UTULIKILO WA MIKANDA HA INTERNET wa Watchtower
Watchtower
UTULIKILO WA MIKANDA HA INTERNET
Chokwe
  • MBIMBILIYA
  • MIKANDA
  • KUKUNGULUKA
  • Kutalatala—Shina Chili Chuma Chamwenemwene Nyi Mahuza?
    Laulenu!—2004 | Abril 22
    • Kutalatala—Shina Chili Chuma Chamwenemwene Nyi Mahuza?

      Daniel shimbu te uchili ni miaka 10, yaputuka kupinda ni musongo wa câncer. Ndotolo ni asoko ja Daniel yahonga mumu te chakulinga chakuhi. Alioze Daniel mwene kapwile ni kutalatala. Nyonga lienyi liapwile ngwo, muze te makola, mapwa mukwa-kuhengwola hanga te akwase kuwana yitumbo ya musongo wa câncer. Chikwo nawa, iye kapwile ni kushimbwila hanga umwe ndotolo yoze watala ha musongo ngwe wa iye eze kama ni kumumeneka. Alioze, muze tangwa lia kwiza ni kumumeneka liahetele, ndotolo kahashile kwiza mumu lia yimwe yikwiko yalingiwileko. Kashika, Daniel yaputuka kunenganyana. Achi chapwile chisuho chitangu chize Daniel azangile kufwa. Hakupalika cha matangwa akehe, yafwa.

      Lusango yono wa Daniel, kamwambulwile kuli umwe ndotolo yoze walilongesele hakutwala ku chize kupwa ni kutalatala ni kuhona kupwa ni kutalatala muchihasa kukwata ha mwono wa mutu. Hanji ni yena hiunevu kama lusango ngwe yono. Chakutalilaho, chipwe mutu yoze hapwa kashinakaji yoze kwasala hakehe hanga afwe, nihindu kakununga ni kutalatala cha limwe tangwa lilemu ku mwono wenyi hanji kushimbwila hanga mutu umwe eze ni kumumeneka. Muze tangwa lize apwile ni kushimbwila mulipalika, susumuku kufwa necho muchiheta. Yika yilweza yino yaali yinasolola? Shina kutalatala muchihasa lume kuhana tachi kuli mutu ngwe chize atu akunyonga?

      Akwa-kuhengwola ni mandotolo kakwamba ngwo, kupwa ni nyonga lialita ni kutalatala chakukwasa chinji atu kupwa ni mwono upema. Alioze atu amwe keshi kutayiza nyonga liacho. Akwa-kuhengwola amwe kakwamba ngwo manyonga wano kapwa a mahuza, keshi kulita ni ciência. Mumu kuli ayo, atu kakuyiza wika mumu lia misongo yize akukwachika.

      Tunanyingika ngwetu, nyonga lia kuhangulula hakutwala ku kutalatala hi lia musono ko. Ha miaka tununu aali kunyima, kechile kuli filósofo wa Ngregu avuluka ngwo, Aristóteles hanga alumbunune yize kutalatala chinalumbunuka, iye yakumbulula ngwenyi: “Kutalatala chinalumbunuka kunyonga ha chimwe chuma chize kuchichi keza kalingiwa.” Ha miaka yinoyene, kanakahula umwe lunga yoze wakalakala ku nguvulu mu Estados Unidos avuluka ngwo, Benjamin Franklin, iye yamba ngwenyi: “Mutu yoze wakujikijila ha kutalatala, kutalatala chacho kuchishi kumukwasa.”

      Mba kutalatala yika chinalumbunuka? Shina chinalumbunuka kushimbwila chimwe chuma chize tunanyongo ngwetu chili chamwenemwene alioze kuchichi kamanunuka? Nyi twatamba kumona kutalatala ngwe chuma chamwenemwene chize muchihasa kutukwasa kupwa ni uwahililo?

  • Mumu Liaka Tunafupiwa
    Laulenu!—2004 | Abril 22
    • Mumu Liaka Tunafupiwa Kutalatala?

      NYI ngwe Daniel, kanuke auze te wayiza musongo wa câncer twatongolanga ha mutwe wapalika kakatokesele kutalatala chenyi, kachi yika yinakalingiwa kuli iye? Shina kachi kakafwile? Shina ndo musono kachi uchili ni mwono? Kota chipwe atu waze akukalila nyonga lia kwamba ngwo, kutalatala muchihasa kukwasa mutu hanga alivwe kanawa, kachi kechi kuhasa kukumbulula yihula yino. Kashika hano hali chikuma chilemu. Kutwatambile kulemesa chinji kutalatala. Mumu kutalatala hi yitumbo ko yize yakuhwisa yuma yeswe yipi.

      Chimwe kwihujola chalingiwile ha TV CBS News, yahula Dr. Nathan Cherney, yahanjika ha ponde yatwama ha kulemesa chinji kutalatala muze anauku mweji yoze uli ni musongo upi. Iye yamba ngwenyi: “Mashimbu amwe kwakusoloka malunga amwe akutenwokema mapwo jo mumu ngwo kapwile ni nyonga lialita ha musongo uze alinawo.” Yamba nawa ngwenyi: “Ha mukunda wa malongeso anji hakutwala ku kutalatala, atu anji yaputuka kunyonga ngwo, mahasa kukinda umwe musongo ngwe hute. Kashika, muze hute liakununga ni kutohwa kuli atu amwe, kakwalamikiza ngwo, kaahashile kulifunga ngwe chize te chatamba kupwa. Alioze chino kuchalitele.”

      Kwamba umwenemwene, atu waze akwete umwe musongo kakupinda chinji ku mwono. Kashika, kwaalamikiza chili ngwe kwaawezela yiteli helu lia yize alinayo. Mutu yoze wakuzanga mutu ni mukwo keshi kulinga chuma cha mutapu au. Shina twatamba kwamba ngwetu, kutalatala kuchishi ni ulemu?

      Ka, hi chocho! Mumu chipwe mwe Dr. Cherney, mulimo wenyi hi kuuka ko atu waze akupinda ni misongo yeka ni yeka, alioze mulimo wenyi uli kukwasa atu waze akupinda ni misongo hanga apwe ni kutalatala. Mandotolo anji, kakutayiza ngwo chili chilemu kufunga mieji mu mulali uze o malivwa kanawa, chipwe waze anayiji chinji. Kuli yuma yinji yize yinasolola ngwo, kutalatala muchihasa kukwasa atu.

      Ulemu wa Kutalatala

      Mukwa-sango kanda ndotolo avuluka ngwo, Dr. W. Gifford-Jones yamba ngwenyi: “Kutalatala chili ngwe yitumbo yipema.” Iye kanakahengwola sango jinji hanga amone ulemu wa kukwasa atu waze akwete musongo ukalu. Atu anji kakutayiza ngwo, ukwaso uno wakukwasa atu kupwa ni nyonga lialita ni kutalatala. Chimwe kuhengwola chalingiwile ha mwaka wa 1989, chasolwele ngwo, mieji waze atambwile ukwaso wacho kaanungine ni mwono ha miaka yinji, chipwe ngwe kuhengwola chimwe chize chalingiwa ha miaka yinoyene kuchishi kuhanjika chinji ha chikuma chino. Alioze, umwenemwene wakusolola ngwo, atu waze akutambula ukwaso, keshi kuhonga ku mbunge ngwe waze keshi kutambula ukwaso wacho.

      Tutalenu kuhengwola chikwo chize chinakashindakenya ha ulemu wa kupwa ni nyonga lialita ni liakuhona kupwa ni nyonga lialita kuli atu waze akwete misongo ya ku mbunge (DC). Chimwe chizavu cha malunga kuhiana 1.300 kanakaahengwola hanga aamone nyi kakwate nyonga lialita hanji ka hakutwala ku mwono. Muze kwapalikile miaka kumi, yikulingiwa nawa kuhengwola chikwo chize chasolwele ngwo hakachi ka chizavu cha malunga 1.300, unji wa 12% kapwile ni musongo wa ku mbunge. Hakachi ka atu wano, anji a kuli ayo kakapwile ni nyonga lialita. Umwe longeshi wakalakala ku shikola ya Harvard, avuluka ngwo Laura Kubzansky yamba ngwenyi: “Akwa-ciência kanda achiwana shindakenyo hakutwala ku chikuma chakwamba ngwo, kupwa ni ‘nyonga lialita’ chakukwasa atu hanga alivwe kanawa. Alioze kuhengwola chize chalingiwile chinakasolola pundu ngwo, kupwa ni nyonga lialita chakukwasa atu waze akwete musongo wa ku mbunge.”

      Kuhengwola chimwe chinakasolola ngwo, atu waze akulimona ngwe kanayiji chinji, kakushimbula chinji kuhinduka hanyima lia kwapasula kuhiana atu waze akwete nyonga lialita hakutwala ku musongo wo. Chikwo nawa, kupwa ni nyonga lialita chakukwasa atu kutwama miaka yinji. Kuhengwola chimwe chinakasolola chize chikuma cha kupwa ni nyonga lialita ni kuhona kupwa nalio chakukwata hali tushinakaji. Akwa-kuhengwola kasele tushinakaji mu cheseko cha kutanga maliji amwe te anasolola kawashi-washi ha computador. Maliji jacho kapwile ni kusolola ngwo ushinakaji wakuneha mana ni malinjekela. Muze o evwile chocho, yaputuka kwenda ni tachi ni kuwahilila. Kwamba pundu yuma yize tushinakaji jacho alingile yakomwesene chinji. Mumu yuma yize o ahashile kulinga ha mashimbu akehe, te mahasa wika kuyilinga nyi manana-nana mujimba ha poso 12.

      Mumu liaka chakusoloka ngwe kupwa ni nyonga lialita ni kutalatala muchihasa kukwasa mutu kupwa kanawa? Chakusoloka ngwe akwa-ciência ni mandotolo kanda achinyingika kanawa chize manyonga ni mujimba wa mutu yakukalakala. Kashika, o keshi kuhasa kukumbulula chikuma chino ni shindakenyo. Chipwe chocho, atu amwe waze akuhengwola hakutwala ku chikuma chino, kakuhana manyonga jo kulita ni yize akuhengwola. Chakutalilaho, umwe longeshi wa neurologia yamba ngwenyi: “Chili chipema chinji kupwa ni uwahililo ni kutalatala. Yuma yino yakukwasa mutu kulivwa kanawa ku mujimba ni kuhona kusakalala chinji. Yili yuma yize mutu mwene mahasa kulinga hanga anunge ni kulivwa kanawa ku mujimba.”

      Nyonga lino mulihasa kukomwesa mandotolo, psicólogos ni akwa-ciência, alioze chino kuchishi kukomwesa alongi a Mbimbiliya. Ha miaka 3.000 kunyima Mwanangana Solomone kasonekene ngwenyi: “Mbunge ya chiseke yapwa yitumbo yipema; alioze spiritu yize yamakuka kuyakuumisa yifwaha.” (Yishima 17:22) Tala chikuma chinasoloka ha versu yino. Chisoneko chino, kuchambile ngwo Mbunge ya chiseke muyihasa kuuka weswawo musongo, alioze chamba ngwo “yapwa yitumbo yipema.”

      Kashika mutuhasa kwamba ngwetu: “Nyi ngwe kutalatala chapwile yimwe yitumbo, kachi mandotolo eswe kakuyihana kuli mieji jo.” Chikwo nawa, kutalatala kuchishi kukwasa wika mutu kupwa kanawa ku mujimba, alioze muchihasa nawa kukwasa mutu kuyuka yuma yikwo yilemu.

      Chize kupwa ni nyonga lialita ni kuhona kupwa nalio muchihasa kukwata ku mwono we

      Akwa-kuhengwola kamona ngwo, atu waze akwete nyonga lialita kakuyuka mu milali yinji. Atu jacho kakwete nota jipema ku shikola, kakulinga kanawa milimo yo kuze akalakala ni ku yuma ya kunana-nana mujimba. Chakutalilaho, tala chimwe kuhengwola chinakalingiwa ku chimwe chizavu cha akwa-kuzomboka. Muze ahulile longeshi wa chizavu chacho, yahanjika hakutwala ku utotombo wa hita mutu mu chizavu. Alioze muze ahulile ene akwa-kuzomboka, o yamba ngwo, kutalatala che chaakwashile chinji kuhiana yuma yize longeshi yo alumbunwine. Mumu liaka kutalatala ni kupwa ni nyonga lialita chakukwasa chinji?

      Mutuhasa kulilongesa yuma yinji hakutwala ku kuhona kupwa ni nyonga lialita. Chakutalilaho, atu waze azachishile ha chimwe kuhengwola, kaasele mumwe muma muze mwapwile zungo linji, chocho yaalweza ngwo, katamba kupola ha jimwe mbotau mba te aholese zungo liacho. Hachino, o yaahasa kuholesa zungo liacho.

      Chizavu chamuchiali necho yaachisa mu cheseko chimuwika, alioze kupola ha mbotau kuchakaakwashile. Anji a mu chizavu chamuchiali, kanakalivwa ngwe kali ukawo, kakahashile kulinga chuma nichimwe. Muze alingile cheseko chikwo ha tangwa liacho, o yalituna kukaula usongwelo. Mumu o kanyongene ngwo, chuma cheswacho chize te maalinga kuchichi kwakwasa. Atu amwe a mu chizavu chamuchiali waze apwile ni nyonga lialita, kakanyongene ngwe kali ukawo hanji ngwo kaambila.

      Ndotolo Martin Seligman, yoze wakwashile kululieka yeseko yacho, yasakula kulilongesa hakutwala ku chikuma chatala ha kupwa ni nyonga lialita ni kuhona kupwa nalio. Yahengwola chinji manyonga ja atu waze akulivwa ngwe kali ukawo. Iye yamba ngwenyi, manyonga a mutapu au, kakukinda atu kulinga kanawa milimo yikehe-yikehe ya hita tangwa. Ndotolo Seligman yamanununa nyonga lienyi ni kwamba ngwenyi: “Ha miaka 25 nalinga mu mulimo wami, napwa ni shindakenyo ngwami, kuhona kupwa ni nyonga lialita, hanji kupwa ni ndako ya kulilamikiza muze yuma kuyendele kanawa ku mwono wetu, ni kunyonga ngwetu yuma yacho muyinunga chizechene, kutuchi kuhasa kulinga chuma nichimwe ngwe chize akulinga atu waze akwete nyonga lialita.”

      Cheka nawa, nyonga ali mulihasa kusoloka ngwe liaha kuli atu amwe musono. Alioze kuli alongi a Mbimbiliya nyonga lino hi liaha ko. Tala yize Mbimbiliya yakwamba: “Nyi mulezemuka ha tangwa lia lamba, tachi je jikepe.” (Yishima 24:10) Ngwe chize wamona, Mbimbiliya yinasolola zwalala ngwo kulezumioka, kuhonga hanji ngwetu kuhona kupwa ni nyonga lialita, muchihasa kukukinda kulinga yuma yize unazange. Mba yika muhasa kulinga hanga upwe ni nyonga lialita ni kutalatala?

      [Chizulie]

      Kutalatala muchihasa kukukwasa

  • Muhasa Kukumba Manyonga Api
    Laulenu!—2004 | Abril 22
    • Muhasa Kukumba Manyonga Api

      Kuchi wakwivwa muze chuma chimwe ku mwono we kuchendele kanawa? Akwa-mana anji kakutayiza ngwo, mulali uze mutu makumbulwilamo chihula achi, muuhasa kusolola nyi mutu wacho kakwete nyonga lialita nyi ka. Tulieswe twakupalika mu umwe ukalu ku mwono, amwe ukalu wo unji, eka nawa ukehe. Mba mumu liaka atu amwe akununga ni kulinga yize anazange chipwe ngwe kanapalika mu ukalu, alioze atu akwo keshi kuzanga kununga chipwe ngwe yipikalo yo yikehe?

      Chakutalilaho, achinyonga ngwe unafupa-fupa mulimo. Muoya ku yimwe empresa, alioze kechi kukutayiza. Yika munyonga? Hanji muhasa kunyonga ngwe, yena mwe uli ni mulonga ni kwamba ngwe: ‘Kukushi empresa yize muyihasa kutayiza mutu ngwe yami. Kashika chichi kuhasa kuwana mulimo.’ Chikwo nawa, hanji muhasa kwecha hanga manyonga wano akwate ha chize wakulimona yena mwene, ni kunyonga nawa ngwe: ‘Nichimwe chuma chize nakuhasa kulinga chakuhi. Nguli wamokomoko.’ Yilweza yino yaali, yasolola ngwo manyonga a mutapu au kali kuhona kupwa ni nyonga lialita.

      Chize Muhasa Kukumba Manyonga Api

      Yika watamba kulinga? Chuma chitangu chize watamba kulinga chili kunyingika manyonga jacho api, achi che chuma chilemu. chuma chikwo chize watamba kulinga chili kusa tachi hanga ukumbe manyonga jacho. Nyonga mumu liaka kakutayijile. Chakutalilaho, shina chamwenemwene lume kakutayijile ku mulimo, mumu ngwo niumwe katambile kukutayiza? Nyi mwenya-mulimo kakutayijile wika mumu kanafupu mutu yoze wakulinga mulimo uze yena kushi kuhasa kulinga?

      Nyi walihulikila ha yuma yamwenemwene, mumona ngwo manyonga amwe api wakupwa no hi amwenemwene ko. Shina nyi kakutayijile ha chuma chimwe chinalumbunuka ngwo kushi kuhasa kulinga chuma nichimwe? Shina muhasa kwiuluka yuma yimwe yize wakulinga kanawa ngwe ku ufulielo, mu usoko hanji ku yuma yikwo nawa? Lilongese kuchiza manyonga api hakutwala ku yuma yize muyihasa kulingiwa kulutwe. Mba kuchi muhasa kupwa ni shindakenyo ngwe kuchi keza kapwa ni mulimo? Kuli nawa yuma yikwo yize muhasa kulinga hanga ukumbe manyonga api.

      Manyonga Apema Kakukwasa Kulinga Yuma Yize Twatesele

      Ha miaka yino yene, akwa-kuhengwola kanakalumbununa chimwe chikuma chilemu. O yamba ngwo, kutalatala chinalumbunuka kupwa ni shindakenyo ngwo mutu mahasa kulinga yize atesa. Mutwe uze muuhataho, muusolola ngwo, kutalatala chinalumbununa yuma yinji. Ulumbunwiso wacho muuhasa kutukwasa mu milali yinji. Kulihulikila ha ulumbunwiso uno muchihasa kutukwasa kupwa ni manyonga alita waze mahasa kutukwasa kulinga yuma yize twatesele.

      Nyi tunazange kupwa ni shindakenyo ngwetu mutuhasa kulinga yize twatesele, twatamba kwiwuluka yuma yacho mba tuhase kuyilinga. Nyi mumona ngwe kukushi chuma chize muhasa kwiwuluka, watamba kulihengwola kanawa ni kutala yuma yize wakutesa. Chuma chitangu, shina uli ni yize unazange kulinga? Chili chashi kulihulikila ha yuma yeka ni yeka ya ku mwono chakuhona kumana hanga tunyonge ha yuma yilemu ku mwono wetu, yuma yize tunazange. Tala yize Mbimbiliya yaliangile kwamba hakutwala ku chikuma cha kusa shindakenyo ha yuma yahiana ulemu. Mbimbiliya yinambe ngwo: “Nukasele shindakenyo ha yuma yahiana kupema.”—A-Fwilipu 1:10.

      Nyi twasa shindakenyo ha yuma yahiana ulemu, muchipwa chashi kusakula yize mutulinga ngwe ku ufulielo, mu usoko ni yuma yikwo ya ku mwono. Ku uputukilo, kutwatambile kutesa yuma yinji-yinji. Muchipema chinji nyi mututesa yuma yize tunanyingika ngwetu, mutuhasa kuyilinga chakuhona kupinda chinji. Mumu nyi twatesa kulinga yuma yikalu chinji, muze mutuyihona mutuhasa kuhonga hanji kulitwamina kuyilinga. Kashika chili chipema kuteta milimo yinene-yinene yize muyimbata mashimbu anji mu milimo yikehe-yikehe yize mutuhasa kulinga ha mashimbu akehe.

      “Kuzanga chakuhana tachi.” Maliji wano kali amwenemwene. Nyi mutu mapwa ni hamu hanji zango lia kulinga chimwe chuma, iye masa tachi ja kulinga chuma chacho. Mutuhasa kukolesa zango lietu lia kulinga yuma, nyi mutunyonga ha ulemu wa yuma yacho ni yize mutuyukako nyi twayilinga. Tunanyingika ngwetu, mukuhasa kusoloka umwe kapinda, alioze twatamba kumona kapinda wacho ngwe chuma chize mutuhasa kukumba, hi chize ko kutuchi kuhasa kukumba.

      Twatamba kunyonga ha chize mutuhasa kumanununa yize twatesa. Umwe mukwa-kuhengwola avuluka ngwo C. R. Snyder, yoze neye walilongesele hakutwala ku ulemu wa kutalatala, kambile ngwenyi, twatamba kunyonga ha majila alisa akulingilamo yize twatesa. Kashika, nyi twamona ngwetu, jila yitangu kuyalitele, mutuhasa kufupa jila yamuchaali, yamuchitatu ndo haze mutuhashila kulinga chuma chize tunazange.

      Snyder yamba nawa ngwenyi, twatamba kunyingika mashimbu a kwalumuna yuma yize twatesele ni kunyonga ha yuma yikwo. Nyi ngwe kutwahashile kumanununa yize twatesele, kutwatambile kunyonga chinji ha yuma yacho neka mutuhonga. Chikwo nawa, kutesa kulinga yuma yaha yize mutuhasa kumanununa, muchitwaha kutalatala.

      Mu Mbimbiliya muli chimwe chilweza chipema hakutwala ku chikuma chino. Mwanangana Ndawichi kazangile chinji kutunga tembele ya Zambi yenyi, Yehova. Alioze Yehova yamulweza ngwenyi, mwanenyi Solomone mwe te matunga tembele hi iye ko. Shimbu te Ndawichi anenganyane hanji kulivutula ni Yehova mumu lia lusango yono, Ndawichi yatesa kulinga chuma cheka. Yasa tachi hanga akunge mbongo ni yikwata yikwo yize mwanenyi te mafupiwa ku mulimo wa kutunga tembele.—1 Mianangana 8:17-19; 1 Sango ja Mianangana 29:3-7.

      Chipwe mutuhasa kupwa ni kutalatala, kukumba manyonga api, kupwa ni manyonga apema ni kuhasa kulinga yuma yeswe twatesele, nihindu mutuhasa kuhona kutalatala nyi twanyonga ha ulumbunwiso weswe wa liji lino. Mumu liaka? Mumu yuma yinji yize twakupalika hano hashi yize yakutuhongesa, yimwe kutuchi kuhasa kuyikinda. Kuchi mutuhasa kununga ni kutalatala chipwe muze tunapinji ni yuma ngwe uswale, jita, ungulungulu, misongo ni kufwa?

      [Chizulie]

      Nyi ngwe kakutayijile ku umwe mulimo, shina chino chinalumbunuka ngwo, kuchi keza kawana mulimo ukwo?

      [Chizulie]

      Mwanangana Ndawichi kapwile ni nyonga lialita hakutwala ku kutesa yuma

  • Kulihi Mutuhasa Kuwana Kutalatala Chamwenemwene?
    Laulenu!—2004 | Abril 22
    • Kulihi Mutuhasa Kuwana Kutalatala Chamwenemwene?

      Nyonga ngwe loloji ye yapaluka mba kuyishi ni kukalakala nawa. Chocho mufupa umwe mutu hanga akululiekeleyo, mba atu anji malihana hanga alulieke loloji yacho. Atu eswe kanazange kululieka, amwe kanalilambe ha pambo ngwo mahasa kuyilulieka kanawa. Mba yika mulinga nyi munyingika ngwe, mutu yoze walingile loloji yacho mu chihunda chimuwika nwatwama? Chikwo nawa, munyingika ngwe iye kanazange kukukwasa chawana. Chino te muchikwashiwila chinji kumona mutu yoze muhana loloji hanga ayilulieke.

      Haliapwila tesa loloji yacho ni kutalatala che. Mba nyi mumona ngwe kuunatokesa kutalatala che—ngwe chize chinalingiwa kuli atu anji musono—kuli iya muhasa kwita ukwaso? Atu anji kakulakenya ngwo mahwisa kapinda yoze twakupalika, alioze yilakenyo yo yakupinjisa wika atu, kuyishi kuhana shindakenyo. Kashika twatamba kufupa ukwaso kuli yoze watutangile ni uhashi wa kupwa ni kutalatala. Mbimbiliya yakusolola ngwo iye “katwamine kusuku ni yetu,” chikwo nawa kanazange kutukwasa.—Yilinga 17:27; 1 Petulu 5:7.

      Ulumbunwiso Walita wa Kutalatala

      Ulumbunwiso wa mu Mbimbiliya hakutwala ku kutalatala, walisa chinji ni yize mandotolo, akwa-ciência ni akwa-kuhengwola a musono akwamba. Mu malimi waze asonekene mbimbiliya, liji “kutalatala” linalumbunuka kushimbwila chimwe chuma chipema. Kutalatala chinatale ha yikuma yaali yilemu chinji. Chitangu, kuzanga hanga chuma chipema chilingiwe, chamuchiali kupwa ni shindakenyo ngwo chuma chacho muchilingiwa. Kutalatala chize Mbimbiliya yakulakenya hi cha mahuza ko. Kuli yuma yinji yize yakusolola ngwo kutalatala chacho chili chamwenemwene.

      Mutuhasa kwamba ngwetu, kutalatala chalifwa ni ufulielo, uze wakusela chinyingi cha yuma yize anayitalatala, hi kutayiza chuma chamutayijila, ka. (A-Hepreu 11:1) Alioze, Mbimbiliya yakusolola kalisa watwama ha ufulielo ni kutalatala.—1 A-Korindu 13:13.

      Tuhanenu chimwe chilweza: Nyi weta ukwaso kuli umwe sepa yoze wakujikijila, muhasa kupwa ni kutalatala ngwe makukwasa. Kutalatala chino hi chamokomoko ko, mumu yena wakumufuliela—unamunyingika kanawa. Chikwo nawa hanakukwasa kama ha yisuho yikwo. Ufulielo we ni kutalatala che, hamuwika yendela. Chikwo nawa yitanga yacho yakulikwasa, alioze yili yuma yalisa. Kuchi muhasa kupwa ni kutalatala muli Zambi?

      Haze Hakukatuka Kutalatala

      Zambi mwe chishina cha kutalatala chamwenemwene. Ha yisuho yinji, Mbimbiliya yakuvuluka Yehova ngwo, “kutalatala cha Izalele.” (Jeremia 14:8) Kutalatala cheswe chize atu ja Yehova apwile nacho, chapwile ni kukatuka kuli iye, kashika iye apwile kutalatala cho. Kutalatala chacho te kuchishi kulumbunuka kushimbwila hanga chuma chipema chilingiwe, ka. Zambi kahanyine kuli A-Izalele shindakenyo ya kutalatala chacho. Ha miaka yeswe yize Yehova apwile ni A-Izalele, iye kapwile ni kulakenya yuma ni kuyimanununa. Yoshua, tetekeli wa vungu lia A-Izalele yamba ngwenyi: “Yenu nunanyingika . . . Nichimwe chuma kuchahonene cha yuma yize yeswe yipema Yehova Zambi yenu hanulalakenya ha kutwala kuli yenu.”—Yoshua 23:14.

      Ndo musono, Zambi kalumukine. Mu Mbimbiliya munazala too ni yilakenyo ya Zambi hamwe ni sango ja umanunuko wa yilakenyo yacho. Uprofeto wa mu Mbimbiliya wapwa wa shindakenyo, kashika mashimbu amwe uprofeto umwe wapwa wakusoneka ngwe hiwamanunuka kulu.

      Kashika, mutuhasa kwamba ngwetu, Mbimbiliya yili mukanda uze wakuhana kutalatala. Muze mununga ni kulilongesa Mbimbiliya, mumona chize Zambi apwile ni kufunga atu jenyi ku mashimbu a kunyima, chino muchikukwasa kukolesa kutalatala che. Postolo Paulu kasonekene ngwenyi: “Yuma yeswayo yasonewene kunyima, yasonewene mukutufumba yetu, hanga ku uhumikizo ni kulembejeka cha Yisoneko Yisandu tukasele mbunge jetu ha chilakenyo cha Zambi.”—A-Roma 15:4.

      Kutalatala Chika Zambi Akutwaha?

      Ha shimbu lika twakumona ngwetu tunafupiwa kutalatala? Shina muze kwasala hakehe tufwe? Ali lie shimbu lize atu anji akufupiwa kutalatala. Chakutalilaho, muze twakufwisa mutu yoze twazanga chinji kutalatala chakusoloka ngwe chuma chamokomoko. Kukwatwamine chuma chize chakutunehena yikola yinji ngwe kufwa. Kufwa chakukaula hita umwe wa kuli yetu. Nyi kufwa muchiza haliapwila, kutuchi kuhasa kwamba ngwetu, musono ka, hanji ngwetu kutuchi kuhasa kwalumuna tangwa lia kufwa chetu. Kashika Mbimbiliya yakuvuluka kufwa ngwo “mukwa kole wa kusula.”—1 A-Korindu 15:26.

      Mba kulihi mutuhasa kuwana kutalatala muze kufwa chinakundama? Chisoneko chize chinasolola kufwa ngwe mukwa-kole, chinambe nawa ngwo, kufwa ‘makachijimisa.’ Yehova Zambi kakwete ndundo jinji kuhiana kufwa. Iye hanasolola yisuho yinji ngwenyi kakwete ndundo ja kuhwisa kufwa. Kuchi achilingile? Ha kuhindwisa afu. Mbimbiliya yakusolola yisuho livwa muze Yehova azachishile ndundo jenyi hanga ahindwise atu waze afwile.

      Chisuho chimwe chalipwila chapwile muze Yehova ahanyine ndundo kuli Mwanenyi Yesu, hanga ahindwise sepa lienyi Lazaru. Kwapalikile matangwa awana hanyima lia kufwa chenyi. Muze Yesu ahindwishile Lazaru, kachilingile mukachi ka mbunga, hi kwawukawenyi ko.—Yoano 11:38-48, 53; 12:9, 10.

      Hanji muhasa kulihula ngwe: ‘Mba mumu liaka atu jacho aahindwishile? Shina atu jacho kakashinakajiwile ni kufwa nawa?’ Ewa, chino chamwenemwene. Alioze mumu lia sango jacho, twakuhasa kupwa ni shindakenyo ngwetu, atu waze twazanga makahinduka. Tunafuliela ngwetu yino muyikalingiwa. Mu maliji akwo, mutuhasa kwamba ngwetu, tuli ni kutalatala.

      Yesu kambile ngwenyi: “We uhindukilo ni we mwono yami.” (Yoano 11:25) Yehova makazachisa Yesu hanga akahindwise atu eswe waze hanafu. Yesu yamba ngwenyi: “Ola muyiza, muze waze eswe ali mu mafuka makevwa liji lienyi [lia Kristu], makatuhuka.” (Yoano 5:28, 29) Ewa, atu eswe waze anapombo mu mafuka, kali ni kutalatala cha kwahindwisa hanga akatwame mu paraisu hano hashi.

      Profeta Izaia kasonekene amwe maliji a utakamiso hakutwala ku uhindukilo ngwenyi: “Afu jenu makahinduka ni mwono, mijimba yo muyikahinduka. Enu eswe nwaya ku fufuta, laulenu nukembe ni uwahililo! Mumu mume wenu wapwa ngwe wa ha yiputa, mba mavu makatuhwisa e afu.”—Izaia 26:19.

      Chilakenyo chino chili cha utakamiso. Afu kali muma mwa ufunge ngwe chizechene mwana akupwa mu jimo lia naye. Atu waze anapombo mu mafuka, kali mu manyonga ja Zambi Mukwa-Ndundo-Jeswe. (Luka 20:37, 38) Kwasala hakehe, atu jacho maahindwisa mu ufwe, makaasambilila mu chifuchi chipema chinji cha too ni uwahililo ngwe chizechene chakulingiwa kuli mwana-kemba muze akusemuka. Kashika, chipwe ngwe tuli hakamwihi ni kufwa mutuhasa kupwa ni kutalatala.

      Chize Kutalatala Muchihasa Kukukwasa

      Paulu kanatulongesa yuma yinji hakutwala ku kutalatala. Iye kanatongola kutalatala ngwe chimwe chuma chilemu cha ku mazalo a ku ufulielo, hanji ngwetu tepa lia utale. (1 A-Tesalonika 5:8) Yika iye ambile kwamba ni maliji wano? Ku mashimbu a kunyima, maswalale kapwile ni kuzala tepa lia utale ha kuya ku jita. Muchima lia tepa lia utale kapwile ni kusamo kupu lia kashitu. Tepa lia utale liapwile ni kufunga mutwe wa swalale. Kashika Paulu te kanambe kwamba ngwenyi, chizechene ngwe tepa lia utale li akufunga mutwe wa swalale, kutalatala necho chakufunga manyonga a mutu. Nyi wakolesa kutalatala che mu yilakenyo ya Zambi, chuma nichimwe muchenyeka sambukila ye chakuhi, chipwe muze muopa mu ukalu ku mwono. Iya wa kuli yetu kazangile kupwa ni tepa ngwe lino?

      Paulu kazachishile chilweza chikwo hanga ahanjike hakutwala ku kutalatala chize chinatale ha upale wa Zambi. Iye yasoneka hakutwala ku kutalatala ngwenyi: Kutalatala “tuli nacho ngwe ankora ya mbunge, kuyajikiza, kuyakola nawa.” (A-Hepreu 6:19) Paulu kambile kufwa muze wato washimbamine, kashika mutuhasa kwamba ngwetu, iye kanyingikine kanawa ulemu wa ankora. Muze te kwakulingiwa umwe kangonga, tahwili kapwile ni kukonga ankora mu meya. Nyi ankora yacho yatulila homa hakolo chinji, chino muchihasa kukolesa ulungu uhone kushimbama hanji kulipupa-pupa ku mawe.

      Chizechene nawa, nyi yilakenyo ya Zambi yapwa ngwe, kutalatala chikolo kuli yetu, kutalatala chacho muchitukwasa kukumba yuma yikalu mu chifuchi chino chipi. Yehova kanalakenya ngwenyi, kwasala hakehe atu kechi kupinda hanji kumona lamba mumu lia upupilo ni kufwa. (Tala mushete ha lifwo 10.) Kulikwachilila ha kutalatala chacho, muchihasa kutukwasa kwehuka ponde ni kutwaha tachi hanga tuhase kutwama kulita ni shimbi ja Zambi. Chikwo nawa, mutuhasa kwehuka yuma yeswe yipi yize yakusoloka mu chifuchi chino chipi.

      Yehova kanakulakenya kutalatala chacho. Yehova kanazange upwe ni mwono uze iye azangile hanga atu eswe apwe nawo. Iye kanazange ‘atu eswe akalilamwine.’ Kuchi chino muchihasa kulingiwa? Chitangu, mutu ni mutu katamba kupwa ni “chinyingi cha umwenemwene.” (1 Timoteu 2:4) Akwa-kufwambwisa mukanda uno, kanakukolweza hanga upwe ni chinyingi chacho cha umwenemwene cha mu Liji lia Zambi. Kupalikila mu chinyingi chacho, Zambi kakuhana kutalatala chize chahiana kutalatala cheswacho chize chifuchi chino chakulakenya.

      Nyi wapwa ni kutalatala chacho, kuchi keza kalivwa ukawe nilimwe tangwa. Mumu muopwa ni shindakenyo ngwe, Zambi makwaha tachi jize mufupiwa hanga uhase kulinga chuma cheswacho chize muchilita ni upele wenyi. (2 A-Korindu 4:7; A-Fwilipu 4:13) Achi che kutalatala chize mutu mweswe anafupu kupwa nacho. Kashika nyi mumona ngwe unafupiwa kutalatala, kanda uhonga. Muhasa kupwa nacho. Muhasa kuchiwana!

      [Mushete/Chizulie]

      Yikuma Yakutwaha Kutalatala

      Yisoneko yino ya mu Mbimbiliya muyihasa kukukwasa kukolesa ufulielo we:

      ◼ Zambi kanalakenya yuma yipema chinji.

      Mbimbiliya yinambe ngwo, hashi heswe muhakapwa paraisu, haze muhakatwama atu waze alinunga ni kuwahilila.—Samu 37:11, 29; Izaia 25:8; Usolwelo 21:3, 4.

      ◼ Zambi keshi mahuza.

      Zambi kakulikenuna ni mahuza eswe. Amu Yehova ali musandu, kashika keshi mahuza.—Yishima 6:16-19; Izaia 6:2, 3; Titu 1:2; A-Hepreu 6:18.

      ◼ Ndundo ja Zambi kujishi musulo.

      Yehova wika mwe Mukwa-Ndundo-Jeswe. Kukushi chuma nichimwe mu malilu ni hashi chize muchihasa kukwika Yehova kumanununa yilakenyo yenyi.—Kutuhuka 15:11; Izaia 40:25, 26.

      ◼ Yehova kanazange hanga utwame ku miaka ya mutolo.

      —Yoano 3:16; 1 Timoteu 2:3, 4.

      ◼ Yehova kakushimbwila hanga tulinge yize mutuhasa kulita ni uhashi wetu.

      Yehova keshi kulihulikila ha tupwalia twetu, alioze kakuzanga kulihulikila ha yuma yipema yize twakulinga. (Samu 103:12-14; 130:3; A-Hepreu 6:10) Yehova kakutujikijila ngwenyi mutulinga yuma yalita, mba muze twakuyilinga kakuwahilila chinji.—Yishima 27:11.

      ◼ Yehova kanalakenya kukukwasa kumanununa yize watesele nyi yinalite ni upale wenyi.

      Tuvumbi twa Zambi keshi ni yitela ya kulivwa ukawo. Iye kakutwaha spiritu yenyi yisandu hanga yitukwase.—A-Fwilipu 4:13.

      ◼ Kufuliela muli Zambi hi chamokomoko ko

      Twatamba kumufuliela. Nyi twachilinga kutuchi kaliseha.—Samu 25:3.

      [Chizulie]

      Chizechene ngwe tepa lia utale liakufunga mutwe wa swalale, kutalatala necho chakufunga manyonga a mutu

      [Chizulie]

      Chizechene ngwe, ankora yakukwasa ulungu, kutalatala necho muchihasa kutukwasa kumana ngu

      [Chakutwaha]

      Courtesy René Seindal/Su concessione del Museo Archeologico Regionale A. Salinas di Palermo

Mikanda ya Chokwe (2008-2026)
Fwambuka
Njila
  • Chokwe
  • Tuma
  • Kululieka
  • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
  • Shimbi Yakuyizachisa
  • Shimbi ja Kufunga Sango ja Mutu
  • Configurações de Privacidade
  • JW.ORG
  • Njila
Tuma