a amwékútú Aisea an epwe éúréúra ena aramas ese pwári tuppwél. A erá: “Nengeni, ewe Samol mi Lapalap epwe turufuk fän pöchökül o moneekela, inamwo ika en eman mwän mi wor manom. Epwe amorokuluk o moneekela lon eu fanü mi watte usun eföü pwoor. Ikenan kopwe mäla lükün waom kewe woken mi ling, pun en eman mi aitengaua imwen om we king. Ewe Samol mi Lapalap epwe asapwiluketiu seni wisom, pwe kopwe towu seni om angang.” (Aisea 22:17-19) Pokiten Sepna a chék ekieki pwisin i, iwe ese chúen fen mwo nge wor peiasan usun emén aramas mi tekison lón Jerusalem. Nge epwe mómmónóló usun eféú pwoor, epwe máló lón eú fénú mi towau. Ren ei a awora eú kapasen éúréúr ngeni meinisin mi eáni wis aúchea me lein néún Kot kewe aramas. Án emén áeámwáálli wisan epwe tongeni katowu seni ewe wis pwal mwo nge kasúló.
(Aisea 22:17-22)
ip-1-E 238-239 ¶17-18
Lesen Usun Eú Napanap Ese Pwári Tuppwél
17 Sepna, i ewe meilapen chón túmúnú imw, neman imwen King Hiskia we. Ina popun wisan a tekia pún a kis fán wisen ewe king me a chómmóng wis a eáni. (1 Korint 4:2) Iwe itá epwe akkomwa túmúnún mettóchun ewe mwú nge esap ina met a féri, a achocho le elinga pwisin i. A akkóta le féri pwisin peiasan mi tokorárá lón ewe achaw wóón ewe leeni mi tekia, mi léllé ngeni peiasen ewe king. Jiowa a silei ena, iwe a amwékútú Aisea an epwe éúréúra ena aramas ese pwári tuppwél. A erá: “Nengeni, ewe Samol mi Lapalap epwe turufuk fän pöchökül o moneekela, inamwo ika en eman mwän mi wor manom. Epwe amorokuluk o moneekela lon eu fanü mi watte usun eföü pwoor. Ikenan kopwe mäla lükün waom kewe woken mi ling, pun en eman mi aitengaua imwen om we king. Ewe Samol mi Lapalap epwe asapwiluketiu seni wisom, pwe kopwe towu seni om angang.” (Aisea 22:17-19) Pokiten Sepna a chék ekieki pwisin i, iwe ese chúen fen mwo nge wor peiasan usun emén aramas mi tekison lón Jerusalem. Nge epwe mómmónóló usun eféú pwoor, epwe máló lón eú fénú mi towau. Ren ei a awora eú kapasen éúréúr ngeni meinisin mi eáni wis aúchea me lein néún Kot kewe aramas. Án emén áeámwáálli wisan epwe tongeni katowu seni ewe wis pwal mwo nge kasúló.
18 Iwe ifa usun Sepna epwe katowu seni wisan? Iei met Jiowa a apasa me ren Aisea: “Lon ena rän üpwe köri nei chon angang Eliakim nöün Hilkia we mwän. Üpwe aüföüfa ngeni üfom, üpwe pwal aea ngeni om pelit o seikätä i lon wisom. Iwe, i epwe usun eman sam ngeni chon Jerusalem, pwal ngeni chon Juta. Üpwe ngeni an nemenem fän ewe king, ewe mwirimwirin Tafit. Üpwe ngeni ewe ki. Met epwe suki, esap wor eman epwe tongeni apüngala, met epwe apüngala, esap wor eman epwe tongeni suki.” (Aisea 22:20-22) Eliakim a siwili Sepna. Kot epwe ngeni Eliakim ufan ewe meilapen chón túmúnú imwen king me epwe pwal ngeni ewe kii fán iten imwen Tafit. Ewe Paipel a néúnéú ewe kapas “ki” fán iten nemenem are manaman. (Apépé ngeni Mateus 16:19.) Lón fansoun lóóm, emén souéúréúr ngeni ewe king a kan wisen túmúnú ewe kii, neman a pwal kapachelong an epwe wisan akkóta túmúnú ruumwen ewe king me chón an famili, pwal mwo nge wisen fili ié kewe ra fich le angang fán iten ewe king. (Apépé ngeni Pwärätä 3:7, 8.) Ina popun, a watte lamotan angangen emén chón túmúnú imwen king me aramas ra kútta seni i chómmóng mettóch. (Lukas 12:48) Neman Sepna emén mi angangéch lón an angang nge pokiten ese pwári tuppwél, Jiowa epwe siwili.
(Aisea 22:23-25)
Menlapen Pworaus Seni ewe Puken Aisea—II
Ikkeei Ekkoch Lesen Fän Itach:
36:2, 3, 22. Inaamwo ika Sepna a katowu seni wisan we, wisenchon souan, nge a mumutä ngeni an epwe chüen angang ngeni ewe king lon ewe wis seker ngeni ewe mineföön chon souan. (Aisea 22:15, 19) Ika a tiuelo senikich och wis lon än Jiowa we mwicheich, sisap sopwelo chök ach angang ngeni Kot ese lifilifil met sokkun angang a mut ngenikich ach sipwe eäni?
ip-1-E 240-241 ¶19-20
Lesen Usun Eú Napanap Ese Pwári Tuppwél
Ruuofóch Chúfél lón Kapas Áwewe
19 Iwe, Jiowa a áeá eú kapas áwewe pwe epwe áweweei an epwe angei seni Sepna an we péchékkúlen nemenem me ngeni Eliakim. A apasa: “Üpwe pwal fotukätiu i [Eliakim] lon eu leni mi nükünük usun efoch chüfölün imw mangaku, nge epwe wiliti eu lenien iteüöch fän iten chon leimwen saman. Iwe, repwe uwätä won weiresin tümwünün imwen saman. Aramasan seni watte tori kükün repwe itiwetä won usun chök kükün sepi, kap me rume ra itiwetä won efoch chüföl. Lon ena rän epwe fis pwe ewe chüföl [Sepna] mi fotetiu lon eu leni mi nükünük epwe masassan, epwe üttütä o turula. Nge meinisin mine a nom won epwe mökküla. Ngang ewe Samol mi Unusen Manaman üa kapas.”—Aisea 22:23-25.
20 Lón ekkena wokisin, ewe áefóchun chúfél ina i Eliakim. Epwe wiliti “eu lenien iteüöch” fán iten seman we, Hilkia. Eliakim ese usun Sepna, ese eitengawa chón leimwan seman. Eliakim a túttúmúnúéchú ekkewe sepi lón ewe imw, weween ekkewe aramas mi angang fán iten ewe king. (2 Timoty 2:20, 21) Nge ewe oruuofóchun chúfél a áwewe ngeni Sepna. Inaamwo ika a nikinikin núkúnúkéch nge epwe katowu seni an angang. Chókkewe mi chúen eáni lúkúlúk wóón repwe turuló.
Kúkkútta Pwóróus Aúchea
(Aisea 21:1)
Menlapen Pworaus Seni ewe Puken Aisea—I
21:1—Pwata Papilon a iteni ewe “fanüapö” lon säät? Inaamwo ika Papilon a towau seni säät nge, iteiten ier ewe fönü mi pwelli lükün Papilon a lölötä konik seni ekkewe chanpupu Oifrat me Tikris. A ussun itä pwe ewe telinimw a nom lukanapen eü säät.
(Aisea 23:17, 18)
ip-1-E 253-254 ¶22-24
Jiowa A Áwesi án Tirus Lamalam Tekia
22 Aisea a sópweló le apasa: “Nge lesopolan ekewe fik ier epwe fis ngeni Tirus usun mine a mak lon ewe köl usun eman fefin mi amömö inisin fän iten lisowu, ‘Kopwe angei noum kitar o fetalfeil lon ewe telinimw, en fefin mi amömö inisum fän iten lisowu, aramas ra malükükala. Kopwe ngiöch le köl o eäni chomong köl, pwe ekewe mwän repwe chechemenuk.’ Iwe, mürin ekewe fik ier ewe Samol mi Lapalap epwe föri pwe Tirus epwe kaüsefäl. Epwe liwinsefäliti an angangen amömö ngeni ekewe mwü won unusen fanüfan.”—Aisea 23:15b-17.
23 Mwirin talóón Papilon lón 539 B.C.E., Fönisia a nóm fán nemenemen Metia me Persia. Ewe kingen Persia, Sirus mi Lap i emén king mi tipemecheres. Fán ena nemenem minefé, Tirus epwe fférsefál an angang me angang weires fán iten epwe iteféúló sefál wóón unusen fénúfan pwe epwe eú leenien business mi lap. Ena, a usun chék emén fin amémé inisin pwe aramas ra fen ménúkaaló me a péút seni ekkewe mwán. Epwe lukeato mineféén customer ren an pwelli ewe telinimw, ttiki néún we kitar me kélú an kewe kél. Iwe, epwe sópwéch Tirus? Ewer, Jiowa epwe asopwéchú. Ló, ló, ló, ena fénú epwe fókkun wéúéch pwe lesópwólóón awonuen century B.C.E., ewe soufós Sekaraia a apasa: “Tirus a senätä tit mi pöchökül, a aioiätä silifer usun chök pwül moromor me kolt usun chök pwakaken lon ekewe al.”—Sekaraia 9:3.
“Repwe Eäni Asor Ngeni ewe Samol mi Lapalap Winnen ar Amömö”
24 A mmen amwarar ekkeei kapasen oesini! “Chon ewe telinimw repwe eäni asor ngeni ewe Samol mi Lapalap winnen ar amömö, nge resap ionifengeni o iseis chök. Iwe, ren winner kewe repwe atufichi chokewe mi angang ngeni ewe Samol mi Lapalap, pwe repwe kamö ener mongö mi chomong me üfer mi ling.” (Aisea 23:18) Ifa usun winnen Tirus kewe ra pin? Jiowa epwe efisi pwénúetáán letipan ren an áeá winnen Tirus kana fán iten epwe amwéngééniéchú néún kewe aramas me fán iten úfer. A fis ena mwirin án chón Israel liwinsefál seni ar eoló lón Papilon. Aramasen Tirus ra álisiir ren ar uweato iráán setar fán iten kaúsefálin ewe imwenfel. Ra pwal business sefál me ekkewe chón Jerusalem.—Esra 3:7; Nehemia 13:16.