“Ṭhawng Ngai Le Ralṭha Ngai In Um Ko”

“Ṭhawng ngai le ralṭha ngai in um ko. . . . BAWIPA na Pathian cu . . . na sinah a um.”—JOSH. 1:7-9.

ZEITINDAH NA LEH LAI?

Enok le Noah nih ralṭhatnak zeitindah an langhter?

Hlanlio nu cheukhat cu zumhnak le ralṭhatnak ah zeitindah zohchunhawk ṭha an si?

Zohchunhawk a ṭhami mino hna lakah aho kong nih dah na lung aan suk?

1, 2. (a) Nifate kan tuahmi thil ah a hmaanmi thil tuah khawh awkah a caan ah zeidah a herh? (b) Hi capar ah zei kong dah kan i ruah lai?

RALṬHAT timi cu ṭih, thader le ralchiat he aa ralchanmi a si. A ral a ṭhami ti tikah a ṭhawngmi, ṭihnak a ngei lomi kha kan mitthlam ah a cuang men lai. Asinain nifate kan tuahmi thil ah a hmaanmi kan tuah khawh nakhnga ralṭhat a herh caan a um.

² Baibal ah an kong ṭialmi cheukhat cu thil sining a har tuk caan ah ṭihnak ngeilo in an um. A dang cu Jehovah miphun nifate tonmi thil ah ralṭhatnak an langhter. Baibal chung ah ṭialmi a ral a ṭhami hna kong in zeidah kan i cawn khawh? Kannih tah zeitindah kan ral a ṭhat khawh?

Pathian Zei i a rel lomi Vawlei ah Ralṭhami hna

3. Enok nih miṭhalo hna he aa tlai in zeidah a chimchung?

³ Noah chan Buanchukcho a tlun hlan ah vawleicung ah miṭhalo an rak tampi, cu hna lak i um tikah Jehovah tehte si awkah ralṭhat a hau. ‘Adam thawk in vun rel i pasarihnak a simi Enok’ nih ralṭha tein hi chimchungbia hi a thanh: “Zohhmanh, mi vialte kha an biaceih awk le Pathian zei i a rel lomi misual vialte kha Pathian zeirel loin an um ruang i an tuahmi sualnak vialte le Pathian kha zeirel loin an thangchiatnak vialte ruang i sualphawt awkah, Bawipa cu a vancungmi mithiang rel cawk lo hna he an ra lai.” (Judas 14, NW, 15) Enok nih mah chimchungbia cu a tling hrimhrim lai tiah a zumh. Miṭhalo pawl cu buanchukcho ah an rak thi taktak.

4. Noah cu zei bantuk thil sining lakah dah Pathian he i hawikomh in a nun?

⁴ Enok a thih hnu kum 650 leng, B.C. 2370 ah Buanchukcho cu a rak tlung. Enok a thih hnu le Buanchukcho a tlun hlan caan chung ah Noah a rak chuak. A hnuah nupi, fa a ngei i a fapale he lawng an sak. A ṭhalomi vancungmi hna nih minung pum an i lak i aa dawhmi nu pawl kha an ṭhit hna i fapa an hrin hna, an fale cu Nefilim tiah auh an si. Mi cu an ṭhalo tuk i ṭhatlonak cu khuazakip ah a karh. (Gen. 6:1-5, 9, 11) Cu bantuk thil sining lakah Noah cu “Pathian he i hawikomh in a nungmi” le ralṭha tein “dinnak kong a chimtu” a si. (2 Piter 2:4, 5 rel.) Cu bantuk ralṭhatnak kha hi donghnak caan ah kan herh ve.

Zumhnak le Ralṭhatnak An Langhter

5. Moses nih zumhnak le ralṭhatnak zeitindah a langhter?

⁵ Moses cu zumhnak le ralṭhatnak a langhtermi zohchunhawk ṭha a si. (Heb. 11:24-27) B.C. 1513-1473 tiang Pathian nih Moses kha Israel mi Izipt ram in chuahpi awk le ramcar chung i hruai awkah a hman. Moses nih mah rian cu ka ṭuan kho lai lo tiah a ruah nain rian cu a cohlan ko. (Ex. 6:12) A upa Aaron he a puar ngaimi Faraoh sinah atu le atu an va kal. Jehovah nih Israel mi luatter awkah Rai Phun Hra a tlunter lai, mah nih Izipt pathian ṭhawnnak an ngeih lo a langhter lai tiah ralṭha tein an va chimh. (Ex., A ngan. 7-12) Moses nih Pathian bawmhnak a hmuh zungzal caah zumhnak le ralṭhatnak a langhter khawh, kannih zong kan langhter khawh ve.—Deut. 33:27.

6. Nawlngeitu nih bia a kan hal tikah ralṭha tein chim khawh awkah zeinihdah a kan bawmh lai?

⁶ Kannih zong Moses ngeihmi ralṭhatnak bantuk ngeih kan herh ve. Zeicahtiah Jesuh nih hitin a chimchung: “Uktu bawi hna hmai le siangpahrang hna hmai ah keimah ruangah an in chuahpi hna lai i annih cu le Jentail mi hna kha thawngṭha kha nan chimh hna lai. Nan bia an in ceih hna tikah zeidah ka chim lai ti le zeitindah ka chim lai ti kha nan khuaruah va har hlah u; a caan a phak tikah chim ding cu pek nan si te ko lai. Zeicahtiah nan chimmi bia cu nanmah bia a si lai lo; nan chung i bia a chimtu nan Pa thlarau nih an pekmi hna bia a si lai.” (Matt. 10:18-20) Nawlngeitu nih Pathian kan biaknak he aa tlai in bia an kan hal tikah zumhnak le ralṭhatnak le upatnak he bia chim khawh awkah Jehovah thlarau nih a kan bawmh lai.—Luka 12:11, 12 rel.

7. Joshua cu zeicah a ral a ṭhat i khua awng a ton?

⁷ Moses rian chaangtu Joshua cu Pathian Nawlbia hmaan tein a relnak thawng in zumhnak le ralṭhatnak a ngei chin. B.C. 1473 ah Israel mi cu Biakammi Ram luh awkah timhcia an si cang. Pathian nih Joshua kha “ṭhawng ngai le ralṭha ngai in um ko” tiah a ti. Cun ka Nawlbia na ngaih ahcun na lam a tluang lai i khua awng na tong lai tiah a ti chap. Cun “Na thin phang hlah, na lung zong dong hlah; zeicahtiah BAWIPA na Pathian cu khua zeika na kalnak hmanh ah na sinah a um ko” ti zong in a ti. (Josh. 1:7-9) Mah bia ruang ah Joshua cu a tha a um tuk ko lai. Pathian cu a sinah a um taktak caah kum ruk a rauh hnu B.C. 1467 ah Biakammi Ram tampi an lak khawh.

Ralṭha tein Pathian a Biami Nu pawl

8. Zumhnak le ralṭhatnak ah Rahab cu zeicah zohchunhawk ṭha a si?

⁸ Hlanlio ah Jehovah biaknak ah a ral a ṭhami nu tampi an rak um. Tahchunhnak ah, hlawhhlangnu Rahab nih Jehovah huhphenh khawhnak kha a zumh caah Joshua nih a thlahmi mingiatu pahnih kha ralṭha tein a rak thuh hna, cun mingiatu a rak kawlmi hna kha lamdang ah a kalter hna. Cucaah Israel mi nih Jeriko khua an hrawh tikah amah le a chungkhar cu an rak luat. Rahab nih a nunning ṭhalo kha a hlawt, Jehovah kha zumhfek tein a hun biak i Messiah hringsortu hmanh a hung si. (Josh. 2:1-6; 6:22, 23; Matt. 1:1, 5) A zumhnak le a ralṭhatnak ruang ah thluachuah tampi a hmu.

9. Deborah, Barak le Jael nih zeitindah ralṭhatnak an langhter?

⁹ Joshua a thih hnu, B.C. 1450 hrawng ah Pathian nih Israel ram ah pa pawl kha biaceihtu rian a pek hna. Kanaan Siangpahrang Jabin nih Israel mi kha kum 20 chung fakpi in a hrem hna. Pathian nih profet nu Deborah hmang in Biaceihtu Barak kha siangpahrang va tuk awkah a chimh. Barak nih Tabor Tlang ah mi 10,000 a pumh hna i Jabin a ralkapbu haotu Sisera he i doh awkah timhcia in a um. Sisera cu Kishon nelrawn a romi ah a ralkap hna le thir rangleng 900 he an ra. Israel ralkap tiva lei an kal lioah Pathian nih ruah lopi in ti a lianhter caah nelrawn cu nawncek lawng te a si i Kanaan mi rangleng cu an kal kho ti lo. Barak le a mi nih Sisera ralkap kha an thah dih hna i teinak an hmu. Sisera cu Jael timi nu thlam chung ah aa thup, asinain a ih kar ah Jael nih a thah. Deborah nih Kanaan mi tei an si ruang ah nu pakhat cu thangṭhatnak a hmu lai tiah a chimchung bantukin Jael nih a hmuh taktak. Deborah, Barak le Jael nih ralṭha tein an tuah caah Israel ram cu kum 40 chung dai tein a um. (Biac. 4:1-9, 14-22; 5:20, 21, 31) Cu bantuk zumhnak le ralṭhatnak a langhtermi a dang nu le pa tampi an um rih.

Kan Bia nih Midang an Ral a Ṭhatter Khawh

10. Kan bia nih mi an ral a ṭhatter khawh ti kha zeitindah kan hngalh?

¹⁰ Kan bia nih zumtu khat pawl kha an ral a ṭhatter khawh. B.C. kumzabu 11nak ah Siangpahrang David nih a fapa Solomon kha hitin a ti: “Ṭhawng ngai le ralṭha ngai in um law ṭuan tuah. Ṭih hlah, na lung dong hlah; zeicahtiah BAWIPA Pathian, keimah i ka Pathian hrimhrim cu na sinah a um. BAWIPA inn chung rianṭuannak ca i rian vialte cu lim a si hlan tiang amah nih cun an deuh lai lo i an hlaw fawn lai lo.” (1 Chan. 28:20) Solomon nih ralṭha ngai in Jerusalem ah aa dawh ngaimi Jehovah biakinn kha a rak sak khawh.

11. A ral a ṭhami Israel ngakchianu chimmi nih mi pakhat kha zeitindah a bawmh?

¹¹ B.C. kumzabu pahranak ah Israel ngakchianu nih ralṭha tein a chimmi bia ruang ah thinghmui zawtnak a ngeimi pa cu a dam i Jehovah kong a cawng. Mah ngakchianu cu Siria mi nih an tlaihmi a si i thinghmui zawtnak a ngeimi ralbawipa Naaman inn ah sinum a ṭuan. Jehovah nih profet Elisha hmang in khuaruahhar thil a tuah kha ngakchianu nih a hngalh. Cucaah Naaman nupi kha na vapa hi Israel ram ah a ummi Elisha sin ah va kal sehlaw a zawtnak a dam ko hnga tiah a chimh. Naaman nih ngakchianu chimmi ning in a tuah i a zawtnak cu a dam taktak, Jehovah a biami zong a hung si. (2 Si. 5:1-3, 10-17) Nang zong ngakchianu bantukin Pathian a dawmi mino na si ahcun na sayate, sianginn kai hawi le midang sin phungchim khawh awkah Pathian nih ralṭhatnak an pek ve lai.

12. Siangpahrang Hezekiah chimmi bia an theih tikah Judah mi cu zeitindah an um?

¹² Ṭha te’n thim in kan chimmi bia nih harnak a tongmi kha ralṭhatnak a ngeihter khawh. B.C. kumzabu pariatnak lio ah Assiria nih Jerusalem khua a doh tikah Siangpahrang Hezekiah nih a mi kha hitin a ti hna: “Ṭhawng u law nan ralṭha ko u. Assiria siangpahrang le a sinah a ummi mibu cu ṭih hna hlah u law nan lung zong dong hlah seh; zeicahtiah a ngan deuhmi pakhat a sin i a um lomi kan sinah a um. Amah sin i a ummi cu titsa hriamnam a si, sihmanhsehlaw kan sin i a ummi cu BAWIPA kan Pathian a si, amah nih a kan bawmh lai i kan ral hna cu a kan dohpiak lai.” Mah bia an theih tikah Judah mi cu zeitindah an um? “Judah siangpahrang Hezekiah bia cun mi nih zumhnak an i lak” tiah Baibal nih a ti. (2 Chan. 32:7, 8) Hezekiah chimmi bia bantuk thazaang a pemi bia nih kanmah le unau dang hremnak ton tikah ralṭhat awk a kan bawmh.

13. Siangpahrang Ahab inn zohkhenhtu Obadiah cu ralṭhatnak ah zeicah zohchunhawk ṭha a si?

¹³ A caan ahcun zeihmanh chim lo in kan umnak thawng in ralṭhatnak kan langhter. B.C. kumzabu pahranak lio ah Siangpahrang Ahab inn zohkhenhtu Obadiah nih Jehovah profet zakhat kha “sawm nga sawm nga in lungkua” ah ralṭha ngai in a thuh hna, cucaah annih cu siangpahrangnu ṭhalo Jezebel kut in an luat. (1 Si. 18:4) Pathian a ṭihmi Obadiah bantukin tuchan Jehovah salle tampi nih unau pawl kong kha hremtu hna sin ah an chimlonak thawng in unau pawl kha ralṭha tein an huhphenh hna.

A Ral a Ṭhami Siangpahrangnu Esther

14, 15. Siangpahrangnu Esther nih zumhnak le ralṭhatnak zeitindah a langhter? A phichuak zeidah a si?

¹⁴ Siangpahrangnu Esther nih zumhnak le ralṭhatnak a langhter. B.C. kumzabu panganak lio ah miṭhalo Haman nih Persia ram chung ah a ummi Judah mi vialte thah awkah khua a khaan. Mah kha Judah mi nih an theih tikah rawl an ul i an ṭap. Cun lungtak in thla zong an cam ko lai. (Esther 4:1-3) Siangpahrangnu Esther cu a lungre a thei tuk. Dankhat a ṭa a simi Mordekai nih Judah mi thah ding nawl an chuahmi ṭial chinmi ca kha Esther cu a pek, cun siangpahrang sinah va kal law va nawl tiah a fial. Asinain kawh lo in siangpahrang sin chungchin tual chungah a lutmi cu thah an si.—Esther 4:4-11.

¹⁵ Mordekai nih Esther cu ‘dai tein na um ko ahcun, luatnak cu hmun dang le ka dang in a chuak ko lai. Hi bantuk caan caah hin dahkaw pennak chung i na phak hi a hei si ko hnga, aho nih dah a hngalh?’ tiah a ti. Esther nih Mordekai cu Judah mi kha Susa khua ah pum hna law rawl ul u tiah a leh. Cun hitin a ti: “Kei le ka sinum hna zong nih rawl ulhnak cu kan rak tuah ve lai. Cun phung he aa ralchanhmi a si nain siangpahrang sinah cun ka va kal lai, ka thih ah thih si ko seh.” (Esther 4:12-17) Esther nih ralṭha tein a tuah caah Pathian nih a miphun cu a luatter hna tiah Esther cauk ah kan hmuh. Tuchan chiti thuhmi hna le tuudang hna nih harnak an ton tikah cu bantuk ralṭhatnak kha an langhter ve. Annih cu ‘thlacamnak lettu’ Jehovah nih a bawmh zungzal hna.—Salm 65:1; 118:6 rel.

“Ṭih Hlah U”

16. Mino caah Jesuh nih zei zohchunhawk ṭha dah a chiah?

¹⁶ Jesuh cu kum 12 a si lio ah “cawnpiaktu Judah mi hna sinah khan a rak ṭhu i an bia kha a rak ngai i bia a rak hal len ve ko hna” kha a nu le a pa nih an hmuh. Cun “a bia a theimi paoh cu a fimning le a bia lehning ah khan an khuaruah a har ko.” (Luka 2:46-50) Jesuh cu minote a si nain zumhnak le ralṭhatnak a ngeih caah biakinn ah cawnpiaktu a simi upa hna kha bia a rak hal ngam hna. Khrihfa mino pawl Jesuh tuahmi kha nan i cinken awk a si. Mah nih nan zumhnak kong midang sin chim ding caanṭha nan hmuh fate chim awk aan bawmh hna lai.—1 Pit. 3:15.

17. Jesuh nih a zultu pawl kha ṭih hlah u tiah zeicah a ti hna? Zeicah ralṭhat kan herh?

¹⁷ Jesuh nih a zultu pawl kha nan ralṭha u tiah a forh hna. Annih kha ‘nan lung dong hlah’ u ‘nan thinphang hlan’ u tiah a ti hna. (Matt. 9:2, 22) A zultu pawl kha hitin a ti rih hna: “Nan dihlak in ṭhek nan si i nanmahle nan inn cio ah nan kal i keimah lawngte nan ka nganh lai caan kha a ra lio i atu hi a phan cang. Sihmanhsehlaw keimah lawng ngaingai cu ka si lo, zeicahtiah ka Pa nih a ka umpi ko. Nannih nih keimah he nan i pehnak thawngin lungdaihnak nan hmuh nakhnga, hihi kan chimh hna. Vawlei nih hin harnak an pek hna lai, sihmanhsehlaw ṭih hlah u. Vawlei cu ka tei cang.” (Johan 16:32, 33) Hmasa Jesuh zultu pawl kha vawlei nih a huat hna bantukin kannih zong a kan huat ve, asinain hi vawlei he i pehtlaih kan duh lo. Jesuh ralṭhatnak kong ṭha tein kan ruah ahcun hi vawlei he i ṭhen peng awkah ralṭhatnak kan ngei lai. Jesuh nih vawlei a tei bantukin kannih zong nih kan tei khawh ve.—Johan 17:16; Jeim 1:27.

“Na Lung Ṭhul Hlah”

18, 19. Lamkaltu Paul nih zumhnak le ralṭhatnak zeitindah a langhter?

¹⁸ Lamkaltu Paul cu harnak tampi a tong. Voikhat cu Jerusalem khua Judah mi nih Paul kha thah an timh nain Rom ralkap nih an khamh. A thai zan ah “Bawipa cu Paul pawngah khan a dir i, ‘Na lung ṭhul hlah. Jerusalem khua ah keimah tehte na sinak kha na chim cang, cu bantuk ṭhiamṭhiam in Rom khua zongah na tuah hrimhrim lai,’ tiah a ti.” (Lam. 23:11) Paul nih Jesuh chimmi ning in a tuah.

¹⁹ Korin Khrihfabu zumhnak hrawh aa timmi “lamkaltu ṭha khun” hna kha nan tuahsernak a palh tiah Paul nih ṭih lo in a mawhchiat hna. (2 Kor. 11:5; 12:11) Annih cu lamkaltu deu an si. Paul cu thong thlak, fung tuk, ṭihnungmi hmun ah khualtlawn, harnak phunphun, rawlṭam, ti hal, zan ih lo in um le Khrihfabu ca lungretheih ti bantuk a tong, mah nih Jesuh thlahmi a si kha a langhter. (2 Korin 11:23-28 rel.) Paul cu zumhnak le ralṭhatnak ah zohchunhawk ṭha a si, cuti a si khawh cu Pathian nih thazaang a pek caah a si.

20, 21. (a) Kan nunnak ah ralṭhatnak langhter a herh kha tahchunhnak in chim. (b) Zei bantuk thil sining ah dah ralṭhatnak langhter a herh? Zeidah kan zumh khawh?

²⁰ Khrihfa a simi paoh a fakmi hremnak kan tong dih lo. Asinain kan nun chung ah kan tonmi harnak in khawh awkah ralṭhatnak kan herh cio. Tahchunhnak ah, Brazil ah a ummi mino pa pakhat cu miṭhalo bu ah aa telmi a rak si. Baibal a cawn hnu ah thlennak tuah a herh kha a hmuh, asinain miṭhalo bu chung in a chuakmi tam deuh cu thah an si. Thla a cam i an hruaitu pa kha Baibal cang hmang in chuah a duhnak kong a chimh. Cucaah harnak tong lo tein an bu in a chuak kho i thawngthanhtu a hung si.

²¹ Thawngṭha chim tik ah ralṭhat a hau. Mino zong sianginn ah zumhfek tein um khawh awkah ralṭhat a hau. Rian a ṭuanmi cu civui ah a dihlak in i pumh khawh awk khonh hal tikah ralṭhat a herh. Ralṭhat a herhnak thil dangdang zong a um rih. Zei bantuk thil kan ton hmanh ah ‘zumhnak in thla kan cammi’ kha Jehovah nih a kan ngaihpiak lai. (Jeim 5:15) Cun a thiang thlarau a kan pek lai ti zong kan zumh khawh, mah nih “ṭhawng ngai le ralṭha ngai in um” awk a kan bawmh lai.

[Cahmai 11nak i hmanthlak]

Enok cu Pathian zei i a rel lomi hna lakah ralṭha tein phung a chim

[Cahmai 12nak i hmanthlak]

Jael cu a ral a ṭhami le a ṭhawngmi a si