Áwewe fán Iten Manawach me Ach Angangen Afalafal Mwich
SEPTEMBER 5-11
PWÓRÓUS AÚCHEA SENI KAPASEN KOT | 1 KING 9-10
“Mwareiti Jiowa ren An Tipachem”
w99 7/1 30 ¶6
Eú Chufengen mi Efisi Watteen Feiéch
Atun ewe kiwin a chuuri Salomon, a sótuni ren an poputá le eisini ekkóch “kapas ais mi weires.” (1 King 10:1) Ewe kapasen Ipru a néúnéú ikeei a tongeni afféú ngeni “kapas monomon.” Nge esap weween pún ewe kiwin a chék eáni ekkewe esin kapas eis mi chék mecheres are minen chék apwapwa. Lón Kölfel 49:4 a pwal néúnéú ena kapasen Ipru mi weneiti ekkewe kapas eis mi alóllóól ren choweán tipis, máló me ngaselóón aramas seni tipis. Ina popun, ese mwáál Salomon me ewe kiwinen Sepa ra pwóróusfengen wóón ekkewe pwóróus mi aúchea mi sótuni úkúkún alóllóólun tipachemen Salomon. Ewe Paipel a apasa pwe neminna “a ais ngeni meinisin mine a ekieki lon lelukan.” Me Salomon a “pälüeni an kapas ais meinisin. Esap wor och mi weires ngeni ewe king an epwe tongeni palüeni.”—1 King 10:2b, 3.
w99 11/1 20 ¶6
Atun A Fis Watteen Kisáseú
Pokiten ewe kiwin a fókkun mwaar ren minne a rong me kúna, iwe fán tipetekison a erá: “Feiöchün noum kei chon angang mi nom reöm iteiten fansoun o rongorong ngeni om tipachem.” (1 King 10:4-8) Neminna ese erá pwe néún Salomon kewe chón angang ra feiéch pokiten ar nóm lón ewe leeni mi pisekisek, inaamwo mi pwal pwúng ena. Nge, ra feiéch pokiten fansoun meinisin ra tongeni rong án Salomon tipachem, ewe Kot a fang ngeni. A ifan me échún ewe leenien áppirú ewe kiwinen Sepa a isetiw fán iten néún Jiowa kewe aramas lón ei fansoun, iir kewe mi kan rongorong iteitan ewe tipachem seni ewe Chón Fératá me Néún we Jesus Kraist!
w99 7/1 30-31
Eú Chufengen mi Efisi Watteen Feiéch
Ewe kiwinen Sepa “a fokun mwar ren” Salomon, a ingeiti tipacheman me wéún mwúún we. (1 King 10:4, 5) Ekkóch ra ekieki pwe ekkena kapas a wewe ngeni pwe a “much ngasangasen” ewe kiwin. Emén soukáé a pwal mwo nge apasa pwe neminna a peló! Ese lifilifil met a fis, nge ewe kiwin a fókkun mwaar ren minne a kúna me rong. A apasa pwe néún Salomon kewe chón angang ra feiéch pún ra tongeni rong tipachemen ena king, me a pwal mwareiti Jiowa ren An ewisa ngeni Salomon ewe wis king. Mwirin, neminna a fang ngeni sókkopaten pisek mi fókkun mémmóng, kapachelong kolt úkúkún ina epwe fáik million chala lón ach ei fansoun. Salomon a pwal liffang ngeni ewe kiwin “meinisin mine a mochen ika tüngor.”—1 King 10:6-13.
Kúkkútta Pwóróus Aúchea
w08 11/1 22 ¶4-6
En mi Silei?
Ifa úkúkún chómmóngun kolt King Salomon a eáni?
Ewe Paipel a apasa pwe Hairam, ewe Kingen Tirus a tiinaaló úkúkún rúáánú ton kolt ngeni Salomon, ewe kiwinen Sepa a pwal ngeni Salomon ena úkúkún choun kolt, me waan kewe siip ra uwei lap seni 15 ton kolt seni Ofair. Ewe Paipel a erá: “Choun ewe kolt mi tori Salomon iteiten ier ina epwe ükükün rüe me limu ton.” (1 King 9:14, 28; 10:10, 14) Mi pwúng ena? Epwe ifa úkúkún chómmóngun kolt emén king a tongeni eáni lón ena fansoun?
Makken wóón eféú faú minen lóóm, ekkewe soukáé ra apwúngaló pwe mi alúkúlúk, a apasa pwe ewe Farao lón Isip itan Thutmose III (ena a 3,500 ier a ló) a fang ngeni ewe imwenfel lón Amun-Ra me Karnak ina epwe 13.5 ton kolt. Ina epwe 2,800 ier ra ló, ewe kingen Asiria itan Tiglath-pileser III a angei lap seni 4 ton kolt seni chón Tirus, me pwal ina úkúkún kolt, King Sargon II a fang ngeni ekkewe koten Papilon. Ewe kingen Masetonia itan Philip II (359-336 B.C.E.) a apasa pwe a kan angei lap seni 28 ton kolt iteiten ier seni ewe fénú itan Pangaeum lón Thrace, ikewe ra kan ttu pwúl fán iten kolt.
Lupwen néún Philip we itan Alexander mi Lap, (336-323 B.C.E.) a liapeni ewe telinimwen Susa lón Persia, ra apasa pwe átena a angei ina epwe 1,180 ton kolt seni ena telinimw me arapakkan 7,000 ton seni unusen Persia. Iwe, ekkena pwóróus ra pwári pwe emén king a tongeni eáni chómmóng kolt, me minne Paipel a apasa usun ewe kolt mi wor ren King Salomon a pwúng.
SEPTEMBER 12-18
PWÓRÓUS AÚCHEA SENI KAPASEN KOT | 1 KING 11-12
“Filiéchú Ié Kopwe Pwúlúweni”
“Ié A Nóm Wóón Pekin Jiowa?”
7 Lealúwélún Salomon i a ririéch ngeni Jiowa. Kot a fang ngeni Salomon watteen tipachem me a ngeni eú angang mi lamot, ina an epwe aúetá eú imwenfel mi ling lón Jerusalem. Nge Salomon a péútaaló an chiechi ngeni Jiowa. (1 King 3:12; 11:1, 2) Án Kot Allúk a apasa pwe ewe king esap “achomongala pwülüan pwe lelukan esap tokola seni Kot.” (Tut. 17:17) Salomon a álleasolapa ena allúk. Ló, ló, ló, a pwúlúweni 700 fefin me a wor 300 úlúpwúlúwan! (1 King 11:3) Chómmóng me lein ekkeei fefin iir chón ekis mi fel ngeni kot chofona. Salomon a pwal álleasolapa án Kot we allúk pwe esap pwúpwúlú ngeni fin ekis.—Tut. 7:3, 4.
Ifa Usun Kopwe Tongeni Túmúnú Letipom?
6 Satan a mochen ach sipwe usun chék i, ren an ú ngeni Kot, oputa án Jiowa kewe allúk, me ekieki chék pwisin i. Nge a nóm rech ewe tufich le pwisin nemeni ach ekiek me féffér. Iwe, Satan a sótun ewilikich ren an féri ekkóch mettóch. Áwewe chék, a rongekicheló ren chókkewe a fen etipetipereló. (1 Joh. 5:19) A mochen ach sipwe chiechi ngeniir, inaamwo ika sia silei pwe chiechi mi ngaw epwe “angauala” ekiekich me féfférúch. (1 Kor. 15:33) Satan a sópwéch lón an etipetipa King Salomon lón ena sókkun. A pwúlúweni chómmóng fefin mi fel ngeni kot chofona, nge ló, ló, ló, ra etipetipa me “akunala lelukan” seni Jiowa.—1 King 11:3.
“Ié A Nóm Wóón Pekin Jiowa?”
9 Nge Jiowa esap fókkun tongeni tunaló tipis. Paipel a erá: “Ewe Samol mi Lapalap . . . a song ngeni Salomon, pun lelukan a kul seni.” Jiowa a fen sótun álisi Salomon. I a “pwä ngeni fän ruu o allük ngeni pwe esap fel ngeni pwal ekoch kot, nge Salomon esap aleasochisi mine ewe Samol mi Lapalap a allük ngeni.” Mwirilóón, a péút seni án Kot chen me álillis. Jiowa ese mut ngeni mwirimwirin Salomon ar repwe nemeni unusen ewe mwúún Israel, me ra kúna chómmóng osukosuk ren fitepúkú ier.—1 King 11:9-13.
Kúkkútta Pwóróus Aúchea
Itá A Tongeni Kúna án Kot Chen
Pokiten án aramas angangen ú ngeni, Rehopoam a emwichafengeni an we mwichen soufiu. Nge Jiowa a eppeti ren an néúnéú ewe soufós Semaia, a apasa: “Ousap feila pwe oupwe maun ngeni pwimi kewe chon Israel. Oupwe liwiniti en me lenian, pun ei mettoch mi fis a feito seniei.”—1 Ki. 12:21-24.
Resap fókkun maun? Anchangei án Rehopoam meefi osukosuk ren alon Kot na! Epwe met aramas repwele ekieki usun ena king? Me akkomwan a erá pwe epwe apwúngú néún kewe aramas “fän och wichiwich seni silin man mi ken,” nge iei a chék fanafaneló me esap mwo nge féri och ngeni chón ú ngeni? (Apépé ngeni 2 Kronika 13:7.) Iwe nge, ewe king me néún kewe mwichen soufiu ra “aleasochisi alon ewe Samol mi Lapalap o liwiniti en me lenian.”
Ifa ewe lesen fán itach? Eú alen tipachem ach sipwe álleasochisi Kot inaamwo ika ach féri ena epwe efisi án aramas repwe esiitakich. Ach álleasochisi Kot epwe apwapwaai i me atoto ngenikich feiéch.—Tut. 28:2.
Iwe, met a fis ngeni Rehopoam? Ese chúen ekiekin maun ngeni ewe mineféén mwú, nge a fen nefótófót wóón angangen kaútáán ekkewe telinimw lón fénúen Juta me Peniamin, ekkewe fénú mi chúen nóm fán nemenian. A ‘fokun apöchöküla’ chómmóng telinimw. (2 Kron. 11:5-12) Nge met a kon lamot seni ena, a álleasochisi án Jiowa kewe allúk lón ekkóch fansoun. Atun ewe engol einangen mwúún Israel mi nóm fán nemenien Jeropoam a ttur lón tipisin fel ngeni ululun, chómmóng me leir ra “ürenätä Rehopoam” ren ar sái ngeni Jerusalem pwe repwe álisatá ewe fel mi enlet. (2 Kron. 11:16, 17) Ina minne, pokiten án Rehopoam álleasochis, an nemenem a péchékkúleló.
SEPTEMBER 19-25
PWÓRÓUS AÚCHEA SENI KAPASEN KOT | 1 KING 13-14
“Pwata A Lamot Menemenéch me Tipetekison?”
Akkamwöchü Om Tuppwöl Ren Letip Eü
4 Iwe Jeropoam a ereni nöün ewe Kot mi enlet we soufos: “Kopwe etiei lon imwei pwe kopwe chünuk, nge ngang üpwe ngonuk eu lifang.” (1 King 13:7) Met ewe soufos epwe föri iei? Epwe itä etiwa än ewe King etiwetiw mwirin an we uwei ewe pworausen kapwüng ngeni? (Kölf. 119:113) Are esap etiwa än ewe king we etiwetiw, inaamwo ika ewe king a pwäratä niamam? Jeropoam mi wöüöch me a pwal kisäseü ngeni chiechian. Ika a wor och mochenian pisek mi monomon a mämmäär lon letipen nöün Kot we soufos, än ewe king we liffang epwe eü watteen sossot ngeni. Iwe nge, Jiowa a allükü ngeni ewe soufos: ‘[Kosap] mongö ika ün och, [kosap] pwal liwinsefäliti ewe al [ka] feila won.’ Iwe, ewe soufos a pölüweni ewe king ren kapas mi ffataffatöch me anükünük: “Are kopwe fen fang ngeniei esopun woum, üsap etuk. Üsap fokun mongö ika ün och me lon ei leni.” Ina minne, ewe soufos a feilo seni Petel woon pwal efoch al. (1 King 13:8-10) Ifa ewe lesen ussun filien ewe soufos we a äitingenikich ussun ach sipwe tuppwöl?—Rom 15:4.
Akkamwöchü Om Tuppwöl Ren Letip Eü
15 Met sipwe käeö seni mwäällin ewe soufos seni Juta? Än Salomon Fos 3:5 a apasa: “Kopwe lükü ewe Samol mi Lapalap ren unusen lelukom, nge kosap lükülükü püsin om sile.” Ewe soufos seni Juta ese chüen eäni lükülük woon Jiowa ussun a fen piin föri me loom, nge lon ei fansoun a lükülükü pwisin an ekiek. An mwäällilo a efisi an mälo me itengaw me ren Kot. Pworausan a affata ewe lamoten sipwe tipetekison me tuppwöl lon ach angang ngeni Jiowa!
Akkamwöchü Om Tuppwöl Ren Letip Eü
10 Ewe soufos seni Juta epwe itä esilla än ewe chinnap mwän minen emichimich. Epwe itä eisini pwisin i, ‘Pwata Jiowa epwe tinalo emön chonläng ngeni pwal emön fän eü mineföön pworaus fän itei?’ Ewe soufos a tongeni eisini Jiowa pwe epwe affataöchü ewe pworaus, nge ewe Paipel ese apasa pwe a föri. Iwe nge, “a eti [ewe chinnap mwän] le liwinsefäl, a pwal möngö o ün lon imwan.” Jiowa ese pwapwa ren. Lupwen ewe soufos mi tupulo a liwinsefäl ngeni Juta, emön laion a küna me nielo i. A ifa me alolilenin sopwoloon ngeni wisan we, wisen soufos!—1 King 13:19-25.
Kúkkútta Pwóróus Aúchea
A Nengeni Minne mi Mürinnö Ren Emön me Emön
Ekkewe kapas mi mak lon 1 King 14:13, ra äkkäeüin äiti ngenikich och mettoch mi amwarar usun Jiowa me met a nennengeni lon kich. Chechchemeni pwe Jiowa a küna och mettoch mi mürinnö a nom “won” Apia. Jiowa a etittinafichi letipan tori an a küna ekis napanapöchün. Emön sou tipatchem a kapas usun Apia me an famili, a apöpööi Apia ngeni eföü faü mi kkolo aüchean mi nom lein ekkewe faü esor aüchear. Jiowa a äfänni napanapöchün me efeiöchü ren an ümöümöch ngeni inaamwo ika i a choni eü famili mi ngaw.
SEPTEMBER 26–OCTOBER 2
PWÓRÓUS AÚCHEA SENI KAPASEN KOT | 1 KING 15-16
“Ka Tipepwora Usun Chék Asa?”
w12 8/15 8 ¶4
“Feiéch Epwe Toruk ren Minne Ka Féfféri”
Lón úkúkún 20 ier mwirin án Israel kinikinfesen lón ruu mwú, chón ewe mwúún Juta ra fókkun ngawóló pokiten ar tipetipeló ren ekkewe chón fel ngeni kot chofona. Lupwen Asa a wiliti king lón 977 mwen Kraist, pwal mwo nge chón leimwan kewe ra fel ngeni án chón Kanaan we koten néúnéúkkis. Nge iei met ewe Paipel a apasa usun án Asa nemenem pwe i “a föri mine a öch o pwüng me fän mesen ewe Samol mi Lapalap an we Kot.” Asa a “ataela än ekewe chon ekis rongen asor me ekewe lenien fel won ekewe leni tekia, a pwal aturala ekewe ürefau mi pin o pökükisietiu ekewe uluulun ewe anüfefin Asera.” (2 Kron. 14:2, 3) Asa a pwal asúoló seni mwúún Juta “ekewe mwän mi fangala inisir fän iten lisowu,” iir kewe mi féri tipisin Sotom atun ar fel. Nge esap chék ikkena met Asa a féri. A pwal pesei ekkewe aramas ar repwe “föri letipen ewe Samol mi Lapalap än ar kewe lewo we Kot” me álleasochisi án Kot “allük me pwüüng.”—1 King 15:12, 13; 2 Kron. 14:4.
Angang Ngeni Jiowa ren Unusen Letipom!
7 Ifa usun sipwe silei ika kich mi angang ngeni Jiowa ren unusen letipach? Sia tongeni pwisin eisinikich: ‘Upwe chúen álleasochisi Jiowa inaamwo ika a áweires ngeniei? Ngang mi fókkun tipeppós le túmúnú pwe an we mwichefel epwe liméch?’ Ekieki úkúkún ewe pwora a lamot ngeni Asa pwe epwe tongeni atowu inan we chinnap seni wisan we me lón ewe imwen king. Fán ekkóch, epwe lamot óm kopwe pwora usun Asa. Áwewe chék, met kopwe féri ika emén lón óm famili are chiechiom a tipis nge ese aier, iwe a katowu seni ewe mwichefel? Kopwe tipeppós pwe kosap chiechi ngeni ena emén? Met letipom epwe amwékútuk le féri?
it-1 184-185
Asa
Inaamwo ika fán ekkóch féfférún Asa a pwári pwe a miritingaw, nge i emén me lein ekkewe king mi tuppwél lón Juta pokiten napanapan kewe mi múrinné me an ese riki seni Kot. (2Kr 15:17) Atun án Asa nemenem úkúkún 41 ier, a sereni atun án walimén kingen Israel nemenem ren choweán Jeropoam, Natap, Paasa, Ela, Simri, Omri, Tipni (ewe a nemeni eú kinikinin Israel lón an ú ngeni Omri), me Ahap. (1Ki 15:9, 25, 33; 16:8, 15, 16, 21, 23, 29) Lupwen Asa a máló, néún we Jehosafat a wiliti king.—1Ki 15:24.
Kúkkútta Pwóróus Aúchea
Kot Wesewesen Emon Me Reom?
Awewe chok, alleaani ewe oesini ussun ewe kapwung fan iten kausefallin Jeriko me mwirin ekieki ifa ussun a pwonuta. Josua 6:26 a apasa: “Josua a eani ei pwon fan akapel ngeni chon Israel o apasa, ‘A anumamau me ren ewe Samol mi Lapalap eman mi ausefalieta ewe telinimw Jeriko. Io a fori longolongun ewe telinimw, noun mwanichi epwe mala. Nge io a apacha asamalapan, noun setipotur epwe mala.’” A pwonuta 500 ier som mwirin, pun sia alleaani lon 1 King 16:34: “Iwe, lupwen fansoun an [Ahap] nemenem, Hiel seni Petel a fori longolongun, Apiram noun we mwanichi a mala, nge lupwen a forata asamalapen tittin ewe telinimw, Sekup noun we setiputur a mala, usun Josua noun Nun we mwan a fen apasa fan alon ewe Samol mi Lapalap.” Emon chok Kot mi enlet epwe tongeni poputaani ekkeei sokkun oesini me emmweni pwe repwe pwonueta.
OCTOBER 3-9
PWÓRÓUS AÚCHEA SENI KAPASEN KOT | 1 KING 17-18
“Ifa Ükükün Fansoun Ämi Oupwe Tipemwaramwar Won Ruu Ekiek?”
Fán Lúkúlúk Féri Kefil mi Múrinné!
6 Lupwen ekkewe chón Israel ra nóm lón ewe Fénúen Pwon, a nóm rer ewe kefil ika repwe fel ngeni Jiowa are fel ngeni ekkewe ekkóch kot. (Álleani Josua 24:15.) Usun mi chék mecheres ena kefil. Iwe nge, minne repwe filatá epwe atoto ngeniir manaw are máló. Lón fansoun ekkewe Soukapwúng, fán chómmóng ekkewe chón Israel ra filingaw. Ra úkútiw le fel ngeni Jiowa me poputá le fel ngeni ekkewe kot chofona. (Souk. 2:3, 11-23) Mwirin, lón fansoun ewe soufós Elias, mi lamot néún Kot aramas repwe filatá ika ra mochen angang ngeni Jiowa are ngeni ewe kot chofona Paal. (1 King 18:21) Neman sipwe ekieki pwe itá úrúrún epwe chék mecheres ena kefil pún ach sipwe angang ngeni Jiowa, ina ewe alen tipachem me a fókkun échitikich fansoun meinisin. Emén mi mirit esap mochen angang ngeni ewe sókkun kot ese manaw. Nge ekkewe chón Israel rese tongeni filatá. Ewe Paipel a apasa pwe ra “tipemwaramwar won ruu ekiek.” Fán tipachem, Elias a peseer ar repwe filatá le fel ngeni Jiowa, ewe Kot mi enlet.
ia 88 ¶15
A Úppós fán Iten Fel mi Enlet
15 Iwe néún Paal kewe souasor ra kitipépéfeil, ra “leüömong le kökkö, ra pwal akinaseer ren ketilas me siles usun ar örüni, tori char a süküwu.” Inaamwo ika ra ina usun, nge ese wor met a fis! “Esap wor och möngüngü, esap wor eman a päpälü ika aüseling.” (1 King 18:28, 29) Ren enletin, Paal esap emén kot mi manaw. Iei eú minen otuputup Satan a efisatá pwe epwe okullu aramas seni Jiowa. Nge iei ewe enlet, án emén filatá an epwe eáni emén masta me lúkún Jiowa, a emmwen ngeni letipengaw, pwal mwo nge ássáwa.—Álleani Kölfel 25:3; 115:4-8.
ia 90 ¶18
A Úppós fán Iten Fel mi Enlet
18 Me mwen án Elias iótek, ese mwáál ekkewe aramas ra ekieki ika Jiowa epwe pwal emén mi chofona usun chék Paal. Iwe nge, mwirin chék ewe iótek ese chúen wor atun ar repwe ekieki ena. Ewe Paipel a apasa: “Ewe Samol mi Lapalap a tinätiu ekkei, a kenala ewe asor, ewe mwüch, ekewe fau, ewe pwül. A pwal apwasätä ewe koluk mi nom lon ewe warawar.” (1 King 18:38) A ifa me amwararen pélúwen ena iótek! Me met ekkewe aramas ra féri?
Kúkkútta Pwóróus Aúchea
w08 4/1 19, pwóór
A Kakkatol, me Witiwit
Ifa Úkúkún Ttamen ewe Pwás lón Fansoun Elias we?
Néún Jiowa we soufós Elias a esile ngeni King Ahap pwe ekiseló chék ewe pwás mi ttam epwele wes. A fis ena lón ewe ‘aülüngatin ier,’ ika sipwe állea seni ewe rán Elias a kerán atoura pwóróusen ena pwás. (1 King 18:1) Jiowa a apúngatiw rán mwirin chék án Elias apasa pwe epwe apúngatiw. Ekkóch aramas lón ena fansoun, neman repwe ekieki pwe a wesiló ewe pwás lón ewe aúlúngátin ier. Iwe nge, Jesus me James ra erenikich pwe ewe pwás a fis lón “ükükün ülüngat esop ier.” (Luk. 4:25; Jas. 5:17) Met iir mi ú fengen ekkeei pwóróus?
Rese fókkun ú fengen. Áwewe chék, ewe fansoun pwás lón Israel lóóm a ttam, a kan tori wonu maram ttaman. Iwe, ese wor tipemwaramwar pwe Elias a feiló ren Ahap pwe epwe esile ngeni usun ewe pwás atun a fen pwá pwe ena pwás epwe fókkun ttam me watte. Usun a fen esopw ier an fis ena pwás. Ina minne, atun Elias a esilesil usun muchúlóón ena pwás lón ewe ‘aülüngatin ier,’ poputá seni ewe atun a kerán esilei usun a arapakkan an epwele much ekkena úlúngát esopw ier. Iwe a fen much ekkewe “ülüngat esop ier,” atun án ekkewe aramas ra kochufengen pwe repwe katol ewe angangen ánnet ika ié ewe Kot mi enlet wóón ewe Chuuk Karmel.
Ekieki mwo ewe atun Elias a kerán ló chuuri Ahap. Ekkewe aramas ra lúkú pwe Paal a wor an nemenem wóón ekkewe kuchu, i ewe kot epwe apúngatiw rán pwe epwe wes ewe fansoun pwás. Ika ewe fansoun pwás a ttamoló, ese mwáál ekkewe aramas repwe ekieki: ‘Ifa i Paal? Ineet epwe apúngatiw rán?’ Ese mwáál, án Elias esilesil usun an esap púng rán me amurenipwin tori an epwe esilesilsefál pwe repwe púng, a elichippúngú ekkewe chón fel ngeni Paal.—1 King 17:1.
OCTOBER 10-16
PWÓRÓUS AÚCHEA SENI KAPASEN KOT | 1 KING 19-20
“Seppiti Jiowa An Epwe Oururuk”
Lúkúlúk Wóón Jiowa lón Óm Aúrek
5 Álleani 1 King 19:1-4. Iwe nge, Elias a poputá le meefi niwokkus lupwen Kiwin Isipel a ekiekin nieló. Ina popun a súló Persepa. A fókkun letipechou pwe iwe a “älälei an epwe mäla.” Pwata a ina usun meefian? Elias ese unuséch, “eman aramas usun chök kich.” (Jas. 5:17) Neman a meefi pwe a kon ssenúk weiresin me a fókkun meefi pekkus. Eli Elias a meefi pwe a chék lamotmwáál an achocho le apéchékkúla fel mi enlet, pwe ekkewe chón Israel rese siwil, me fókkun i chék a chúen fel ngeni Jiowa. (1 King 18:3, 4, 13; 19:10, 14) Neman sia máirú ren meefien ena soufós mi tuppwél. Nge Jiowa a weweiti meefien Elias kewe.
ia 103 ¶13
A Kúna Ourur Seni An we Kot
13 Epwe met meefien Jiowa lupwen a nennetiw me kúna án néún we soufós mi áchengicheng konoló fán efóch irá lón ewe fénúpéén me áneánei an epwe máló? Sia fen silei meefian. Mwirin án Elias annut, Jiowa a tiinaaló emén chónláng. Ewe chónláng a pwetete le attapa me féngúni Elias, me erá: “Kopwe pwätä o mongö.” Iwe ina met Elias a féri pún ewe chónláng a ammólnatá anan mwéngé—pilawa mi kerán ipwét me únúman konik. Nge met Elias a apasa an kilisou ngeni ena chónláng? Ewe Paipel a chék apasa pwe ewe soufós a mwéngé me ún mwirin a annut sefál. A kon letipechou pwe ese tongeni fós? Ese lifilifil met a fis, nge ewe chónláng a féngúnatásefál átena neman atun epwele rániló. A erenisefál Elias, “Kopwe pwätä o mongö,” me a pwal ereni, “pun om sai epwe fokun toau ngonuk.”—1 Ki. 19:5-7.
ia 106 ¶21
A Kúna Ourur Seni An we Kot
21 Lón eú me eú ekkewe pwóróus, a áchema ngenikich pwe Jiowa ese nóm lón ekkewe mettóch mi amwarar. Elias a silei pwe Jiowa ese usun ekkewe kot chofona aramas ra kan fel ngeniir. Áwewe chék, ra fel ngeni Paal me ra lúkú pwe a wor an nemenem wóón ekkewe kuchu, are i ewe a kan apúngatiw rán. Jiowa i ewe enletin Popun manaman sia kúna lón férian kewe, nge i a kon watte an manaman lap seni férian kana. Kot ese tongeni kuch pwal mwo nge lón láng. (1 Ki. 8:27) Ifa usun ekkena mettóch a álisi Elias? Chemeni pwe i a niwokkus. Ika Jiowa ewe Kot mi fókkun manaman a nóm ren Elias, iwe ese wor popun an epwe niweiti Ahap me Isipel!—Álleani Kölfel 118:6.
ia 106 ¶22
A Kúna Ourur Seni An we Kot
22 Mwirin án ewe ekkei kunuló, ewe leeni a mosonosonoló me Elias a rong “eu möngüngü mi leüökükün.” Ena méngúngú a pesei Elias an epwe uwawusefál meefian, iwe a iinaawusefál met a kan aúreki. Eli an féri ena a ekinamwei letipan. Iwe nge, ese mwáál Elias a pwal fókkun kúna ourur seni met ewe “möngüngü mi leüökükün” a ereni mwirin. Jiowa a alúkúlúkú Elias ren an ereni pwe i mi fókkun aúchea. Ifa usun? Kot a ereni Elias met a ekiekin féri ren an epwe amóeló án aramas fel ngeni Paal me lón Israel. A ffat pwe án Elias angang ese lamotmwáál pún a álisatá letipen Kot. Pwal och, Jiowa a chúen néúnéú Elias ren an ewisa ngeni pwal och angang me ereni pwal ekkóch emmwen mi tichik.—1 Ki. 19:12-17.
Kúkkútta Pwóróus Aúchea
w97 11/1 31 ¶2
Eú Leenien Áppirú Usun Pennúkú Pwisin Mochenin me Tuppwél
Chómmóng néún Kot kewe aramas lón ei fansoun ra pwal pennúkúóló pwisin mocheniir. Ekkóch ra likitaló ‘fanüer,’ tufichin manawer, pwe repwe afalafala ewe kapas allim lón ekkóch leeni mi towau, are pwe repwe angang lón Bethel. Ekkóch ra sái ngeni ekkewe fénú mi towau ren ar repwe álillis lón án ach we mwicheich angangen kaú. Chómmóng ra eáni ekkewe angang usun itá mi tekisosson. Iwe nge, ese wor emén mi angang ngeni Jiowa a eáni eú angang mi lamot kisikis. Jiowa a aúcheani iir meinisin mi angang ngeni seni enletin letiper, me epwe efeiéchú ar achocho le pennúkúóló pwisin mocheniir.—Mark. 10:29, 30.
OCTOBER 17-23
PWÓRÓUS AÚCHEA SENI KAPASEN KOT | 1 KING 21-22
“Áppirú Napanapen án Jiowa Nemenem”
it-2 21
Jiowa Sounemenemen Mwichen Soufiu
Lupwen Josua a kúna emén chónláng arapakkan ngeni Jeriko a eisini ika a peni Israel are a peni chón koputer kewe, ewe chónláng a pélúweni, “Apwi, üa feito, pun ngang ewe chon nemenemen än ewe Samol mi Lapalap mwichen sounfiu.” (Jos 5:13-15) Ewe soufós Mikaia a ereni ekkewe King Ahap me Jehosafat, “Üa küna ewe Samol mi Lapalap pwe a mot won an lenien motun king, nge unusen ewe mwichen chon läng ra ütä ünükün,” a ffat pwe a fós usun néún Jiowa kewe chónláng. (1Ki 22:19-21) Ach apasa “Jiowa Sounemenemen Mwichen Soufiu,” a fich pún ewe mwichen chónláng a wewe ngeni kúmiin keropim, serafim, me ekkewe chónláng (Ais 6:2, 3, NW; Ken 3:24; Pwä 5:11) me ra pwal tongeni kochufengen fán kókkótéch, ina minne Jesus Kraist a tongeni akúnéi “lap seni engol me ruu mwicheichen chon läng.” (Mat 26:53) Lupwen Hiskia a tingormaú ngeni Jiowa pwe epwe álisi, a erá “Ai Samol mi Unusen Manaman, en ewe Koten Israel, ka mot won eu lenien motun king asen ekewe Kerop,” a affata pwe a fósun ewe pworofel me liosun ekkewe keropim mi nóm wóón apwélún ewe pworofel, ewe a liosuetá án Jiowa leenien motun king. (Ais 37:16; apépé ngeni 1Sa 4:4; 2Sa 6:2.) Néún Elisa we chón angang a meefi niwokkus, nge a péchékkúleló letipan lupwen Kot a ékúna ngeni pwe ekkewe chuuk mi pwellifeili ewe telinimw ia imwen Elisa we a nóm ie “a kula ren oris me woken mi pulopulen ekkei,” ekkena iir kinikinin néún Jiowa kewe mwichen chónláng.—2Ki 6:15-17.
“Kraist Möküren Mwän Meinisin”
9 Tipetekison. Jiowa i ewe mi tipachem seni meinisin, nge a aúseling ngeni meefien néún kewe chón angang. (Ken. 18:23, 24, 32) A mut ngeni chókkewe mi nóm fán nemenian ar repwe watiw meefier. (1 King 22:19-22) Jiowa a unuséch, nge ese kútta senikich ach sipwe pwal unuséch. Nge a álisi chókkewe rese unuséch mi angang ngeni, ar repwe sópwéch. (Kölf. 113:6, 7) Ren enletin, ewe Paipel a pwal mwo nge áweweei pwe Jiowa i emén “chon alilis.” (Kölf. 27:9; Ipru 13:6) King Tafit a mirititi pwe a tongeni féri ewe watteen angang Jiowa a ewisa ngeni, pokiten Jiowa a tipetekison me álisi.—2 Sam. 22:36, NW.
it-2 245
Chofona
Jiowa Kot a mut ngeni “ewe manamanen atuputup” an epwe otupu ekkewe aramas iir mi filatá le “lükü mine a chofona” lap seni ewe kapas allim usun Jesus Kraist. (2Te 2:9-12) A pwá pwúngún ei kapasen emmwen ren minne a fis ngeni Ahap ewe kingen Israel fite ngeréú ier ra ló. Ekkewe soufós chofona ra alúkúlúkú Ahap pwe epwe win lón an maun ngeni Ramot-kiliat, nge Mikaia, néún Jiowa we soufós a oesini pwe epwe lus. Lón eú lángipwi Mikaia a kúna, a pwá án Jiowa mut ngeni emén chónláng an epwe “föri pwe nöün [Ahap] kewe soufos meinisin repwe eäni kapas chofana.” Weween, ei chónláng a áeá an manaman wóór pwe repwe apasa pwóróus mi chofona, minne chék ra pwisin mochen apasa me met Ahap a mochen an epwe rong seniir. Inaamwo ika Ahap a fen rong kapasen éúréúr, nge a chúen filatá an epwe tupuló ren ar kapas chofona, ina minne a máló.—1Ki 22:1-38; 2Kr 18.
Kúkkútta Pwóróus Aúchea
Met Weween Enletin Aier?
4 Mwirin och fansoun, Jiowa a filatá le féri eú mettóch. A tiinaaló Elias an epwe ngeni Ahap me Isipel chappen ar féffér. Unusen chón ar famili repwe ninniiló. Alon Elias kewe, a fókkun áletipechowu Ahap! A ámáirú pwe ena mwán mi lamalamtekia, a pwisin “atekisonätiu.”—1 King 21:19-29.
5 Inaamwo ika Ahap a átekisonatiw pwisin i lón ena atun, nge minne a féri mwirin, a pwári pwe ese enletin aier. Ese achocho le amóeló ewe angangen fel ngeni Paal seni mwúún we. Ese pwal apéchékkúla ekkewe aramas ar repwe fel ngeni Jiowa. A pwal féri ekkóch mettóch mi pwári pwe ese aier.
6 Mwirin, Ahap a tingorei ewe kingen Juta itan, Jehosafat an epwe fiti le maunei chón Siria. King Jehosafat, i emén king mi múrinné me a lúkúlúk wóón Jiowa. Me a erá pwe repwe lóóm kútta emmwen seni emén néún Jiowa soufós me mwen repweló maun. Ahap ese mochen féri ena. A erá: “Mi chüen wor eman mwän, sa tongeni angei öüröürach seni ewe Samol mi Lapalap me ren, itan Mikaia nöün Imla we mwän. Nge ngang üa oput, pun esap fän eu mwo an epwe osuni och mi mürina usi, pwe mi ngau chök.” Ikaamwo Ahap ese mochen, nge ra chúen kútta emmwen seni ewe soufós Mikaia. Iwe a pwúng minne Ahap a apasa pwe néún Kot na soufós a oesini pwóróus mi eletipechou usun! Ahap, ewe mwán mi aramasangaw, ese aier me tingorei Jiowa an epwe omusaaló, nge a fen atolonga ena soufós lón kalapus. (1 King 22:7-9, 23, 27) Inaamwo ika ena king a kalapusei néún Jiowa na soufós, nge ese tongeni eppeti pwénúetáán ena oesini. Ahap a ninniiló lón ewe maun mwirin.—1 King 22:34-38.
OCTOBER 24-30
PWÓRÓUS AÚCHEA SENI KAPASEN KOT | 2 KING 1-2
“Eú Angangen Káit mi Múrinné”
Ifa Usun Ekkewe Mwán mi Ásimaw Ra Awora Káit fán Iten Elipwákéchún Pwiir Kewe?
15 Ewe pwóróus usun Elisa a pwal áiti ngenikich lamoten án ekkewe mwán me alúwél Chón Kraist repwe súféliti ekkewe mwán mi ásimaw mi lipwákéch. Mwirin án Elias me Elisa chuuri eú mwichen soufós lón Jeriko, ra fetál ngeni ewe Chénúpupu Jortan. Mwirin, “Elias a angei üfan owokot, a numifengeni o opuli ewe koluk lon ewe chanpupu, pwe ewe koluk a kinikinfesen lon ruu pekin.” Ekkena mwán ra pwereló wóón pwásápwás tori epek, me ra “mwinela o kapasfengen.” Elisa a aúselingéch ngeni meinisin met néún we sense Elias a apasa me a sópweló le káé seni. I ese ekieki pwe a fen silei mettóch meinisin. Mwirin, Elias a feitá lón ewe ewiniár, me Elisa a liwiniti ewe Chénúpupu Jortan. Me ikkena ie, a opuni ngeni ewe konik úfen Elias we owokot, me erá: “Ifa i ewe Samol mi Lapalap än Elias we Kot?” Iwe, ewe konik a pwal imufesen lón ruu kinikin.—2 King 2:8-14.
Ifa Usun Ekkewe Mwán mi Ásimaw Ra Awora Káit fán Iten Elipwákéchún Pwiir Kewe?
16 En mi kúna pwe ewe áeúin manaman Elisa a féri a fókkun léllé ngeni án Elias we sáingolóón manaman? Nge met sia káé seni? Elisa ese meefi pwe pokiten a tori i wisan we, iwe epwele asokkaaló minne epwe féri seni met Elias a fen féri. Nge i a fen áppirú mwékútúkútún Elias, iwe a pwáraatá an súfél ngeni néún we sense, me án Elisa féri ena a álisi ekkewe ekkóch soufós ar repwe lúkúlúk wóón i. (2 King 2:15) Elisa a fiti ewe angangen soufós ren úkúkún 60 ier, me Jiowa a atufichi an epwe féri chómmóng manaman mi lap seni ekkewe Elias a féri. Ikenái, met chókkewe mi angei káit ra tongeni káé seni ena?
Kúkkútta Pwóróus Aúchea
Menlapen Poraus Seni Ewe Puken Oruuen King
2:11—Met weween ewe “lang” Elias a feita ngeni “lon eu ewiniar”? Esap wewe ngeni ewe wesewesen lang asan mi towau sia kuna seni fonufan are leenien Kot me noun kewe chonlang. (Tuteronomi 4:19; Kol Fel 11:4; Mattu 6:9; 18:10) Ewe “lang” Elias a feita ngeni ina ewe lang ikewe ekkewe matchang ra akkas ie. (Kol Fel 78:26; Mattu 6:26) Ren an ssa lon asapwal, ewe waa a uwei Elias ngeni pwal eu leeni won fonufan, ia a nonnom ie ren ekis fansoun. Ren enletin, fite ier mwirin, Elias a mak taropwe ngeni Joram, ewe kingen Juta.—2 Kronika 21:1, 12-15.
OCTOBER 31–NOVEMBER 6
PWÓRÓUS AÚCHEA SENI KAPASEN KOT | 2 KING 3-4
“Kopwe Eki Noum we Ät”
“Epwe Manausefälitä”
7 Ewe soufós Elisa a wisen féri ewe oruuen manawsefál mi mak lón ewe Paipel. A wor emén fin Israel ese wor néún lón ewe telinimw itan Shunem. Pokiten a fókkun awasélaéchú Elisa, Jiowa a efeiéchúúr me pwúlúwan we chinnap ren ar néúni emén át. Nge mwirin fitu ier, a máló ena át. Anchangei letipechoun ena inelap. A fókkun letipeta pwe a sái 19 mwail pwe epwe kútta Elisa wóón ewe Chuuk Karmel. Elisa a akkomw tinaló néún we chón angang Kehasi ngeni Shunem pwe epwe amanawasefáli ena át. Nge Kehasi ese tongeni. Iwe Elisa a fitaaló ewe inelap mi letipeta lón imwan we.—2 King 4:8-31.
“Epwe Manausefälitä”
8 Elisa a tolong lón ewe imw ikewe ewe somá a nóm ie, iwe a iótek. Jiowa a pélúweni án Elisa iótek, me fán án Kot manaman a amanawasefáli ewe át. Ewe in a fókkun pwapwa lupwen a kúna pwe néún we át a manawsefál! (Álleani 2 King 4:32-37.) Neman a chemeni alon Hana we lón an we iótek. Hana a riit tori án Jiowa a efeiéchú ren an néúni emén át itan Samuel. Mwirin Hana a mwareiti Jiowa pokiten a “atolonga aramas lon lenien sotup, a pwal amanaueretä.” (1 Sam. 2:6) Ren án Kot wesewesen amanawasefáli ewe át lón Shunem, a ánnetatá pwe mi tufich an epwe amanawasefáli ekkewe mi máló.
Kúkkútta Pwóróus Aúchea
it-2 697 ¶2
Soufós
Mwichen Soufós. Chókkeei ra tongeni wewe ngeni eú mwichen soufós iir mi asukula chókkewe iir mi ké ar repwe wiseni ewe wis soufós, are ra pwal wewe ngeni eú mwichen soufós iir mi kochufengen. Ekkena sókkun kúmiin soufós ra nóm lón Petel, Jeriko, me Kilkal.