Jiowa A Pwáraaló Met “Epwe Müttir Fis”

“Iei ewe kapasen pwärätä seni Jesus Kraist, Kot a ngeni an epwe pwäri ngeni nöün kewe chon angang usun met epwe müttir fis.”​—PWÄR. 1:1.

IFA USUN KOPWE PÉLÚWENI?

Menni kinikinin ewe ululun mi watte a liosuetá nemenemen Britain me Merika?

Menni kinikin lón án Johannes we lángipwi a pwáraatá pwe manamanen ewe United Nations a feito seni án Britain me Merika nemenem?

Ifa usun án Taniel me Johannes kewe lángipwi ra pwáraatá pwe mwúún fénúfan meinisin repwe taló?

1, 2. (a) Met sia káé seni ach alélléfengeni án Taniel me Johannes kewe oesini? (b) Met weween ekkewe wonu mékúren ewe manmwacho?

LUPWEN sia alélléfengeni án Taniel me Johannes kewe lángipwi, sia weweiti chómmóng mettóch mi fiffis wóón fénúfan ikenái me met epwe fis lón mwachkkan. Met sipwe tongeni káé seni kúnaen Johannes we lángipwi usun ewe manmwacho mi wor fisu mékúran, seni án Taniel we lángipwi usun ewe manmwacho mi wor engol mecháán, me seni án Taniel áweweei ewe ululun aramas mi watte lón án Nepukatnesar we ttan? Itá ekkeei oesini repwe amwékútúkich le féri met?

² Lón ewe lesen mwan, sia fen káé pwóróusen án Johannes we lángipwi usun ewe manmwacho lón puken Pwärätä sópwun 13. Ekkewe wonu mékúren ewe manmwacho, ra wewe ngeni Isip, Asiria, Papilon, Metia me Persia, Kriis, me Rom. Satan a áeá ekkeei mwú mi wor ar péchékkúlen nemenem wóón fénúfan le maunei néún Kot kewe aramas pun a oput mwirimwirin ewe fefin. (Ken. 3:15) Lupwen Johannes a makkeei pwóróusen ei lángipwi, ewe mwúún Rom, ina ewe a wor an péchékkúlen nemenem wóón fénúfan, nge a sópwósópwóló ren fitepúkú ier. Nge epwe wor ewe efisuen mékúr epwe siwili Rom. Ewe efisuen mékúr a wewe ngeni menni nemenem mi wor an péchékkúlen nemenem wóón fénúfan, me ifa féfférún ngeni mwirimwirin ewe fefin?

PÉCHÉKKÚLELÓÓN NEMENEMEN BRITAIN ME MERIKA

3. Met weween ewe manmwacho mi eniweniw mi wor engol mecháán? Ekkewe engol mechá ra wewe ngeni met?

³ Sia tongeni weweiti met ewe efisuen mékúr a wewe ngeni ika sipwe alélléfengeni alón Johannes we usun ewe manmwacho lón Pwärätä sópwun 13 me minne Taniel a apasa usun ewe manmwacho mi eniweniw mi wor engol mecháán.a (Álleani Taniel 7:7, 8, 23, 24.) Ei manmwacho mi wor engol mecháán a wewe ngeni ewe mwúún Rom mi wor péchékkúlen an nemenem wóón fénúfan. (Nengeni ewe lios lón pekin taropwe 14-15.) Fépúkú ier mwirin Kraist, ewe nemenemen Rom a poputá le kinikinitiw lón fitu mwú. Ekkewe engol mecháán ewe manmwacho Taniel a kúna ra wewe ngeni ekkewe nemenem mi feito seni ewe mwúún Rom.

4, 5. (a) Met ewe kúkkún mechá a féri? (b) Ewe efisuen mékúr a wewe ngeni met?

⁴ Lón án Taniel we oesini usun ewe manmwacho mi wor engol mecháán, a pwal wor efóch mechá mi kúkkún a pwúkútá me siwili úlúfóch lein ekkewe engol mechá. Ifa usun a fis ena? Me lóóm Britain ina chék ekis kinikinin ewe mwúún Rom, nge mwirin a wiliti eú nemenem. Pwal ekkewe mwúún Spein, Netherlands, me France, iir pwal kinikinin ewe mwúún Rom, nge ar nemenem a péchékkúl lap seni Britain. Nge lo, lo, lo eú me eú leir a kkuf ren Britain, iwe, a péchékkúleló an nemenem seniir. Órun 250 ier ra lo, a pépéchékkúleló án Britain nemenem wóón fénúfan, nge esaamwo wiliti ewe efisuen mékúren ewe manmwacho.

⁵ Inaamwo ika a watte péchékkúlen án Britain nemenem, nge ekkóch fénú mi nom fán nemenian lón Ennefenin Merika ra útá me ú ngeni, iwe, ra kochufengen me wiliti ewe mwúún Merika. Britain ese pinei Merika an epwe wiliti eú fénú mi kon péchékkúl, a pwal mwo nge wawa waan kewe sein maun leset le túmúnú Merika. Lón 1914, lupwen a poputá ránin ach Samol, ese pwal wor eú mwú mi mak lón uruwo pwe a nemenaló chómmóng fénú usun chék Britain. Nge Merika, ina ewe mwú mi fókkun sópwéch me watte an angangen ffér sókkópaten pisek wóón fénúfan.b Atun ewe Áeúin Maunen Fénúfan, ekkewe mwúún Merika me Britain ra kon tipeeúfengen lón ar angang. Iwe pokiten a kkóló aúchean ar angangfengen, ra wiliti usun eú chék mwú mi wor péchékkúlen an nemenem wóón fénúfan. Ei nemenem a wiliti ewe efisuen mékúren ewe manmwacho. Iwe, mi fet féfférún ngeni mwirimwirin ewe fefin?

6. Met ewe efisuen mékúr a fér ngeni néún Kot kewe aramas?

⁶ Lupwen ewe efisuen mékúr a pwá ekiseló chék mwirin poputáán ewe ránin ach Samol, a poputá le maunei néún Kot kewe aramas, iir pwiin Kraist kewe mi chúen nonnom wóón fénúfan. (Mat. 25:40) Me ren Jesus (Jises), ekkóch lein mwirimwirin ewe fefin repwe chúen nom lepoputáán ewe ránin ach Samol me repwe féri ewe angang Jesus a ewisa ngeniir. (Mat. 24:45-47; Kal. 3:26-29) Nemenemen Britain me Merika a maunei ekkena chón pin. (Pwär. 13:3, 7) Atun ewe Áeúin Maunen Fénúfan, a eriáfféúr, pinei fetálin néúr kewe puk, me oturalong ekkóch néúr sou emmwen lón kalapus. Arapakkan epwele aúkaló are ámálóói ar angangen afalafal. Jiowa a ereni Johannes pwe epwe fis ena mettóch, pokiten ewe lángipwi a pwáraatá pwe ewe manmwacho epwe nieló ekkewe rúúemén chón pwáraatá. Nge Kot a pwal erá pwe repwe manawsefál, iwe repwe poputá le afalafal sefál. (Pwär. 11:3, 7-11) A fen leteló minne Jiowa a apasa, pwe néún kewe chón angang ra poputá afalafal sefál fán tinikken.

NEMENEMEN BRITAIN ME MERIKA ME APACHAPACHEN EWE ULULUN MI FFÉR SENI MECHÁ ME PWÚL

7. Menni kinikinin ewe ululun watte a léllé weweer me ewe efisuen mékúren ewe manmwacho?

⁷ Apachapachen ewe ululun aramas mi watte me ewe efisuen mékúren ewe manmwacho, ra wewe ngeni Britain me Merika, ewe nemenem mi péchékkúl wóón fénúfan. Britain a feito seni nemenemen Rom, nge pokiten Merika a feito seni Britain, iwe sia tongeni erá pwe Merika a pwal feito seni Rom. Nge ifa usun apachapachen ewe ululun? A ffér seni mechá mi nofitfengen me pwúl. (Álleani Taniel 2:41, 42.) Ei áwewe usun apachapachen ewe ululun a fós usun ewe fansoun Britain me Merika repwe útá pwe repwe chu usun eú nemenem mi péchékkúl wóón fénúfan. Usun chék och mettóch mi ffér seni mechá me pwúl epwe apwangapwang lap seni eú mettóch mi unusen ffér seni mechá, án Britain me Merika nemenem epwe apwangapwang seni Rom, ewe mwú a feito seni. Met a apwangapwangaaló án Britain me Merika nemenem?

8, 9. (a) Ifa usun ewe efisuen nemenem mi wor péchékkúlen an nemenem wóón fénúfan a pwáraatá pwe a péchékkúl usun mechá? Ineet a fis ena? (b) Met weween ewe pwúl lón apachapachen ewe ululun?

⁸ Fán ekkóch án Britain me Merika nemenem a péchékkúl usun péchékkúlen ewe mechá. Áwewe chék, ra péchékkúl atun ra win lón ewe Áeúin me Oruuen Maunen Fénúfan. Seni ena atun, ra pwal pwáraatá péchékkúlen ar nemenem fán chómmóng.c Iwe nge, seni ewe fansoun Britain me Merika ra wiliti usun eú mwú mi wor péchékkúlen an nemenem wóón fénúfan, ewe mechá a fen nofit me pwúl.

⁹ Ren fansoun langattam, néún Jiowa kewe chón angang ra kútta met apachapachen ewe ululun mi watte a wewe ngeni. Taniel 2:41 a pwáraatá pwe apachapachen ewe ululun mi ffér seni mechá me pwúl, iir eú chék “mwü,” esap chómmóng. Ina minne, ewe pwúl a wewe ngeni och mettóch lón án Britain me Merika nemenem mi kan efisi apwangapwangan lap seni Rom, ewe mi liosutiw ren pechen ewe ululun mi chék ffér seni mechá. Me ren ewe oesini ewe pwúl a pwal wewe ngeni “ekkewe noun aramas” are aramas kisikis. (Álleani Taniel 2:43.d) Aramas ra fen apwangapwangaaló péchékkúlen án Britain me Merika nemenem lupwen ra ú ngeni fán iten an epwe wor pwisin ar pwúúng, alapaaló ar kewe pwúúng lón ar leenien angang, pwal mwo nge fératá pwisin ar nemenem. Ekkewe aramas kisikis ra kan áweiresi Britain me Merika pwe rese tongeni chúen péchékkúl usun mechá. A sókkofesen án aramas ekiek lón politics. Me ika emén néúwisin mwú a win nge a chék chókisikis minne a lapoló wóón seni pélúwan we, iwe, esap kon péchékkúl an nemenem le apwénúetá minne a pwonei. Taniel a apasa: “Iei usun eu kinikinin ewe mwü epwe pöchökul, nge eu epwe apwangapwang.”​—Tan. 2:42; 2 Tim. 3:1-3, TF.

10, 11. (a) Met esap fis ngeni ‘apachapachen’ ewe ululun lón mwachkkan, nge met epwe fis ngeni? (b) Met sia weweiti usun aútún pechen ewe ululun?

¹⁰ Lón ach ei fansoun, Britain me Merika ra chúen fókkun pacheéchfengen. Fán chómmóng ra álillisfengen wóón ekkewe mettóch mi lamot. Lón ewe oesini usun ewe ululun aramas mi watte, apachapachan kewe, iir sáingoon kinikinin ewe ululun. Lón ewe oesini usun ewe manmwacho, ewe efisuen mékúr, ina ewe sáingoon mékúr. A wewe ngeni pwe án Britain me Merika nemenem, ina ewe sáingoon nemenem mi péchékkúl wóón fénúfan, esap pwal chúen wor epwe siwili. Inaamwo ika a apwangapwang seni Rom, ewe a liosutiw ren pechen ewe ululun mi ffér seni mechá, nge esap pwisin wesiló an nemenem.

¹¹ Mi wor weween aútún pechen ewe ululun? Lón ekkóch lángipwi, Taniel a tichiki nampaan ekkóch mettóch. Áwewe chék, chómmóng lein ekkewe manmwacho a tichiki fitefóch mecháár. Ekkena nampa ra mmen lamot. Nge Taniel ese apasa fitefóch aútún pechen ewe ululun. Ina minne, usun ese wor weween iteiten aútún pechen kewe, usun chék an ese pwal wor weween fitefóch péún, kumuchun, aútún péún, pechen me apachapachan. Nge Taniel a tichiki pwe aútún pechen kewe ra ffér seni mechá me pwúl. Seni met a apasa, sia weweiti pwe Britain me Merika, ina ewe mwú mi wor péchékkúlen an nemenem wóón fénúfan atun ewe “fau,” are Mwúún Kot, epwe amékkú pechen ewe ululun.​—Tan. 2:45.

BRITAIN ME MERIKA ME EWE MANMWACHO MI WOR RÚÚEFÓCH MECHÁÁN

12, 13. Met weween ewe manmwacho mi wor ruuofóch mecháán? Met a féri?

¹² Ekkewe lángipwi Jesus a ngeni Johannes ra pwáraatá pwe inaamwo ika nemenemen Britain me Merika a ffér seni mechá mi nofit ngeni pwúl, nge epwe chúen watte wisan lón ewe ránin lesopwolóón. Johannes a kúna emén manmwacho mi wor ruuofóch mecháán, nge napanapen an fós usun emén trakon. Met ena manmwacho mi kkóló a wewe ngeni? Pokiten mi wor ruuofóch mecháán, a wewe ngeni ruu mwú mi angangfengen. Ei manmwacho a pwal wewe ngeni Britain me Merika, ewe mi wor an péchékkúlen nemenem wóón fénúfan, nge iei epwe pwal féri och mettóch mi kkóló aúchean.​—Álleani Pwärätä 13:11-15.

¹³ Ewe manmwacho mi wor ruuofóch mecháán, a “üreni” ekkewe aramas ar repwe féri ululun ewe manmwacho mi wor fisu mékúran. Johannes a erá pwe ululun ewe manmwacho epwe pwá, mwirin móróló, mwirin epwe pwásefál. Ina met a fókkun fis ngeni eú mwicheich mi pwáló mwirin ewe Áeúin Maunen Fénúfan. Britain me Merika ra pesei ekkewe ekkóch mwú le fiti ena mwicheich, itá epwe etipeeúfengeni meinisin ekkewe mwú, me epwe aweni awer.e Ei mwicheich itan League of Nations a móróló lepoputáán ewe Oruuen Maunen Fénúfan. Atun ena maun, néún Jiowa kewe aramas ra erá pwe me ren ewe oesini lón puken Pwärätä, ena mwicheich epwe pwásefál. Iwe, ina met a wesewesen fis, me iei ena mwicheich a iteni United Nations.​—Pwär. 17:8.

14. Ifa usun ululun ewe manmwacho i “awalumanün king”?

¹⁴ Johannes a áweweei pwe ululun ewe manmwacho mi wor fisu mékúran, i “awalumanün king.” Pwata a erá pwe i emén “king”? Esap i awalúféún mékúren ewe manmwacho, nge ululun chék ena manmwacho. An manaman a feito seni ekkewe mwú, chón ewe United Nations, nge ákkáeúin seni nemenemen Britain me Merika. (Pwär. 13:14, 15; 17:10, 11) Ina popun Johannes a erá pwe ei manmwacho i emén “king” pokiten a angei an manaman le efisi och mettóch epwe kkúú unusen fénúfan.

ULULUN EWE MANMWACHO A NIELÓ EWE FIN LISOWU

15, 16. Met ewe fin lisowu lón án Johannes we lángipwi a wewe ngeni? Met a fiffis ngeni lamalam ikenái?

¹⁵ Johannes a pwal áweweei pwe emén fin lisowu a wawa ewe manmwacho mi par, ena manmwacho, pwal i chék ewe ululun ewe manmwacho mi wor fisu mékúran. Ewe fin lisowu a iteni “Papilon mi lapalap.” (Pwär. 17:1-6, TF) Ei fin lisowu a wewe ngeni meinisin ekkewe lamalam chofona, nge ewe mwicheichen tipitipin Chón Kraist ra pwal fókkun kapachelong lón. Ekkewe lamalam chofona ra álisatá ewe League of Nations me United Nations, me ra sótun etipetiper.

¹⁶ A pwal áweweei pwe Papilon mi Lapalap a mómmót wóón “chommong konik.” Ekkewe konik ra wewe ngeni ekkewe aramas mi álisi. Nge lón fansoun ewe ránin ach Samol, a kisikisiló án aramas álisi lap seni lóóm, a usun itá ekkewe konik ra “pwasetä.” (Pwär. 16:12; 17:15) Áwewe chék, lupwen ululun ewe manmwacho a kerán pwá, ekkewe lamalamen tipitipin Chón Kraist ra fókkun péchékkúl ar nemenem wóón ekkóch fénú. Nge iei, chómmóng aramas rese chúen súféliti ekkena lamalam me néúr kewe néúwis. Ekkóch ra pwal mwo nge lúkú pwe lamalam, ina populapen án fénúfan kewe osukosuk. Ekkóch ra achéúfetálei pwe itá fénúfan epwe arosaló meinisin lamalam.

17. Ekiseló met epwe fis ngeni lamalam chofona, me pwata?

¹⁷ Manamanen lamalam chofona esap chék móló ekis me ekis, mwirin unusen móróló. Epwe chúen wor manamanen ewe fin lisowu, me epwe achocho le etipetipa ekkewe king le apwénúetá letipan. Nge ekiseló Kot epwe “atolonga lon letiper pwe repwe apwönüetä an ekiek.” (Álleani Pwärätä 17:16, 17.) Jiowa epwe féri pwe ekkewe mwú lón án Satan ei otot repwe maunei lamalam chofona. Ewe fin lisowu esap chúen tongeni nemeni ekkeei mwú me epwe péútúló meinisin wéún. Rúwe are ilik ier ra lo, lap ngeni aramas ra meefi pwe lamalam epwe chék asúfél me wor an manaman fansoun meinisin. Nge iei a sissiwil ena ekiek. Iwe nge, manamanen ena fin lisowu epwe chék mwittir taló, esap péút seni ekis me ekis.​—Pwär. 18:7, 8, 15-19.

EKKEWE MANMWACHO RA NINNIILÓ

18. (a) Met ewe manmwacho epwe féri, iwe met mwirilóón? (b) Taniel 2:44 a fós usun án Kot we Mwú ataieló menni mwú? (Ppii ewe pwor lón pekin taropwe 19.)

¹⁸ Mwirin talóón lamalam mi chofona, neman Satan i ewe epwe amwékútú ewe manmwacho an epwe maunei án Kot we Mwú. Ekkewe kingen fénúfan resap tongeni maunei án Kot we Mwú lón láng, ina popun repwe sótun maunei chókkewe mi peni ena mwú wóón fénúfan. Iwe, epwe fis ewe sáingoon maun. (Pwär. 16:13-16; 17:12-14) Taniel a fós usun pwóróusen ei maun. (Álleani Taniel 2:44, KG.) Án Kot we Mwú epwe nieló ewe manmwacho lón puken Pwärätä 13:1, liosun we, me ewe manmwacho mi wor ruuofóch mecháán.

19. Met sipwe tongeni lúkúlúk wóón? Met a lamot sipwe féri iei?

¹⁹ Sia nonnom lón ekkewe ránin ewe efisuen mékúren ewe manmwacho lón Pwärätä 13. Esap chúen wor pwal mineféén mékúr epwe pwá seni ei manmwacho me mwen an epwe ninniiló. Britain me Merika, ina ewe nemenem epwe nennemeni fénúfan atun lamalam mi chofona epwe taló. Meinisin án Taniel me Johannes kewe oesini ra fen wesewesen pwénúetá. Sia tongeni lúkúlúk pwe ekiseló chék lamalam chofona epwe taló me ewe maunen Armaketon epwe war. Kot a fen tichikin áweweei met epwe fis. Nge sipwe álleasochisi ekkeei éúréúr lón ekkeei oesini? (2 Pet. 1:19) Iei ewe fansoun sipwe peni Jiowa me álisatá an we Mwú.​—Pwär. 14:6, 7.