1. Yika uprofeto wa mu Mbimbiliya unatukwase kunyingika?

YIKA muyikalingiwa kuli atu ja Yehova kulutwe lia matangwa? Tunanyingika kanawa yize muyikalingiwa kulutwe lia matangwa, mumu tuli ni uprofeto wa mu Mbimbiliya. Uprofeto wacho, wakutukwasa kunyingika yuma yize muyikalingiwa kulutwe lia matangwa ni chize yinatale hali yetu. Uprofeto umwe unatukwase kunyingika yize manguvulu a ndundo a hashi makalinga. Uprofeto wacho, uli ha mukanda wa Daniele kapitulu 11. Unasolola mianangana aali waze analitachika: mwanangana wa ku norte ni wa ku sule. Chihanda chinene cha uprofeto uno hichamanunuka. Kashika, tuli ni shindakenyo ngwetu, chihanda chize chasalako, necho muchimanunuka.

2. Kulita ni Uputukilo 3:15 ni Usolwelo 11:7, ni 12:17, yikuma yika yaali twatamba kunyingika mba tuwane ulumbunwiso wa uprofeto wa Daniele?

² Twatamba kunyingika yikuma yaali, mba tuwane ulumbunwiso wa uprofeto uli ha mukanda wa Daniele kapitulu 11. Chitangu: uprofeto uno, unahanjika wika hali mianangana ni manguvulu waze alimikine ni atu ja Zambi. Kwamba umwenemwene, atu ja Zambi kali akehe chinji nyi twatesa ni atu a hashi heswe. Chipwe chocho, manguvulu kakuzanga chinji kulimika no. Mumu liaka? Mumu Satana ni atu jenyi kanazange kunongesa wika atu waze akulingila Yehova ni Yesu. (Tanga Uputukilo 3:15 ni Usolwelo 11:7; 12:17.) Chamuchiali: uprofeto wa Daniele, watamba kulita ni uprofeto ukwo uli mu Mbimbiliya. Kashika, mutuhasa kunyingika kanawa ulumbunwiso wa uprofeto wa Daniele, nyi twautesa ni Yisoneko yikwo ya mu Mbimbiliya.

3. Yika mutumona ha mutwe uno ni ha mutwe uze muuhataho?

³ Kulita ni yikuma yino yaali, haliapwila mutulilongesa sango jili ha mukanda wa Daniele 11:25-39. Mutumona yoze wapwile mwanangana wa ku norte ni mwanangana wa ku sule ha mwaka 1870 ni ha mwaka 1991, mutumona nawa mumu liaka chili chipema kwalumuna ulumbunwiso wetu ha chihanda cha uprofeto uno. Ha mutwe muuhataho, mutukashimutwina mukanda wa Daniele 11:40–12:1. Mutumona nawa chize uprofeto uno unatale ha mwaka 1991, ni ha jita ya Armagedone ni yize twatamba kwalumuna ha ulumbunwiso wetu. Muze mulilongesa mitwe yino yaali, tala mushete unambe ngwo, “Mianangana Aali Waze Akulivwila Kole ha Mashimbu Akusula.” Alioze, chitangu tunyingikenu mianangana wano aali a ha uprofeto uno.

CHIZE MUTUNYINGIKA MWANANGANA WA KU NORTE NI WA KU SULE

4. Yikuma yika yitatu yize yatukwasa kunyingika mwanangana wa ku norte ni wa ku sule?

⁴ Ku mashimbu akunyima, mianangana waze te akuyula ku norte ya ku Izalele, kapwile ni kwavuluka ngwo, mwanangana wa ku norte. Alioze, waze te akuyula ku sule ya Izalele kapwile ni kwavuluka ngwo, mwanangana wa ku sule. Kuchi tunachinyingika? Mungelo yoze walwezele Daniele sango jino kambile ngwenyi: “Hineza ngukulumbunwine yize muyikawana atu je [atu ja Zambi] ha matangwa a kusula.” (Danie. 10:14) Aya waze apwile atu ja Zambi? A-Izalele e apwile atu ja Zambi ndo ha Pentekoste ya mwaka 33 M.J. Hanyima ya pentekoste, Yehova yasolola pundu ngwenyi, tumbaji ashishika a Yesu, hapwa atu jenyi. Kashika, chihanda chinene cha uprofeto wa Daniele, kuchatalile hali A-Izalele, alioze, chinatale hali tumbaji twa Kristu. (Yili. 2:1-4; Roma 9:6-8; Ngala. 6:15, 16) Ha kupalika cha mashimbu, mianangana anji yaputuka kusalakana mu chihela cha mwanangana wa ku norte ni wa ku sule. Chipwe chocho, mutuhasa kwanyingika ha mukunda wa yuma yitatu yize alingile. Chitangu: kalimikine ni atu ja Zambi. Chamuchiali: kasolwele kole yize te akwivwila Yehova, Zambi wamwenemwene ha kuhungumiona atu jenyi. Chamuchitatu: kapwile ni kulitacheka ha mukunda wa wata.

5. Shina chapwile chashi kunyingika mwanangana wa ku norte ni wa ku sule ha sekulu yamuchiali ni ha mwaka 1870? Lumbununa.

⁵ Ku sekulu yamuchiali, chikungulwila cha akwa-Kristu yichizala ni akwa-Kristu amahuza waze te akusweka malongeso amwenemwene a mu Liji lia Zambi ni kulongesa yuma ya mahuza. Kuputuka haze ndo ha mwaka 1870, atu ja Zambi yapwa akehe. Ngwe chize mwambu wakulitanda mu munda, akwa-Kristu a mahuza yoka chinji, yichipwa chikalu kunyingika akwa-Kristu amwenemwene. (Mateu 13:36-43) Mumu liaka chili chilemu kunyingika sango jino? Mumu sango jino jinasolola ngwo, mianangana waze ayulile ha mwaka 100 ni ha mwaka 1870, te kechi kuhasa kupwa mwanangana wa ku norte hanji wa ku sule. Mumu ha mashimbu jacho, hashi kuhakapwile chizavu cha tuvumbi twa Zambi chize te mahungumiona kuli mianangana jacho.b Alioze, ha kupalika cha mwaka 1870, yichipwa chashi kunyingika nawa mwanangana wa ku norte ni wa ku sule. Mumu liaka?

6. Ha mashimbu aka atu ja Zambi asolokele cheka? Lumbununa.

⁶ Chize ha mwaka 1870, atu ja Zambi yaputuka kukunguluka mu yizavu. Kukatuka ha mwaka wacho, Charles Taze Russell ni mandumbu akwo yaputuka kulilongesa Mbimbiliya. Hachino, ayo yapwa ngwe kanganda yoze anatongola mu Mbimbiliya, yoze waluliekele jila hanga Wanangana wa Mesaya uputuke kuyula. (Mala. 3:1) Atu ja Zambi te maanyingika nawa! Shina ha mashimbu jacho, potência yimwe hanji manguvulu a hashi heswe kahungumionene atu ja Zambi? Tutalenu yikuma yimwe.

MWANANGANA WA KU SULE IYA?

7. Iya wapwile mwanangana wa ku sule ha mashimbu a jita yitangu ya hashi heswe?

⁷ Ha mwaka 1870, wanangana wa Grã-Bretanha yiupwa ni ndundo jinji hashi heswe, ni maswalale anji a lundunjila. Profeta Daniele kahanjikile hakutwala ku wata wacho ngwenyi, mbinga yikepe yize muyikumba mbinga jikwo jitatu, França, Espanha ni Holanda. (Danie. 7:7, 8) Hachino, Grã-Bretanha yiyipwa mwanangana wa ku sule ha mashimbu a jita yitangu ya hashi heswe! Ha mashimbu aze ene, Estados Unidos ya América, yiyipwa ni upite unji kuhiana yifuchi ya hashi heswe, nawa yiyiputuka kulinga usendo ni Grã-Bretanha.

8. Chize ha jita yitangu ya hashi heswe, mwanangana wa ku sule iya?

⁸ Ha jita yitangu ya hashi heswe, Estados Unidos ya América ni Grã-Bretanha yalikwasa, hachino, yapwa ni ndundo jinji. Ha mashimbu jacho, usendo wa yifuchi yino yaali, yauvuluka ngwo, Potência Mundial Anglo-Americana. Uprofeto wa Daniele unahanjika hakutwala ku Potência yino ngwo, mwanangana yoze unakunga “mbunga yinene yahiana ya tujita a ndundo.” (Danie. 11:25) Ha matangwa wano a kusula, Potência Mundial Anglo-Americana ye yili ha chihela cha mwanangana wa ku sule.c Mba mwanangana wa ku norte iya?

MWANANGANA WA KU NORTE IYA?

9. Ha mwaka uka mwanangana wa ku norte asolokele nawa cheka, nawa kuchi mukanda wa Daniele 11:25, wamanunukine?

⁹ Ngwe chize twamona, ndumbu Russell ni mandumbu akwo, kaputukile kuhengwola malongeso a mu Mbimbiliya ha mwaka 1870. Ha mwaka 1871, mwanangana wa ku norte yasoloka nawa cheka. Ha mwaka wacho, mianangana anji a mu Europa yalichinga hanga apwe Império Alemão.d Ha kupalika cha mashimbu, chifuchi cha Alemanha yichipwa ni ndundo jinji. Ha chino, yichiputuka kutumina yifuchi yinji ya mu África ni ya ku oceano Pacífico, nawa yiyiputuka kulimika ni Grã-Bretanha. (Tanga Daniele 11:25.) Ha mashimbu jacho, chifuchi cha Alemanha yichipwa ni maswalale anji a ndundo. Muze jita yitangu ya hashi heswe yaputukile, chifuchi cha Alemanha yichizachisa maswalale jenyi eswe hanga alimike ni akwa-kole jenyi.

10. Kuchi mukanda wa Daniele 11:25b, 26 wamanunukine?

¹⁰ Daniele yasolola yize te muyilingiwa ni wanangana wa mu Alemanha ni maswalale jenyi a ndundo. Uprofeto unambe ngwo: “Hindu kechi kahasa kujikiza.” Mumu liaka? “Mumu mamutakila yuma ya kulimika nenyi. Chipwe waze akulia kulia chenyi chipema makamwonona.” (Danie. 11:25b, 26a) Ha mashimbu ja Daniele, atu waze apwile ni kulia kulia ‘chipema cha mwanangana,’ kapwile yilolo waze te ‘akumana kumeso’ ja mwanangana. (Danie. 1:5) Uprofeto uno unahanjika hali iya? Unahanjika hali yilolo a mu wanangana wa mu Alemanha, ngwe tupitau, akwa-kuhana yiyulo ni maswalale akwo waze te akusongwela kuli mwanangana. Yilolo jacho, e akwashile kukokolola ndundo ja wata wa mu Alemanha.e Uprofeto wa Daniele, kuwakahanjikile wika hakutwala ku unongeso wa wata wa mu Alemanha, alioze wahanjikile nawa ha chize te maukumba kuli mwanangana wa ku sule. Uprofeto wacho unambe hali mwanangana wa ku norte ngwo: “Ni tujita twenyi makahungumuka, ni anji makaashiha.” (Danie. 11:26b) Yenayo yalingiwile ha mashimbu a jita yitangu ya hashi heswe. Maswalale a mu Alemanha ‘yaahungumuna,’ nawa anji a kuli ayo ‘yaashiha.’ Ha jita yacho, hafwile atu anji kuhiana jita jize jakulingiwa musono.

11. Yika mwanangana wa ku norte ni wa ku sule alingile?

¹¹ Uprofeto wambile nawa ha yuma yize te muyilingiwa shimbu jita yinene ya hashi heswe kanda yichiputuka. Mukanda wa Daniele 11:27, 28 unambe ngwo, mwanangana wa ku norte ni wa ku sule makatwama ku mesa yimuwika ni kuhanjika mahuza umwe ni mukwo. Uprofeto wambile nawa ngwo, mwanangana wa ku norte makakunga “yikumba yinji.” Uprofeto uno, wamanunukine nawa. Alemanha ni Grã-Bretanha kapwile ni kulitesa ngwo, kanafupu sambukila, alioze, muze jita yitangu ya hashi heswe yaputukile ha 1914, yasolola pundu ngwo, yuma yeswe apwile ni kulitesa, yamahuza. Ha miaka yinji kunyima, shimbu jita yitangu ya hashi heswe kanda yichiputuka, chifuchi cha Alemanha chapwile ni upite unji kuhiana yifuchi yikwo ya hano hashi. Ngwe chize uprofeto wa Daniele 11:29, 30 wambile, Alemanha yalitachika ni mwanangana wa ku sule, alioze Alemanha yayikumba.

MIANANGANA KANAHUNGUMIONA ATU JA ZAMBI

12. Yika mwanangana wa ku norte ni wa ku sule alingile ha mashimbu a jita yitangu ya hashi heswe?

¹² Chize ha mwaka 1914, mianangana wano aali yaputuka kulitachika umwe ni mukwo ni kuhungumiona atu ja Zambi. Chakutalilaho, ha mashimbu a jita yitangu ya hashi heswe, Alemanha ni Grã-Bretanha kahungumionene atu ja Zambi mumu lia kulituna kuya mu jita. Nguvulu wa mu Estados Unidos neye yakwata mandumbu waze apwile ni kusongwela mulimo wa kwambujola ni kwasa mu zuwo lia ususu. Yihungumiona yino, yamanunwine uprofeto uli ha Usolwelo 11:7-10.

13. Yika mwanangana wa ku norte alingile ha mwaka 1930 ni ha mashimbu a jita yamuchiali ya hashi heswe?

¹³ Ha mwaka 1930, chipichipi ha jita yamuchiali ya hashi heswe, mwanangana wa ku norte yahungumiona chinji atu ja Zambi. Ha mashimbu jacho, chiyulo cha Nazista yichiputuka kutumina chifuchi cheswe cha Alemanha, Hitler ni yilolo jenyi waze te akumukwasa, yakanjisa mulimo wa atu ja Zambi. Kashihile Yela ja Yehova anji kuhiana 1.500, eka yaatuma mu undungo hanga alinge milimo yikalu. Yuma yeswe ai te hanayambe kulu kuli profeta Daniele. Uprofeto wa Daniele wambile ngwo, mwanangana wa ku norte “makajilula zuwo lisandu” ni kukanjisa atu kulambula “mulambu wa kulumba wa matangwa eswe.” Yino yalingiwile muze Alemanha akanjishile mulimo wetu wa kwambujola. (Danie. 11:30b, 31a) Hitler, yoze wapwile nguvulu mu Alemanha ha mashimbu jacho, yalishinga kunongesa Yela ja Yehova eswe mu Alemanha.

MWANANGANA MWAHA WA KU NORTE

14. Iya wapwile mu chihela cha mwanangana wa ku norte ha mashimbu a jita yamuchiali ya hashi heswe? Lumbununa.

¹⁴ Muze jita yamuchiali ya hashi heswe yahwile, yikusoloka mwanangana mwaha wa ku norte, yifuchi yize apwile ni kuyula kuli Alemanha, yiyipwa ya União Soviética. Kuyula cha União Soviética, te chalifwa ni cha Alemanha. Ayo kapwile ni kushinjila atu hanga ononokene wika nguvulu. Kashika, waze apwile ni kwononokena Zambi te akwahungumiona kuli nguvulu.

15. Yika mwanangana wa ku norte alingile muze jita yamuchiali ya hashi heswe yahwile?

¹⁵ Muze jita yamuchiali ya hashi heswe yahwile, mwanangana mwaha wa ku norte, yaputuka kuhungumiona atu ja Zambi. União Soviética ni atu waze te akumukwasa, yakanjisa mulimo wetu wa kwambujola ni kutuma tuvumbi twa Yehova anji mu undungo. Yino yamanunwine uprofeto uli ha Usolwelo 12:15-17. Kwamba pundu, ha mashimbu wano akusula, Satana kakuzachisa mwanangana wa ku norte hanga apukumune “lwiji” wa yihungumiona kuli atu ja Zambi. Alioze, kukushi chuma nichimwe chize muchikwika atu ja Yehova kulinga mulimo wo wa kwambujola.f

16. Kuchi União Soviética yamanunwine uprofeto uli ha Daniele 11:37-39?

¹⁶ Tanga Daniele 11:37-39. Uprofeto unambe ngwo, mwanangana wa ku norte ‘kechi kalemesa [Zambi] ya tulamba twenyi.’ Kuchi uprofeto uno wamanunukine? União Soviética yapwile ni nyonga lia kunongesa ma yingeleja eswe, kashika, yeseka kukanjisa ululikiso wa ma yingeleja. Mba alinge chino, ha mwaka 1918 nguvulu wa mu Soviético yahana shimbi hanga alongese ku mashikola ngwo, Zambi katwamineko. Uprofeto wa Daniele wambile nawa ngwo, mwanangana wa ku norte “makalemesa zambi ya tachi ja jita.” Kuchi yino yalingiwile? União Soviética yafuchile mbongo jinji hanga alulieke maswalale ni kulinga mbomba nuclear hanga awezele ndundo jenyi. Mwanangana wa ku norte ni wa ku sule kapwile ni mata anji akushiha no atu anji.

AKWA KOLE AALI KANAKALAKALA CHIMUWIKA

17. “Chizelwokeso cha kwenyeka” yika?

¹⁷ Mwanangana wa ku norte ni mwanangana wa ku sule, kakalakalile chimuwika hanga alinge umwe mulimo ulemu chinji. Ayo, yatomba “chizelwokeso cha kwenyeka.” (Danie. 11:31) Chizelwokeso chacho, che akuvuluka musono ngwo, Kulinunga cha Mavungu (Nações Unidas).

18. Mumu liaka Nações Unidas akwavuluka ngwo “chizelwokeso”?

¹⁸ Nações Unidas kakuyivuluka ngwo, chizelwokeso, mumu yakwamba ngwo, muyineha sambukila hano hashi, alioze Wanangana wa Zambi, we wika muuhasa kuneha sambukila hano hashi. Uprofeto wambile nawa hakutwala kuli Nações Unidas ngwo, chizelwokeso “cha kwenyeka,” mumu ayo e makanongesa uwayilo weswe wa mahuza hano hashi.—Tala mushete unambe ngwo, “Mianangana Aali Waze Akulivwila Kole ha Mashimbu Akusula.”

MUMU LIAKA TWATAMBA KUNYINGIKA SANGO JINO?

19-20. (a) Mumu liaka twatamba kunyingika sango jino? (b) Chihula chika mutukumbulula ha mutwe uze muuhatako?

¹⁹ Twatamba kunyingika sango jino, mumu chize ha mwaka 1870 ndo ku uputukilo wa mwaka 1991, uprofeto wa Daniele hakutwala kuli mwanangana wa ku norte ni wa ku sule, hiunamanunuka. Yino yeswe yinatwehe shindakenyo ngwetu, uprofeto weswe uze wasalako newo muumanunuka.

²⁰ Ha mwaka 1991, União Soviética yiyikuwa. Mba mwanangana wa ku norte musono iya? Mutwe muuhatako, muukumbulula chihula chino.

1-2. Yika mutulilongesa ha mutwe uno?

TULI ha matangwa a kusula cha yuma yipi ya hano hashi, haliapwila tuli ni shindakenyo yinji ngwetu, songo linakundama. Kwasala hakehe Yehova ni Yesu hanga anongese manguvulu eswe waze akulimika ni Wanangana wa mu malilu. Shimbu yuma yino kanda yichilingiwa, mwanangana wa ku norte ni wa ku sule manunga ni kulitachika umwe ni mukwo, nawa ni kuhungumiona atu ja Zambi.

² Ha mutwe uno, mutilongesa uprofeto uli ha Daniele 11:40–12:1. Nawa mutunyingika yoze uli mwanangana wa ku norte musono ni chize mutuhasa kununga ni kujikiza chipwe ngwe mutupwa ni kapinda kulutwe lia matangwa.

KUSOLOKA CHA MWANANGANA MWAHA WA KU NORTE

3-4. Mwanangana wa ku norte musono iya? Lumbununa.

³ Muze chiyulo cha União Soviética chahwile ha mwaka 1991, “yakwasa hakehe” atu ja Zambi waze apwile mu ngiza yo, chekwamba, yapwa ni utuswilo wa kwambujola. (Danie. 11:34) Hakupalika cha mashimbu akehe wika akwa-kwambujola yoka chinji mu ngiza yacho. Hakehe-hakehe, Rússia ni yifuchi yize yapwile ni kumukwasa yapwa ha chihela cha mwanangana wa ku norte. Ngwe chize twamona ha mutwe wapalika, mba umwe nguvulu apwe mwanangana wa ku norte hanji wa ku sule, katamba kulinga yuma yitatu: (1) kuhungumiona atu ja Zambi, (2) kulinga yuma yize muyisolola ngwo kali mukwa kole wa Yehova ni atu jenyi, ni (3) kulimika ni mwanangana mukwo.

⁴ Tutalenu mumu liaka tunambe ngwo, Rússia ni yifuchi yize yakumukwasa kali mwanangana wa ku norte musono. (1) Ayo kakupinjisa atu ja Zambi ha kakukanjisa mulimo wo wa kwambujola ni kuhungumiona mandumbu anji waze ali mu ngiza yo. (2) Yihungumiona yino yinasolola ngwo, ayo kakuvwila Yehova kole ni atu jenyi. (3) Ayo kakulimika ni mwanangana wa ku sule, Potência Mundial Anglo-Americana. Mutumona yuma yize Rússia ni yifuchi yize yakumukwasa analingi musono, ni chize yino yinasolola ngwo, ayo kali mwanangana wa ku norte.

MWANANGANA WA KU NORTE NI WA KU SULE KANANUNGU NI KULITACHIKA

5. Uprofeto wa Daniele 11:40-43, unahanjika yuma ya ha mashimbu aka, nawa yika yakulingiwa ha mashimbu jacho?

⁵ Tanga Daniele 11:40-43. Chihanda cha uprofeto uno, chinahanjika hakutwala ku matangwa akusula. Versu jino jinashindakenya ha kole yize yili hakachi ka mwanangana wa ku norte ni wa ku sule. Ngwe chize profeta Daniele ambile, ha matangwa akusula, mwanangana wa ku sule te “malitachika” ni mwanangana wa ku norte.—Danie. 11:40.

6. Yuma yika yize yinasolola ngwo mianangana wano aali kananungu ni kulitachika?

⁶ Mwanangana wa ku norte ni wa ku sule machinunga ni kulitachika hanga amone yoze mahasa kuyula hashi heswe. Chakutalilaho, tunyongekenu ha yize yalingiwile muze Jita Yinene Yamuchiali ya Hashi Heswe yahwile, União Soviética ni yifuchi yize yapwile ni kumukwasa yaputuka kutumina yifuchi yinji ya mu Europa. Mumu lia chino, mwanangana wa ku sule yalinga usendo ni yifuchi yikwo hanga apwe ni tachi ja kulimika ni mwanangana wa ku norte. Mwanangana wa ku norte ni mwanangana wa ku sule kakuhwisa mbongo jinji hanga alinge mata anene-anene akulimika no. Ha mashimbu amwe, mwanangana wa ku norte kakukwasa akwa-kole ja mwanangana wa ku sule, mwanangana wa ku sule, neye che akulinga, ngwe yize yalingiwile mu África, mu Ásia ni mu América Latina. Ha matangwa wano, Rússia ni yifuchi yize yakumukwasa kalinga usendo ni yifuchi yinji yikwo ya hano hashi. Ayo nawa kakulimika ni mwanangana wa ku sule ha kwiya sango jenyi kupalikila mu computador. Mianangana wano, kakulilamikiza ngwo, umwe kanazachisa programa ya mu computador hanga apihise upite ni ndundo ja mu chifuchi cha mukwo. Ngwe chize Daniele aprofetezele, mwanangana wa ku norte kananungu ni kuhungumiona atu ja Zambi.—Danie. 11:41.

MWANANGANA WA KU NORTE KANANJILA MU “CHIFUCHI CHA UHENYA”

7. Liji “chifuchi cha uhenya” yika linalumbunuka?

⁷ Mukanda wa Daniele 11:41, unambe ngwo, mwanangana wa ku norte manjila mu “chifuchi cha uhenya.” Chifuchi chika chenacho? Ku mashimbu a kunyima, chifuchi cha Izalele, chapwile “chifuchi chahiana yifuchi yeswe.” (Eze. 20:6) Chifuchi chacho, chapwile chipema chinji, mumu mwe te akuwayila Zambi wamwenemwene. Chize ha Pentekoste ya 33 M.J, chifuchi chacho kuchishi nawa ha chihela chimuwika. Mumu liaka? Mumu Yela ja Yehova kali hashi heswe. Mba “chifuchi cha uhenya” musono yika chinalumbunuka? Liji “chifuchi cha uhenya,” linatale ha ululikiso wa Yehova. Ululikiso wa Yehova uli ngwe chifuchi chize atu ja Zambi analinunga ni kulinga mulimo uze unatale ha uwayilo wamwenemwene.

8. Kuchi mwanangana wa ku norte anjilile mu “chifuchi cha uhenya”?

⁸ Ha matangwa wano akusula, mwanangana wa ku norte kanjila yisuho yinji mu “chifuchi cha uhenya.” Chakutalilaho, muze chifuchi cha Alemanha chapwile mwanangana wa ku norte, chipi-chipi ha mashimbu a jita yinene yamuchiali ya hashi heswe, kanjilile mu “chifuchi cha uhenya” ha kuhungumiona ni kushiha atu ja Zambi. Kulutwe, muze União Soviética yapwile mwanangana wa ku norte, yanjila mu “chifuchi cha uhenya” ha kuhungumiona atu ja Zambi ni kwasa mu mazuwo ja ususu.

9. Kuchi Rússia ni yifuchi yize yakumukwasa akunjila mu “chifuchi cha uhenya” ha matangwa wano?

⁹ Ha miaka yino, Rússia ni yifuchi yize yakumukwasa no hanjila mu “chifuchi cha uhenya.” Mu jila yika? Ha mwaka 2017, mwanangana wa ku norte kanakanjila mu “chifuchi cha uhenya” ha kukanjisa mulimo wa atu ja Yehova ni kusa mandumbu amwe mu mazuwo ja ususu. Yakanjisa mikanda yetu, ni Mbimbiliya Tradução do Novo Mundo. Yatambula nawa Mbetele ni mazuwo jetu a Wanangana mu Rússia. Mumu lia yino yeswe, ha mwaka 2018, Chizavu cha Tusongo yanyingika ngwo, Rússia ni yifuchi yize yakumukwasa kali mwanangana wa ku norte. Alioze, chipwe ngwe atu ja Zambi kanaahungumiona, nihindu keshi kulimika ni nguvulu, chipwe kumushinjila hanga alumune manyonga jenyi. Shimbu alinge yino, atu ja Zambi kakukaula chiyulo cha mu Mbimbiliya cha ‘kulembela’ akwa kuyula eswe, chipi-chipi muze ayo akukwata yiyulo yinatale ha utuswilo wetu wa kuwayila Yehova.—1 Timo. 2:1, 2.

SHINA MWANANGANA WA KU NORTE MAKANONGESA MWANANGANA WA KU SULE?

10. Shina mwanangana wa ku norte makanongesa mwanangana wa ku sule? Lumbununa.

¹⁰ Uprofeto uze uli ha Daniele 11:40-45 unashindakenya chinji ha yitanga ya mwanangana wa ku norte. Shina chino chinalumbunuka ngwo, mwanangana wa ku norte makanongesa mwanangana wa ku sule? Ka. Mwanangana wa ku sule makanunga ndo ha jita ya Armagedone, muze Yehova ni Yesu makanongesa manguvulu eswe a hano hashi. (Uso. 19:20) Mumu liaka tuli ni shindakenyo yino? Tala yize uprofeto wa Daniele ni Usolwelo unambe.

11. Yika mukanda wa Daniele 2:43-45 unasolola? (Tala chizulie ha chifukilo.)

¹¹ Tanga Daniele 2:43-45. Profeta Daniele kanahanjika ha lukaponya lunene lwakuwumba ni uma, utale, unengu ni malowa. Hita chihanda cha lukaponya, chinalumbunuka manguvulu alisa, waze apwile ni kuhungumiona atu ja Zambi, nawa atwama ha mashimbu alisa. Yiliato ya lukaponya yize yili yakuwumba ni uma ni utale, yinalumbunuka mwanangana wa kasula yoze Daniele asolwele—Potência Mundial Anglo-Americana. Uprofeto wa Daniele unasolola ngwo, mwanangana wacho te manunga ni kuyula ndo muze Wanangana wa Zambi muwiza hanga unongese mianangana eswe a hano hashi.

12. Mutwe wamuchishimbiali wa ngongo iya, nawa mumu liaka chili chilemu kunyingika sango jino?

¹² Postolo Yoano, neye kahanjikile hakutwala kuli manguvulu anji a hano hashi, waze te mahungumiona atu ja Yehova. Ha uprofeto wa Yoano, manguvulu jacho kanaasolola ngwe ngongo yoze uli ni mitwe shimbiali. Mutwe wamuchishimbiali wa ngongo wacho, uli Potência Mundial Anglo-Americana. Chili chilemu kunyingika sango jino, mumu ku songo lia mutwe uno, kukushi kusoloka nawa mutwe ukwo. Mutwe wamuchishimbiali muukanunga ni kuyula ndo muze Yesu makeza ni angelo jenyi hanga akaunongese hamuwika ni ngongo.b—Uso. 13:1, 2; 17:13, 14.

YIKA MWANANGANA WA KU NORTE MAKALINGA?

13-14. “Ngoke wa mu Chifuchi Cha Mangoke” iya, nawa mumu liaka makeseka kunongesa atu ja Zambi?

¹³ Uprofeto wa Ezekiele unasolola yuma yize muyikalingiwa shimbu kanda achinongesa mwanangana wa ku norte ni wa ku sule. Chinasoloka ngwe yisoneko ya Ezekiele 38:10-23; Daniele 2:43-45; 11:44–12:1 ni Usolwelo 16:13-16, 21 yinahanjika ha yuma yimuwika. Nyi ulumbunwiso uno unalite, tala yuma yize muyikalingiwa.

¹⁴ Ha luyinda munene, “mianangana a yifuchi yeswe ya hashi” makalichinga hanga akapwe chizavu cha mavungu. (Uso. 16:13, 14; 19:19) Mbimbiliya yinavuluka chizavu chacho ngwo, “Ngoke wa mu Chifuchi Cha Mangoke.” (Eze. 38:2) Ngoke wa Mangoke makeseka kunongesa atu ja Zambi. Mumu liaka? Mu usolwelo, Yoano kamwene chiwe chinene chinaholokela hali akwa kole ja Zambi. Chiwe chino, muchihasa kupwa sango jilemu ja upatwilo jize atu ja Zambi makambujola. Kota sango jacho, je mujikatwala Ngoke wa Mangoke hanga eseke kunongesa atu ja Zambi.—Uso. 16:21.

15-16. (a) Mukanda wa Daniele 11:44, 45 kota unahanjika ha yuma yika? (b) Yika muyikalingiwa kuli mwanangana wa ku norte ni Ngoke wa Mangoke?

¹⁵ Sango jacho ni yize akwa-kole makalinga hanga akeseke kunongesa atu ja Zambi, yinalite ni yize anatongola ha mukanda wa Daniele 11:44, 45. (Tanga.) Ha versu jino, Daniele kanambe ngwenyi, “lusango wa ku chivumbuko ni wa ku norte” makapinjisa mwanangana wa ku norte. Mba mwanangana wa ku norte “makaya ni ufatulo unene” hanga “akanongese nikwonona liakulu anji.” Kota liji “anji,” linalumbunuka atu ja Yehova.c Hano, Daniele kota kanahanjika hakutwala ku chize makalukukila atu ja Zambi ha chisuho cha kasula.

¹⁶ Muze mwanangana wa ku norte ni manguvulu akwo a hano hashi makalukukila atu ja Zambi, chino muchikevwisa Zambi ya Ndundo Jeswe ufatulo. Hachino, jita ya Armangedone muyiputuka. (Uso. 16:14, 16) Ha shimbu liacho, mwanangana wa ku norte hamuwika ni mavungu waze makapwa mukachi ka Ngoke wa Mangoke makaanongesa, niumwe ‘makaakwasa wakuhi.’—Danie. 11:45.

17. Mikele “mukwa kuyula munene” yoze anatongola ha mukanda wa Daniele 12:1 iya, nawa yika analingi?

¹⁷ Uprofeto wa Daniele, unahanjika nawa hakutwala ku unongeso wa mwanangana wa ku norte ni manguvulu waze akumukwasa ni chize makatulamwina. (Tanga Daniele 12:1.) Yika versu yino yinalumbunuka? Mikele lili jina likwo lia Yesu Kristu, Mwanangana wetu. Chize ha 1914, mwaka uze aputukile kuyula, iye ‘kanamana’ hanga akalile atu ja Zambi. Kwasala hakehe Mikele ‘amane,’ chekwamba, anongese akwa kole eswe a Zambi mu jita ya Armagedone. Jita yacho, ye Daniele avulukile ngwo, ‘mashimbu a lamba’ lize kanda lichisoloka kama. Uprofeto wa Yoano uze uli ha mukanda wa Usolwelo, wakuvuluka mashimbu jacho a jita ngwo, “luyinda munene.”—Uso. 6:2; 7:14.

SHINA JINA LIE MULIKAPWA LIA “KUSONEKA MU MUKANDA”?

18. Mumu liaka kutwatambile kwivwa woma wa yuma yize muyikalingiwa kulutwe lia matangwa?

¹⁸ Kutwatambile kwivwa woma wa yize muyikalingiwa kulutwe lia matangwa. Daniele ni Yoano kashindakenyene ngwo, atu eswe waze akulingila Yehova ni Yesu, makaalamwina ha mashimbu jacho akalu. Daniele yamba ngwenyi, majina ja atu waze makalamwina makapwa a “kusoneka mu mukanda.” (Danie. 12:1) Yika twatamba kulinga mba asoneke majina jetu mu mukanda wacho? Twatamba kusolola ngwetu, twakufuliela muli Yesu, Mwana Panga wa Zambi. (Yoano 1:29) Kulihana kuli Zambi ni kutupapachisa. (1 Petu. 3:21) Kusolola ngwetu, tunakwase Wanangana wa Zambi ha kulongesa atu hanga anyingike Yehova.

19. Yika twatamba kulinga haliapwila, nawa mumu liaka?

¹⁹ Wano kali mashimbu a kujikijila muli Yehova ni kushishika mu ululikiso wenyi. Nyi twalinga chino, makatulamwina muze Wanangana wa Zambi munongesa mwanangana wa ku norte ni mwanangana wa ku sule.

Uprofeto uze anavuluka hano, umwe wakumanunuka ha shimbu limuwika. Uprofeto wacho unasolola ngwo tuli ha “mwaka wa ku songo.”—Danie. 12:4.

• 

  

  Yisoneko Uso. 11:7; 12:13, 17; 13:1-8, 12

  Uprofeto “Ngongo” kakuyula atu hano hashi ha miaka yinji. Ha matangwa akusula mutwe wenyi wamuchishimbiali yaushiha. Ha kupalika cha mashimbu, mutwe wenyi yauwuka, nawa “akwa hashi eswe” yakaula ngongo. Satana kakutuma ngongo yono hanga ase “jita ni asandu.”

  Umanunuko Hanyima lia Sanga lia meya, yikusoloka manguvulu waze te akulimika ni Yehova. Wanangana wa Grã-Bretanha wayulile ha miaka yinji, ha mashimbu a Jita Yitangu ya Hashi Heswe tachi jawo yijihwa, alioze yapwa cheka ni tachi muze alinungine ni Estados Unidos. Chipichipi ha matangwa wano akusula, Satana kakuzachisa manguvulu hanga ahungumione atu ja Zambi.

• 

  Yisoneko Danie. 11:25-45

  Uprofeto Ha mashimbu akusula, mwanangana wa ku sule ni mwanangana wa ku norte, malimika mumu lia wata.

  Umanunuko Alemanha ni Potência Anglo-Americana yalitachika ha mukunda wa wata. Ha mwaka 1945, União Soviética ni waze amukwashile yapwa mwanangana wa ku norte. Ha mwaka 1991, União Soviética yiyikuwa, ha kupalika cha mashimbu, Rússia ni waze akumukwasa yapwa mwanangana wa ku norte.

• 

  Yisoneko Iza. 61:1; Mala. 3:1; Luka 4:18

  Uprofeto Yehova yatuma “kanganda” hanga alulieke jila, shimbu Wanangana wa Mesaya kanda uchiputuka. Chizavu chino yichiputuka “kwambujola sango jipema.”

  Umanunuko Kukatuka ha mwaka 1870, Charles Russell ni amwe masepa jenyi, yaputuka kuhengwola hanga alumbunune umwenemwene wa mu Mbimbiliya. Ha mwaka 1880, yaputuka kukolweza tuvumbi twa Zambi hanga aye ni kwambujola. Ayo yatuhwisa Tuposhi ni yikuma yinambe ngwo, “Kunafupiwa Akwa-Kwambujola 1.000” ni “Akwa-Kristu akuwayisa ni Spiritu Hanga Ambujole.”

• 

  Yisoneko Mateu 13:24-30, 36-43

  Uprofeto Umwe mukwa kole yakuwa mwambu wamokomoko hakachi ka tiliku mu munda wa umwe lunga. Mwenya munda yecha hanga mwambu wamokomoko utatuke hamuwika ni tiliku ndo ha mashimbu a kucha. Ha mashimbu a kucha mwambu wamokomoko yauhandununa ni tiliku.

  Umanunuko Kukatuka ha mwaka 1870, kalisa wa akwa-Kristu amwenemwene ni a mahuza yaputuka kusoloka. Ha mashimbu wano akusula, akwa-Kristu amwenemwene kakwakunga ni kwahandununa ni akwa-Kristu a mahuza.

• 

  Yisoneko Danie. 2:31-33, 41-43

  Uprofeto Yiliato ya utale ni uma ya lukaponya wakuumba ni uma weka ni weka.

  Umanunuko Uma unalumbunuka atu waze ali mushi lia chiyulo cha Potência Anglo-Americana, nawa akulimika ni chiyulo chacho. Kulimika chacho, chakusolola ngwo, Potência yino kuyishi kuhasa kusolola ndundo jenyi jize jinapu ngwe utale.

• 

  

  Yisoneko Mateu 13:30; 24:14, 45; 28:19, 20

  Uprofeto “Tiliku” kanayikungila mu machila, nawa “ndungo wamwenemwene, wa kukanyama” kanamwehe chiteli cha kuhana kulia kuli “akwa zuwo lienyi.” ‘Sango lipema lia wanangana’ kumaliambujola mu “yifuchi yeswe ya hashi.”

  Umanunuko Ha mwaka 1919, ndungo wamwenemwene, wa kukanyama, yamwaha chiteli cha kulisa atu ja Zambi. Kukatuka haze, alongi a Mbimbiliya yaputuka kwambujola chinji. Musono, Yela ja Yehova kakwambujola mu yifuchi yinji kuhiana 200, nawa kakutuhwisa mikanda ya malongeso a Mbimbiliya mu malimi anji kuhiana 1,000.

• 

  Yisoneko Danie. 12:11; Uso. 13:11, 14, 15

  Uprofeto Ngongo wa mbinga jiali yalweza akwa hashi hanga alinge “kaponya ka ngongo.” Ha chino, ngongo yahana ‘mwiku kuli kaponya.’

  Umanunuko Potência Anglo-Americana yiyiputuka kulinga chizavu cha Liga das Nações. Chizavu chino, yichitambula ukwaso wa yifuchi yikwo. Mwanangana wa ku norte neye yalichinga mu chizavu cha Liga das Nações, alioze katwaminemo wika ha mwaka 1926 ndo 1933. Kulutwe, atu yachiza Liga das Nações ni kusalakanyisamo Nações Unidas (ONU), yoze akunyonga ngwo, mwe maneha sambukila hashi heswe, alioze Wanangana wa Zambi we wika muukaneha sambukila hashi heswe.

• 

  

  Yisoneko Danie. 8:23, 24

  Uprofeto Umwe mwanangana mupi “kumakonwona cha kukomwesa.”

  Umanunuko Potência Anglo-Americana hiyinanongesa yuma yinji. Chakutalilaho, ha mashimbu a Jita Yinene Yamuchiali ya Hashi Heswe, Estados Unidos kanongesene yuma yinji muze atumine mbomba atômica jiali kuli umwe mukwa-kole wa Potência Anglo-Americana.

• 

  Yisoneko Danie. 11:31; Uso. 17:3, 7-11, 16

  Uprofeto “Ngongo muchila” uli ni mbinga kumi wakatukile mu jondo ni kupwa mwanangana wamuchinake. Mukanda wa Daniele wakuvuluka Mwanangana wamuchinake ngwo, “chizelwokeso cha kwenyeka.”

  Umanunuko Liga das Nações yiyikokoloka ha mashimbu a Jita Yinene Yamuchiali ya Hashi Heswe. Muze jita yahwile, yasalakanyisaho ONU. Ngwe Liga das Nações, ni ONU yakwamba ngwo muyineha sambukila hashi heswe, alioze Wanangana wa Zambi we muuneha sambukila hashi heswe. ONU muyikanongesa uwayilo wa mahuza.

• 

  

  Yisoneko 1 Tesa. 5:3; Uso. 17:16

  Uprofeto Akwa mavungu makatwa mutambi ngwo, “sambukila, kutwama kawape,” “kumi lia mbinga” ni “ngongo” makapupa “chikoi” ni kumunongesa. Mba kulutwe manongesa mavungu.

  Umanunuko Akwa-mavungu kota makamba ngwo kahasa kuneha sambukila ni ukulungunga hano hashi. Hachino, yifuchi yize yakukwasa ONU muyinongesa mangeleja eswe a mahuza. Yino ye muyikasolola ngwo, luyinda munene haputuka. Makahwa muze manongesa hashi heswe ha Satana mu jita ya Armagedone.

• 

  Yisoneko Eze. 38:11, 14-17; Mateu 24:31

  Uprofeto Ngoke makalukukila atu ja Zambi. Hachino, angelo makakungulula akwa-Kristu “waze hanaatongola.”

  Umanunuko Mwanangana wa ku Norte, ni yifuchi yikwo, makalukukila atu ja Zambi. Muze kulukukila chacho muchiputuka, akwa-Kristu akuwayisa waze achili hashi makaakungulula hanga aye mu malilu.

• 

  Yisoneko Eze. 38:18-23; Danie. 2:34, 35, 44, 45; Uso. 6:2; 16:14, 16; 17:14; 19:20

  Uprofeto Yoze uli ha “kavwalu mutoma,” “watuhukile nikukumba” ha kunongesa Ngoke ni maswalale jenyi. “Ngongo” makamunyasa “mu chitende cha kahia” ni kufwenyona lukaponya.

  Umanunuko Yesu, Mwanangana wa mu Wanangana wa Zambi, meza hanga alamwine atu ja Zambi. Yesu, hamuwika ni mianangana 144,000, ni angelo, makanongesa yizavu ya mavungu. Che kwamba, makanongesa manguvulu eswe waze akukwasa Satana.