Na Kehlan Hna Kha Pathian Phunglam Ningin Hruai Hna
“[Jehovah nih] nan ca ṭhatnak kha an cawnpiak hna.”—ISAIAH 48:17 NW.
1. Zeitindah Sertu nih minung kha a kan hruai?
SCIENTIST hna nih universe khuaruahhar thil thuk kong hngalh awkah an i zuam tikah, kan vawlei pumpi ah a khah in a khatmi a ngan ngaingaimi thazang ṭhawnnak kongah an khuaruah a har. Kan nika—a lailak hrawng a simi arfi pakhat—nih “second pakhat ah hydrogen bom billion 100 a puak” khomi he aa tlukmi thazang ṭhawnnak kha a chuah. Sertu nih ri a ngei lomi a ṭhawnnak hmangin cu bantuk a lian a nganmi vancung thilri hna kha a uk khawh hna i a hruai khawh hna. (Job 38:32; Isaiah 40:26) Duhthimnak nawl, a ṭhami tuah khawhnak, khuaruah khawhnak le, thlarau lei hngalhthiamnak a ngeimi kannih minung kong ah tah? Kan Sertu nih zeitindah kanmah kha hruai awkah aa rak i thim? Ṭhate in cawnpiakmi chia le ṭha thleidannak kan lungthin he khan pehtlaih in a tlingmi nawlbia le a thiangmi phunglam in, dawtnak he a kan hruai.—2 Samuel 22:31; Rom 2:14, 15.
2, 3. Zeibantuk phun nawlngaihnak dah Pathian nih a duh?
2 Amah a bia ngaih awkah aa thimmi a fimmi hna cungah Pathian cu a lung a lawm. (Phungthlukbia 27:11) Jehovah nih kanmah kha khuaruah khawhnak a ngei lomi seh bantuk in zei khuaruat loin nawl zulh awkah tuah loin, a hmaanmi kha tuah awkah rikhiahnak kan tuah khawh nakhnga duh thimnak nawl kha a rak kan pek.—Hebru 5:14.
3 A Pa a sining tlamtling tein a cuangmi, Jesuh nih a zultu hna sinah hitin a rak ti: “Kan fialmi hna nan tuah ahcun nannih cu ka hawile nan si. Nannih cu sinum kan ti ti hna lo.” (Johan 15:14, 15) Hlanlio caan ah, sal pakhat nih a bawipa bia kha zei a si zongah a rak ngaih. Sihmanhsehlaw, i hawikomhnak cu duh a nungmi ziaza langhternak in ser a si. Kannih cu Jehovah a hawile kan si kho. (Jeim 2:23) Hi i hawikomhnak cu i hrawmtonhmi dawtnak in fehter chin a si. Jesuh nih Pathian bia ngaihnak kha dawtnak he a pehtonh i hitin a rak ti: “A ka dawmi paoh nih cun ka bia an ngaih lai. Annih cu ka Pa nih a dawt hna lai.” (Johan 14:23) Jehovah nih a kan dawt i him tein hruai a kan duh caah a phunglam ningin nun awkah a kan sawm.
Pathian Phunglam Hna
4. Zeitindah phunglam hna cu na fianter lai?
4 Phunglam hna cu zeidah an si? Phunglam timi cu “a tlangpi asiloah a hrampi in biatak a si: a dang nawlbia ah aa hngatmi asiloah a dang ah a hram an lakmi, a kau i a hrampi a simi nawlbia, zumhnak, asiloah ruahnak kha a si.” (Webster’s a Pathumnak International Dictionary Thar) Baibal kha ṭha tein hlathlai a si tikah vancung kan Pa nih thil sining a phunphun le nunnak a phunphun a huapmi a hrampi hruainak hna kha a kan pek ti a lang. Hitin a tuahmi cu a zungzal kan ca ṭhatnak kha a ruah caah a si. Mah cu a fimmi Solomon Siangpahrang nih a rak ṭialmi he aa tlak: “Ka fapa, ka bia cu ngai law pom hna, na nunkhua a sau lai. Fimnak lam kha kan cawnpiak lai i dinnak lam ah khan kan hruai lai.” (Phungthlukbia 4:10, 11) Jehovah nih a kan pekmi phunglam a hrampi cu amah le kanmah kan i pehtlaihnak le kan minung hawi hna he kan i pehtlaihnak, kan biaknak le, nifate kan nunnak he aa pehtlai. (Salm 1:1) Mah a hrampi phung cheukhat hna cu i ruah hna hmanh u sih.
5. A hrampi phunglam cheukhat hna kha tahchunhnak pe.
5 Jehovah he kan i pehtlaihnak kong he aa tlai in, Jesuh nih hitin a rak ti: “BAWIPA na Pathian cu na lungthin dihlak le na ruahnak dihlak le na nunnak dihlak in na dawt lai.” (Matthai 22:37) Cu lengah, Pathian nih Sui Nawlbia ti bantuk, minung hawi he kan i pehtlaihnak he aa tlaimi phunglam zong kha a kan pek: “Mi nih kan cungah tuah hna seh ti kan duh bantuk khan midang cung zong ah va tuah ve u.” (Matthai 7:12; Galati 6:10; Titas 3:2) Biaknak kong ah, hitin chimhhrinh kan si: “Pakhat le pakhat kan i dawt khawh nakhnga le thil ṭha kan i tuah piak khawh nakhnga, i bawm tliahmah u sih. Pakhat le pakhat hmunkhat i i pumh lengmang kha ngol hlah u sih.” (Hebru 10:24, 25) Ni fate kan nunnak i a kakip he aa tlai in, lamkaltu Paul nih hitin a chim: “Zei nan tuah hmanhah, nan ei ah siseh, nan din ah siseh, nan tuahmi cu a dihlak in Pathian thangṭhatnak caah si ter ko u.” (1 Korin 10:31) Pathian Bia chungah adang phunglam rel cawklo a um.
6. Zeitindah phunglam hna le nawlbia hna cu an i thleidan?
6 Phunglam hna cu a nungmi, a hrampi biatak an si i, a fimmi Khrihfa nih mah hna kha duh awkah an cawn. Jehovah nih Solomon kha hitin ṭial awkah thaw a chuah: “Ka bia cu ngai law ka chimmi cu na hna chi tuah hna. Na lung chungah i chiah hna law loh ter hna hlah. Zeicahtiah aa hmuhmi caah cun nunnak an si i a pum dihlak damnak an si.” (Phungthlukbia 4:20-22) Zeitindah phunglam cu nawlbia he an i dan? Phunglam nih nawlbia caah a hrampi kha a ser. Cu thengtheng kha thengtheng a simi phungbia hna cu caan khatkhat asiloah thil sining hna caah a si kho, sihmanhsehlaw phunglam timi cu caan a ngei lo. (Salm 119:111) Pathian phunglam cu a nithla a luan cang asiloah a liam cang ti a um lo. Profet Isaiah i thawchuahhnawhmi a bia cu a hmaan ti a lang: “Ram cu a car i pangpar cu a uai, sihmanhsehlaw kan Pathian bia cu zungzal in a hmun.”—Isaiah 40:8.
Phunglam a Hrampi kha Ruat law Tuah
7. Zeitindah Pathian Bia hna nih phunglam a hrampi cungah i hngat in khuaruah awkah le tuah awkah tha a kan pek?
7 “Pathian bia” nih a hrampi phunglam hna kha ruah in tuah awkah atu le atu tha a kan pek. Nawlbia kha a tawinak in langhter awkah Jesuh kha an rak hal tikah, a tawinak in thil pahnih kha a rak chim—pakhat cu Jehovah kha dawtnak a si i a hlei in a rak chim, adang pakhat cu minung hawi kha dawt dingin biapi ngai in a rak chim. (Matthai 22:37-40) Cu tin tuahnak ah, Deuteronomi 6:4, 5 ah, “BAWIPA hi kan Pathian a si, BAWIPA lawnglawng hi; BAWIPA na Pathian cu na lung vialte le na ruahnak vialte le na ṭhawnnak vialte in na dawt lai,” tiah a timi, Moses Nawlbia i a hrampi phunglam kha Jesuh nih a cheu a rak lak. A fiang tein, Levitikas 19:18 ah a ummi Pathian lamhruainak zong kha a lung chungah a rak um. Phungchimtu cauk i a fiang, a tawi i hmual a ngei ngaimi a donghnak bia ah, Solomon Siangpahrang nih Pathian Nawlbia tampi kha a tawinak in hitin a rak donghter: “Hi thil vialte hna hnu ah hin chim awk pakhat lawnglawng a um rih: Pathian kha ṭih law a nawlbia kha zul hna, zeicahtiah minung cu hi nawlbia hna tuah awk caah hin pei rak ser a si cu.”—Phungchimtu 12:13, 14; Mikah 6:8.
8. Zeiruang ahdah a hrampi Baibal phunglam kha fekte in i tlaihnak nih himnak a kan pek?
8 Cu bantuk a hrampi phunglam kha tlingte in hngalhnak nih a fek deuhmi lamhruainak kha theihthiam awkah le zulhter awkah a kan bawmh. Mah lengah, a hrampi phunglam kha fiang tein kan hngalh lo le kan cohlan lo ahcun, fimnak he rikhiahnak kan tuah kho lai lo i kan zumhnak cu fawite in a rawk kho. (Efesa 4:14) Kan ruahnak le kan lungthin ah cu bantuk phunglam kha fekte in kan chiah a si ahcun, mah hna kha rikhiahnak kan tuah nakah hman awkah timhcia kan si lai. Mah hna kha hngalhthiamnak he kan zulh tikah, hlawhtlinnak an chuahter.—Joshua 1:8; Phungthlukbia 4:1-9.
9. Baibal phunglam fiangte in hngalh le zulh cu zeiruang ahdah a zungzal in a fawi lo?
9 Baibal phunglam thleidan thiam le zulh cu nawlbia tuah khat zulh tluk in a fawimi a si lo. Mi tlinglo kan si caah phunglam kha ruah awkah thazang chuahnak a herhnak kha kan tlolh khawh men. Rikhiahnak tuah a herh tikah asiloah thil har pahnih karlak ah i thim awk hngal lo in kan um tikah kan caah chiah thengthengmi phung pakhat kha kan duh deuh men lai. A caancaan ah khrihfabu i upa a simi—nutling patling a simi Khrihfa pakhat sinin lamhruainak kha kan kawl khawh—kan sining he aa pehtlaimi a fiangmi phung hmuh awk kan i ruahchan ko lai. Asinain, Baibal asiloah Baibal cungah aa hngatmi cauk hna nih a fiangmi phung kha a kan pe theng lai lo, phung pakhat a kan pek a si hmanhah, mah cu caankip caah le thil sining kip caah lam a kan hruai mi a si theng lai lo. Mipa pakhat nih Jesuh kha hitin bia a rak halmi kha naa cinken ko lai: “Saya, ka pa nih a kan rohmi thilri kha a ka cheuh ve nak lai ka unaupa kha ka chimh piak tuah.” Unau chuakkhat karlak i i alnak kha remhchunh awkah nawlbia kha a rannak in pek colh lo in, Jesuh nih a tlangpi phunglam pakhat tu kha hitin a rak pek: “Ralring tein um u, hakkauhnak kha i veng u.” cuticun man a ngeimi lamhruainak kha a rak pek i atu tiang mah cu a hmun rih ko.—Luka 12:13-15.
10. Zeitindah phunglam ning tein nunnak nih kan i timhnak kha a langhter?
10 Dantat kan huah sual lai ti phan ah nawlbia a zulmi hna kha na hmuh bal ko hna lai. Phunglam upatnak nih cu bantuk lungput kha a kham. Phunglam i a sining cu mah nih a ukmi hna kha an lungthin in lehrulh awkah a rak forh hna. A ngai tein, phunglam a tampi hna cu mah hna he aa tlak in a um lomi hna cungah dantat colhnak kha a tlun ter lo. Hi nih hin Jehovah a bia kan ngaihnak kong kha langhter awkah le kan lungthin nih zeidah a kan forh timi zong kha langhter awkah caanṭha a kan pek. Potifar nupi i ziaza a ṭhalomi lemsawinak hna in Josef nih a rak alnak ah i zohchunh awk ṭha pakhat kan hmuh. Jehovah nih nu le pa sualnak kong ah ṭialmi nawlbia zeihmanh a rak pe rih hna lo, midang nupi he i pehtlaihnak caah Pathian dantatnak nawlbia pek a rak si rih lo nain, Pathian nih a rak khaanmi nu le va kong ah zumhawktlak tein umnak phunglam kha Josef nih a rak hngalh. (Genesis 2:24; 12:18-20) “Cu bantuk thil ṭhalo cu zeitindah ka tuah khawh lai i Pathian cungah ka sual lai?” tiah a rak lehrulh ning kha kan ruah tikah cu bantuk phunglam nih khan hmual ngei ngai in a rak hnorsuan ti kha kan hmuh khawh.—Genesis 39:9.
11. Khrihfa hna nih zeibantuk hmun hna ah dah Jehovah a phunglam in lamhruainak hmuh kan duh?
11 Nihin ah, Khrihfa hna nih hawikom i thimnak, nuamhngaihnak, music le relmi ca ti bantuk pumpak konglam hna a chuah tikah Jehovah phunglam nih a hruaimi si kan duh. (1 Korin 15:33; Filipi 4:8) Hngalhnak, hngalhthiamnak le Jehovah le a nunphung cung lunglawmhnak ah kan ṭhancho tikah, chia le ṭha thleidan khawhnak, ziaza lei i kan ruahning hna nih kan tonmi zeibantuk thil sining paoh siseh, mah pumpak kong a si hmanh ah khan Pathian phunglam kha zulh awkah a kan bawmh lai. Baibal phunglam in lamhruai kan si i, Pathian nawlbia ah zalawnnak kan i ruahchan lai lo; nawlbia pakhat khat buar lo in zeitiang dah um khawh a si tiah hngalh awk aa zuammi pawl zong kha kan i zohchun hna lai lo. Cubantuk ruahnak cu sunghnak hmuhnak le hrawk khotu a si ti kha kan hngalh.—Jeim 1:22-25.
12. Pathian phunglam ningin hruai kan sinak hnga zeidah a biapi a si?
12 Thil pakhat kha Jehovah nih zeitindah a hmuh ti hngalh duhnak cu Pathian phunglam zulhnak ah a herh ti kha nu tling pa tling a simi Khrihfa hna nih an hngalh. “Jehovah nih a dawtmi hna ṭhatlonak kha hua u,” tiah Salm caṭialtu nih a kan forh. (Salm 97:10 NW) Pathian nih ṭhatlonak ti in a timi thil cheukhat hna cu Phungthlukbia 6:16-19 ah hitin ṭial a si: “BAWIPA nih a huatmi thil paruk a um, a fihmi thil pasarih a um; Porhlawtnak mit, lihchim hmang mi lei, a suallo mi thisen chuahtu kut, ṭhatlonak khua a khaangtu lungthin, ṭhatlonak lei i khulrang in a tlimi ke, lih a chim lengmangmi tehte le u le nau karlak i remlonak thlaici a tuhtu.” Cubantuk a hrampi kong hna ah Jehovah a ruahning cuanter duhnak nih kan nunnak kha a uk tikah, phunglam ningte in nun cu tuah tawnmi a hung si.—Jeremiah 22:16.
A Ṭhami Timhnak Cu A Herh
13. Tlang cung Cawnpiaknak ah Jesuh nih zei bantuk khuaruahning kha dah a biapi in a rak chim?
13 Phunglam hngalhnak le zulhnak nih pakpalawng sinak, a phungmen in biaknak zongin a kan khamh. Phunglam zulhnak le phungbia kha a ningte in zulhnak timi ah aa thleidannak a um. Jesuh nih hi cu Tlangcung Cawnpiaknak ah a rak langhter. (Matthai 5:17-48) Jesuh a bia a ngaimi hna hi Judahmi an si caah an ziaza cu Moses Nawlbia nih a ukmi hna an si awk a si ti kha philh hlah. Sihmanhsehlaw a taktak ah annih nih Nawlbia kha phundang in an rak hmuh. Nawlbia a sullam taktak nakin a cafang tu kha a biapi deuh in an rak chiah. An pupa phunglam hna kha Pathian cawnpiaknak nakin a biapi deuh ah an chiah. (Matthai 12:9-12; 15:1-9) Cucaah, a tlangpi in mi hna cu phunglam he aa tlaiin ruah awkah cawnpiak an rak si lo.
14. Zeitindah Jesuh nih a bia a ngaimi hna kha phunglam a hram bunh in ruah awkah a rak bawmh hna?
14 Mah he aa ralchanh in, Jesuh nih Tlang cung Cawnpiaknak ah ziaza kongah phunglam phun nga kha a rak chim: thinhunnak, i ṭhitumhnak le i maknak, biakamnak hna, teirul chamnak, dawtnak le huatnak. A kong kip ah, Jesuh nih phunglam zulhnak a ṭhathnemnak kha a rak langter. Cuticun Jesuh nih a hnu zultu hna caah nunphung ziaza kha a rak cawisan. Tahchunhnak ah, nu le pa sualnak kong ah, kan tuahsernak lawng si loin kan ruahnak le kan duhnak zong kha a hruaimi phunglam kha a rak kan pek: “Ahohmanh nih nu kha sual duhnak lungthin he a zoh ahcun, cu pa cu a lung chungin a sual cang.”—Matthai 5:28.
15. Zeitindah a phung men in tuahnak phun paohpaoh kha kan hrial khawh?
15 Hi tahchunhnak bia nih hin Jehovah phunglam i a timhnak le a duhnak kha zeitikhmanh ah kan thlau awk a si lo ti kha a langhter. Lenglang ziaza hmangin Pathian mithmai ṭha kha hmuh awkah kan i zuam awk a si lo. Jesuh nih Pathian zangfahnak le dawtnak kha a langhternak thawngin cu bantuk lungput i a hmaanlonak kha a rak phuan. (Matthai 12:7; Luka 6:1-11) Baibal phunglam kan zulhnak thawngin, Baibal cawnpiaknak a lonhmi a kaumi, fektur in mi a rekmi, tuah awk le tuahlo awk phungbia hna ningin nun awkah i zuamnak (asiloah midang kha cutin nun awkah halnak) kha kan hrial lai. Lenglei a langmi biaknak nakin Pathian dawtnak le a nawl ngeihnak he aa tlaimi phunglam hna kha tam deuh in kan ruah deuh lai.—Luka 11:42.
A Nuammi A Phichuak Hna
16. Baibal lamhruainak cheukhat hna hnulei ah a ummi phunglam hna i tahchunhnak kha pe.
16 Jehovah a nawl ngaih awkah kan i zuam tikah, a nawlbia hna cu a hrampi phunglam hna ah aa hngatmi an si ti kha kan hngalh awkah a biapi. Tahchunhnak ah, Khrihfa hna nih siasal biaknak, nu le pa lei ziaza ṭhatlonak le thisen a ningcang lo in hmannak hna kha hrial ding a si. (Lamkaltu 15:28, 29) Mah kong hna ah Khrihfa dirhmun cu zeibantuk cungah a hram aa bunh? Pathian cu zeihmanh ngan lomi kan pumpeknak kha hmuh awkah aa tlak; kan innchung sinah zumh awk tlak tein kan um awk a si; cun Jehovah cu Nunnak-Petu a si. (Genesis 2:24; Exodus 20:5; Salm 36:9) Hi a hrampi phunglam hna hngalhthiamnak nih aa pehtlaimi nawlbia hna kha cohlan awkah le zulh awkah a fawi ter deuh.
17. Baibal phunglam hna thleidan thiamnak le zulhnak in zeibantuk a ṭhami a phichuak hna dah hmuh khawh a si?
17 A hrampi phunglam hna kha fiang tein kan hngalhthiam i kan zulh tikah, kan caah a ṭhami an si ti kha kan hngalh. Pathian a mi hna nih an hmuhmi thluachuahnak hna cu ṭhathnemnak taktak an si ko. Tahchunhnak ah, kuakzuk a hrialmi hna, ziaza ṭha in a nungmi le thisen a thiannak a upatmi hna nih zawtnak cheu khat kha an ing lo. Cubantuk in, Pathian biatak he aa tlak ningte in nunnak nih hunchonak [economic] ah, hawikomhnak [luhmuhzi] ah, asilole innchungkhar ah a kan ṭhathnem ko lai. Cubantuk ṭhathnemnak taktak a simi pakhat khat nih Jehovah a nunphung hna cu tuah taktak awkah a ṭhami an si i man a ngei ti kha an langhter. Sihmanhsehlaw cubantuk ṭhathnemnak taktak hmuh awk lawngah Pathian phunglam kha zulh a si lo. A hmaanmi Khrihfa hna nih Jehovah a bia kha an ngeihnak a kong cu amah kha an dawt caah a si, zeitintiah amah cu an biaknak kha hmuh awkah aa tlakmi a si caah le, cutin tuah awkah aa tlak caah a si.—Biathlam 4:11.
18. A hlawh a tlingmi Khrihfa si kan duh a si ahcun, zeinihdah kan nunnak kha a hruai awk a si?
18 Kan nunnak kha Baibal phunglam kan i hruaiternak nih a sang deuhmi nuncan ah a kan hruai i mah nih khan midang kha Pathian lam ah a hnuh khawh hna. A biapi bik cu, kan nunnak lam nih Jehovah thang a ṭhat ter. Jehovah cu kan ca a ṭhatbiknak a kan duh piaktu dawtnak a ngeimi Pathian a si taktak ti kha kan hngalh. Baibal phunglam ning tein rikhiahnak hna kan tuah i Jehovah nih thluachuah a kan pekmi kan hmuh tikah, amah he kan i naih deuh. A si, vancung kan Pa he dawtnak in i pehtlaihnak kha a ṭhancho ter chin.
Na Cinken Maw?
• Phunglam timi cu zeidah a si?
• Zeitindah phunglam le nawlbia cu an i dan?
• Phunglam a hrambunh in ruah le tuah cu kan caah zeiruang ahdah a ṭhathnem?
[Cahmai 21nak i Hmanthlak]
Ghana i Khrihfa pakhat a simi, Wilson cu ni tlawmpal a ruah in a rian in phuah a si cang lai ti kha thawng a rak theih. Hmanungbik ni i rian a rak ṭuan lioah, company zohkhenhtu i a mawṭawka kha a rak ṭawl piak. Mawṭawka chungah tangka kha Wilson nih a rak hmuh tikah amah nakin a rian a ngan deuhmi nih khan Wilson kha mah ni ah rian phuah na si cang lai caah Pathian nih an pekmi a si tiah a rak ti. Asinain, Baibal phunglam kha toidor tein a zulh i Wilson nih zohkhenhtu pa kha a tangka cu a pek ṭhan. Zohkhenhtu cu a khuaruah a har i a lung a hmui tuk, cucaah Wilson kha a zungzal in a ṭuan ding ah rian a hun pek colh lawng si loin company rianṭuanmi hna ah a sang deuh rianṭuantu zong in rian a rak kaih.—Efesa 4:28.
[Cahmai 22nak i Hmanthlak]
Rukia cu kum 60 leng a simi Albiania minu pakhat a si. Innchungkhar ah an lung aa khah lo ruangah a upa kha a chawnh lonak in kum 17 leng a si cang. Jehovah Hngaltu hna he Baibal cawn hram a hun thawk tikah a hmaanmi Khrihfa hna cu midang he daite in i pehtlaih in, lungthli i uam ding a si lo ti kha a hun cawn. Zan khuadei lungthin tak tein thla a rak cam, a upa in ah a va kal. A tunu nih inka cu a rak awn. A khuaruah a rak har tuk i Rukia kha hitin a rak hal: “Ahodah a thi? Hika ah zeidah na rak tuah?” Rukia nih a upa kha ton ka duh a rak ti. Baibal phunglam le Jehovah kong a cawnnak nih a upa he daihnak ser awkah a rak forhnak kong kha daite in a rak chimh. Mitthli he an i kuh hnu ah, an i rualremnak puai kha an rak tuah!—Rom 12:17, 18.
[Cahmai 24nak i Hmanthlak]
“Jesuh nih mi zapi kha a hmuh hna tikah tlang cungah a kai i cuka ah cun a ṭhu. A zultu hna kha amah velchum ah cun an i pum i a cawnpiak hna”—MATTHAI 5:1, 2