Yihula ya Waze Akutanga Mikanda Yetu

Kuchi wapwile usuhwe wa senge lia tembele ya Solomone?

Senge liapwile unjililo wa chipatulo chisandu mu tembele. Kulita ni Mbimbiliya Mukanda Usandu wa Zambi 1996, “usuhwe wa senge lize liapwile kulutwe lia zuwo, ni kulita ni kutoha cha zuwo 20 a mbandu chizundamo chapwile 120 a mbandu.” (2 Sango 3:4) Mbimbiliya yikwo yakwamba ngwo, senge liapwile lia “120 a mbandu” hanji ngwetu, 53 metro ya chizundamo.

Alioze, Mbimbiliya ya Yisoneko Yisandu ya Chifuchi Chaha ya 2023, yinambe chino hakutwala ku tembele ya Solomone: “Usuhwe wayo wapwile wa mbandu 20,” hanji ngwetu kuheta ku metro 9 ya usuhwe.a Tutalenu mumu liaka kwalumuka chino chalingiwa.

Usuhwe wa senge keshi kuutongola ha 1 Mianangana 6:3. Ha versu yino, Jeremia kanahanjika ha utohwe ni usuhwe wa senge, keshi kuhanjika ha chizundamo. Ha kapitulu unahateho, iye yahanjika mu yimako-yimako hakutwala ku yihanda yikwo ya tembele, kuchingako lutanke lwa unengu wa kuzuzulula 10 lia mbandu, ni manguji aali a unengu wa kuzuzulula waze apwile haze lia senge. (1 Mia. 7:15-37) Nyi chamwenemwene senge liapwile ni metro 50, ni kupwa linene chinji kuhiana tembele yeswe, mba mumu liaka Jeremia kakahanjikile ha chizundamo cha senge? Ha kupalika cha miaka yinji, amwe A-Yunda waze akuhengwola sango ja kushakulu, yasoneka ngwo, senge kuliakapwile lisuku chinji kuhiana tembele yene ya Solomone.

Akwa-kuhengwola kasolwele ngwo, yikalakala ya tembele te kuyichi kuhasa kujikiza ni senge lia mbandu 120. Mazuwo asuku-asuku ku mashimbu a kunyima, kapwile ni kwalinga ni mawe ni tijolo. Ngwe chilweza, yikolo ya mu Engitu kushi yapwile yinene-yinene, mba kwilu muyikeha. Alioze tembele ya Solomone te yalisa. Akwa-kuhengwola kakwamba ngwo, yikalakala ya tembele te kuyishi kuhiana mbandu 6 hanji ngwetu metro 2.7 ya utohwe. Alioze mukwa-kuhengwola sango ja ku shakulu ja arquitetura Theodor Busink, yamba ngwenyi: “Kulita ni ndama ya mbango ya unjililo ya tembele, senge lichi kuhasa kupwa ni chizundamo cha mbandu 120.”

Kopia ya mukanda 2 Sango ja Mianangana 3:4 yinasoloka ngwe kakayisonekene kanawa. Chipwe ngwe ha yimwe yisoneko yikulu hakusoloka mbandu “120,” yisoneko yikwo ya ujikijilo ngwe Códice Alexandrino ya ha sekulu yamuchitano ni Códice Ambrosiano ya ha sekulu yamuchisambano, yakuhanjika ha “mbandu 20.” Mba mumu liaka ha kulinga kopia umwe longeshi ya shimbi alimbenjele ni kusoneka mbandu “120”? Mumu mutapu wa kusoneka maliji “kulakaji” ni “mbandu” mu limi lia Hepreu walifwa. Kashika chapwile chashi kuli longeshi ya shimbi kusoneka liji “kulakaji” ha chihela cha “mbandu.”

Chipwe ngwe twakufupa kunyingika kanawa yikuma yino ni kuhanjika ni shindakenyo yeswe hakutwala ku tembele ya Solomone, chuma chilemu tunazange chili kulihulikila ha yize tembele yinalumbunuka—tembele yinene ya ku spiritu. Tunasakwilila chinji Yehova ha kutusanyika yetu eswe tumuwayile mu tembele yino!—A-Hepreu 9:11-14; Usolwelo 3:12; 7:9-17.