Áwewe fán Iten Manawach me Ach Angangen Afalafal Mwich
September 6-12
PWÓRÓUS AÚCHEA SENI KAPASEN KOT | TUTERONOMI 33-34
“Eáni Leenien Op Péún Jiowa ‘mi Nom Tori Feilfeilachök’”
it-2 51
Jesurun
Eú it mi ésúfél fán iten Israel. Lón ewe Paipel lón fósun Krik itan Septuagint, ewe kapas “Jesurun” a wiliti eú kapas mi fiti tong, ina minne a chiyakú ngeni “achengicheng.” Itá ena itelap “Jesurun” epwe áchchema ngeni chón Israel pwe iir néún Jiowa kewe aramas mi eáni eú pwonen etipeeú ngeni, ina popun repwe féfféri minne mi pwúng. (Tut 33:5, 26; Ais 44:2) Nge Tuteronomi 32:15, a fósun ei it Jesurun lón itiitin mi sorefesen me wesewesen weween we. Ekkewe chón Israel rese fiti pwúngún weween ewe it Jesurun, nge ra fen manaweni ewe manaw mi lúkúmach, tunaló ewe Chón Fératá, me ésúfélúngawa ewe Chón Amanaw.
rr 120, pwóór
Álillis pwe Sipwe Péchékkúlsefál
Ese mwáál sia chemeni pwe fitepúkú ier mwen fansoun Isikiel, ewe soufós Moses a erá pwe a wor án Jiowa manaman me an mochen áeá an péchékkúl fán ásengesin néún kewe aramas. Moses a makkeei: “Ewe Kot mi nom lon fansoun esemüch om lenien op, a iseni fomw pöün mi nom tori feilfeilachök.” (Tut. 33:27) Ewer, sia tongeni lúkúlúk pwe ika sia kulluiti Jiowa lón fansoun mi áweires, i epwe álisikich usun itá nge a kan kamwéch kich me ange pwetete le akkaútákich.—Is. 37:10.
Sipwe Tipeppos le Ssä lon ewe Kitir
16 Eperiam me Moses ra mälo me mwen pwönütään än Kot kewe pwon ngeniir. Mwen chök än ekkewe chon Israel tolong lon ewe Fönüen Pwon, Kot a ereni Moses: “Kopwe nenengeni chök ewe fanü me toau, nge kosap tolong lon ewe fanü üpwe ngeni ekewe aramasen Israel.” Pokiten Moses me Aaron ra älleasolapa Kot me ünükün ewe konikin Meripa, rese tolong lon ewe Fönüen Pwon. Ra mut ngeni ekkewe aramas mi lükümach le asongeer me föri föfför mi osüfölüngawa Kot. (Tut. 32:51, 52) Inaamwo ika Moses ese tongeni tolong lon ewe Fönüen Pwon, nge ese fangetä. Ese ekieki pwe mi mwääl minne Kot a apwüngalo. Sia silei ena pun a tingorei Jiowa an epwe efeiöchü ekkewe aramas. Ikkeei an kewe emwirinimä ngeniir: “Israel, ka feiöch. Iö a wewe ngonuk? En eu mwichen aramas mi küna manau me ren ewe Samol mi Lapalap. I tittum me om soualilis, pwal i noum ketilas mi ewinnok.”—Tut. 33:29.
Kúkkútta Pwóróus Aúchea
it-2 439 ¶3
Moses
A 120 ierin Moses atun a máló. Iei met ewe Paipel a apasa usun péchékkúlen Moses: “Mesan resap toputop, nge an pöchökül esap kisila.” Jiowa a peiásini Moses lón ewe leeni ese wor emén a silei. (Tut 34:5-7) Ese mwáál, ei mettóch a túmúnú chón Israel pwe rete turulong lón angangen fel mi chofona ren ar aúetá eú róóng wóón peiásan me fel ngeni. A ffat pwe ewe Tefil a mochen áeá somáán Moses fán iten fel mi chofona, pwe iwe ewe Chón Kraist, Juta, i emén chón káé me pwal pwiin Jesus Kraist a apasa: “Lupwen [Mikael] a aninifengen me ewe Tefil ika iö leir epwe nemeni somän Moses, Mikael esap mochen apwüngü Tefil ren kapasen aitengau, nge a apasa, ‘Ewe Samol epwe apwünguk!’” (Jut 9) Me mwen án ekkewe chón Israel pwereló pekilóón Jortan atun Josua a wisen emmweniir, úkúkún 30 rán ra letipeta ren málóón Moses.—Tut 34:8.
September 13-19
PWÓRÓUS AÚCHEA SENI KAPASEN KOT | JOSUA 1-2
“Minne Epwe Atoto Sópwéchún Manawom”
Kopwe Tipepwora Jiowa A Etuk!
7 Ren ach sipwe tipepwora le apwénúetá letipen Kot, mi lamot sipwe káé an we Kapas me féri minne a apasa. Ina met Jiowa a ereni Josua an epwe féri lupwen a wii Moses lón wisan we: “Kopwe chök apöchökülok o tipepwora, kopwe pwal tümwünüöchü om kopwe apwönüetä ekewe allük meinisin Moses nei we chon angang a allük ngonuk. . . . Kosap ükütiu le apworausa masouen ei puken allük, kopwe ekieki usun lerän me lepwin, pwe kopwe tümwünüöchü om kopwe apwönüetä meinisin mine a mak lon. Mürin kopwe feiöch o fefeitä lon meinisin mine kopwe föri.” (Jos. 1:7, 8) Josua a sópwéch pokiten a álleasochisi ena kapasen fén. Ika sia pwal álleasochis, epwe pwal lapóló ach pwora me sipwe sópwéch lón ach angang ngeni Kot.
Kopwe Tipepwora Jiowa A Etuk!
20 Ese mecheres ach sipwe féri letipen Kot lón ei fénúfan mi ngaw. Iwe nge, sise ákkáláemén, pún Kot a etikich. Néún we, Mékúren ewe mwichefel a pwal ákkálisikich. A pwal wor lap seni 7 million Chón Pwáraatá Jiowa wóón unusen fénúfan. Kich meinisin sipwe sópweló le pwáraatá ach lúkú me afalafala ewe kapas allim. Ach ei lesenin ier fán iten 2013 epwe álisikich le féri ena: Kopwe apéchékkúlok o tipepwora, pún Jiowa óm Kot epwe etuk.—Jos. 1:9.
Kúkkútta Pwóróus Aúchea
Menlapen Poraus Seni Ewe Puken Josua
2:4, 5—Met popun Reap a rauei noun ewe king kewe mwan mi kukkutta ekkewe spai? Inaamwo ika Reap a tongeni nninnilo nge, a tumunu ekkewe spai pokiten a wor an lukuluk won Jiowa. Ina popun ese fen meefi wiisan an epwe pwaralo ikewe ekkewe spai ra nonnom ie ngeni ekkewe mwan mi mochen efeiengaua noun Kot kewe aramas. (Mattu 7:6; 21:23-27; Jon 7:3-10) Ren enletin, Reap a fen “kuna pung ren an kewe fofor,” me a kapachelong lon ekkana foffor an tiinalo noun ewe king kewe mwan ngeni ewe leeni ia ekkewe spai rese nonnom ie.—Jemes 2:24-26.
September 20-26
PWÓRÓUS AÚCHEA SENI KAPASEN KOT | JOSUA 3-5
“Jiowa A Efeiéchú Chókkewe mi Lúkúlúk Wóón I”
it-2 105
Jortan
Ewe kinikinin Jortan mi nóm fachikin ewe Nóómun Kalilea, alóllóólun ina epwe seni 1 ngeni 3 meter (3 ngeni 10 ft) nge chélapan ina epwe seni 27 ngeni 30 meter (90 ngeni 100 ft). Nge atun fansoun ráás a kan urowu konikin Jortan me a pwangemmóngoló me alóllóólóló. (Jos 3:15) Atun a urourowu epwe efeiengaw ngeni ekkewe chón Israel, ekkewe mwán, fefin, me semirit ar repwe pwerelong lón, ákkáeúin ewe kinikin ikewe mi kkan ngeni Jeriko. Éúten ikena ie a fókkun péchékkúl, iwe kukkuto chék ekkewe chón túkken ie ra éútúló. Iwe nge, ren án Jiowa manaman, i a aúkaló pupuun konikin Jortan iwe ekkewe chón Israel ra tufichin pwereló pekilóón wóón pwúl mi pwásápwás. (Jos 3:14-17) Fitepúkú ier mwirin ena, a pwal fis ena esin manaman fán eú lón fansoun Elias we atun Elisa mi fiti, mwirin a pwal fis fán eú ngeni Elisa chék.—2Ki 2:7, 8, 13, 14.
Pwapwaiti án Jiowa Kewe Kapasen Áchechchem Seni Letipom
17 Ifa usun ach kewe féfférún lúkú a álisikich le ámááraatá lúkúlúk wóón Jiowa? Ekieki pwóróusen ekkewe chón Israel atun ar tolong lón ewe Fénúen Pwon. Jiowa a ereni ekkewe souasor mi wisen mwárei ewe pworofel pwe repwe fetálong lón ewe chénúpupu Jortan. Iwe nge, lupwen ra kkan ngeni ewe chénúpupu, ra kúna pwe a pummong me alóllóól ewe konik pokiten watteen rán fán ekkena maram. Met ekkewe chón Israel repwe féri? Repwe itá aúetá tento órun ewe chénúpupu me witiwit fitu wiik are lap seni tori epwe kúkkúnútiw ewe konik? Aapw, ra unusen lúkúlúk wóón Jiowa me álleasochisi an emmwen. Iwe, met mwirilóón? Ewe Paipel a apasa: “Lupwen ekewe souasor mi mwärei ewe pworofel ra tori ewe chanpupu Jortan o ipwelong lepetepeetan, ewe koluk . . . esap chüen pu. . . Ekewe souasor mi mwärei än ewe Samol mi Lapalap we pworofel ra ütä won pwasapwas lukalapen ewe chanpupu Jortan, tori chon Israel meinisin ra toola pekilan ewe chanpupu.” (Jos. 3:12-17) Anchangei úkúkún watteen pwapwaan ekkewe chón Israel atun ra kúna kaúlóón pummongun ewe konik! Iwe a péchékkúl ar lúkúlúk wóón Jiowa pokiten ra álleasochisi an kewe kapasen emmwen.
Pwapwaiti án Jiowa Kewe Kapasen Áchechchem Seni Letipom
18 A ffat pwe Jiowa esap féri ei sókkun manaman fán iten néún kewe aramas lón ei fansoun, nge a efeiéchúúr ren ar féffér mi pwáraatá ar tuppwél. Án Kot we manaman mi fel a atufichiir le féri ewe angangen afalafal usun pwóróusen ewe Mwú wóón unusen fénúfan. Néún Jiowa we asalapen Chón Pwáraatá, Jesus Kraist, a alúkúlúkú néún kewe chón káé pwe epwe álisiir lón ei angang mi aúchea: “Oupwe feila o asoulängala chon ekewe mwü meinisin . . . Ngang üpwe etikemi fansoun meinisin tori lesopolan fanüfan.” (Mat. 28:19, 20) Chómmóng Chón Pwáraatá iir mi nisássáw are pireir le fós ngeni aramas ra erá pwe án Kot we manaman mi fel a ngeniir pwora le fós ngeni aramas rese sissileer lón ewe angangen afalafal.—Álleani Kölfel 119:46; 2 Korint 4:7.
Kúkkútta Pwóróus Aúchea
Menlapen Poraus Seni Ewe Puken Josua
5:14, 15—Io ewe “chon nemenemen an ewe Samol mi Lapalap mwichen sounfiu”? Eli ena samol a feito ren an epwe apochokkula Josua me le poputaan an Israel liapeni ewe Fonu Mi Pwonetiu i “ewe Kapas”—Jises Kraist, mwen an feitiu fonufan. (Jon 1:1; Taniel 10:13) A ifa me watteen ach pochokkuleta seni ewe poraus pwe Jises Kraist mi fen lingelo iei, a nonnom ren noun Kot kewe aramas ikenai atun ar fiti ewe maun lon pekin ngun!
September 27–October 3
PWÓRÓUS AÚCHEA SENI KAPASEN KOT | JOSUA 6-7
“Kul Seni Ekkewe Mettóch mi Lamotongaw”
Okullu Mesom Seni Mettoch mi Lamotongaw!
5 Fitepükü ier mwirin, mesen Akan, ewe re Israel, ra etipisi pwe epwe solääni ekkoch pisek seni Jeriko, ewe telinimw chon Israel ra akkufu. Kot a fen allükü pwe meinisin pisekin ena telinimw repwe katalo, chilon chök ekkoch mettoch repwe isenalong lon än Jiowa leenien iseis. A öüröüra chon Israel: “Ämi oupwe afälikemi ren ekewe mettoch mi pin repwe kata,” popun, pwe resap mocheniaitiir me angei ekkoch pisek seni ewe telinimw. Lupwen Akan a älleasolap, chon Israel ra kkuf me lon ewe telinimwen Ai, iwe, ekkoch leir ra mälo. Akan ese pwäri pwe a solä tori an a pwisin pwälo. Ina atun epwap kerän apasa: “Lupwen üa küna” ekkewe pisek, “üa mocheniaitiir o angeer.” Mocheniaingawen mesan a efisi ninniiloon me kataloon “meinisin mine a eäni.” (Jos. 6:18, 19; 7:1-26) Seni lon letipan Akan a mocheniaiti minne a pinepin seni.
w97 8/15 28 ¶2
Pwata Sisap Túkúmaaló och Féffér mi Ngaw?
Eú popun pwata sipwe esile ngeni ekkewe mwán mi ásimaw án emén féffér mi ngaw, pwe sipwe túmúnú liméchún ewe mwichefel. Jiowa emén Kot mi liméch, emén Kot mi pin. A mochen pwe chókkewe mi fel ngeni repwe liméch lón pekin ngún me lón manawer. Iei ewe kapasen fén seni an we Kapas: “Oupwe aleasochis ngeni Kot. Ousap mwüt ngeni manauemi epwe nom fän nemenien ekewe mocheniangau oua eäni me lom lupwen ousap mwo silei Kot. Nge oupwe pin lon mettoch meinisin mine oua föri, usun chök Kot, ewe mi körikemi, a pin. Pun a mak lon ekewe Toropwe mi Pin, ‘Oupwe pin, usun ngang üa pin.’” (1 Peter 1:14-16) Ekkewe aramas mi éérenaaló le féri minne mi limengaw are féffér mi ngaw ra tongeni elimengawa unusen ewe mwichefel me eppeti seni án Jiowa chen, lúkún chék ika ewe mwichefel epwe angang wóón ekkena esin féffér.—Apépé ngeni Josua, sópwun 7.
Okullu Mesom Seni Mettoch mi Lamotongaw!
8 Chon Kraist mi enlet ra pwal küna sossotun mochenian lemas me mochenian futuk. Ina minne, än Kot Kapas a pesekich ach sipwe nemenifichi met sipwe nennengeni me mocheniaiti. (1 Kor. 9:25, 27; älleani 1 Jon 2:15-17.) Ewe mwän mi pwüng Jop a weweiti pwe künaen mesach a riri ngeni mochenia. A apasa: “Üa föri eu pwon ngeni mesei pwe üsap nenengeni eman föpwül fän mocheisou.” (Hiop 31:1) Jop ese attapamwäälli fefin, ese pwal ekiekin föri met mi ngaw, nge a mwittir pöütalo ekiek mi limengaw. Jises a äweweei pwe sipwe eäni ekiek mi limöch iteitan ren an apasa: “Are eman mwän a nenengeni eman fefin o a mochenia ngeni, ätewe a fen tipisin lisowu ngeni ren an ekieki neminewe lon lelukan.”—Mt. 5:28.
Kúkkútta Pwóróus Aúchea
w15 11/15 13 ¶2-3
Kapas Eis Seni Chón Állea
Me lóóm, lóóm, lap ngeni ekkewe chón maun ra kan maunei eú telinimw mi ttittiló. Ese lifilifil ifa úkúkún ttamen ar repwe maunei, nge repwe angei meinisin wéún ena telinimw pwal mwo nge lusun mwéngé mi chúen nóm. Iwe nge, ekkewe soukáéén pisekin chón lóóm ra kúna watteen mwéngé me lón lerásin Jeriko. Iei met ewe Biblical Archaeology Review a apasa usun ena mettóch: “Ewe mettóch mi kon chómmóng ra kúna me lúkún ekkewe watteen sepi mi ffér seni pwúl, ina ekkewe wiich. . . . A kerán iei lón uruwoon Palestine an fis ei. Ra tongeni kúna neman eú are ruu rume, nge ar repwe kúna ena esin watteen wiich, ina eú mettóch mi ámáirú.”
Me ren alon Paipel, a wor eú popun pwata ekkewe chón Israel resap angei ekkewe wiich seni Jeriko. Jiowa a allúkú ngeniir ar resap angei. (Jos. 6:17, 18) Ekkewe chón Israel ra tééki Jeriko atun fansoun ráás nge mwirin ar kerán wes le kini chómmóng wiich. (Jos. 3:15-17; 5:10) Ren chómmóngun ekkewe wiich mi chúen nóm Jeriko, a pwári pwe a chék mwochomwoch ewe fansoun chón Israel ra rokopwálieló ena telinimw me liapeni, usun met Paipel a fen áweweei.
October 4-10
PWÓRÓUS AÚCHEA SENI KAPASEN KOT | JOSUA 8-9
“Ekkewe Lesen Seni Pwóróusen Chón Kipeon”
it-1 930-931
Kipeon
Napanaper Ngeni Josua. Lón fansoun Josua, ekkewe chón Hiw ra nónnóm lón ewe telinimw Kipeon. Chón Hiw iir eú me lein ekkewe fisu mwúún Kanaan chón Israel repwe ataieló. (Tut 7:1, 2; Jos 9:3-7) Chón Kipeon ra pwal iteni chón Amor, pún fán ekkóch ei it a pwal weneiti meinisin chón Kanaan. (2Sa 21:2; apépééi ngeni Ken 10:15-18; 15:16.) Ekkewe chón Kipeon rese usun ekkewe ekkóch chón Kanaan, pún iir ra weweiti pwe inaamwo ika ar we mwichen soufiu a péchékkúl me ar telinimw a watte, nge ra silei pwe repwe chék kkuf pokiten Jiowa a maun fán iten chón Israel. Ina minne, mwirin talóón Jeriko me Ai, ekkewe re Kipeon, usun iir pwal chón tupuni án chón Hiw kewe úlúngát telinimw Kefira, Pereot, me Kiriat-jearim (Jos 9:17), ra tiinaaló eú mwich ngeni Kilkal ren Josua pwe repwe tingor ar repwe kinamwefengen. Ekkewe mi tupuni chón Kipeon, ra úféúf úf mi mes me ipweipw mi mes, ar kewe leenien wain seni silin man mi mes, kamw, me eppinás, ener kewe pilawa a pwásápwás me pwot. Pokiten usun itá ra feito seni fénú mi fókkun towaw, iwe esap iir eú me lein ekkewe mwú Israel epwe maunei. Atun ra fós ngeni chón Josua ra apasa pwe Jiowa i ewe a okkufu Isip me ekkewe kingen Amor, Sihon me Ok. Iir mi mirit pún rese pwal fós usun minne a fis ngeni Jeriko me Ai, pún ena esin pwóróus mi kerán fis mi weires án chón ekkewe “fanü toau” repwe rongorong. Ekkewe souemmwenin Israel ra etittina me tipeeú ngeni án chón Kipeon kewe pisekin pwáraatá, iwe ra féri eú pwonen etipeeú ngeniir pwe repwe amanawer.—Jos 9:3-15.
“Kosap Lükülükü Püsin Om Sile”
14 Pokiten kich meinisin sise unusöch, pwal mwo nge ekkewe elter mi äsimaü, mi lamot sisap fokkun mönüki le kütta än Jiowa älillis lupwen sia föri kefil. Iei pworausen Josua, ewe a siwili Moses. Nengeni met i me ekkewe mwän mi äsimaü lon Israel ra föri lupwen ekkewe chon Kipeon mi tipächem ra tipin pipisek mi mes me otupuur pwe ra feito seni fönü towau. Chon Josua ra föri pwonen etipeeü pwe epwe wor kinamwe lefiler me ekkewe chon Kipeon nge rese mwo akkomw kütta emmwen seni Jiowa. Inaamwo ika Jiowa a älisatä ena etipeeü mwirin, nge a makkelong lon Paipel pworausen ar rese kütta an emmwen pwe sipwe käeö och lesen seni.—Jos. 9:3-6, 14, 15.
“Feilo O Siamufetal Lon Unusen Ewe Fanu”
14 Ekkena mwan ra apasa: “Am noum chon angang aia feito seni fanu toau pokiten iten ewe Samol mi Lapalap, om we Kot.” (Josua 9:3-9) Ufer kewe me aner mongo a nikinikin ufen me anen aramas mi feito seni eu fonu mi fokkun towau, nge pwungun pwe Kipion 20 chok mwail towauan seni Kilkal. Josua me noun kewe samol ra luku alor me a fisita eu pwonen atipeeufengen lefiler me chon Kipion me ekkewe telinimw mi chiechi ngeni Kipion. Ewe chok popun chon Kipion ra otupu Israel pokiten rese mochen nninniilo? Aapw. A pwalo seni met ra fori ar mochen kuna chen seni ewe Koten Israel. Jiowa a tipeeu pwe chon Kipion repwe wiliiti “chon uwos much me chon ufuf koluk fan iten ekewe chon Israel, pwal fan iten an ewe Samol mi Lapalap we rongen asor.” (Josua 9:11-27) Ekkewe chon Kipion ra likiitu fan tipemecheres le fori angang mi tekisosson fan iten Jiowa. Ese mwaal, ekkoch chon Kipion ra nonnom lein ekkewe Nethinim, ekkewe chon angang ra wiisen alisi ekkewe mwan seni ewe einangen Lifai ra liwinto seni Papilon fan iten ar repwe angang lon ewe imwen fel lupwen a kausefal. (Esra 2:1, 2, 43-54; 8:20) Sia tongeni appiru ekiekir ren ach amwochu kinamwe ren Kot me ren ach tipemecheres le fori pwal mwo nge ewe sokkun angang mi tekisosson fan itan.
Kúkkútta Pwóróus Aúchea
it-1 1030
Eitiwetá
Fán ewe Allúk Jiowa a ngeni chón Israel, ekkóch chón atai allúk repwe eitiwetá wóón efóch irá mwirin ar ninniiló pwe iir mi “anümamau me ren Kot,” ina eú minen éúréúr ngeni ekkewe ekkóch. Emén somá mi eitiwetá epwe kepichitiw me mwen an epwe pwiniló, me peiáseló. Ika ewe somá epwe nóm wóón ewe irá unusen ewe pwinin, ena sókkun epwe elimengawa ewe pwúl Kot a ngeni chón Israel. (Tut 21:22, 23) Ekkewe chón Israel ra álleasochisi ena allúk pwal mwo nge ika ewe mi eitiwetá wóón ewe iráán ninni esap emén chón Israel.—Jos 8:29; 10:26, 27.
October 11-17
PWÓRÓUS AÚCHEA SENI KAPASEN KOT | JOSUA 10-11
“Jiowa A Maun fán Iten Israel”
it-1 50
Atonisetek
I ewe kingen Jerusalem atun ekkewe chón Israel ra liapeni ekkewe mwú lón ewe Fénúen Pwon. Atonisetek a fiti ekkewe kúkkún mwú me notoun Jortan pwe repwe eppeti án Josua mwichen soufiu. (Jos 9:1-3) Iwe nge, ekkewe chón Hiw mi nónnóm Kipeon ra fen féri etipeeú ngeni Josua. Pokiten Atonisetek a song ren chón Kipeon me an pwal mochen eppeti ekkewe ekkóch mwú ar resap fiti chón Israel, i a emwichafengeni ekkewe fémén kingen chón Amor ar repwe fiti an we mwichen soufiu, iwe ra maunei chón Kipeon. Amwararen án Josua amanawa chón Kipeon me an okkufu ekkewe mwichen soufiu, a efisi án ekkewe nimmén king sú ngeni Maketa, ikewe ia ra mwéchúló ie lón eú pokungo. Josua a pwisin nieló Atonisetek me ekkewe fémén king mwen mesen néún kewe soufiu, me ra eitiweretá wóón irá. Ra oturalong somáár kewe lón ewe pokungo, me ina peiáser.—Jos 10:1-27.
it-1 1020
Útten Faw
Jiowa a áeá. Útten faw ina eú me lein ekkewe manaman Jiowa a áeá fán ekkóch pwe epwe apwénúetá minne a apasa me an epwe pwári an manaman mi amwarar. (Kf 148:1, 8; Ais 30:30) Ewe áeúin fansoun a fósun, ina atun ewe efisuen riáfféú mi fis lón Isip lóóm, a mmen fókkun efeiengaw ena útten faw pwe a atai irákis me irámmóng me nieló aramas me man nge ese efeiengawa ekkewe chón Israel mi nóm Kosen. (Eks 9:18-26; Kf 78:47, 48; 105:32, 33) Ló, ló, ló me lón ewe Fénúen Pwon, atun ekkewe chón Israel fán emmwenien Josua ra álisi ekkewe chón Kipeon, pún ekkewe nimmén kingen Amor ra tipeeúfengen ar repwe mauner, iwe Jiowa a áeá ewe útten faw mi watte le efeiengawa ekkena chón Amor. Lón ena atun, a chómmóng chókkewe ra máló ren útten faw lap seni ekkewe chón Israel ra nireló.—Jos 10: 3-7, 11.
Menlapen Poraus Seni Ewe Puken Josua
10:13—Ifa ussun ena esin mettoch mi amairu a tongeni fisita? Ifa ussun ena esin mettoch mi amairu a tongeni fisita? “Epwe wor och ewe Samol mi Lapalap ese tufich ngeni,” ewe Chon Forataan lang me fonufan? (Keneses 18:14) Ika a mochen, Jiowa a tongeni aukaalo morokukunnun fonufan pwe a ussun ita ewe akkar me maram rese chuen mwokutukut me ren mesen aramas. Are a tongeni aukaalo mwokutun fonufan me ewe maram me attina saram seni ewe akkar me maram pwe fonufan a chok saram. Ese lifilifil met a fen fisita, “esap wor eu ran usun ei ran lon ekewe fansoun mwan ika me murin,” lon unusen uruwoon aramas.—Josua 10:14.
Kúkkútta Pwóróus Aúchea
w09 3/15 32 ¶5
Kapas Eis Seni Chón Állea
Sisap ekieki pwe pokiten ewe Paipel a fósun ekkóch puk me ra álilliséch, iwe sipwele apasa pwe pwal iir ra mak fán emmwenien ewe ngún mi fel. Iwe nge, Jiowa Kot a túmúnú meinisin ekkewe taropwe mi masou ren “alon ach we Kot” pwe repwe “nonom tori feilfeilachök.” (Ais. 40:8) Ewer, ekkewe mi nóm lón ekkewe 66 puken Paipel, ikkena chék met Jiowa a filatá mi lamot ngenikich pwe sipwe “fokun tufich o lipwäköch ngeni sokun angang mürina meinisin.”—2Tim. 3:16, 17.
October 18-24
PWÓRÓUS AÚCHEA SENI KAPASEN KOT | JOSUA 12-14
“Álleasochisi Jiowa Seni Unusen Letipach”
Menlapen Poraus Seni Ewe Puken Josua
14:10-13. Inaamwo ika Kalep a 85 ierin nge, a tingor fan iten wiisan le asuaalo aramas ingau seni ewe fonu orun Hepron. Ekkewe chon Anakim—aramas mi fokkun watte—ra nonnom ie. Ren alillis seni Jiowa, ei sounfiu a sopwoch me Hepron a wiliiti eu telinimwen op. (Josua 15:13-19; 21:11-13) An Kalep pisekin nengeni a pesekich ach sisap pireir le etiwa ekkewe wiis lon pekin ngun mi weires.
Tipepwora A Fis ren Lükü me Niuokkusiti Kot
11 Ena sokkun lükü mi manau. A mämmäritä lupwen sia apwönüetä ewe enlet, “neni” ekkewe feiöch, “nengeni” pölüen ach kewe iotek, me meefi än Jiowa emmwen lon manauach. (Kölfel 34:8; 1 Jon 5:14, 15) Sia silei pwe atun än Josua me Kalep neni mürinnöön Kot, ar lükü a pöchökkülelo. (Josua 23:14) Ekieki mwo ekkeei pworaus: Ra manau lon ekkewe 40 ier ra feilfetäl lon ewe fönü pöön, ussun chök minne Kot a fen pwon ngeniir. (Numperis 14:27-30; 32:11, 12) Ra maunei chon Kenan ükükün wonu ier. Ra pöchökkül me ra manauattam, me ra pwal mwo nge angei ewe fönü. Ina ussun Jiowa a liwini ngeni ekkewe mi angang ngeni fän tuppwöl me pwora!—Josua 14:6, 9-14; 19:49, 50; 24:29.
Kúkkútta Pwóróus Aúchea
it-1 902-903
Kepal
Jiowa a apachaalong “fanüen chon Kepal” lein ekkewe fénú chón Israel repwe liapeni lón fansoun Josua. (Jos 13:1-5) Me ren ekkewe chón etittin pwe ese pwúng ena pwóróus, pún ewe telinimw Kepal a nóm towaw efengin Israel (c. 100 km [60 mi] efengin Tan) me usun ese fókkun nóm fán nemenien Israel. Ekkóch soukáé ra erá pwe neman ei wokisin lón Tesin Ipru a ffatangawoló makkan me ra apasa pwe masouan me lóóm a erá, “ewe fénú mi kkan ngeni Lepanon,” are ‘mi nom arun kiännin fanüen chon Kepal.’ Iwe nge, a lamot ach sipwe ekieki pwe án Jiowa kewe pwon lón Josua 13:2-7 ra lóngólóng wóón án aramas álleasochis. Ina minne, neman chón Israel rese fókkun liapeni Kepal pokiten ar álleasolapa I.—Apépé ngeni Jos 23:12, 13.
October 25-31
PWÓRÓUS AÚCHEA SENI KAPASEN KOT | JOSUA 15-17
“Túmúnúfichi Álemwiriom we mi Aúchea”
it-1 1083 ¶3
Hepron
Atun ekkewe chón Israel ra mammaun me lón éérún Kanaan, ekkewe chón Hepron fitifengen me néúr we king (ese mwáál ewe mi wii Hoham), ra ninniiló. (Jos 10:36, 37) Iwe nge, inaamwo ika ekkewe chón Israel fán emmwenien Josua ra okkufu chón Kanaan, nge usun rese mwittir aúetá imwer imwen soufiu ikena ie pwe minen pwáraatá pwe ra fen liapeni. A ffat pwe atun ekkewe chón Israel ra mammaun ngeni ekkewe ekkóch, ekkewe chón Anak ra liwiniti Hepron me nónnóm lón, ina minne a lamot ngeni Kalep (are néún Juta kewe mwán mi nóm fán emmwenien Kalep) ar repwe angeisefáli ewe fénú seni fán ar nemenem mwirin och fansoun. (Jos 11:21-23; 14:12-15; 15:13, 14; Sou 1:10) Ikaamwo ewe fénú Hepron wesewesen inetin Kalep ewe mi feito seni einangen Juta, nge ló, ló, ló Hepron a wiliti eú telinimwen op. A pwal eú telinimwen ekkewe souasor. Iwe nge, “ekewe tanipi ünükün ewe telinimw [Hepron]” me ekkewe sóópw, ikkena álemwirien Kalep.—Jos 14:13, 14; 20:7; 21:9-13.
it-1 848
Amanaw
Angangen néúnéú “amanau” (fósun Ipru, mas) a chéú me lóóm, lóóm, usun ina met a kan fis ngeni ekkewe aramas mi eoló lón maun. (Tut 20:11; Jos 16:10; 17:13; Est 10:1; Ais 31:8; KK 1:1) Pokiten ekkewe chón Israel iir néún chón Isip amanaw, fán emmwenien néúr we meilap mi kirikiringaw ngeniir, ra angang lón kaútáán ekkewe imwen iseis iter Pitom me Rameses. (Eks 1:11-14) Mwirin, lupwen ekkewe chón Israel ra tori ewe Fénúen Pwon, rese álleasochisi alon Jiowa ar repwe asúoló ekkewe chón Kanaan lón ena fénú me nireló meinisin, nge ra fen néúniir amanaw mi angangechou. A mmen efeiengaw ena, pún ekkewe chón Kanaan ra etipetipa ekkewe chón Israel ar repwe fel ngeni kot chofona. (Jos 16:10; Sou 1:28; 2:3, 11, 12) King Salomon a sópweló le ochufengeni mwirimwirin chón Kanaan, ekkewe seni chón Amor, chón Hit, chón Peris, chón Hiw, me chón Jepus, pwe epwe néúniir amanaw.—1Ki 9:20, 21.
it-1 402 ¶3
Kanaan
Inaamwo ika mi chómmóng chón Kanaan rese máló atun chón Israel ra mauner me fénúeni fénúer we, nge mi pwúng pwe “ewe Samol mi Lapalap a ngeni chon Israel unusen ewe fanü a fen pwon fän akapel ngeni ar kewe lewo,” me “a fang ngeniir kinamwe ekis meinisin,” pwal “ekewe pwon meinisin ewe Samol mi Lapalap a eäni ngeni ekewe chon Israel ra pwönüetä. Esap wor eu me leir esap pwönüetä.” (Jos 21:43-45) Ekkewe chón oputa chón Israel iir mi nóm únúkkúr ra niwokkus me rese chúen tongeni atai kinamween ekkewe chón Israel. Kot a fen apasa me mwan pwe i epwe asúoló chón Kanaan “ekis me ekis” pwe ekkewe manmwacho resap chómmóngoló ika epwe mwittir péénnúló ewe fénú. (Eks 23:29, 30; Tut 7:22) Ikaamwo mi péchékkúl án chón Kanaan kewe pisekin maun, kapachelong waar kewe woken seni mechá, nge sópwongawen chón Israel le okkufu ekkewe pwal ekkóch fénú rese tongeni tipi ngeni án Jiowa ese apwénúetá an pwon ngeniir. (Jos 17:16-18; Sou 4:13) Pún ewe pwóróus a fen áiti ngenikich pwe án chón Israel kkuf fán fitu, a fis pokiten rese tuppwél ngeni Kot.—Num 14:44, 45; Jos 7:1-12.
Kúkkútta Pwóróus Aúchea
En mi Silei?
Lón fénúen Israel lóóm, mi wesewesen wor watteen wollap usun met Paipel a erá?
PAIPEL a erá pwe ekkóch leeni lón ewe Fénúen Pwon a wor wollap lón, me ra “chomong” ekkena irá. (1 King 10:27; Jos. 17:15, 18) Iwe nge, ikenái, lón ekkewe watteen leeni lón Israel a chék chókúkkún iráán lón, iwe ekkóch aramas ra tipemwaramwar ika pwe mi fen wesewesen wor watteen wollap lóóm.
Lón ewe puk Life in Biblical Israel, a erá pwe “ekkewe wollap lón Israel lóóm ra fókkun watte seni ekkewe wollap iei.” Ikkeei ekkewe irá mi chéú lón ekkewe leeni chukun mi chukuchukutá: Aleppo pine, evergreen oak, me terebinth. Lón ewe leeni itan Sefila lefilen ekkewe watteen chuuk me ewe Setin Mediterranean mi wor ekkewe kúkkún chuuk lón. Lón ena leeni, a pwal chéú ewe irá fiik itan sikamor.
Ewe puk Plants of the Bible a erá pwe lón ekkóch leeni lón Israel ikenái, ese fókkun wor irá mi watte. Met a efisi an epwe ina usun? Ena puk a áweweei pwe ekis me ekis a fis ena, a erá: “Seni me lóóm, aramas ra kan tolong lón ekkena leeni me ataieló ekkewe irá mi kan pwisin pwúkútá. Ra ákkáeúin féri ena pwe repwe awatteeló ar leenien atake are leenien pwúkútáán fetil fán iten enen néúr kewe man, nge ra pwal angei ekkena irá fán iten kaútáán mettóch me ar émwúch.”