‘Jehovah Min Ah Khan Himnak Hmu U’
‘Sifakmi le retheimi kha ka nganh hna lai . . . Jehovah min ah khan himnak an hmu lai.’—ZEFA. 3:12, 13.
1, 2. Minung nih zei bantuk langhternak thlichia dah kan ton cang lai?
KHUAL na tlawn lioah thli le ruah a fah caah hlei tang ah naa dor bal maw? Hlei nih thil le ruah in an huhphenh khawh ko lai nain thlichia asiloah ṭotho in cun an huhphenh kho theng lai lo.
2 Minung dihlak i thihnak, nunnak he aa pehtlaimi thlichia phun khat a hrang cang lai. Mah cu langhternak thlichia a simi ‘rawhnak ni’ a si. Mah ‘Jehovah ni lianngan ni’ cu mi vialte cungah a tlung lai. Asinain himnak hmuh khawh a si. (Zefaniah 1:14-18 rel.) A rauh hlan i a ra cang laimi ‘Jehovah thinhun ni’ ah himnak zeitindah hmuh khawh a si?
Baibal Chan Thlichia Hran Ni
3. Israel phunhra pennak ah zeibantuk “ruahpi” dah a rak sur?
3 Jehovah ni lianngan ni cu a hmaan lomi biaknak vialte hrawhnak in aa thawk lai. Himnak zeitindah hmuh khawh a si kha hlanlio Pathian miphun tuanbia in hngalh khawh a si. B.C.E. kumzabu pariat ah a nungmi Isaiah nih zumhpialmi chaklei Israel phunhra cung Jehovah biaceihnak kha ahohmanh nih kham khawh lomi “ruahpi” he a tahchunh. (Isaiah 28:1, 2 rel.) Efraim cu phunhra lakah a ngan bikmi a si caah Baibal nih Israel mi ti loin Efraim tiah a ti tawn. B.C.E. 740 ah Efraim asiloah Israel phunhra cu Assiria nih a hrawh tikah Isaiah chimchungbia cu a tling.
4. B.C.E. 607 ah ‘Jehovah ni lianngan ni’ cu Jerusalem ah zeitindah a tlun?
4 B.C.E. 607 ah Jerusalem le Judah ram ah ‘Jehovah ni lianngan ni’ a tlunnak thawng in zumhpialmi Israel mi cu biaceih an si. Cu thil an ton cu an zumhnak in an pial ruangah a si. Nebuchadnezzar kut tang um Babilon ralkap nih Judah le a khualipi Jerusalem cu an tlerhkhonh. Judah mi nih an i “hngatchanmi lihbia,” Izipt he ṭanṭinak an tuah i bawmhnak an hal. Asinain an i “hngatchanmi” cu Babilon nih rial he a rami ṭotho bantuk in a choih dih.—Isa. 28:14, 17.
5. A hmaan lomi biaknak vialte hrawh an si tikah Pathian mi hna cu an phu ning in zeitindah an um lai?
5 Jerusalem cung Jehovah ni lianngan ni nih tuchan zumhpialmi Khrihfaram cung a tlung hngami biaceihnak kha a langhter. Cun vawlei pumpi a hmaan lomi biaknak vialte a simi “Babilon Khualipi” i a taangmi zong hrawh an si lai. Cu hnuah, Satan vawlei ṭhalo i a taangmi vialte zong hrawh an si lai. Asinain Pathian mi hna cu Jehovah sinah an i dor caah an phu ning in an luat lai.—Biat. 7:14; 18:2, 8; 19:19-21.
Thlaraulei le Pumsalei Himnak
6. Jehovah miphun nih zeitindah himnak an hmuh?
6 Pathian mi hna nih hi donghnak caan hmanh ah zeitindah himnak an hmuh khawh? Pathian “min” thlacam bu in ruahnak le lungtho te’n a rian ṭuannak thawngin thlaraulei himnak kan hmu kho. (Malakhi 3:16-18 rel.) Asinain a min ruah lawng in a za lo. Hitin kan rel: “[Jehovah] min a aumi paoh cu khamh an si lai.” (Rom 10:13) Jehovah min auhnak le khamhnak hmuhnak hi aa pehtlai. Pathian “min aa cinken” i a Tehte rian a ṭuanmi a hmaanmi Khrihfa hna le a rian a ṭuan lomi an i dannak kha lungthin ṭha a ngeimi tampi nih an hmuh khawh.
7, 8. Kumzabu pakhatnak Khrihfa hna cu zeitindah pumsalei in khamh an rak si, tuchan he zeitindah tahchunh khawh a si?
7 Himnak kan hmuhmi cu thlaraulei lawngah a si lo. Pathian mi hna cu pumsalei himnak nan hmu lai tiah bia kamh an si. Cucu C.E. 66, Cestius Gallus hruaimi Rom ralkap nih Jerusalem an doh hnu i a cangmi thil ah kan hmuh. Jesuh nih mah harnak caan cu “a tawi” lai tiah a chimchung. (Matt. 24:15, 16, 21, 22) Rom ralkap nih khua an kulh i ruah loin an kir ṭhan ruangah Khrihfa taktak a simi hna cu an rak luat. Khuapi le a pawngkam i a ummi hna cu an rak zaam kho. Cheukhat cu Jordan tiva an tan i nichuah lei tlang ah an zaam i an him.
8 Mah Khrihfa hna le tuchan Pathian mi hna cu tahchunh khawh a si. Kumzabu pakhatnak Khrihfa hna nih himnak an rak hmuh bantuk in tuchan Pathian salle zong nih an hmuh khawh ve. Asinain, tuchan a hmaanmi Khrihfa hna cu hmunkip ah an um caah hmun pakhatkhat i va zaam cu a si kho lo. “Thimmi hna” le zumhfekmi an hawile cu Jehovah le tlang bantuk a simi a bupi ah an i dornak thawngin zumhpialmi Khrihfa pawl hrawh an si tikah pumsalei in an luat lai.
9. Jehovah min hloh awkah ahote dah aa zuam? Tahchunhnak in chim.
9 Khrihfaram hruaitu pawl nih an mi hna kha Pathian kong biatak le a phunglam an cawnpiak hna lo ca le Pathian min an hlawt caah Khrihfaram cu a ra laimi hrawhnak hmuh awkah aa tlak. A.D 500 in 1500 hrawng ah Europe ram ah mi tampi nih Pathian min cu an rak hngalh. YHWH (asiloah JHVH) tiah lehmi Hebru cafang pali, Tetragrammaton kha thir tangka, inn hmailei, cauk le Baibal tampi le Catholic le Protestant biakinn cheukhat ah an rak ṭial. Asinain caan a hun rauh tikah Baibal an lehmi le kaa dangdang ah Pathian min an hmang ti lo. Tahchunhnak ah, Roman Catholic Church nih 2008, June 29 i a chuahmi ca ah Tetragrammaton hmun paoh ah “Bawipa” tiah thlen awk a si tiah a ti. Vatican nih Catholic pumnak hla le thlacamnak ah Pathian min awchuah in hman awk a si lo tiah a cawnpiak hna. Khrihfaram a simi le a si lomi biaknak lamhruaitu pawl nih mi tampi kha a hmaanmi Pathian an hngalhter hna lo.
Pathian Min a Thiantermi hna ca Huhphenhnak
10. Tuchan ah zeitindah Pathian min upat a si?
10 Jehovah Tehte pawl cu biaknak dang he i thleidang ngai in Pathian min kha an upat i an hlorh. Pathian min upat in an hmannak thawngin an thianter. Jehovah nih amah aa bochanmi kha a duh hna i a miphun thluachuah pek awk le huhphenh awkah a herhmi paoh ah aa canter khawh. “Amah nih ka chanh seh, ti a duhmi paoh cu a zohkhenh hna.”—Nah. 1:7; Lam. 15:14.
11, 12. Hlanlio Judah ram ah ahote dah Jehovah cungah zumhawktlak in a um, tuchan ahtah ahotedah cutin a um ve?
11 Hlanlio Judah mi tampi cu zumhpialmi an hung si nain, cheukhat cu ‘Jehovah min ah himnak an hmu.’ (Zefaniah 3:12, 13 rel.) Pathian nih zumhtlaklo Judah ram kha Babilon kuttang ah a tlakter i a mi kha sal ah a tanter hnanak in dan a tat hna nain Jeremiah, Baruk le Ebedmelek ti bantuk cheukhat cu thihnak in an rak luat. Annih cu zumhpialmi hna lakah an rak nung. A cheu cu sal an taan lioah zumhawktlak tein an um. B.C.E. 539 ah Sairas hruaimi Media le Persia nih Babilon kha an tei i a rauh hlan ah Sairas nih Judah mi a taangmi kha an ram kirnak nawl a pek hna.
12 Zefaniah nih a hmaanmi biaknak a dirh ṭhan laimi hna cu Jehovah nih a khamh hna lai i an cungah aa lawm lai tiah a chimchung. (Zefaniah 3:14-17 rel.) Tuchan zongah cuticun a si ve. Vancung ah Pathian Pennak dirh a si hnuah Jehovah nih zumhawktlak chiti thuhmi a taangmi hna kha Babilon khualipi thlaraulei sal sinak in a luatter hna. Tuchan tiang an cungah aa lawm.
13. Miphun kip chung mi hna nih zei bantuk luatnak dah an hmuh?
13 Vawleicung zungzal nunnak aa ruahchanmi hna zong Babilon Khualipi in an chuak i a hmaanlomi biaknak cawnpiaknak in an luat. (Biat. 18:4) Zefaniah 2:3 i ‘ram chungah toidor tein a ummi vialte hna Jehovah cu kawl tuah u’ timi bia cu tuchan ah ngan deuh in a tling. Van ruahchannak a ngeimi an si ah vawlei ruahchannak a ngeimi an si ah miphun kip chung in aa toidormi hna cu atu ah Jehovah min ah himnak an hmu.
Pathian Min cu Hupphengtu Thil a Si Lo
14, 15. (a) Mi cheukhat nih hupphengtu thil ah zeidah an hman? (b) Zeidah hupphengtu thil in hman awk a si lo?
14 Israel mi cheukhat nih biakinn kha an ral pawl sinin hupphengtu thil ah an ruah. (Jer. 7:1-4) Hlanlio Israel mi zong nih biakamnak kuang kha raltuknak ah hupphengtu thil in an ruah. (1 Sam. 4:3, 10, 11) Constantine nih raltuknak ah a ralkap pawl huhphenhnak hmuh awk ti ruahchannak he a ralkap pawl phaw ah Khrih timi Greek cafang i a hmasa cafang pahnih khi le rho kha a suai. Cun Kum Sawm Thum Ral a tumi Sweden Siangpahrang Gustav Adolph IInak nih rak i hruk dawh a lomi thir angki luhrawlh kha cahmai 7 hmanthlak ah hmuh khawh a si. Mah thir angki ah “Iehova” timi min kha lang ngai in an ṭial.
15 Khuachia nih a tuaitammi Pathian salle cheukhat cu Jehovah min thangpi in an aunak in himnak an hmu. Asinain, Pathian min aa telmi thil pakhatkhat kha khuaruahhar ṭhawnnak a ngeimi hupphengtu thil in ruah awk a si lo. Cuti tuah cu Jehovah min ah himnak kawl a si lo.
Tuchan ah Himnak Hmuh Khawh Ning
16. Tuchan ah thlaraulei himnak zeitindah hmuh khawh a si?
16 Tuchan ah Pathian mi hna cu an phu ningin thlaraulei himnak ah dornak an hmu. (Salm 91:1) “Zumhawk a tlakmi le a fimmi sal” le Khrihfa upa hmangin mah himnak a hnorsuang khomi chan tiluan ning zulh lo awk ralrin a kan pek. (Matt. 24:45-47; Isa. 32:1, 2) Thilri lawng biapi chiah lo awk voi zeizat dah ralrin a kan pek le mah nih kan thlaraulei a rawhter khomi thil in zeitindah a kan huhphenh kha ruat. Jehovah rian ṭuannak ah a kan daithlanter khomi le khua ruat khak loin um ṭih a nunnak kha ruat hmanh. Baibal nih hitin a chim: “Mihrut hna cu zei ruat khak loin an umnak nih khan a hrawh hna, sihmanhsehlaw ka bia a ngaimi cu him tein an um lai i vanchiatnak zeihmanh ṭih loin, zalong tein an um lai.” (Ptb. 1:32, 33) Ziazalei thian i zuamnak zong nih thlaraulei him tein um zungzal awk a kan bawmh.
17, 18. Tuchan ah mi nuai tampi cu Jehovah min ah himnak hmuh awk zeinihdah a bawmh hna?
17 Vawleicung pumpi ah Pennak thawngṭha chim ding timi Jesuh fialmi rian ṭuan awkah zumhawk a tlakmi sal thazang peknak zong kha ruat. (Matt. 24:14; 28:19, 20) Pathian nih a min ah himnak a hmumi hna a pek hna laimi thil kha Zefaniah nih hitin a chim: “Mi vialte kha hmur thiang [“a thiangmi holh,” Judson] ka pek ṭhan hna lai i [Jehovah] cu a min in an auh lai i lungkhat tein a rian an ṭuan lai.”—Zef. 3:9.
18 A thiangmi holh cu zeidah a si? A thiangmi holh cu Baibal ah a ummi Jehovah Pathian le aa tinhmi kong biatak a si. Mi sin ah Pathian Pennak kong biatak le mah nih a min zeitin a thianter lai ti na chim tik, Pathian cungnung bik a sinak na chim tik le zumhfekmi hna hmuh laimi zungzal nunnak thluachuah lunglawm tein na chim tikah a thiangmi holh na hman a si. Mi tampi nih a thiangmi holh an hman caah ‘Jehovah min a au’ i ‘lungkhat tein a rian a ṭuanmi’ an hung karh chin. Atu ah mi nuai tampi cu Jehovah min ah himnak an hmu.—Salm 1:1, 3.
19, 20. Baibal chan ah ‘lih bia’ aa bochanmi cu zeitindah an hlawh a tlin lo?
19 Mi tampi cu rel cawk lo harnak an tong. Mah harnak tawnghtham awkah mitlinglo minung kha an i bochan. Asiloah hlanlio Israel mi nih a caancaan ah an pawngkam miphun hna he ṭanṭinak an tuah i bawmhnak an hal hna bantuk in annih zong ram uktu pawl an i bochan. Asinain cutin tuah cu Israel mi hna caah san a tlaih lo kha na theih. Tuchan ram uktu pawl le UN zong nih minung harnak kha ṭha tein an tawngtham kho lo. Cucaah ram uktu pawl i bochan le ṭanṭinak tuah cu a himmi in hmuh awk a si hnga maw? Bochanmi hna cu “lih bia” an si tiah Baibal nih a chim. Anmah aa bochanmi hna cu an lung a dongh tuk lai caah lih bia in kan hmuh khawh hna.—Isaiah 28:15, 17 rel.
20 A rauh hlan ah langhternak thlichia Jehovah ni nih vawlei hi a den cang lai. Minung khuakhannak, nuclear bom in luatnak ca sermi hmun le thilri chawva nih huhphenhnak a pe kho lai lo. Isaiah 28:17 nih hitin a ti: “Nan i hngatchanmi lih bia cu rial he a rami ṭotho nih a choih dih lai i nan himnak cu tilian nih a fenh dih lai”.
21. 2011, kumcang Baibal zulhnak in zei ṭhatnak dah hmuh khawh a si?
21 Atu le hmailei ah Pathian mi hna cu an Pathian, Jehovah sinah himnak taktak an hmu lai. “Jehovah Nih A Ka Thuh” timi Zefaniah min sullam nih Pathian cu thuhnak hmun taktak a si a langhter. Cucaah 2011, kumcang Baibal ah ‘Jehovah min ah khan himnak hmu u’ timi an thim cu aa tlak. (Zefa. 3:13) Atu hmanh ah lungthin dihlak in Pathian i bochan in Jehovah min ah himnak kan kawl awk a si. (Salm 9:10) ‘Jehovah min cu a fekmi innsang a si, miding cu khika ah khan an va tli i an him’ timi hnangamtertu bia hi i cinken zungzal u sih.—Ptb. 18:10.
Naa Cinken Maw?
• Tuchan ah Jehovah min ah zeitindah himnak hmuh khawh a si?
• Zeicah “lih bia” cu i bochan awk a si lo?
• Hmailei caah zei himnak dah bochan tlak a si?
[Cahmai 6nak i a tawinak in langhternak]
2011, kumcang Baibal- ‘Jehovah min ah khan himnak hmu u.’ —Zefaniah 3:13.
[Cahmai 7nak i Credit Line]
Thüringer Landesmuseum Heidecksburg Rudolstadt, Waffensammlung “Schwarzburger Zeughaus”